Archives for April 2015

NERITAN CEKA PFOFESOR ARKEOLOGJIE, APO ………?.
Pjesa e Dytë/
Shkruan: Kozma Taho, Clearwater, Florida /
Legjendat rreth kalimit të trojanëve,humbës të luftës,nëpër Epir i takojnë periudhës së pushtimeve romake dhe janë sajuar prej dijetarëve Helen, servil të Perandorëve e Gjeneralëve Romak. Ato nuk kanë gjetur asnjë bazë shkencore, asnjë fakt apo send që të tregoj vërtetësin e tyre. Sidoqoft, me qënse ato përmënden nga historianë, arkeologë ,letrarë të ndryshëm sa herë bëhet fjalë për Butrintin, është e nevojeshme të themi edhe dy fjalë për to. Por më parë le të shikojm , kush ishte Enea Dardani ?
Sipas Homerit, Enea ishte prijsi I dardanëve, përfshir në koalicionin Trojan, trim , dhe i vlerësuart si zëvëndes i Hektorit, Kryegjeneralit të këtij koalicioni.Ai ishte i biri i Perëndeshës së Bukurisë dhe Dashurisë, Afrodita. Ka qënë bashk me Paridin në momentin e rrëmbimit të Helenës, por që nuk ka qënë dakort për rrëmbimin e saj. Dardanët, thot Homeri, ju bashkuan me vones mbrojtjes së Trojës për hir të mosmarrveshjeve midis kushurinjëve Priam dhe Ankiz.Do të martohet me një nga vajzat e Mbretit Priam, Kreuzën me të cilën do të ket edhe një djal , Askanin . Komentuesit e Homerit apo homeroidët përcjellin se ; Eneu me të atin në kurriz si dhe gruan e djalin së bashku me një pjesë të ushtrisë dardane , do ti shpëtojn katastrofës së rënies se Trojës nëpërmjet një hyrjeje të fshehtë. Ata , pas një marrshimi të gjat e të vështir , sigurisht, edhe me ndihmën e Perëndeshës Afroditë, do të vendosen në Malin e Idës , që ishte edhe vëndlindja e Eneut , dhe do të themelojnë një Trojë të re. Ky variant ngjan të jet pranuar nga dijetarët helen të paktën deri në shek . IV p.e.s. Pas shek . IV p.e.s.duket se është pranuar një variant tjetër, i cili e sjell Eneun , familjen dhe një pjes te ushtrisë në Peloponez ku do të ndërtoj edhe qytetin Aineia. Në shek e I p.e.s. u sajua Legjenda që i kalon trojanët nëpër Epir dhe që mban për autor dijetarin grek Teukrin nga Kyziku, sic na njofton Stefan Bizantini . Legjenda thot se ; Heleni ,biri i mbretit Priam, kur zbritën në tokat e Epirit , po pregatitej tu bënte fli perëndive një Ka . Kau i shpëtoj thikës dhe hyri në det e doli në një breg të pa banuar ku prej plagëve ra e ngordhi. Trojanët e moren per Orakull dhe themeluan këtu një qytet , që e emertuan Buthrotos, sepse shton ai,kështu emertohet Kau , demi apo Bualli në gjuhën Greke . Në këtë legjendë ka disa pasaktësi ; Trojanet siç e tham edhe më lart nuk levizën me Helenin por me Enean ; se kodra ku Kau ra e ngordhi , pra Kodër Butrinti, nuk qe e pa banuar në atë kohë , të cilen e tregojn gjetjet arkeologjike , dhe, se emrin që trojanet i vun qytetit nuk duhet të ketë lidhje me gjuhën greke por me atë trojane . Në qoftë se fjala “δovζ” e greqishtes e cila emërton kaun është e njëjt me atë të gjuhës trojane , është tjetër punë . Kjo tregon se Helenët dhe Trojanët flisnin në mos të njëjten gjuhë , dialekte të të njëjtës gjuhë, që gjithsesi duhet të jetë gjuha Pellazge Homeri në “Iliada” nuk flet për dallime gjuhësore midis Akejve, Danejve, Argejve , Pellazgëve e tërë pjesmarresve të koalicionit Trojan. Por nuk ka pse të zgjatemi ,sepse emri I Butrintit nuk vjen nga gjuha greke e vjetër po nga gjuha shqipe e lashtë e folur në paratoken e tij ( shih për këtë një shkrim të botuar në gazetën Dielli. 19. 2 . 2015 )
Këtë temë , pra, kalimin e refugjatëve Trojan nëpër Epir, Buthrot – Anhizem –Latinium , e mori dhe e përfshiu në veprën e tij gjeniale e të mrekullushme “Eneida” , Virgjili , për ta bërë të famshëm edhe qytet- portin e vogël të Butrintit . Aq i fuqishëm ishte ndikimi Virgjilian sa edhe për 18 shekuj të tjer emërtesat e rreth Butrintit do të përputheshin me ato te Trojës Homeriane, sikurse i përshkruan Virgjili. Madje edhe në ditët e sotme autor të ndryshëm i referohen Virgjilit . L.M. Ugolini , arkeologu që nxori në dritë portën veriore të Butrintit e emërtoj atë me emrin Homerik të një porte të Trojës , “Skea” , dhe ky emer vazhdon të mbetet i pa ndryshuar edhe sot . Nga ana tjetër Virgjili e konsideron Butrintin qytet Grek, gjë që nuk përputhet me realitetin. Sidoqoft Virgjili e tregon Butrintin të themeluar në kohën e kalimit të refugjatëve trojan të udhehequr nga Enea. Edhe Dionisi i Halikarnasit që i është kthyer kësaj teme në “Historia e Romës së Vjetër” e trajton atë ashtu sikurse Virgjili . Por për D. Halikarnasit, edhe Pellazgët edhe Trojanët janë Grek.
Profesori i Arkeologjise N. Ceka rreth këtyre Legjendave do të shkruaj :-
“Të gjitha legjendat e më sipërme në fakt përfaqësojnë
sajime të periudhës së Mbretërisë Molose të shek. IV-III
p.kr. ,të cilat synonin të argumentonin prejardhjen homerike
të mbretërve vëndës, të konsideruar si “barbar” nga helenët.”
Butroti fq 20
“….. ishin molost ata që e trasferuan legjendën trojane në
Butrotin e sapomarr nga Korkyrasit. Rreth vitit 380 p. Kr…..”
Butroti fq 23
Duket se ështeë e nevojëshme të përsërisim edhe njëher se , rrjedha e lumit Pavllo të sotëm ka qënë kufiri ndarës i tri grup popujve më të shquar të Epirit , Kaonëve , Thesprotëve dhe Molosëve . Në paraqitjen aktuale, të ditëve të sotme , kjo do të thotë se Kaonët përfaqësuar nga Prasaibët zotronin Ksamilin gjysmën e Fushës së Mursisë apo Vrinës , deri në daljen e lumit Pavllo nga Gryka e Bogazit si dhe tërë mbrapa malin e Milesë. Kestrinët Thesprot zotronin tërë pjesën jugore të rrjedhes , prej Kepit të Stillos e deri në Qafën e Botës ; ndërsa Molosët tërë mbrapa malin e Saraqinit ku përfshihen Vërva, Dishati, Shalsi , Markati , Janjari etj. Kështu Alketa , Mbreti i Molosëve përfshiu në zotrimin e vet zonën e Kestrinëve Thesprot por jo të Kaonëve Prasaib me qendër Butrintin. Këtë e tregon edhe dekreti I trashëgimis lënë nga Alketa por edhe Pseudo Skylaksi në lundrimin e tij në këto brigje, në fillim te shek. IV p.e.s. Ky dekret (370-368 p.e.s.) thote se;- “ Molosët dolën në det në zonën e Kestrinës , në veri të lumit Kalama (Thiamis ) Dhe Kestrina është pikërisht Çuka e Ajtoit. Butrinti u përfshi në Lidhjen Molose së bashku me gjith Kaonët e Thesprotët rreth vitit 360 p.e.s. Dhe ishte pikërisht baba i Alketes Tharrypa (Arryba 423-385 p.e.s.), ai që ftoj Euripidin , siç pohon Tuqididi. Tharrypa ishte Mbreti Molos që u dërgua për tu shkolluar, edukuar e fituar kulturë helene në Athinë në moshë të njom shtatë vjeçare. Burimet helene tregojnë se u shpall edhe qytetar nderi i Athinës . Pati meritën se futi element të qytetërimit grek në Epir si dhe shkrimin grek në administrat . Del kështu se Teatrot e Pasaronit , Dodonës e të tjer të cilet ishin dhe më të mëdhejt dhe më modernët e atyre moteve në Ballkan, ishin pikërisht ata të Epirit. Bëhet fjalë për fund shek e V p.e.s. Me qënse jemi ketu: – Nuk më thonë historinët dhe arkeologët tanë;- Përse vallë epirotët “barbar” i kishin paisur të gjithë qytetet e tyre me teatro? Ç’far bënin aty ? Mos vall i përdornin për të mbajtur bagëtit: sikurse Prof. N. Ceka do e na thotë për qytetin e Kalivojt ? A po mos prisnin që të vinin Athinasit për tu dhënë dramat apo tragjedit e tyre një herë në aq mote ? Me gjith këtë nuk qenë mbretërit Molos ata që sajuan legjendat e kalimit dhe të prejardhjes Trojane Hyjnore të tyre . Ato rrjedhi nga ai epos epik , heroiko – legjendar, që trashëgohej gojarisht , mundet edhe i shkruar, në popullsit pellazge , që ndodheshin kudo në trojet që u bënë Helladë, siç kanë pohuar me dhjetra dijetar grek, qysh me e mbrapa Homerit e deri te Apolodori që i mblodhi dhe i përfshiu në veprat e tij “Kronikat” dhe “Mbi Perënditë”. Ndër këto kronika , thonë autorët e ndryshëm helen , një vënd të rëndësishëm zënin ato që i kushtoheshin Akilit dhe birit të tij Pirro Neoptolemit, Mbretit legjendar e më të zëshëm të Epirit, i cili sipas kronikave e gojëdhënave bashkoj trojet prej Fthias (vëndlindja e Akilit) e deri tutje Ulqinit e Kotorit. Kështu kronikat nuk bëjnë fjale për kalim të refugjatëve trojan nëpër Epir, ashtu siç thonë legjendat, dhe nuk kishin pse ta bënin një gjë të tillë inekzistente ; sepse ende nuk ishin shfaqur në histori romakët dhe perandoria romake së bashku me servilo dijetarët grek. Kronikat përcjellin për në Epir Pirro Neoptolemin dhe së bashku me të si rob lufte që i ranë ne pjesë ; Andromarkën , të venë e Hektorit si dhe Helenin të birin e Mbretit Priam të Trojës . Euripidi ( 480-406 p.e.s.) që i pat dëgjuar këto kronika, I përfshiu ato në “Andromarka” ku do të shkruaj variantin e tij :–
E sa për skllaven, dua të them
për Andromarkën- duhet te rrij
në molosi,pasi Helenin,
të marr burr; bashkë me gruan
duhet të shkoj edhe ky djal
që mbetet i vetëm nga Eiakidët
Prej këtij djali ka për të dalë
një seri mbretërish, që do sundojnë
njëri pas tjetrit në molosi,
plot me lavdi e lumturi,
sepse nuk duhet or plak
të shuhet, fisi im i yti dhe i Trojës.
( Nuk po marr në konsiderat variante të tjera të martesës së Pirro Neoptolemit, te cilat na vijne po nga te njejtat kronika , percjell nga Apolodori 190 – 109 p.e.s..)
Ato , kronikat , i përdori në veprat e tij të shumta Eskili(525-456 p.e,s, ) i kendoj ne “ Odet” e tij Poeti i madh me rrenjë pellazge Pindari , e shumë e shumë të tjerë. Ishte plotësisht e arsyshme që Mbreti Molos Tharypa, i cili i mësoj dhe i pa ato në Athinë , për krenarinë e prejardhjes së tij, të ftonte Euripidin për ti shfaqur ato edhe në tokën e shënjtë të Epirit. Ishte një krenari legjitime , ashtu siç e ndjej edhe unë sot , pas qindra brezash, kur Stefan Bizantini thotë se ; Kestrinën , vënd lindjen time , e themeloj Kestrini i biri i Helenit dhe nip i Mbretit Legjendar të Trojës, Priamit. Edhe pse e di që kjo nuk është aspak e vërtet ,E me gjith atë të parët tanë janë Epirotët Pellazgë e Hyjnor të Homerit , dhe prap jamë shumë krenar në origjinën time , dhe të tillë duhet ta ndjejnë veten gjithë Fushë Mursiotët rrenjës. Mbi themelet e atyre kronikave , eposit të këngëve heroike ,që mbarti e përcolli qytetërimi parahelen, i emërtuar njëzëri Pellazgë prej helenëve , shpërtheu pastaj qytetërimi helen , më madheshtori e më i bukuri i botës së lashtë, të cilin helenët ja dhuruan shoqërisë njerëzore për ti hapur rugën civilizimit gjith botëror. U derdh mbi këto troje barbaria romake dhe i rrafshoj me tokën deri dhe muret pellazgo ajakide, vërshuan fiset barbare, vandalet e sllavet dhe bën dhe ata punën e vet për tja lënë fjalën Osmanëve e Patriakanës së Stambollit , të cilet i vurën zjarrin edhe librave duke menduar se do ta shuanin edhe memorjen e këtij populli të lavdishëm . Kjo zoti Profesor është e vërteta e legjendave dhe kronikave që përfshin edhe Butrintin, para tokën e tij dhe gjithë Epirin , pa përjashtuar trojet që u bënë Helladë. Më duket i çuditshëm qëndrimi i akdemistëve tanë , të historisë dhe arkeologjisë , dhe më ngjan si puna e iso polifonisë son të mrekullushme , ku njeri ja merr, del një tjetër e ja kthen e të tjerët mbajn iso pa vrarë mëndjen se ç’far flitet e shkruhet. Duket se u shpreha shumë ashpër lidhur me Akademinë e Shkencave të Shqiperise . Por nuk është ky mendimi im për këtë institucion . Praktikisht Arkeologjia shqiptare e filloj punën në një kohë kur mendohej se trojet shqiptare ishin troje të harruara nga prezenca e njeriut , dhe në një kohë shumë të shkurtër e me fondet nga më modestet ata kan bërë një punë të shkëlqyer . Ata përmbysën mendimet e më parëshme dhe i treguan botës se trojet shqiptare kanë qënë të banuara , madje mjaft dëndur prej njeriut, qysh në epokën e paleolitit , e pandërprer, materialisht e shpirtërisht të lidhur me trojet e gjithë rreth ndodhura . Prof N.Ceka është njëri ndër arkeologët më të suksesshëm e me një emer shkencor të shkëlqyer. Ai prfshihet në grupin e arkeologëve që mbrojn tezën e formimit të kombit Ilir në trojet Ballkanike, si zhvillim i popujve paleoballkanik, e që fatkeqësisht nuk duan ti quajn pellazgë , ashtu si i emërtojnë pothuaj të gjithë autorët e lashtë helen ; e cila gjithsesi eshte një teze e guximëshme. Por unë nuk jam dakort dhe nuk dua të pranoj si e paraqet ai Butrintin ,duke e treguar si themelim të helenëve, gjë që nuk mund ta vërtetoj deri me sot askush, as arkeologjia as legjendat e kronikat, as shkrimet e herëshme as mitologjia , dhe as mbishkrimet e gjetura këtu dhe as antropologjia qe na e shkatrruan romaket e rinjë të Akademisë së Kulturës së Romës Fashiste. Kështu për të thënë të vërtetën , më nervozon fakti pse u lejua të botohej ky libër.Këtu, ne këto libra, përsa i përket Butrintit nuk ka asgjë të përbashkët me arkeologjinë . Arkrologjia të vë para fakteve , para gjetjeve arkeologjike duke i anlizuar me përgjegjësi e duke nxjer përfundimet. Dhe me sa duket, me sa jane publikuar e jane afishuar ne stendat e muzeumit , historit që shkruhen për Butrintin janë krejyesisht të gabuara. Butrintin nuk e kane themeluar dhe as e kane banuar as edhe nje ore kolonet helenë.