Archives for August 2014

ILIR IKONOMI:HISTORIA RISHKRUHET PERMES DEBATIT

August 14, 2014 by dgreca

Në një intervistë dhënë enkas për Gazetën më të Vjetër të Botës Shqiptare në print “DIELLI”, gazetari dhe studiuesi Ilir Ikonomi shprehet se:…”Historia rishkruhet më mirë dhe më saktë përmes debatit dhe debati duhet të jetë si një vorbull që zien; aty duhet të marrin pjesë shumë pikëpamje dhe jo një e vetme…”
Ndiqeni intervistën që Editori i Diellit Dalip Greca, i mori gazetarit dhe studiuesit Ilir Ikonomi, që po lëvron suksesshëm një zhanër të veçantë, mes rrëfimit dhe historisë:
Si ndjehet Ilir Ikonomi pas një promovimi të sukseshëm në Tiranë të librit të tretë”Pushtimi”?
Ilir Ikonomi -Më vjen mirë që libri u prit me interesim, me sa kuptova. Besoj se interesimi erdhi kryesisht nga kërshëria e lexuesit për të ditur se si e shihnin amerikanët pushimin e Shqipërisë nga Italia. Ishte diçka për të cilën nuk është folur ndonjëherë me kaq hollësi.

Si shkuat tek zbulimi i raporteve të ambasadorit amerikan Hugh Gladney Grant?

Ilir Ikonomi-Raportet i zbulova në vitin 2010 në Arkivin Kombëtar amerikan që ndodhet në College Park të shtetit Maryland, rreth 50 minuta larg shtëpisë sime. Isha në valën e kërkimeve për një libër që po shkruaja mbi jetën e Faik Konicës në Uashington. Hugh G. Grant ka qenë i dërguari diplomatik i SHBA në Tiranë mes viteve 1935 dhe 1939, prandaj natyrshëm më duhej të rrëmoja në korrespondencën që Granti shkëmbente me Departamentin e Shtetit në atë periudhë, me shpresë se do të gjeja se çfarë thuhej në komunikimet e tyre për Konicën. Kërkimi ishte i frytshëm, sepse sqarova shumë gjëra që më ndihmuan të përcaktoj me saktësi disa lëvizje të Konicës dhe disa fakte që lidheshin me marrëdhëniet e Mbretit Zog me Shtetet e Bashkuara të Amerikës.
Gjatë këtij kërkimi, hasa fillimisht në një raport të gjatë, ku Granti përshkruante me hollësi pushtimin e Shqipërisë, ashtu siç e kishte parë me sytë e tij, si dhe pasojat e menjëhershme që solli kjo ngjarje: humbjen e pavarësisë së shtetit shqiptar në të gjitha aspektet. Materiali i daktilografuar mbante datën 24 maj 1939, pra rreth një muaj e gjysmë pas pushtimit të 7 prillit. Në dosjet me dokumente të zverdhura të arkivit gjeta edhe një raport tjetër, më të shkurtër të Grantit, që me sa dukej ishte përfunduar së daktilografuari më 25 korrik të atij viti.
Kuptova se për të shkruar raportet, ministri amerikan ishte bazuar në shënimet që kishte mbajtur gjatë gjithë asaj periudhe të turbullt. Materiali përmbante hollësi që mu dukën mjaft të besueshme dhe me vlerë, sepse ato tregoheshin nga një dëshmitar pamor, madje nga një dëshmitar që kishte kontakte me qarqet më larta politike të vendit. Jo vetëm kaq. Ky dëshmitar i rrallë ishte i paanshëm dhe objektiv në rrëfimin e ngjarjeve. Ai nuk kishte ndonjë arsye të fortë të mbante anën e dikujt në këtë histori të trishtueshme. Së fundi, Granti ishte i njohur për skrupulozitetin e tij prej burokrati. Në kabllogramet që i dërgonte Departamentit të Shtetit dhe që ishin të shpeshta, nuk kisha gjetur ndonëherë pasaktësi ose mospërputhje.
Prandaj mendova se materiali që kisha në dorë ishte me rëndësi, si dokument që e pasqyronte më së miri këtë kapitull të historisë shqiptare.

Do të doja të sillnit për lexuesit e Diellit se çfarë ndjetë në momentin e zbulimit të raporteve shtatë e më shumë dekada pasi ambasadori i pat shkruar.

Ilir Ikonomi-U ndjeva i privilegjuar. Kur hasa në raportin e parë, isha në sallën kryesore të arkivit, ku punonin disa dhjetëra kërkues si unë dhe gjëja e parë që bëra ishte ta fotografoja menjëherë të gjithë raportin, për ta shqyruar më me imtësi më vonë. Ndodhesha përpara një perle të vërtetë, rreth 100 faqe të daktilografuara, që kishin fjetur në arkiv për 7 dekada, fare të panjohura. Në fillim më kapi një frikë e kotë: Po sikur dikush nga punonjësit e arkivit të vijë e të më thotë se materiali është ende i klasifikuar dhe nuk lejohet fotografimi?
Mendoj se çdo send historik që zbulojmë, çdo relik apo dorëshkrim nga historia, nuk na takon neve personalisht, nuk është diçka që na shërben për të zbukuruar dhomën apo bibliotekën tonë personale, por merr rëndësi kur bëhet pjesë e të gjithëve, e kujtesës së kombit. Prandaj mendimi se këtë material mund ta botoja një ditë më dha emocione. Kur më në fund gjeta kohën për ta shqyrtuar me imtësi rrëfimin e Grantit, pashë se kisha të bëja me një material të pazakontë. Me shumë habi dhe kënaqësi kuptova se Granti vërtet i kishte shkruar raportet për Departamentin e Shtetit, por qëllimi i tij kryesor ishte që ato të ruheshin në arkiv dhe, më vonë, kur dikush të interesohej për këtë pjesë të historisë së Shqipërisë, t’i lexonte për të kuptuar më mirë aferën e pushtimit italian. Kjo dëshirë e Grantit, ky vullnet i mirë i tij për shqiptarët më la një përshtypje të pashlyeshme.

Ju jepni në libër vështrimin e ftohtë amerikan për një nga ngjarjet më të përfolura të historisë së Shqipërisë. Sa ndikojnë materiale të tilla në rishkrimin e paanshëm të historisë?

Ilir Ikonomi-Mendoj se historia rishkruhet më mirë dhe më saktë përmes debatit dhe debati duhet të jetë si një vorbull që zien; aty duhet të marrin pjesë shumë pikëpamje dhe jo një e vetme. Në këtë vështrim, raportet e Grantit e pasurojnë procesin e rishkrimit të historisë së Shqipërisë, për më tepër se ai flet si një aktor i jashtëm, i painteresuar drejtpërsëdrejti.
Duhet pranuar se gjatë periudhës komuniste, historia e Shqipërisë është shkruar në mënyrë të deformuar dhe në shumë raste shtrembërimet kanë qenë të neveritshme. Janë thënë plot gënjeshtra dhe ata që i kanë thënë mbajnë përgjegjësi. Është shumë e saktë shprehja e George Orwellit: “Mënyra më e efektshme për të shkatërruar një popull është të mos e lejosh atë të kuptojë historinë e vet, t’ia fshish nga kujtesa këtë histori.”
Për shembull, një ndër figurat ende të debatuara në historinë shqiptare të pas pavarësisë është Ahmet Zogu. Gjatë dekadave të komunizmit, historia e Shqipërisë i ka mëshuar mohimit të plotë të kësaj figure. Aq e madhe ka qenë këmbëngulja, saqë ndikimi i kësaj teze vazhdon edhe sot. Një pjesë e historianëve, megjithëse shëtisin shpesh nëpër Evropë dhe citojnë plot literaturë të huaj, nuk mësohen dot me mënyrat perëndimore, realiste të analizës së ngjarjeve, ose nuk kanë guximin të mohojnë atë që kanë thënë dikur. Tek disa të tjerë mbizotërojnë dogmat, në vend që të ndjekin intuitën. Këtyre do t’u kujtoja thënien e novatorit të madh amerikan, Steve Jobs: “Mos u kapni në grackë nga dogma, që do të thotë të jetosh me rezultatet e mendimit të të tjerëve.”
Të dërguarit amerikanë në Tiranë në vitet 1930, Herman Bernstein dhe Hugh Grant, e shihnin qeverisjen e Ahmet Zogut si një periudhë stabilizimi, unifikimi dhe modernizimi të shtetit shqiptar, që zgjati nga viti 1925 deri më 1939, pra plot 14 vjet. Edhe para kësaj periudhe, duke filluar nga Kongresi i Lushnjes, Zogu ishte një figurë qendrore në Shqipëri dhe shihej gjerësisht si patriot dhe bashkues, po të gjykojmë nga kronikat e gazetarëve perëndimorë që e kanë takuar. Ai veproi në rrethana jashtëzakonisht të vështira për një shtet që ishte krijuar vetëm një dekadë më parë dhe për të cilin kishte dyshime të mëdha nëse do të mund të ekzistonte gjatë.(Te plote do ta lexoni ne Gazeten Dielli te Printuar)

Nga Nju Jorku ; duke punuar në ngritjen e një muzeu në Kosovë – për vëllain e tij të martirizuar

August 14, 2014 by dgreca

Dr Hasan Ademaj në fund shpjegon se Muzeu në Kullën e tyre në Shremetaj do të jetë një kujtim i gjenocidit që la mijëra të vdekur – përfshirë fëmijë, gra e të moshuar , la luftëtarët e lirisë, thotë ai dhe familja jonëështë duke e ndihmuar për ta ngritur sa më lart aktin e tij/
Nga BEQIR SINA, New York/
BRONX NJU JORK : Me rastin e rënjes së tij – 16 vjetorin dëshmori i lirisë së Kosovës, Vezir Ademaj – u nderua me një Proklamatë dhënë nga Anetari i Keshillit të Bashkisë së Nju Jorkut, Ritchie Torres, të sponsorizuar nga Shoqëria Shqiptaro – Amerikane me President Easd Rizain – së bashku me proklamatën e Asamblesë së Nju Jorkut, me sponsorizmin e asambleistit shqiptar, në Albany, zotit Mark Gjonaj
Ndërkohë, që dy gazetat më të mëdha të Nju Jorkut, NY Daily News dhe New York Post, në një shkrim të Patrick Rocchio, kujtuan me anë të një shkrimi 16 vjetorin e rënjes së dëshmorit të Kosovës Vezir Ademaj.
Në shkrimin e gazetarit amerikan Rocchio, thuhet se : Dr Hasan Ademaj, një dentist i njohur dhe kirurg i cili praktikon profesionin e tij në një lagje të njohur emgirantësh shqiptar në Bronx, tani është duke krijuar një muze dhememorial në qytetin e vendlidnjes së tij në Kosovë, ku vëllai i tij Vezir Ademaj – pati organizuar së bashku me anëtarët e tjerë të familjes, së tij – rezistencën ndaj pushtimin serb – duke e paguar për atë me jetën e tij në 25 korrik,1998.
Ai ishte pjesë e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës UÇK-ës dhe është shpallur dëshmor në luftën për çlirimin e Kosovës.
Veziri, ishte një kampion i kick-boks në Europë, para se të kthehej në Kosovë nga Zvicra për të luftuar forcat pushtuese serbe të Sllobodan Millosheviqit, thotë Dr Ademaj vëllai i dëshmorit, për gazetën njujorkeze NY Post.
Dhe, shoti se Millosheviqi, u akuzua për krime lufte të lidhura me gjenocid . Por, mbeti pa u dënuar mbasi ai vdiq në një nga qelitë e burgut të Hagës. Ushtria serbe, në atë kohë kur u vra Veziri, kishte pushtuar Kosovën, dhe po kryente një spastrim etnik në Kosovë, ndaj popullsisë shqiptare.
Kështu, tregon për NY Post, Dr. Hasan Ademaj duke shtuar se :”Muzeu, është vendosura në – një nga dhomat e shtëpisë së Ademajve – një shtëpi e ndërtuar në shekullin e 18-të dhe e rindërtuar pas shkatërrimeve- Kjo, ndërtesë shpjegon ai njihet si “Kulla” e ndërtuar me muret shumë të trashë dhe dritaret të vogla dhe është përdorur në kohra, si mjet fortifikimi kundër pushtimit. Ajo u për herë të fundit u dogj nga lufta në Kosovë – ku ushtria serbë ishtevendosur në lokalitetin Sheremetaj – Kosovë”.
Gazetari sqaron se Kullat në Kosovë, kanë një histori të gjatë, të përdorura nga vendasit si fortifikime kundër pushtimeve të ndryshme, që duket se kanë qenë pjesë e pandarë e historisë së gjithë Kosovës.
Lidhur më ngritjen e muzeut, në shtëpinë e tij – dhe të busteve në oborrin e shkollës së Sheremetaj ku Vezir Ademaj ka jetuar, Dr. Ademaj tregon për NY Post, se : “Kjo është një e mirë për historinë dhe për një brez të ri – për tëditur se çfarë ka ndodhur në atë periudhë,” tha Dr Ademaj, i cili është takuar me udhëheqësit lokal për të diskutuar çështje që lidhen me museumin dhe shtonë se “Vëllai im ka qenë patriot, megjithse jetonte në Zvicër dheai shkoi në Kosovë, për të mbrojtur popullsinë shqiptare.”
Dr Ademaj sqaronë se në projektin e tij i cili ka marrë udhë të dy qeveritë ajo e shtetit të Kosovës dhe Shqipërisë po e mbështesin krijimin e muzeut, edhe nga anëtarët e tjerë të familjes dhe pushteti lokal.
Kurse, duke folur rreth këtij museu presidenti dhe themeluesi i Fondacionit të Shoqërisë Shqiptaro-Amerikane me bazë në Bronx zoti Esad Rizai, e ka quajtur dëshmorin e Kosovës Vezir Ademajn si të gjithë ata që ranë për lirinë e Kosovës – një frymëzim për të gjithë brezat.
“Krijimi i këtij muzeu – do të thotë shumë, sepse njeriu si ai është një frymëzim edhe për komunitetin tonë,” thotë Rizai për NY Post duke shtuar se: “Ai frymëzon njerëzit dhe kjo është një pjesë e rëndësishme e historisëshqiptare, dhe njerëz si ai janë nga ata që na japin krenari shqiptare.”
Rizai, ka thënë se vëllai i dr Hasanit, si mijëra dëshmorët e lirisë ka sakrifikuar për të gjithë popullit shqiptar, gjithë kombin në traditën tonë shqiptare, tek kombi i tyre, vendi i tyre dhe “Besa” – një kod nderi i çdo shqiptari.
Dr Hasan Ademaj në fund shpjegon se Muzeu në Kullën e tyre në Shremetaj do të jetë një kujtim i gjenocidit që la mijëra të vdekur – përfshirë fëmijë, gra e të moshuar , la luftëtarët e lirisë, thotë ai dhe familja jonë është duke e ndihmuar për ta ngritur sa më lart aktin e tij.

Bronx doctor pushes Albanian museum

August 14, 2014 by dgreca

By Patrick Rocchio/*
A local Bronx doctor is working on creating a museum in Kosova for his martyred brother.
Dr. Hasan Ademaj, a renowned dentist and surgeon who practices in Belmont, is now creating a museum and memorial in the Kosova town where his brother Vezir Ademaj organized resistance to a Serbian invasion and paid for it with his life in July, 1998. He was part of the Kosova Liberation Army.
Vezir was a kick-boxing champion of Europe before returning to Kosova from Switzerland to fight the invading Serbian forces of Slobodan Milosevi, said Dr. Ademaj.
Milosevi was charged with war crimes related to genocide and convicted after he died. His army was invading Kosova, a country whose population is mostly Albanian.
The museum is to be located in the family’s 18th Century “Kulla” — a tower house very thick walls and small windows that is used as fortification against invasion. It was burned by the Serbs and is located in the Kosova town of Sheremetaj.
“This is good for history and for a new generation to know what happened in that period,” said Dr. Ademaj, who has met with world leaders to discuss issues related to the region. “My brother was living in Switzerland and he came to defend the civilian population.”
Ademaj said that both the Albanian and Kosovar governments are supporting the creation of the museum.
Joining the cause is the president and founder of the Bronx-based Albanian-American Society Foundation. Esad Rizai. Rizai called Vezir an inspiration.
“The creation of this museum means very much because man like him is an inspiration to our community,” said Rizai. “He inspires people and it is an important part of Albanian history, and people like that give us pride.”
Rizai said that his brother sacrificed for all of the Albanian people in all nations in the Albanian tradition of “Besa” — a code of honor. And the museum would honor the unselfish man who friends say can never be replaced.
“He said ‘I don’t want anything, I just want to support my people,’ ” said Rizai.
The museum will be a remembrance of the genocide that left thousands of combatants and civilians dead, said Rizai. Ademaj’s family is helping him spearhead the project.
Kullas have a long history as fortifications against invasions that seem to have been part and parcel of the history of the region.(Kortezi>BronxTime-Ne Foto: Dr. Hasan Ademaj)

The Unknown Martyrs

August 14, 2014 by dgreca

By Eng. Viktor Mark Daragjati/
On September 21, 2014 Pope Francis will visit Albania, a nation that suffered heavily under the Marxist ideologies, one of the poorest in Europe, and yet, one that gave so many Martyrs in the uneven struggle to oppose communism. Pope Francis intends to honor the memory of the Albanian Clergy who suffered and died under the oppressive communist regime of Enver Hoxha and who accepted death, torture and imprisonment rather than bow to the atheistic, Theophobic dictates of one of the cruelest tyrants in Europe’s history. Along with the Albanian Catholic Clergy an estimated 80,000 Albanians, of all religious, social, cultural and economic cross sections, close to 10 per cent of the population, suffered annihilation.
However a disproportionate number of victims, resulting in a larger percentage, were Christian Catholics who were condemned solely because of their allegiance to the Roman Catholic Church. Among the victims of this large scale and specifically targeted religious persecution there were many laics. They were descendants of Albanians who, during five long centuries of Turkish domination, had preserved and defended their Christianity, brought to them by the Apostle St. Paul.
Since unmemorable times Albanian Catholics, Muslims and Christian Orthodox lived peacefully and in the spirit of mutual respect.Albania is in fact a shining example to the world of a nation where people with diverse religions, traditions and dialects live together in peace and harmony. Even during theperiod of Ottoman rule, Albanians have displayed a unique and unparalleled spirit of tolerance and mutual respectfor shared human values. Albanians have shown a proud sense of common ethnicity even as they continued to practice their religions as emigrants to the free world.Abundant examples exist of interfaith cooperation.
Two most recent examples of such cooperation took place in our times. When the first Catholic Church outside of Albania, founded by Monsignor Zef Oroshi in the Bronx, NY was threatened with closure in 1978, in a remarkable display of ecumenical spirit, Muslim Albanian brothers came to make sure the church was overfilled with people. This helped dispel the Diocese’s concern that the Church was not adequately supported. Rather than close the church, which represented a humble but powerful challenge to the communist proclamation of Albania as the first atheist state in the world, Cardinal Terence Cook officially consecrated it under the nameof Our Lady of Good Counsel, also known as Our Lady of Shkodra. That humble Church was later succeeded by a beautiful Church located in Hartsdale which retained the name Our Lady of Shkodra. And again, in 1991, when Dom Simon Jubani took daring and unprecedented initiative in the communist era of celebrating the first open Christmas Mass in Shkodra, our Muslim Albanian brothers surrounded the crowd of Christian Faithful providing a protective shield between them and the communist security forces who had come to stop the ceremony.
The rage with which Enver Hoxha persecuted Christians, in numbers disproportionately large, hasno roots in the history and traditions of Albania. Yet, inexplicably, the newly founded democratic Albania is yet to condemn the horrors of Enverist Marxism and to rehabilitate the memory and the dignity of those who died and suffered because they opposed communism. Token signs of homage to Mother Theresa do not conceal the reluctance shown by successive Albanian administrations to condemn the horrors of communism in a way that not only rejects the sins of the past but also honors the figures of those who sacrificed their lives to oppose the, part Marxist part personal, tyranny of Enver Hoxha. The horrors of Enverist oppression were as exceptional as cruel, motivated by unexplainable and insatiable thirst for innocent blood. The lives of thousandsinnocent people were taken and those who survived were reduced to a painful level of existence. Many were imprisoned or enslaved in forced labor camps. Most were confined to cooperative farms,designed more to starvepeople than to produce food on a sustainable level. Enver Hoxha meant to erase any remnants of Christianity, destroying or desecrating churches to be converted to cinemas, theaters or basketball courts. The story of many innocent Martyrs, killed because they rejected communism, is not publicly known and their sacrifices are not appreciated at a broad national level. Against the backdrop of insane Marxist persecution and oppressive bondage manyindividual heroic figures can be found.
Their story should be told and documented, to restore their human identity to the honorable level they deserve, to celebrate their lives and the strength of their human spirit, invigorated by their unshakable faith in God, and as an example to generations to come.
Mark Daragjati could be considered as one of many such individuals. Mark was arrested on March 24, 1946 in the patriarchal residence located in the village of Daragjat, West of the ancient fortress of Shkodra. He had retired there after resigning from office. He was charged of conspiring against the Regime. The contrived accusation was presumably supported by the fact that an anticommunist leader, probably tortured to a pre formulated confession, had visited Mark once. Allegedly he was plotting to organize an insurrection. In vane Mark Daragjati rejected the accusation. The regime had no records of the alleged conversation and no witnesses to support the claim that he was scheming to organize an insurrection. In fact, as part of the communist conspiracy to round up innocent victims, Mark was asked to offer names of designated “co-conspirators”, with the promise to obtain a lighter sentence in return. Mark was condemned to thirty years of imprisonment on June 4, 1946.
After two and a half years of mistreatment and false offers of leniency in exchange for cooperation, Mark was subjected to severe beatings, isolation and starvation to break his spirit. When asked why he did not accept the offer of leniency he responded, according to his wife’s account, that he did not believe in people who did not believe in God. Finally Mark was confined in a deep hole that he himself had to excavate. He was left there to die while being taunted.“See if your God can get you out of there now,” the prison guards shouted. On September 4, 1948 that hole in the ground became Mark’s final, unmarked, resting place. He left a wife and a one year old son. When his brother Filip went to the prison of Burrell to ask for his body, he was pushed back. It was dishonorable for a family to give respect to the remains of an enemy of the people – he was told. Mark’s name became infamous and speaking of him was considered a crime. To this day the Albanian government will not admit to the cruel murder of an innocent man. He is not honored as a Martyr of Democracy, his grave location is unknown and is name is not marked on any memorial.
Even as a young man Mark, Daragjatibelieved in the future of his country and strived to help build it. He completed High School studies in Shkodra, followed by two years of studies at the Royal Albanian Academy. He then entered civil service, serving as municipal leaders in various towns and later as an official in the Prefecture of Shkodra. The performance of his duties was independent of political influences and orientations. The communists portrayed him as an enemy of the people. Is Mark Daragjati, instead, one of the Unknown Martyrs?

Many more like him, were executed and hastily buried on the side of the road, in the fields around prisons, left to rot naked on the floor of tiny frigid prison cells, scarred, mutilated and even blinded by communist henchmen. Their bodies were disposed of in unmarked graves and their names were forgotten or, worse yet, were even despised by the people whose freedom they died for.
To this day, those who survived the horrors of communism persecution are alienated from the mainstream life of the country and have not been reintegrated socially and economically. Will Albania continue to prefer to ignore and forget its past or will the archives of the State be opened to reveal the shining example of courage, the spirit of dedication and sacrifice of those who opposed communism. All freedom loving Albanians should be proud of the legacy of love for God and Country that our Known and Unknown Martyrs have left us in their most trying hours.
Our Country needs a deep cleansing and atonement and a lasting reconciliation with the truth based not on imposed, egoistic, and erratic values but on compassionate and forgiving Humane and Divine Justice. Just as post Hitler Germany, Poland and other Eastern European countries did, Albania should also apologize and ask forgiveness for the egregious human rights violations of its communist past. Why should Albania continue to be known and disrespected in the world for the crimes committed by Enver Hoxha? Why should it not be known and respected for the heroic courage and sacrifices of the Martyrs who stood up to the Marxist savagery of an atheistic dictator?
Pope Francis’ visit to Albania, his heartening recognition of 42 Martyrs who gave their lives in defense of Democracy and Religious Freedom, restores honor to our nation in a way that is long overdue. The September 21, 2014 celebration to come should open our minds and hearts to reconsider the notion that the greatest human achievements were made by unselfish people who sacrificed themselves for the benefit of mankind and not by dictators who sought to impose their errant will on oppressed people.
The solemn celebration of 42 Martyrs by the Roman Catholic church should mark a new beginning for Albania and a renewed opportunity to seek a sincere reconciliation with its past. When will the Albanian nation recognize and honor many Known and Unknown Martyrs who like my father Mark Daragjati, gave their lives in defense of freedom?

Foto: Mark Daragjati

Përsiatje rreth një tradite: Burri lehonë në kohën e paratëparëve tanë

August 14, 2014 by dgreca

Një tradite e paratëparëve tanë që ka zënë vend sot në shoqërit e qytetruara , gruaja lindë në prani të burrit/
Nga Fahri Xharra, Gjakovë/
Do të flasim për një kohë shumë të largët; shumë herët por që lidhet kryesisht me ne si banorët e parë të kësaj pjese të madhe të Europës , që sot e quajnë Ballkan.. Në mdihmë më erdhi arkeologëja dhe antropologëja , specialistja e kulturave indo-europiane dhe para-indo-europiane ( paratëparëve ) , një Zonjë , Maria Gimbutas hulmtuese e universitetit të Harvardit , e cila këtë kohë ( që ne e quajmë koha e matriarkatit )ajo i thot shoqëria « matristique » (matristike) , për të shënuar një tip apo një lloj të shoqërisë e cila ka jetuar disa dhjeta mileniume përpara nesh, që prej kohës së paleolitikut të mbrendhsëm deri në fillimin e kohës historike , 3000 vjet paraKr. apo fillimi i kohës së patriarkatit , kohë që u shtri me maturi kohore. Sipas saj dhe teorive të saja , kjo kohë ishte e përhapur gjatë gjithë parahistorisë. Studimet e saja 15 vjeçare bazohen në kampanjat e saja arkeologjike të cilat i quan “Europa e vjetër (l’ancienne Europe ) “
para indo europiane” , kryesisht në Ballkan ; përgjatë rrjedhës së Danubit . ( Koha e Dardanisë së vjeter dhe vendi i kulturës së Vinçës 5000-3000 paraKr, vërejtja e ime)
Dhe , kësaj koheje parahistorike (paratëparëve ) i takon koha kur burrat e merrnin rolin e lehonës dhe kujdesin ndaj të posalindurit ; sepse ishte koha e matriarkatit ( koha kur gruaja vendoste për çdo gjë në familje dhe shoqëri.) , Pra ishte koha e Europës së vjetër parindoeuropiane ; koha ,kur çdo gjë filloi prej nesh.
“Shqipëria, vendi ku burrat shdërrohen në gra dhe gratë në burra” ishte shkrimi Dr, Moikom Zeqos , në të cilin ai thot : “ Titulli i mësipërm është kaq sensacional sa mund të konceptohet deri në kufijtë e marrëzisë. Çdo lexues mund të dyshojë dhe të jetë skeptik dhe qesëndisës. Në të vërtetë unë nuk kam ndërmend të bëj shaka dhe as të mikloj botën me sensacione. Dua të kumtoj publikisht një etnopsikologjike të shqiptarëve në rrafshin e qytetërimeve të Evropës dhe të Ballkanit.” Pra , i nderuari Dr. Moikom Zeqo na flet për kohën kur burrat e bartnin lehoninë si obligim prindor ,për të posalindurit..
Fjalori i Kristoforidhit ka të dhëna të mrekullueshme dhe herë-herë të çuditshme. Kristoforidhi ka mbledhur frazeologji popullore me një poetikë të brendshme dhe befasuese, ka të dhëna për kultet pagane, madje dhe citon vargjet folklorike. Shënimet e Kristoforidhit janë plot substanca gjuhësore dhe historike. Nuk harron analizën e etimologjisë dhe atë të fjalëformimit. Në faqen 211 të këtij fjalori Kristoforidhi e shënon fjalën e rrallë “mërkosh”. Këtë fjalë ai e ka gjetur në fshatin Dumre, në Shpat të Elbasanit. Njëjësi “mërkosh” e ka shumësin “mërkosha”. Sipas Kristoforidhit “mërkosh i thonë atij burri, që i ka pjellë gruaja, i cili “dergjet “ në shtrat posi lehonë dhe pret e përcjell ata që vijnë për ta parë”. Ky fakt i pabesueshëm hap një hulli të madhe studimi..
Sipas Çabejt, zakoni i mërkoshit quhet në gjuhën e shkencës universale të antropologjisë me emrin “kuvadë”. Çfarë përfaqëson kuvada? Ky zakon është tipik për popujt shumë të lashtë, madje për ata popuj që quhen paraindevropianë. ( Mua nuk me pelqen termi “kuvada “, sepse ne frengjishte ( la couvades) ,nga ku shkenca e ka marrë këtë fjalë do të thot ndeja e pulës , klluq mbi vezë për tri javë; kurse ne këtu flasim per një kohë të shkurtër pas lindjes të posa lindurit; pra koha e lehonisë ( në Dugagjin : llahusë, llahusëni )
Disa nga karakteristikat. që kishin popujt paraindoevropianë janë edhe zakoni i kuvadës (Lehonisë) si dhe sistemi i numërimit vigsimal d.m.th. i njësisë me 20 shifra, që quhet 20 përfaqësuar nga numri 1, apo 40 përfaqësuar nga numri 2, por që në realitet parakuptojnë për 20 numrin 2 dhe për 40 numrin 4 në fillim të emërtimit. Të dy këto gjurmë paraindoevropiane ruhen tek shqiptarët. Tek sistemi i numërimit akoma dhe sot ne kemi gjurmën e sistemit vigisimal. Po zakoni i Lehonisë së burrave ?
Del kështu se fjala “mërkosh” të jetë trashëguar dhe të ketë mbijetuar në gjuhën shipe nga substrati paraindoevropian, që ka rezistuar brenda strukturës indoevropiane të shqiptarëve deri më sot. Kjo fjalë kaq e rrallë e unike ka në zanafillë një lashtësi marramendëse dhe përfaqëson botën e humbur të parahistorisë së matriarkatit. Zakoni i “Lehonisë së burrit” është zakon tipik i matriarkatit të lashtë. Ky zakon tregon rëndësinë absolute të gruas në komunitet. Për këtë zakon janë shkruar libra të tërë dhe asnjëherë nuk është bërë një sqarim shterues. Zakoni i kuvadës ka mbijetuar deri në fillimin e shekullit XX vetëm tek shqiptarët si dhe tek baskët në Pirenej të Spanjës. Zakoni i kuvadës ngjan me një skenar teatror të etnopsikologjisë së popujve shumë të vjetër. Kush janë ata popuj të vjetër ?

“Autorët tjerë e kanë vërejtur dhe shënuar që fjala mërkosh përdorët në krahinat rreth Elabasanit, të Çermenikës . të Myzeqesë dhe anëve tjera. ( e njohur është dhe në rrafshin e Dukagjinit ,shënimi im .Lexo Muahmet Rugova “ Aromë Gjakove” ). Kujtimi dhe rikujtimi i së kaluarës ishte i gjallë edhe në kohën më të re (1939) , ne rrethin e Elabasanit dhe edhe gjithashtu në regjionin e Himarës (Çabej 1935: 556-572). Antropologëja britanike Margaret Hasluck e kishte shënuar një rast të Lehonisë së burrit (kuvada) , i cili kishte ndodhur në qytetin e Elbasanit me 28 Janar 1928. Flitej për një burrë të Veriut të Shqipërisë , të besimit katolik i cili kishta ardhur për të punuar në Elbasan dhe që ishte martuar me një femër të besimit ortodoks . Kur gruaja i lindi së pari , i mësuar nga tradita e familjes së tij veriore kishte shkuar të përgëzoj t`ëmën e së shoqës, dhe … ajo e gjeti dhëndrin e shtrirë afër gruas së tij , Na erdh shum turp, thoshte ajo. ; dhe vjehrra mbeti e habitur gjatë spjegimi të dhëndrit se ai e kishte vazhduar traditën e fisit të tyre. (Albert Doja,Naître et Grandir chez les Albanais La Construction Culturelle de la Personne (Les Éditions L’Harmattan Paris – Montréal 2000 )… (« elle a trouvé, à sa grande horreur, le mari au lit à coté de sa femme sur le plancher… Na erdh shum turp, “nous avons eu très honte”, a-telle déclaré… La belle-mère, elle-même suffisamment scandalisée, lui a expliqué qu’il avait suivi la coutume de sa tribu lointaine » (1939: 20).
“Lehonia e burrit” paraqitet tek popujt e vjetër , shumë të vjetër që jetojnë largë njeri tjetrit në një formë fundamentalisht identike ( të ngjajshme) , si tek populli Bask
( Spanjë dhe Francë) ku shprehia e kohës së matriarkatit jeton ende, “ ku edhe burri e merr vendin e tij në shtratin e lehonës ,dhe kujdeset për të posalindurën apo posalindurin.
(Van Gennep 1943 )
Përndryshe gjuha shqipe e ruan fjalë e posaçme “ mërkosh” apo “burri-lehonë”. Ky term gjindet në Fjalorin Shqip- Greqisht të Konstandin Kristoforidhit ( nga gjysma e dytë e shek. të 19-të , i cili u boatua ne Athinë , 1904 . Fjala mërkosh ishte regjistruar në rrethin e Dumresë dhe të Shpatit të Elbasanit më një përkufizim si (1961:211) : “ I thonë ati burri që i ka pjellë gruaja, i cili dirgjetë ndë shtrat posi lehonë dhe pret e përcjell ata qi vine për ta pam. “
Dispozitat psikologjike e sjegojnë që një burrë duke ndejur afër gruas së tij e shprehë dhimbjen dhe kujdesin e tij ndaj saj në ditët e pas lindjes, lehonisë. Edhe sot në botën moderne , gratë lindin në praninë e burrit dhe në shtëngimin e grushtave ndër veti.
“Një herë e një kohë, grave të kësaj krahine iu duk e pahijshme, ndërkohë që burrat bridhnin lirisht pa pasur asnjë detyrim, ato të shkretat duhet të mbanin edhe barrën e shtatzanisë edhe belanë e rritjes së fëmijëve. Në një kuvend popullor ato vendosën t’i përgjëroheshin shenjtit pa emër të Tomorrit, malit që sundon qytetin e Beratit. Të gjitha sëbashku iu lutën që ta ndante këtë peshë: burrave t’u jepte dhimbjet e lindjes dhe grave rritjen e fëmijëve. Shenjti pranoi dhe gratë u kthyen në shtëpi shend e verë. S’shkoi shumë kohë kur njerës prej grave na i erdhi ora për të lindur…. (Mary Douglas (citée dans Rivière 1974: 423)) /….. Po të vjetër që jemi ! Krenari !