Archives for January 2017

Nga Blerta Haxhiaj /Interesi në filozofi zana-fillën e ka te Habia sepse edhe pyetja Pse e ka një se-pse …Pa brirë je mbret! Pa brirë je pasha! Pa brirë është dhe moda! Duke teorizuar postmodernen pashmangshmërisht inkurajojmë sulmet ndaj postmodernes, siç janë sulmet e Lyotard dhe Foucault mbi teoritë moderne për qasjet e saj karakteristike totalitare dhe thelbësore (Steven Best and Douglas Kellner). Argumenti është ironik qëkurse falsiteti e njëjëson apo ndryshon ‘traditën moderne’ dhe qëkur teoricienët postmodern sikurse janë Foucault dhe Baudrillard janë të përgjithësuar si çdo mendimtar modern. Loytard kërkon justifikimin e teorisë me lojërat gjuhës duke e lokalizuar e argumenton se asnjë kriter universal është i mundur për të vendosur në një terren të së vërtetës objektive apo të vlerave universale. Për Foucault justifikimi zë në grackë iluzionet metafizike sikurse është e Vërteta dhe vetëm shqetësimi i kritikave filozofike çmonton mënyrat e vjetra të të menduarit. Një sulm i traditave ekzistuese dhe institucioneve ekzistuese, për tu hapur ndaj horizonteve të reja dhe eksperiencave për një liri më të madhe individuale. Ajo që është në qënder është rezultat dhe nësë ky rezultat sjell një liri më të madhe ku prespektivat teorike janë të justifikuara, aty ku diskursi teorik nuk shikohet si i saktë apo i gabuar por si efikas duke prodhuar efekte pozitive.

Rorty e sulmon meta-teorinë-refleksionin mbi statusin e teorive në vete, e cila merret me justifikime epistemologjike dhe normative të prepozicioneve dhe vlerave ku teoria e cila kritikon në tre mënyra të ndryshme duke dhënë tezen e ‘fundi i filozofisë’. Rorty (filozofia analitike) bëhet në një renegat dhe braktis dogmën profesionale ku filozofia ‘është mbretëresha e shkencës(?!)’, apo themelimin e së Vërtetës përmes kërkesave të vlerave të vërtetësisë. Ai referon se filozofia nuk ka një dije të veçante të së vërtetës sepse si çdo fenomen kulturor është përmes asaj fenomenit linguistik. Për Rorty-n gjuha është një kosntruksion poetik që krijon botën, jo një pasqyrë që e reflekton realitetin dhe aty ka më pak predispozita apo të vërteta neutrale që baraktisin kontigjencat e krijimit historik. Aty nuk ka një pikë arkimediane rrethore për një teori të vendosur, gjuha mund vetëm të na japë një ‘përshkrim’ të botës. Përçapja e parë në sulmin e Rorty-t është mbi idenë se kjo teori mund të sigurojë bazamente objektive për dijen dhe etikën, duke qënë e lidhur me të vërtetën universale, maskat e së Reales nuk mund të jenë të njohura. Tentativa e dytë e Rorty-t tregon se aty nuk ka të vërteta universale apo objektive, nuk ka një gjuhë neutrale si arbitër atëherë teoria nuk ka pushtet për të gjykuar përmes gjuhes apo përshkrimeve. Një sipërmarje që e transformon teorinë në meta-teori atëherë kur kushtet e argumentit në vetë bëhen mjaftueshëm problematik. Qëkur Rorty e mohon se teoricienët saktësisht mund te kritikojnë, kundërshtojnë apo ‘dekonstruktojnë’ atëherë nuk ka as mirë, keq, apo saktë. Teoria zëvendësohet më ironinë, ai që paralajmërohet nga kontigjenca e paeliminueshme e vetes dhe diskursit, pranimi i limiteve të reja, ai që ironizon mundet vetëm ta ripërshkruajë teorinë e vjetër në gjuhë të re dhe të ofrojë përshkrime të reja për vetëvetën dhe të tjerët. Ne adoptojmë vlera dhe ideologji mbi emotiven se sa mbi terrene racionale, çdo fjalor është i ndjekur nga një tjetër dhe aty nuk ka një fjalor përfundimtar më një tjetër që mund të arbitrojë frazat normative dhe epistemologjike. Metoda është të ri-përshkruajë shumë gjëra të reja në rrugë të reja derisa individi të krijojë një përmbajtje të sjelljes linguistike e cila pret që gjeneratat e reja ta adoptojnë atë. Ky lloj të bërit filozofi punon pragmatikisht duke thënë se ‘tento të mendosh në këtë mënyrë’ apo ‘tento të injorosh në përgjithësi çeshtjet tradicionale duke zëvendësuar atë me të reja dhe mundësisht duke ngritur pyetje të reja’. Rorty e mohon termin që i mvishet ‘relativist’ mirëpo ai është realativist në sensin që dikush që nuk mund të demonstrojë një pikëpamje nuk është më i vërtetë se sa dikusht tjetër që mund ta demonstroje. Ai shkon drejt përshkrimeve që celebrojnë kontigjencën, ironinë, solidaritetin dhe vlerat liberale por deklaron se dikush nuk mund të argumentoje për përshkrime të reja. Duke e shfronësuar filozofinë Rorty proklamon se literatura është më shumë së sa një mënyrë e pushtetshme e interpretimit të botës dhe ofron përshkrime që janë të domosdoshme për vetë-krijimin dhe progresin social. Trillimi zë vend në teori, mirëpo Rorty ka shkruar filozofi dhe jo trillim, këtu është sulmi i tretë i autorit, teoricienët duhet të braktisin të gjitha qëndrimet për të kritikuar radikalisht institucionet sociale, mirëpo kritika nuk ka fuqi të Rorty dhe një përshktim është aq i mirë sa një tjetër, por teoria në këtë nivel nënkupton së ka qëllim që në mënyrë klasikë është e përshkruar të Republika e Platonit, për të zhytur publikun dhe shqetësimet provate, për të bashkuar çështjet private për përfeksionim sëbashku më drejtësinë sociale. Autori udhëheqet edhe nga përgjithësimi së tradita dhe bindja janë forca të fuqishme se sa arsyeja në konstruktin social të jetës duke mbajtur ngjitësin social sëbashku. Këtu janë pikëpamjet filozofikë mbi tema siç është natyra e vetes apo kuptimi i jetës se mire që janë irrelevantë ndaj politikës siç janë argumentet për ekzistencën e Zotit. Duke u mundur të rivitalizoje vlerat liberale pa ndjenjat e domosdoshmërisë për të mbrojtur ato mbi nivelin filozofik, ajo çka është e domosdoshme është një lloj i intelektualit analog i virtytit civik, tolerance, ironia dhe kujdesi që sferat e kulturës të pluskojnë pa qënë të shqëtësuara shumë për terrenin e përbashkët, unifikimi i tyre. Qëkur filozofia arrin të sigurojë një themel për konceptin e filozofisë ajo duhet të braktiset dhe të zëvendësohet me një përshkrim poetik dhe narrativ historik duke marrë një hap gjigand drejt Foucault, Rorty referon se jo vetëm filozofia siguron themelet për politikë, ajo nuk luan rol politikë apo diçka të ngjashme. Kundrejtë këtij sulmi mbi fundamentalizmin Foucault përdore teorinë si një armë për luftën politikë. Për Rorty-n filozofia nuk ka rol as politik as publik, ,(prandaj zvetnohet roli i saj në kurrikulat shkollore dhe universitare) duke rivitalizuar dallimin klasik liberal mes publikës dhe privates Rorty paraqet se filozofia duhet të rezervohet për një jetë private, aty ku mund të behet ironike në maksimunin e saj ndërkohe që traditat politike dhe morale duhet të qeverisin jetën publike. Edhe Derrida një i arrirë në ironi supreme insiston se entitetet dekonstruktiviste politike përmbushën dhe bëhen publike paraqesin një varg problemesh. Kundër fundamentalizmit, është e mundshme teoria për të kosntruktuar një terren jo-arbitrar për akses vlerave dhe fakteve konkuruese. Këto terrene nuk janë metafizike apo historike, ato janë gjetur brendave kritereve të logjikës dhe argumentimit që janë të arsyeshme dhe të shpërndara te vlerat sociale të asaj demokracie liberale. Nuk e gjejme arbitrare së racizmi është i gabuar apo kritikat se racizmi, seksizmi janë përshkrime të mira me të cilat duhet të pajtohemi. Një e tillë duhet të konstituohet më një komponent të fortë racional, për të luajtur lojën e gjuhës në një argument demokratik. Interesi në filozofi rrallë është një ekzaminim i tezës pro dhe bashkë saj, argumentimi është i vështire jo gjithmonë shumë seksi, sidomos në mëndjen e një estetiku të padurueshëm që kërkon vetëm bukurinë, rininë.

Duke qënë një hap larg Baudrillard vete-proklamimi si ‘intelektual terrorist’ që preferon thjeshtë të hedhe në erë idetë me fraza josubstanciale, me ekzagjerime jashtë kontekstit në vend që të prese evaluimin e të vërtetës apo falsitetit. Me Loytard-in Rorty kërkon sa më shumë përshkrime të reja të vetës dhë të botës. Kjo ka vlere të asaj që vjen por përfaqëson një fetishizëm të së resë mbi shqëtësimin për të vërtetën dhe drejtësinë, aty ka vetëm pika të diskontiunitetit dhe dije në drejtime të copëzuara.. fundamentalizmi, racionalizmi dhe narracioni progresivist i teorise përëndimore mund të ri-përshkruhet në mënyre edhe më të mirë që të jenë vegla më efektive për analiza historike dhe kritike sociale. Personalja nuk është më politike, çështja nuk duhet të bëhet teorike qëkur të gjitha orientimet filozofike, kritike apo politike janë teorike deri në fundin e përmbledhjes që shërben si guidë në mendim dhe veprim. Plogështia potenciale e afrimit jo-teorik është e dukshme aty ku fara jo-teorike të shumë studimeve kulturore manifestohen në media, kulture si interes duke injoruar funksionet ekonomike dhe ideologjike. Teoria është e domosdoshme për shtrirjen e asaj që bota nuk është e kompletuar dhe transparente ndaj ndërgjegjjes. Rorty kishte të drejtë se narracioni në mënyrë të fuqishme mund të ndriçojë konditat të jetës më shumë dhe më konkrete duke iluminuar metodat më shumë se sa teoria. Të dyjat narracioni dhe teoria, kuptimi i tyre, i prespektivave të ndryshme, postmodernia i sulmon ato mbi teori pjesërisht dhe me parcela të misogonisë bashkëkohore. Vlera pozitive e kritikave pragmatike e teorisë është të ri-kujtojë se si duhet mirëmbajtur një lidhje të ngushtë mes teorisë dhe praktikës për të shmangur një analizë abstraktë dhe të mos zhytet në mëta-teori që bëhet e fiksuar më justifikimin e teorise përmbi aplikimin e saj. (Habermas). Kritika pragmatike na ndihmon të mirëmbajmë teorinë nga ajo që mund të bëhet ezoterike, e specializuar në diskurset të manipuluara dhe të kuptuara vetëm nga një kateder e ekspertëve akademik. Roli i teorisë është të sigurojë ‘armët’ për një kritikë sociale dhe ndryshore për të ndriçuar burimin e jo-lumturisë së njeriut dhe të kontribuoje në emancipimin e njeriut. Më Rorty-n ne nuk besojmë se teoricieni duhet të kërkojë të ndërtojë një urë përfektë mes publikut dhe privates, për hir të veprimit dhe zgjedhjes mbi pjesën e individuales gjithmonë e cila kërkon atë rendin në një shoqëri të lire. Roli i teoricienit është të ndihmojë, analizoje kushtet e mirëqënies të njeriut, lirinë, të pyesë nëse ato janë të përmbushura. Në kemi intelektuale publik si specialiste në mendimin kritik që mund të angazhojnë aftësitë e tyre për të paraqitur abuzimet e publikes, në rend për të ndihmuar për të rikonstruktuar shoqërinë, politikën në mënyrë sa më demokratike. Mediat elektronike, teknologjitë e reja kanë krijuar sfera të reja publike dhe raste të reja për këta intelektuale që të shfaqin aftësitë e tyre të kritikës dhe argumentimit. Teoria (besojme) se mund të sigurojë hartat shoqërore dhe narracionin historik e cila përkohësisht mund të kontekstualizohet në kohërat e sotme. Narracionet historike mund të kontekstualizojnë të tashmen duke e identifikuar të tashmen dhe të kaluarën, që ka konstitualizuar të tashmen dhe se si e tashmja hapet ndaj nesh me alternativa ndaj së ardhmes. Në formën e saj të gjenealogjia e Foucault, narracionet historike tregojnë trajektore të përkohshme të kuptimit të eksperiencave dhe ngjarjeve, lëvizjeve politike apo forcave që konstituojnë subjektet.  Kundër postmodernes është tendenca që të bëjë të rastësishme historinë si një seri e shkëputur e ngjarjeve, narracionet historike duhet të kapin dy anët ate të vazhdueshmërisë dhe diskontiunitetit duke analizuar se si kontinuiteti e mbushë zhvillimin dinamik. Udhëtimi drejt postmodernes nga hedh neve brenda një botë të re duke na bërë eksplorues pa busull, hartat që janë provizore, në këtë botë të re të postmodernes kultura dhe shoqëria paraqesin një interes të mjaftueshëm duke bërë ndryshime. Aty paraqiten format e fuqisë tërë globale të tekno-kapitalizmit. Si një levizje e re sociale ajo premton shumë në ndryshimet dhe transformimet e saj në të tashmen e demokracisë sociale. Kështu që si me brirë apo pa brirë filozofia qëndron e ‘palëkundur’ nga froni i saj.