Archives for August 2014

Nga Dalip Greca/
Libri “Federata Panshqiptare ‘Vatra” i Prof. dr. Beqir Meta, hapet me paraqitjen e shkurtër, siç e dëshmon dhe vetë mestitulli: “Dy fjalë nga kryetari i Vatrës”, të shkruara nga kryetari i Federatës, Ing. Agim Karagjozi.
Krahas të tjerave, z. Karagjozi shkruan: “Vatra e sponsorizon me kënaqësi botimin e kësaj vepre, duke e vlerësuar si një studim monografik shkencor për periudhën më të rëndësishme të jetës së saj, në pjesën më të madhe të së cilës ajo veproi me autoritetin e një qeverie të përkohshme në mërgim. E falënderojmë dhe e përgëzojmë z. Meta për këtë ndërmarrje serioze, e cila përbën një kontribut të vyer dhe nxitje për hartimin në të ardhmen të një monografie të plotë, që të përfshijë gjithë jetën e Vatrës, deri në ditët tona”.
Autorin e librit e ka tërhequr historia interesante e “Vatrës” e cila është jo vetëm më jetëgjata organizatë në diasporën shqiptare, por ka qenë dhe më e fuqishmja organizatë, që në momente të caktuara kohore, i ka dhënë shpirt Shqipërisë, e ka përfaqësuar atë denjësisht në arenën ndërkombëtare dhe ka ditur të bëhet avokate e çështjes sonë kombëtare.
Hulumtimet e autorit të librit kanë zbuluar mekanizmin që e bënte “Vatrën” të grumbullonte rreth vetes shqiptarët emigrantë përgjatë të gjithë shekullit të kaluar, periudhë që fokusohet në studimin e tij.
Konkretisht “Vatra” e mbështeti aktivitetin e vet në një shtyllë, në shtyllën kombëtare. Mbi këtë shtyllë u mbështetën edhe dy drejtimet kryesore të kontributit të saj në fondin e artë të historisë sonë kombëtare; drejtimi politik dhe ai në fushën e arsimit e të kulturës kombëtare. Këto dy drejtime ngërthejnë në të 290 faqet e librit.
“Vatra”, në fund të dhjetëvjeçarit të dytë të shekullit të shkuar, ishte promotori i lëvizjes sonë kombëtare, ishte zemra e asaj lëvizjeje. Ajo, siç pat shkruar Konica tek gazeta “Dielli”, në numrin e 7 korrikut 1922, mori përsipër të veprojë në vend të shtetit të vdekur shqiptar. Ishte “Vatra ” ajo që mbajti në shpatullat e saj sponsorizimin e të gjitha shpenzimeve për delegatët që punuan për çështjen kombëtare në momentet më të vështira që kalonte Shqipëria në vitet e Luftës së Parë Botërore dhe pas saj.
Përvoja e Vatrës në ato vite do t’i vlente sot komunitetit shqiptar për të sponsorizuar e ushqyer një opinion perëndimor në favor të çështjeve tona kombëtare ende të pazgjidhura, siç është ajo e Kosovës, ajo e Çamërisë, e shqiptarve të Maqedonisë, Malit të Zi, Preshevë-Bujanovcit, etj.
Me shpenzimet e “Vatrës” u dërguan misione, u financuan agjenci të huaja për të propaganduar çështjen shqiptare, u dërguan me qindra protesta e telegrame në adresë të institucioneve dhe personaliteteve ndërkombëtare.
Nëse i hidhet një sy statistikave, shuma e dollarëve të shpenzuar gjatë kohës së luftës dhe pas saj, arrin në 197 mijë dollarë, ndërsa vetëm për mbrojtjen e çështjes shqiptare në Konferencën e Versajës dhe jashtë saj, “Vatra” shpenzoi 150 mijë dollarë. Shifrat po të merren në konteksin e kohës kur u shpenzuan janë marramendëse dhe sot kanë vlerën e miliona dollarëve, ndërkohë që vlera kombëtare e këtyre veprimeve të financuara prej “Vatrës” dhe efekti që ato bënë në një kohë që s’kishim shtet, është e pallogaritshme.
Nëse do të hiqnim sot një paralele të tillë për të sponsorizuar për qëllime të çështjeve tona të pazgjidhura kombëtare, do t’ia vlente të ktheheshin sytë nga ajo përvojë e largët, gati një shekull të shkuar. Çështja jonë kombëtare ka shumë nevojë për zëra të kualifikuar, për avokatë ndërkombëtarë, për pena të fuqishme që të depërtojnë në gazetat më në zë të Evropës dhe Amerikës, për analistë që të flasin në kanale të fuqishme televizive. As pavarësia e Kosovës nuk vjen vetë (aq më shumë që ka shumë shtete që nuk u intereson ajo), as problemi i çamëve, as problemet që zjejnë në vorbullën sllave të Maqedonisë e më tej, nuk mund të zgjidhen.
Është i paçmueshëm kontributi që ka dhënë “Vatra” edhe në lëmin e arsimit dhe të kulturës sonë kombëtare. Botimet më të kualifikuara të letërsisë artistike, historike dhe politike, përkthimet e veprave të shquara nga letërsia botërore, e kanë sponsorizimin prej “Vatrës”.
Shqiptarët do të krenohen me kontributin e “Vatrës” edhe në shekujt e ardhshëm, pasi ky kontribut i hapi rrugën ndriçimit të ndërgjegjes kombëtare. Ajo sponsorizoi dhe nxiti botimin e 200.000 teksteve shkollore që mungonin në Shqipëri, subvencionoi dhe përkrahu dërgimin e shumë emigrantëve në shkollat dhe universitetet amerikane, organizoi në vazhdimësi dhe me sukses fushatën kundër analfabetizmit.
Studiuesi i pasionuar, prof. Beqir Meta, ka shfletuar me kujdes mijëra faqe për të përcjellë historinë e “Vatrës” në periudhën e artë të saj, ka shfletuar arkivin kombëtar, arkivin e “Vatrës”, koleksionet e gazetave “Kombi” dhe “Dielli”, buletine që kanë përcjellë sesionet shkencore të Federatës, shtypin shqiptar të kohës dhe atë amerikan.
Përmes rritjes së “Vatrës” është studiuar edhe dinamika e rritjes së emigracionit shqiptar dhe arsimimi i tij. Thuhet se në dekadën e parë të shekullit të shkuar, kur dilte gazeta “Kombi” në SHBA gjendeshin rreth 5000 shqiptarë, por ata që lexonin gazetën shqip numëroheshin me gishtat e dorës, ndërsa në vitin 1919, kur numri i emigracionit shqiptar kishte arritur në 40.000, rreth 15.000 prej tyre mund ta lexonin shtypin shqip.
Përmes dokumentacionit studiuesi sjell të freskët luftën e pashembullt dhe padyshim shumë të efektshme të “Vatrës” në përkrahjen e lëvizjes për fuqizimin e Kishës Autoqefale Shqiptare në diasporën e Amerikës, lëvizje e cila do të siguronte mvetësinë e Kishës Shqiptare. Kjo luftë nuk do të mbetej e izoluar në diasporë, por do të transplantohej edhe në Shqipëri. Lëvizja e “Vatrës” për mvetësinë dhe fuqizimin e Kishës Autoqefale Shqiptare, është një nga meritat e padiskutueshme të gjithë Lëvizjes sonë Kombëtare, që jo vetëm e mbajti të pastër praktikën liturgjike, por shërbeu edhe si mjeti më efikas për të luftuar politikën shoviniste greke, e cila synonte që përmes kishës të aneksonte Jugun e Shqipërisë.
Ky është konkluzioni i saktë që nxjerr autori i monografisë duke studiuar luftën e “Vatrës” në paralelen e lëvizjes për fuqizimin e Kishës Autoqefale Shqiptare, e nisur, e sponsorizuar dhe e udhëhequr nga “Vatra”. Madje, autori tregon se në këtë drejtim “Vatra” është treguar shumë e kthjelltë. Ai kujton lexuesin se Konferenca e Paqes filloi në një moment kur diaspora shqiptare në Amerikë ishte e tronditur seriozisht nga rreziku që i kanosej Korçës. Lajmet mbi përpjekjet franceze për t’ua dorëzuar Korçën grekëve, patën një efekt të madh në diasporën e Amerikës. Përveç reagimeve të delegatëve në Evropë, përfaqësuesit e “Vatrës” në Amerikë, më 16 janar 1919, i dërguan një memorandum Ambasadës Franceze në Washington. Vatranët i kujtonin Ambasadës Franceze se Korça ishte e njohur nga Konferenca e Londrës si tokë shqiptare, se ajo banohej nga një popullsi e pastër shqiptare me ndjenja të shquara patriotike, e cila kishte luftuar përkrah trupave franceze gjatë luftës. Përmes memorandumit kërkohej që Korça në asnjë mënyrë të mos i dorëzohej grekëve.
Kjo ishte njëra rrugë që përdori “Vatra”, dërgimin e telegrameve dhe memorandumeve në përfaqësitë diplomatike dhe në forumet ndërkombëtare, ndërsa rruga tjetër ishte demaskimi i veprimtarisë antishqiptare të grekofonëve. Një vëmendje të veçantë “Vatra” i kushtoi demaskimit dhe denoncimit të pretendimeve absurde të kryeministrit grek, Venizellos, të cilat shpaloseshin në një memorandum që ai i kishte dërguar presidentit të Amerikës. Me anë të një kundërmemorandumi që i drejtohej Konferencës së Paqes, përfaqësuesit e ”Vatrës”, hodhën poshtë në mënyrë të argumentuar tezat greke se në “Epirin e Veriut” kishte 120.000 grekë dhe 80.000 shqiptarë, se gjoja popullsia e Shqipërisë së Jugut kishte ndjenja progreke, kundërshtuan tezën e vjetër absurde, se të gjithë shqiptarët ortodoksë ishin grekë!
Ndër argumentet që sillte mbrojtja shqiptare e “Vatrës” ishin:
*Shqipëria e Jugut karakterizohej nga pastërtia etnike e popullsisë shqiptare
*Kombi shqiptar s’është as myslyman as kristian, por vetëm shqiptar dhe se ai kishte një kulturë të lashtë e nuk bënte dallim mes feve siç bënin grekët.
*Populli shqiptar nuk ushqente ndjenja progreke, siç thoshte Venizellos dhe prova për këtë ishte referendumi i organizuar nga francezët në Korçë për çështjen e shkollës shqipe, ku popullsia vendase manifestoi vullnetin e vet për gjuhën shqipe.
*Në memorandum u renditën emrat e patriotëve dhe të shkrimtarve më të shquar të Shqipërisë, të cilët ishin ortodoksë, si: Sotir Peci, Kristo Floqi, Anton Zako Çajupi, Aleksandër S. Drenova, Kostë Çekrezi, Peter Poga, Pandeli Cale, M. Turtulli, George Adamidi etj.
* Edhe përbërja e Vatrës që përfaqësohej nga 40.000 shqiptarë të Amerikës cilësohej si dëshmi e ndjenjave të zjarrta shqiptare të popullsisë së Shqipërisë së Jugut.
*Përfaqësuesit e Vatrës tërhoqën vëmendjen se pretendimet e Venizellosit nuk kishin gjë tjetër për qëllim veçse të shkëpusnin vëmendjen nga kërkesa shqiptare për kthimin e Çamërisë prej grekëve. Në faqet e librit zë vend edhe qëndrimi i “Vatrës” për problemet e tjera ballkanike. Drejtuesit e saj e mirëpritën fillimisht idenë e një Konfederate Ballkanike.
Madje edhe në “Dielli” u përkrahën deklaratat e politologut jugosllav Popoviç për krijimin e Federatës Ballkanike, në të cilën do të integroheshin edhe shqiptarët. U përkrahën dhe pikëpamjet e shprehura në gazetën “Politika” mbi “lehtësinë e një marrëveshjeje midis serbëve dhe shqiptarëve”. “Dielli” e vlerësonte projektin e Popoviçit si një plan njerëzor e paqësor që respektonte parimet etnike, duke shpresuar se po të zbatohej ky parim, serbët do t’ia jepnin Kosovën Shqipërisë. “Vatra” mendonte se duke u futur në Konfederatën Ballkanike, Shqipëria do të mund të neutralizonte dhe të shpëtonte nga synimet e fqinjëve, siç ishin edhe ato të Italisë, e cila po ndiqte një politikë aneksioniste kundër Shqipërisë.
Kostë Çekrezi, përfaqësuesi i “Vatrës” në Washington, i propozonte delegacionit të Qeverisë së Durrësit, që për të kundërbalancuar pabesinë italiane, të përpiqej për të realizuar një marrëveshje me jugosllavët, duke e siguruar se do të kishte mbështetjen e diasporës në Amerikë. Propozimi shkonte deri tek një bashkëpunim i ushtarëve shqiptarë dhe atyre jugosllavë për të hyrë së bashku në Korçë me qëllim që të përzinin që andej ushtarët grekë. Mirëpo, Konfederata Ballkanike nuk qe gjë tjetër veçse një kurth serb.
Edhe kur do të shtrohej çështja maqedone në Konferencën e Paqes, “Vatra” do të kundërshtonte pikëpmajet për copëtimin e saj, pretendimet greke për të marrë një copë prej Maqedonisë, siç do të kritikonte edhe Konferencën e Londrës që u kishte dhënë territore serbëve…
Autori i librit nuk i sheh gjërat bardh e zi. Ai i sjell ngjarjet në sensin e kohës dhe përpiqet që të sjellë aktivitetin e plotë të “Vatrës” në sytë e lexuesit, pa bërë retushime; sjell mendimin politik dhe rrymat e ndryshme brenda saj. Siç shprehet vetë autori i monografisë, në libër i është lënë më shumë vend përcjelljes së mendimit politik, për tri arsye kryesore:
Së pari, se në diasporën shqiptare të Amerikës kanë kontribuar një numër i konsiderueshëm intelektualësh të shquar të angazhuar gjërsisht në Lëvizjen Kombëtare.
Së dyti, raportin e përparsisë së mendimit politik e përcakton edhe pozicioni i “Vatrës”, si shoqëri patriotike e emigracionit shqiptar shumë larg Shqipërisë dhe Evropës, gjë që ndikonte në intensitetin e aktivitetit të saj konkret politik e diplomatik.
Së treti, vetë gjendja e burimeve historike, në të cilat mbizotëron shtypi, e kanë diktuar një strukturë të tillë. Autori i librit nuk përpiqet të sjellë një mendim të unifikuar politik të “Vatrës” dhe nuk e ka trajtuar atë si një vijë të përcaktuar, pasi realisht nuk ka qenë i tillë. Beqir Meta është përpjekur të sjellë para lexuesit, natyrisht dhe studiuesve, tendencat mbizotëruese dhe ato të dorës së dytë; ka pasqyruar edhe lëkundjet, mëdyshjet, përceptimet e gabuara të situatës politike, debatin e polemikat midis “Vatrës” dhe organizatave të ndryshme patriotike, debatin dhe rrymat brenda vetes së saj, etj.
Një ndër pikat e forta të federatës, që autorit të këtij libri nuk i ka shpëtuar pa e trajtuar, ka qenë edhe veprimtaria propagandistike e saj dhe udhëheqësve kryesorë, në shtypin amerikan në dobi të çështjes kombëtare shqiptare, si dhe përkrahja materiale e financiare që “Vatra” i dha kësaj veprimtarie propagandistike.
Libri sjell shumë të dhëna interesante të emigracionit shqiptar në Amerikë. Sipas Faik Konicës, emigracioni shqiptar i vitit 1920 kishte shpërpjestim seksesh. Për shembull, ndër 30 mijë shqiptarë, thotë ai, vetëm 1000 ishin gra. Kjo shpjegohet me përkohshmërinë e emigracionit shqiptar në Amerikë, me arsyet e emigrimit politik. Rrjedhimisht burrat nuk mund të merrnin me vete familjen. Autori ka sjellë dhe dinamikën e ndryshimeve të mëvonshme, siç ka ndjekur edhe dinamikën e shifrave të analfabetizmit të këtij emigracioni, i cili në vitin 1906 regjistronte vetëm 20 veta që dinin shkrim e lexim, ndërsa në vitin 1930, sipas statistikave amerikane, vetëm 18,2 % e shqiptarëve ishin analfabetë. Në faqet e librit jepet edhe mënyra e jetesës së emigrantëve, vendosja e tyre në një lagje pranë njeri-tjetrit, të jetuarit në konaqe të përbashkëta, 10-15 veta në një dhomë etj. Shumë faqe zë procesi i Lëvizjes Kombëtare Shqiptare dhe themelimi i “Vatrës”. Pas kësaj periudhe vjen periudha tjetër, ajo e zhvillimit të “Vatrës” nga 1912-1924, ku platforma e Lëvizjes Kombëtare ka vend parësor. Libri padyshim është një kontribut me vlera jo vetëm për “Vatrën”, por për gjithë çështjen kombëtare shqiptare.(Dielli-Arkiv, prill 2002)