Archives for November 2014

NGA GËZIM LLOJDIA/
1.Jeta e Aristidh Rucit
Për figurën e një prej firmëtarëve të Kuvendit historik të Vlorës Aristidh Rruci, “mendje e Vlorës kështu citohet në një botimm ka pak të dhëna historike si edhe dokumente,faksimile. Në botimet që ka sjell B.Gace dhe studiuesi Bujar Leskaj, në botimin”Deputetet e Vlorës…….sillen të dhëna historike të përcjella nga fakte të njohuar pak dhe të zhbiruara me kujdesë.
Aristidh Rruci, “mendje e Vlores”,shkruan Etien Dilo në dy botime që ka lënë pas vdekjes aksidentale. Emri i Aristidh Rucit është i lidhur me përpjekjet për hapjen e shkollave të para shqipe qe nga fundi i shekullit X1X me luftën për pavarësi, armatosjen e luftëtareve të lirisë, me shpalljen e Pavarësisë, ngritjen e administratës shqiptare, me Epopenë e Vlorës, me luftën e paprere për një Shqipëri to lire, to pavarur, demokratike; shkurt,qe shpirt nga shpirt i shqiptarizmit…thotë.Duke cituar këtë autor Etien Dilo lindi me 19 shtator 1938 ne Sheper të Zagorise. Shkollen e mesme e kreun gjimnazin “Asim Zeneli”,dega Pedagogji ne Gjirokastër (1951-1955);studimet e larta, ne UT,Fakulteti Gjuhe-Letersi(1960-1964). Ka shërbyer si mësues ne rrethin e Fierit, ne drejtim shkollash, mësues ne gjimnazin e Ballshit.Me vendosjen e pluralizmit iudha titulli “Mësues i Merituar” me këtë motivacion:”Për kontributin e tij ne edukimin patriotik te nxënësve. për përkushtim dhe pune te palodhur ne detyrën fisnike te mësuesit dhe edukatorit”. Ka shkruar disa artikuj studimore në shtypin brenda e jashtë vendit si dhe është autor i disa librave. Ky autor na shtjellon historinë e firmëtarit A.Rruci.
Lindi ne Sheper të Zagorise, me 11 Mars 1875. Pasi kreu (mësimet e para)mejtepin ne vendlindje,ndoq rimesimet ne gjimnazin”Zosimea” të Janines. Në vitet 1896-1898 shkoi ne
Stamboll ku punoi ne një dyqan qe tregtonte lende ndërtimi. Me 1899-1904 qëndroi ne Janine duke punuar ne tregun e drithit. Pas këtij viti vjen ne Picar të Vlorës, ne ciflikun e Haxhi Muhametit si ekonomat. Ne vitin 1906 e deri ne fund të jetës se tij u vendos ne qytetin e Vlorës dhe a muarr me tregti.
2.Aktiviteti atdhëtar
Dilo na thotë se Aristidh Ruci, miku i ngushte i Ilia Dilo Sheperit, i cili ka qene edhe inspektor arsimi ne Vlore, ka zhvilluar nje veprimtari to gjere kombëtare. Ishte anëtar i klubit “Labëria” të Vlorës; me 1908, financoi blerje armesh për çetat patriotike dhe përhapjen e mësimit të gjuhës Shqipe. Midis të dhënave të tjera me interes janë se në korrik 1911 ishte anëtar i komisionit të organizimit të Kuvendit të Drashovicës, në përkrahje të Memorandumit të Gerces. Shkoi ne Itali se bashku me atdhetare të tjerë vlonjate dhe u takuan me Ismail Qemalin dhe biseduan për organizimin e Lëvizjes Kombëtare. Kishte korrespondence me Cajupin, Jani Vruhon e Sotir Kolen.Në vitin e ngritjes s flamurit në 1912 emri i Aristidh Rucit si perfaqesues iVlores shënohet ne Kuvendin Kombëtar të Shpalljes se Pavarësisë dhe ngritjen e Flamurit. Në vitet e qeverise së Vlorës, zhvilloi një veprimtari të gjere ne mbështetje to saj për zgjidhjen e problemeve ekonomike e financiare. Ndihmoi ne ngritjen e administratës ne Fier, Vlore, Tepelene, Gjirokastër e Delvine. Në vitet 1918-1920 u përfshi në një veprimtari të gjere kombëtare, kundër pushtuesve italiane. Ishte anëtar i komisionit të organizimit të demonstratës antiitaliane me rastin e 28 Nëntorit 1919, tek Xhamia e Tabakeve. Së bashku me atdhetare të tjerë si Osman Haxhiu, Beqir Sulo, Ymer Radhima e Abaz Mezini dërguan letër Qeverise se Përkohshme të Durrësit ku protestuan për qëndrimin shtypës të pushtuesve italiane ndaj popullit të Vlorës. (AQSh. Fondi. DPB, dosja nr. 48 origjinal). Mori pjese ne luftën e Vlorës, 1920, kundër pushtuesve. Ne zjarrin e kësaj lufte, u krijua shoqëria patriotike “Përlindja Kombëtare”, ku komisioni ngarkoi Aristidh Rucin dhe disa atdhetare të tjerë për hartimin e rregullores se saj.(AQSH, fondi 518, dok. nr. 640026). Komiteti”Mbrojtja Kombëtare”e ngarkoi për të shoqëruar bandën muzikore të Federatës “Vatra” dhe Komisionin e Kryqit të Kuq Amerikan ne frontin e luftes. ne vitet 1920-1924 u përfshi ne lëvizjen demokratike to vendit, ne federatën “Atdheu” dhe shoqërinë “Bashkimi”. Një rol të veçante lozi ne krahinën e Himarë dhe të Gjirokastrës. Bashkëpunime atdhetaret vlonjate: Osman Haxhiu, Ali Asllani, Qazirn Kokoshi, Murat Terbaci, Abaz Mezuni, Ibrahim Abdulai dhe Dorn Mark Vasa. Ndihmoi kishën Autoqefale Shqiptare dhe Visarion Xhuvanin. Ne vitet 1921-1939 ka qene edhe anëtar i Këshillit Administrativ të Bashkise se Vlorës. Krahas tregtisë qe kishte ne Vlore, ishte edhe sipërmarrës ne fabrikën e duhanit ne Durrës. Ne vitin 1937 u zgjodh anëtar i kryesisë se Bankës Kombëtare Shqiptare. Ne gazetën”Jeta e re”, me 5 Gusht 1938 sipas të dhënave që ka E.D shkruhet : “Veçanërisht urojme mikun tone z. Aristidh Ruci, i cili është një atdhetar i provuar e një inteligjence e gjere e Vlorës sonë…” Ne prill të vitit 1939, se bashku me Ali Asllanin, kryetar Bashkie dhe mjeket Vasil Dhimitri e Pavlo Pavli krijuan Degën e Kryqit të Kuq për Vlorën. Gjate Luftës se Dyte Botërore, si antifashist, arrestohet dhe internohet nga pushtuesit italiane ne Itali ….” (Muzeu historik i Vlorës).
3.Retushim i dokumentit të Pavarësisë
Për dokumentin kryesor të firmosur në Vlorë në ditën e ngritjes së flamurit mbetet mister se ku mund të ketë përfunduar ku akt madhor,ndërsa disponohet ende kopja e tij.
Fotokopje e dokumentit të Shpalljes se Pavarësisë Kombëtare nga Kuvendi i Vlorës me 28 Mentor 1912, qe gjendej ne sendugin e librave të Aristidh Rucit Firma A. Rruci lexohet qarte (kthimi rrlr, i rr-se se forte ne r të bute, është veçori e të folmes qytetare).
Në dokumentin që u botua dhe që njihej në 50 vitet shkuara mbeti enigmë se përse u hoqën firmëtarët dhe u vendosën fotografit. E.Dilo na sjell këtë të dhënë interesante Ne foto Aristidh Ruci eshte ne to majte, ne rrjeshtin e dyte, fare pranë Ismail Oemalit”Me 28 Nëntor 1912, pas Shpalljes se Pavaresise, I. Qemali nie shoke dhe populli mbrapa, shkuan ne xhami dhe në kishen kryesore to qytetit të dëgjonin lutjet fetare, udhëhequr nga klerikë shqiptare•.Edhe ne xhami e kishe u duken të ngrihen dhe të valojnë dy Flamure të Shqiperise. Gjithnjë sipas dokumenteve to elbasanasit Lef Nosi, këta të dy flamure u gjenden ne shtëpitë e Zotrinjve Aristidh Ruci e Eqrem Vlore” (Adem Hodo, Rev. “Koha e Jone”, f. 9, Nr.10-11-12, vjeti XII, tetor-dhjetor 1973).
Letërkëmbimi i Aristidh Rucit me Ilia Dilo Sheperin na sillte 28 Nëntorin e 1912-s; Aristidhi i shkruante nga Vlora për ato çaste historike që kalonte vendi, për miqësinë me I. Qemalin. Kur ishte hartuar Deklarata e Pavarësisë, i kishte bere këtë vërejtje: “Nuk është aq entuziaste siç janë Deklaratat e Pavarësisë të shteteve to tjera.” Krahasonte Deklaratat e Austrise, Italisë, Greqisë… dhe i dukej se Deklaratës sonë i mungonte ajo flake entuziazmi. I. Qemali e kishte bindur se,” dhe ashtu si është hartuar, e mire qe; shmangte kundërshtime e pasta ftohje të disave”. Ne letërkëmbimet qe kane patur, rrihnin të tilla inendime: “Shqipëria i përballoi rreziqet e moteve. U be një gjysme Shqipëri. Nuk u. be dot Shqipëria e plote. Shqiptari rnbeti shqiptar ne gjak, ne gjuhe, ne zakone e ne vese. Mbetej për t’u forcuar ndjenja kombëtare. “Dobiçet e kombit” (shprehje e Volterit kjo), kështu quanin ata qe s’merakoseshin për fatet e atdheut, ende i ndare e i përçare ne fise e krahina.”(Zbardhur nga një incizimi, bashkëbisedim me Q.Dilon, se letërkëmbimi është djegur se bashku me bibliotekën e Ilia Dilo Sheperit).
Nga dokumenta dhe ngjarjet e tjera të rëndësishme veçojmë:
“Ne shtatorin e 1914-s Vlore iu shtrua rebeleve, qeverise qe e kryesonte Mustafa Ndroqi.
Burrat e mençur të Vlorës gjykuan se duheshin lejuar të hynin ne qytet. Te veprohej ndryshe, sa gjak shqiptaresh do të derdhej,rebelet do të linin Vlorën, do të mërziteshin. Dhe, pa u rnbushur muaji, e lanë. Ne këto pune plot mend e urtësi, peshonte shume fjala e Aristidh Rucft, prandaj mund të dëgjosh edhe sot nga vlonjate to moshuar: “Burrë me të zgjuar Vlora nuk ka patur”. “Aristidh Ruci ishte shpirti i Epopesë të Vlorës” (gazeta “Patrioti” me rastin e 80-vjetorit të Pavarësisë). Aristidh Rruci qe nje prijës se kishte pasojës; nuk kërkoi to vihej ndonjëherë ne krye, po populli e desh ne krye:
Ishte mik me koke i shume burra to njojtur vlonjate. Kush nuk e njihte ne Vlore e ne Gjirokastër! Pjesëtar aktiv ne Shpalljen e Pavarësisë. Lufta e Vlorës serish e ngriti. “Organizator dhe shpirt i asaj Epopeje. Punonte brenda ne Vlore për kryengritjen. Erdhi çasti të dilte jashtë Vlorës, të bashkohesh me luftëtaret, po i kërkuan të qëndronte atje, brenda ne qytet, se atje kishte me shume nevoje për te. Sa i respektuar ishte për veprimtarinë e tij gjate luftës, po aq mbeti i respektuar ne popull pas luftës. Nuk pranoi asnjë pozite to larte qe iu afrua.
4.Asnjë këmbanë nuk lajmëroi shtegtimin e firmëtarit.
Fjalë dhimbje gjegjen në kohë mortesh. Asnjë kambanë nuk lajmëroi shtegtimin e firmëtarit.1 950. Atdhetari i madh A.Rruci ikën nga jeta. Zë fill shtegtimi qiellor. Veç njerëzit e tij me dhembje to thelle e pa ze, vajtuan ne Sheper. Shtypi i emigracionit politik shkroi:”Vdiq ne Vlore, me 11 prill 1950, Aristidh Ruci, anëtar i Komitetit Qarkor i Ballit Kombëtar për Vloren.””E kishin burgosur si tregtar. E vetmja kërkese e tij,”tne çoni tek shokët e mij, to dënuarit politike.” (Gazeta “Flamuri”, maj 1950)
“Rrucajt, shkruan Jani Dilo, ishin të fjalës, të ndershëm dhe burra me të gjithë kuptimin e fjalës. Aristidhi pasta nuk kishte shok as ne Vlore, as ne Shqipëri, aq ishte i mençur dhe i urte. Do to na sherbenin shume, po t’i kishim deri mbas çlirimit të vendit. Vdekja e tyre është një dacke e re për fatin tone të keq”(11 maj 1951) . Aristidhi, i ndershëm si Aristidhi, “koka”Vlorës, mendja…,’Pashai i ortodokseve”. (“Patrioti”, Nr. 21, nëntor 1992).

Shfletojmë disa letra që e na ka lene Aristidh Rruci.Pasi kishte bere dy vjet burg,”patën respekt”; e kishin lënë të vdiste ne shtëpi. Çdo gjë e kishin sekuestruar. Deri tek orenditë e shtëpisë. Ai qe s’e kishte kursyer pasurinë e tij për Shqipëri, qe kishte sponsorizuar Kuvendin e Madh të Vlorës, qe kishte ushqyer e armatosur luftëtaret e lirisë, jetonte ditët, qe i kishin mbetur, duke shitur rrobat e trupit thotë E.Dilo dhe vijon: I dëshpëruar sa s’tregohet, pranë vdekjes, gjen ngushëllim duke u ene njerëzve qe linte pas, disa flete to shkruara, letra, kërkesa organeve qeveritare për shkeljet ligjore qe i bëheshin. Ka 1ene dhembjen, dhembjen krenare, plage qe s’guxon to prekesh. Është dhembja e gjalle qe flet”nga thellësirat e shpirtit”. Shkelen 50 vjet pune, miqësi, mirësi, përpjekje to paprera për një atdhe me to mire. Midis të tjerash, i shkruan kështu një miku qe, duket, i kishte kthyer krahët:
“Pesëdhjetë vjet na ndante vetëm nata, shkelet një pune e këtillë!.Kam pasur me se bindje, se dhe pas vdekjes sime do dhe lypset të ishit ju jo vetëm njeri (pa as me to voglin dyshim) qe do të plotësonit dëshirat e mia, po qe me gjalljen time do ngjante kjo qe ngjan, besa as kish shkuar kurren e kurres ne mendje. Dhe, qe të kuptohemi me mire, i drejtoni ju lutem vehtevetes pyetjen qe ju parashtroj dhe, mbasi to rregulloheni me ndërgjegjen tuaj, me përgjigjuni dhe mua; me sa me nalt, unë nuk mund të bej asnjë koment, i rezervoj për kur to piqemi, vetëm shënoj se kjo mospërfillje (le ta quajmë kështu) me ka hidhëruar moralisht deri ne thellësirat e shpirtit, po sa për pikëpamje materiale, kjo rregullohet kollaj.”Me tej shkruan: “Jetoj duke shitur rrobat e trupit” … “I jam drejtuar Komitetit Ekzekutiv dhe ministrit to Financave për veprime qe nuk janë as të drejta, as legale dhe përgjigjja qe kjo: “U be gabim qe të liruam edhe nga burgu, andaj e mira jote është qe to mos kërkosh të këtilla gjera”.
Dokumente historike:
“Aktmandat dhënë përfaqësuesve të Kazasë se Tepelenës nga banore të saj për ne Kuvendin e Vlorës”.Tepelene, 28.11.1912
Duke patur parasysh rreziku qe i kërcënohet atdheut nga sulmet dhe ne, banoret e këtij qarku, rrokem armët, vrapuam ne mbrojtje to atdheut ku e kërkon nevoja e luftës, u hapëm kraharorëve breshërisë se plumbave to armikut duke qëndruar besnike e duke flijuar jetën, qe të siguronim fitoren. Kur ne tregonim një qëndrim të jashtëzakonshmin, morëm vesh se armiqtë pushtuan Shkupin, Manastirin, Selanikun, Prevezen, Mecoven e anët e Camerise.
Përballë kësaj gjendjeje kritike të krijuar u vendos të mbahet ne Vlore një Kongres ne emër të të gjithë shqiptareve për të siguruar nga çdo rrezik atdheun. Ne këtë Kongres u dërguan delegate si nga qendra e vilajetit, ashtu dhe nga qarqet. U paraqit pra nevoja dhe për ne të zgjidhnim e të dërgonim ne atë kongres nga Kazaja jone tre delegate, dy myslimane dhe një të krishtere dhe si të tille zgjodhëm Aristidh Rucin efendine, nga fshati Sheper i Tepelenes tregtar ne Vlore, Sheh Maksud efendine nga Tepelena dhe Sami efendine nga fshati Mezhgoran i Tepelenës, persona të zote, të drejte e qe gëzojnë besimin e të gjithë neve. Këta delegate vishen me kompetenca absolute nga ana jone dhe do to vendosin ne marrëveshje me të gjithë delegatet e tjerë për çdo gjë qe i përket shpëtimit to atdheut to shenjte. Ky aktmandat u hartua ne tre ekzemplare të vulosura dhe ju dhëne nga një delegateve ne fjale.” (Arkivi Qendror i Shtetit i RSh F. 245/1 D, 2 f. 13 (Origjinali osmanisht.
Ne arkivin e familjes Dilo gjendet shqip: Shkrese Përfaqësimi)
“Mbledhja e pare e Kuvendit Kombëtar të Përgjithshme, 28 nëntor 1912 . Kuvendi Kombëtar i përmbledhur prej delegateve të të gjitha viseve të Shqipërisë këtu ne Vlore, u hap sot ne ore 4 pas dreke… Ismail Qemal Beu si niciator i pare i mbledhjes mori fjalën e i tregoi delegateve qëllimin e Kuvendit, domethënë qe të përpiqen se bashku e të marrin masat e nevojshme për të shpëtuar Shqipërinë nga rreziku i madh ku ndodhet sot. Si e kërkon rregullorja e zakoni u nis pastaj vërtetimi i kartave të delegateve, emrat e to cilëve janë këta:
…Nga Vlora: Z. Z. Ismail Qemal Beu, Zyhdi Efendiu, Aristidh Ruci, Qazim Kokoshi, Jan Minga, Eqrem Beu.” (Lef Nosi, “Dokumente Historike”, nr.4, fq.119-1.25, nr.5 fq. 152-157, korrik, 1924, Elbasan)
“Mbledhja e katërt,3 dhjetor 1912.
…Një telegram nga Tepelena thotë se, meqenëse Sheh Maksuti dhe Sami Beu janë të sëmurë…
ne vënt të tyre quajmë delegat Z. Myfit Bel Gjirokastrën…. Kryetar i Klubit të Janinës Z. Z. Kristo Meksin dhe Aristidh Rucin.”
“Mbledhja e pestë,4 dhjetor 1912….votimi për të zgjedhur keshillonjesit… Aristidh Ruci e Th. Floqi 14 vota”. (Lef. Nosi, e`Dokumente Historike”,1924, Elbasan.

Aristidh Ruci ishte nga Sheperi ky fshati i madh i komunës Zagorie me gjerësia gjeografike: 40° 5′ 56 veri,si gjatësia gjeografike: 19° 59′ 50 lindje,700 m lartësi deti. Ky fshat i madh me emra patriotësh si Andon Zako Cajupi,Ilia Dilo Sheperi,Aristidh Ruci,Harito Cako,Jani Dilo, me emigrantë ndër të parët në dheun përtej detit në SHBA, kur shkollën e parë shqipe e hap ne vitin 1907 nga Ilia Dilo ka edhe një vend për firmëtarin Aristidh Rruci: “Mendje e Vlorës” e cila e ka në zemrën e saj dhe e qau kur shpirti i tij shtegtoi në fillim të prillit 1950. Mbetet ditë e trishtuar ditë e prillit 1950,përse nuk ranë kambanat për ikjen e firmëtarit të flamurit?