Archives for September 2017

ARSIMI SHQIP NË SUEDI

September 9, 2017 by dgreca

Monument mësuesve të mërgatës shqiptare/

Nga Kadri Tarelli/

Ndjek me vëmendje shkrimet që publikohen shpesh nëpër faqet e shtypit të shkruar dhe në portalet e internetit, lidhur me arsimin shqip të fëmijëve të mërgimtarëve tanë nëpër botë. Dëshirë e një mësuesi të hershëm, që e nisi dhe e grisi jetën në arsim, që të njoh përpjekjet dhe arritjet e kolegëve mësues nëpër vende të botës ku ka shqiptarë. Çdo herë i përshëndes këta misionarë të dijes e të shqipes, që përpiqen me të gjitha forcat dhe mundësitë që u krijohen. Së pari të mbijetojnë vetë, më pas edhe të mbajnë gjallë gjuhën amtare, te të vegjëlit dhe të rinjtë shqiptar. Është një përpjekje madhore, pasi jo kudo gjen teren të përshtashëm, ku shteti dhe komuniteti vendas janë mirëkuptues, dashamirës dhe ndihmues, pa përjashtuar edhe mundësitë e organizimit të vetë shqiptarëve. Ky një kapitull më vete, sepse është edhe çelësi i suksesit.

Kam takuar e biseduar me shumë kolegë, kur vinë në Shqipëri në periudhën e verës. I admiroj, ndaj diku edhe kam shkruar për ta. Më vjen mirë që shpesh organizohen tubime e kuvende me mësues nga diaspora, përmend takimin e fundit në Gjakovë, këtë verë që shkoi 2017, ku morën pjesë një numër i madh mësuesish. Nuk dua të ndalem tek vështirësitë, që janë të pranishme kudo, që po ashtu janë edhe të ngjashme. Është interesant se, po ashtu të njëllojta janë edhe përpjekjet e tyre, për të kapërcyer pengesat, që: O zot sa shumë që janë! Aqsa vargu i tyre nuk ka fund.

Po qendroj tek “Vepra 2. Arsimi shqip në Suedi”, të autorit Hysen Ibrahimi, vetëm për një arrsye të thjeshtë: Arritjet e atij komuniteti shqiptarësh, në zhvillimin e arsimit shqip në veriun e largët të Europës, në Suedi, si shembull e model për të gjithë dashamirët dhe punëtorët e arsimit shqip në diasporë. Dikush do të thotë i zemëruar: pse me Suedinë po na krahason, ku ndihma dhe kujdsi janë në majën më të lartë dhe s’ kanë të krahasuar me vendet e tjerë, sado të zhvilluar qofshin. Mbase kanë të drejtë, por po të njohin përpjekjet e mësuesve shqiptar, dhe pengesat që hasën në fillimet e tyre, do të binden se edhe ata nuk e gjetën udhën të shtruar. Mjafton të lexojnë këtë libër pak voluminoz, por që vlen shumë. Jo pse ka shumë dokumente, ndodhi, shkrime, proces-verbale, emra mësuesish e plot e plot gjëra të tjera, por se tregohen me hollësi dhe me shumë vërtetësi të gjitha mundimet e shqiptarëve, për të hapur klasa dhe shkolla, ku të flitet e të mësohet shqip.

Ky libër, është më shumë se një dokument, është një monument që u ngrihet mësuesëve të mërgatës shqiptare në Suedi. Ata meritojnë shumë e më shumë. Pikërisht në faqet e këtij libri, do të gjejmë mësëshumti, guximin, zgjuarësinë, durimin dhe qëndresën e shpirtit shqiptar, për t’u përballur, së pari me mbijetesën, një dukuri mëse e njohur e çdo emigracioni. Dhe, njëkohësisht për t’u ndeshur me pengesat, që organizonte Serbia dhe shteti Jugosllav, me njerëzit e vet dhe me politikën bllokuese e përçmuese ndaj shqiptarëve. Kjo ishte beteja më e parë, që duhesh fituar dhe që u fitua falë qëndresës, vullnetit e mençurisë shqiptare, sepse bënë të mundur shpërthimin e atij “bunkieri” të informimit agresiv e dashakeqas ndaj shqiptarëve.

Pas kësaj, një tjetër betejë duhesh fituar. Ishte ndoshta më e madhja përballje në atë vend të largët, zotësia për të bindur autoritetet vendore suedeze, se shqiptarët nuk janë as serb e as jugosllav dhe se gjuha shqipe nuk ka as lidhje as ngjasim me sllavishten. Duhesh përmbysur kjo teori e propogandë e mirëorganizuar nga serbët dhe shteti Jugosllav, me të cilën ishin ngopur autoritetet vendase dhe vështirë të thyheshin. Fatmirësisht ata u bindën në të drejtën e mërgatës shqiptare, pasi për ta, ishte befasi qëndrimi dhe veprimi i intelektualëve dhe në veçanti i mësuesve, të cilët për disa vite me radhë punuan pa pagesë. (Një formë pune shumëvjeçare e shkulur nga veprimtaria arsimore në Kosovë, në kushtet e sundimit serb). Nuk vonoi të çelë “Lulja e parë”. Ishte fundi i viteve 1960-1970. Më konkretisht vjeshta e vitit 1968, kur nga mësuesi Bejzat Beqiri, u hap e para shkollë ku mësohej shqip. Më pas u hapën edhe shkolla të tjera, pavarësisht pengesave të shumta, që s’ju ndanë asnjëherë. Sot veprojnë, 263 “çerdhe” të arsimit shqip në Suedi. Faqe 25.

Vitet rrjedhin. Mërgimtarët shqiptar në Suedi shtohen, sidomos pas viteve 1990, si rezultat i genocidit serb, por që gjejnë forca të organizohen. Kështu krijojnë këshilla të prindërve, pak më vonë themeluan “Lidhjen e Arsimtarëve Shqiptar”, me emrin “Naim Frashëri”. Aq e dukshme ishte jehona e tyre, sa znj. Maj Bejier, (Drejtoreshë e entit të lartë shkollor në Ministrinë e arsimit të Suedisë), ndihmoi me të gjitha mundësitë, duke filluar që nga financimi dhe deri te përpilimi i teksteve për mbajtjen e gjuhës shqipe në gjithë Suedinë. Kjo është edhe arrësyeja, që Hysen Ibrahimi, autori i këtij libri, i cili është edhe kryetar i Lidhjes së shkrimtarëve dhe artistëve shqiptar “Papa Klementi XI. Albani”, në Suedi, vlerëson këtë personalitet të arsimit suedez, për seriozitetin ndaj detyrës. Ai e përmend këtë zonjë të nderuar me shpirt të bukur, mbushur me humanizëm ndaj mërgimtareve tanë, të cilët gjetën në atdheun e saj, strehë, punë dhe liri me tepri.

Takimet e shumta me mësues dhe shkrimtarë shqiptar, që banojnë në Suedi, më ka dhënë mundësi të dëgjoj shumë ngjarje dhe histori që të habisin. Të gjitha janë pasqyruar në librin “Arsimi shqip në Suedi. Vepra 2”, ndaj po ndalem vetëm te ajo që rrëfen Sadulla Zendel-Daja, të cilit në Prill 2016, munda t’i marr një intervistë të shkurtër. Ai rrëfen dhe emocinohet, kur e rikthen veten në 60-vite të shkuar: “Mësuesi serb po i thotë drejtorit të shkollës, se këta fëmijë vijnë nga Kosova dhe kanë një dialekt të jugut të Serbisë, ndaj nuk më kuptojnë mua. Aty ndërhyra unë, duke ju drejtuar fëmijëve: – Dëgjoni! Dëgjoni! Unë jam shqiptar. – Më tej përmenda shumë emra familjarësh që jetonin në qytetin Nybro. Fëmijët u gjallëruan dhe filluan të flasin, duke thënë: – Po more! Edhe mu ma quajn babën qashtu! …Po pra, ju, ju kuptojmë! – u përgjigjën fëmijët. Ata të gjithë u çuan nga bangat dhe më rrethuan si zogjtë pranë klloçkës”. E kisha shumë pranë këtë burrë të moshuar dhe vura re, se si u gjallërua, kur po fliste për ato ngjarje të shumë viteve më parë. – “Ishte një ditë e shenjtë, një ditë e pritur gjatë”. – Thotë i mallëngjyer me sytë gati të përlotur. Kjo ngjarje me një fotografi të madhe të Dajës u publikua në shtypin vendas, në gazetën “Barometera”. 05. Mars, 1975. Faqe 66.

Këto ndodhi, që tani rrëfehen pranë zjarrit, ishin pika kthese në njohjen dhe ndërgjegjësimin e autoriteteve vendase, për tragjedinë që luhej e jetohej në Kosovë. Veprimtaria e intelektualëve shqiptar dhe shembulli i mësuesve, durimi, këmbëngulja dhe zotësia, bëri të mundur që të fitohet edhe kjo betejë, aqsa qeveria suedese e vuri në ligj arsimimin e fëmijëve mërgimtar, duke siguruar lokal, mjete shkollore, transport, etj, etj. Të gjitha të financuara nga shteti. Ishte një fitore e madhe që i bën nder vendit mikpritës, por edhe shqiptarëve tanë, të cilët, sa herë u jepet rasti, nuk reshtin që të falënderojnë këtë popull dhe këtë komb me shpirt të madh.

Tani të gjithë njëzëri e pranojmë se, pikërisht përpjekja për gjuhë e shkollë shqipe, ishte faktori numër një, që ndërgjegjsoi edhe politikën dhe politikanët, në qëndrimin ndaj Kosovës dhe shqiptarëve të saj. Kemi parasysh ngjarjet që pasuan në vitet e fundshekullit XX, që sollën luftën çlirimtare, lirinë e më pas pavarësinë e Kosovës. Suedia ishte i pari vend europian, që njohu pavarësinë e Kosovës.

Para katër vitesh, fund nëntori 2013, në kuvendin që u organizua në Durrës, në përurimin e librit “Thesari kombëtar”, volumi 1-2, në përshëndetjn time, mes të tjerave thashë këto fjalë: “Suedezët ju krijuan kushte dhe qetësi, por ju qëndruat dhe vrapuat, duke u treguar vetes dhe të tjerëve, se ç’mund të bëjnë shqiptarët, kur kanë liri”. Besoj se pata të drejtë në gjykimin tim, pasi shkrimtarët, mësuesit dhe artistët shqiptar në Suedi nuk janë ndalur në gjithë këto vite. Nëse në fillim, problemi i parë ishte mësimi i gjuhës shqipe, tani pretendojnë më shumë. Ata së fundi kanë botuar librin “Thesari kombëtar”, volumi 7-8, që është një arritje e mirëpritur në kulturën dhe letrat shqipe. Jo vetëm kaq, kan krijuar dhjetra shoqata atdhetare e kulturore në të gjithë Suedinë. Po përmend vetëm shoqatën kulturore “Migjeni”, që vepron në qytetin e Borasit. Edhe diçka më shumë: kanë themeluar “Lidhjen e shkrimtarëve dhe artistëve shqiptar “Papa Klementi, XI. Albani””, një organizëm shumë i çmuar, që unë do ta quaja “Shtëpia e intelektualëve shqiptar”, në Suedi. Përmend, se dy shkrimtarë të mërgatës sonë, Sokol Demaku dhe Hamit Gurguri, janë anëtarë të Lidhjes së shkrimtarëve dhe artistëve të Suedisë. (Kërkoj ndjes nëse ka edhe të tjerë). Besoj se nuk është pak. Të gjithë intelektualët së bashku, krijojnë mundësinë e njohjes dhe shkëmbimit të vlerave, duke afruar më shumë të dy popujt dhe kulturën e tyre.

Meqënëse jam gjithnjë në kontakt me veprmtarinë letrare të shqiptarëve të atij vendi, më duhet ta theksoj se, krijimtaria e tyre është për t’u admiruar, pasi botojnë shkrime, revista e libra. Përkthejnë në të dy gjuhët shqip e suedisht, krijojnë fjalorë me disa dhjetramijëra fjalë, shqip-suedisht dhe suedisht-shqip. Organizojnë vizita të ndërsjellta me mësues dhe shkrimtarë suedez dhe shqiptarë. Disa vite me radhë në Durrës, kam patur nderin të shoqëroj disa mësues të ardhur nga shkolla “Fjardingskolan” në Boras, drejtor Per Kettsen dhe mësueset Sonja Person e Anette Ekelung, së bashku me mësuesin, shkrimtar dhe publicist Sokol Demaku. Po kështu, grup pune nga shkolla “Demokracia” në Durrës, kryesuar nga drejtor Avdyl Buçpapaj dhe nëndrejtor Zabit Rexhepi, dy herë kanë kthyer vizitën te miqtë e Suedisë.

Në këtë udhë miqësie, kujtoj se, dy punonjëse të bibliotekës publike të Durrësit, drejtore Flora Dervishi, së bashku me Keti Psatha, vizituan Suedinë në kuadër të lidhjes së biblitekave të Durrësit me të Borasit. Në vashdim përmend se Dr. Prof Murat Gecaj, Viron Kona, Nuri Dragoi, Zydi Dervishi, kanë qënë disa herë në Suedi dhe kanë shkruar artikuj dhe libra. Po kështu kanë vizituar Shqipërinë edhe shkrimtaret suedeze, Brita Stenberg, Kristin Bjamdotter, ndërkohë Anna Mattson, vjen tek ne dy vite radhazi, 2016 – 2017. Diku në një shkrim, të korrikut 2016, me titull “Shkrimtaret që na erdhën nga Suedia”, jam shprehur: ……. “Koha rrjedh, ndërsa jeta vazhdon. Nuk di se ç’kanë ndërmend të bëjnë dy shkrimtaret suedeze, (Anna Mattson dhe Brita Stenberg), mikeshat e nderuara të Lezhës, Shkodrës, Tiranës dhe Durrësit. Është në dëshirën dhe vullnetin e tyre, por unë, si edhe shumë të tjerë që patën mundësi të njihen me to, shpreh kënaqësinë dhe shpresën që t’i kemi përsëri mes nesh, me veprën e tyre të përkthyer në shqip”.

Pak më sipër theksova se, intelektualët shqiptar që jetojnë e veprojnë në Suedi, janë për t’u admiruar, sepse nuk janë kënaqur e velur nga arritjet e para, pasi ka edhe të tjera fusha ku shkëlqen shpirti krijues i tyre. Ata kanë ngritur edhe stacione radioje dhe TV, ku trasmetohen emisione në gjuhën shqipe. Kush ka ndjekur sado pak jetën publike, letrare dhe artistike të shqiptarëve në këtë vend nordik, mrekullohet nga veprimatritë e shumta me tematikë të thekur shqiptarie e atdhedashurie.

“Thesari Kombëtar”, volumi: 1-2-3-4-5-6-7-8 dhe “Vepra 2. Arsimi shqip në Suedi”, janë enciklopedi të jetës dhe veprimtarisë atdhetare, arsimore, letrare e artistike të mërgatës shqiptare në Suedi. Unë nuk di që tjetërkush, në tjetër vend, të ketë bërë një punë kaq të madhe, për pasqyrimin, mbrojtjen dhe zhvillimin e gjuhës, arsimit dhe kulturës sonë kombëtare.

Na mbetet vetëm t’i urojmë: Suksese!

Kadri Tarelli

Durrës më 06. 08. 2017

Të pathëna për Marubin

September 9, 2017 by dgreca

Nga Gëzim Llojdia*/

Ata sollën përherë të parë një përfaqësim pamor në historinë tonë të fotografisë. Një imazh i dukshëm, një përshkrim i gjallë apo realist i jetës,traditës,zakonit ,feve,quhej Marubbi Pietro dhe më tej dinastia e krijuar ruajti këtë emër si mbiemër të tyre ndër brezni: Marubi.Ata ishin : Rapsodët e dritës.Ashtu si poetët e fjalës,si piktorët me penelë,ata u bënë :Rapsodët e dritës. Ata zotëruan mirë dhe bukur një fushë të shkencës ,artin dhe praktiken e krijimit të imazheve , siç thoshin grekët “vizatim me dritë”.Ata ishin realisht dhe mbetën deri në fund, poetët e imazhit.
1.
Shqipëria nuk është e njohur për kontributin e saj në historinë e artit të fotografisë, shkruante në 1 shtator 2011, Agjencia Media Art në Paris, përzierjen në kulturën evropiane me ndikimet orientale,të fotografisë shqiptare filloi me Pietro Marubin, emigrant italian, ikur nga represioni politik i vendi të tij.
Ai hapi studion e parë fotografike në Shqipëri, në vitin 1858. Tre breza në familjen Marubi, do të ndjekin hapat e tij. Për rreth një shekulli, familja Marubi ka grumbulluar më shumë se 120,000 negative. Disa dhjetëra fotografi gjithashtu ka punuar në Shqipëri, gjatë fundit të shekujve 19 dhe 20. Përzgjedhja e fotografive zbulon diversitetin politik, social, kulturor dhe fetar të vendit.
Shqipëria, një nga regjimet më të vështira totalitare për gati gjysmë shekulli, është edhe “shtëpia historik” ku enden tregimtarët me kujtime të pashtershme nga origjina e të cilëve shkon prapa në kohët e Homerit. Pasardhësit e denjë të këtyre poetëve, shqiptarë fotografë, rapsodët e dritës,të cilët përdornin foto për të treguar historinë e një bote ku historia shtyhej deri në legjendë.
2.Silvia Trani ka redaktuar duke publikuar rreth 8 vite më parë regjistrimin e burimeve të ruajtura në arkivat publike dhe private të Romës nga viti 1939-45 ,këto të dhëna tregojnë kohën e pushtimit të Shqipërisë nga fashizmi. Ndërmjet të tjera materiale të mbledhura të dhënat flasin edhe për arkivin e realizuar me fotografi si dhe bëjnë fjalë edhe për dinastinë Marubi duke shenjëzuar, shkurtazi historinë e saj.
“Ka ekzistuar një fond i pasur fotografish,ato i përkasin pikërisht kësaj periudhe kohore ,janë mbledhur rreth (rreth 9000)fotografi dhe kartolina (1.800) përbën bërthamën e saj kryesore. Është përbërë nga koleksionet :Muzeu italian Etnografik dhe imazheve që shoqërojnë të destinuar për etnografinë italiane të vitit 1911 si dhe Fondi Ugo Blasi (1,600 pozitiv), Fondi Emma Calderoni (popullor në veshje),Marubi dhe disa koleksione dhe fotografitë e objekteve magjike-devocionale,të arkitekturës rurale dhe tableta kushtimore.
3.Fondi Marubi, printime dhe diapozitiv 103 (Koha nga fundi i shekullit XIX.).Dinastia Marubi thuhet aty ,ka ndikuar në historinë e fotografisë ë Shqipëri nga vitet 1858 në 1950. Ajo paraqet lidhjet speciale me vendin tonë. Në fakt, anëtari i parë i familjes
i cili iu përkushtua fotografisë,ishte Pjetër Marubi, (Marubbi Pietro), një italian
nga Piacenza ikur në vitin 1850 për shkak të veprimtarisë së tij patriotike kundër Perandorisë Austro-Hungareze. Ka gjetur azil në Shkodër,ku hapi studion e tij të parë të fotografisë në vend .Ai ndryshoi emrin e tij. Fotografët që e pasuan atë në studim, Kel dhe Gege Marubi,ishin shqiptarë që, në homazh të zotit të tyre, ata e braktisën mbiemrin origjinal,Kodheli dhe duke miratuar atë të Marubit. Në vitin 1972 Gege Marubi në Shqipëri kishte një arkiv fotografike,që ruhet sot, pothuajse në të gjitha, nivelet në muzeun fotografik të Shkodrës.(Sot Muzeu Historik dhe “Fototeka Marubi “Shkodër).
4.
Erminio M. Ferrucci te një “pasion Ballkanik kushtuar seksionit të fondit Baldaci në
Archiginnasio, Biblioteka e Bolonjës shkruan:Një seksion interesante është formuar nga mbledhja e materialit fotografik: 1,566 fotografi, nga fundi i shekullit të nëntëmbëdhjetë deri në 1950. Shumica janë marrë nga i njëjti Baldacci në rrjedhën e udhëtimeve të tij në Mal të Zi dhe Shqipëri, (në mes të viteve 1900 dhe 1902), dhe Italia jugore (në vitin 1906), të tjerët janë blerë në vend. Materiali i mbledhur dëshmon për interesin etnografike dhe antropologjike të kërkimeve.
36 prej këtyre fotografive u janë atribuar një prej studimeve më të rëndësishme fotografike të Ballkanit, e themeluar nga italiani Pietro Marubi në Shkodër (Shqipëri). Fondi i Baldacci është, pra, jo vetëm grup i studimeve të rëndësishme në botanikë, gjeografia, antropologjia, ekonomi, por edhe të historisë në lidhje me territoret që kishin në ato vite kur ishte në prag shpërbërja e Perandorisë Osmane, dhe lindja e një realiteti të ri territorial, përhapja e interesave ekonomike dhe koloniale italiane atje ishte prezent .
*Studiues

VERMOSHI, PERLA SHQIPTARE

September 9, 2017 by dgreca

NGA SHPENDI TOPALLAJ/

Kur nuk ke shkuar ndonjëherë atje, Malësia e Madhe sepse të përfytyrohet ashtu siç e kanë përshkruar udhëtarët e huaj aq të vëmendshëm në fillim të shekullit që shkoi. Seç të vjen në mendje diçka nga mesjeta; një vend i zymtë, pa shumë dritë dhe me njerëz që rrojnë si në një botë tjetër. Por ja që befasohesh kur e shkel atë dhe vëren që nuk është aspak ashtu. Madje të vjen turp nga vetja që ke ruajtur aq gjatë atë mendim të gabuar. Dhe njëkohësisht mallkon veten që je vonuar aq shumë për ta vizituar këtë krahinë nga më të rëndësishmet dhe me një histori kreshnikësh të mbushur me krenari. Gjatë gjithë rrugëtimit, gjatë asaj lugine rrethuar nga male madhështore, nuk të ndahet shprehja “vend perëndish”. Po, ashtu është e tërë ajo zonë, bukuria e së cilës jo se të le pamend, por ta qartëson mendjen dhe të thotë:”E sheh që nuk e paske njohur fare Shqipërinë? Bindesh tani se edhe parajsa nuk ka sesi të jetë pikturuar më mirë?”.

Kishim kohë që diskutonim këtu në Durrës dhe ja mësë fundi e vendosëm dhe një të shtunë të nxehtë Gushti, së bashku me juristin Eduard Allamani, punonjësin e pallatit të Kulturës “Aleksandër Moisiu”, fotografin Luan Jaupi dhe ekonomistin Përparim Manaj, u nisëm për atje. Rrugët e mira i kanë shkurtuar distancat. Për një orë e gjysmë, mbërritëm në Shkodër. Kam jetuar shtatë vitet e fëmijërisë atje dhe më drithërohet zemra kur shkoj në atë qytet. Por sot, nuk hymë në qendër të tij; e anashkaluam nëpërmjet unazës për të marrë rrugën e Koplikut. M`u duk se po ja bëja me të pabesë atij qyteti që e doja aq shumë dhe që më ngjallte aq kujtime. Djathtas e majtas, syri të zë vila të ndërtuara rishtazi, njera më interesante se tjetra. Vetë Kopliku tani është një qytet krejt i ri. Prej aty dhe drejt e në Han të Hotit për pak minuta. Shkuam në Doganë, ku Edi preu siguracionin e makinës. Nuk u vonua; aq na u desh edhe neve për të parë dy rreshta të gjata maunesh të ngarkuara dinga me mallra të ndryshme. Pastaj, makina jonë nisi udhëtimin drejt Tamarës. Pamja në atë malore që nuk ndihej fare, sa vinte e bëhej më piktoreske. Derisa krejt papritur, në një kthesë, ballë për ballë me një masiv malor hijerëndë, na u shfaq një ballkon i ndërtuar posaçërisht me dërrasa dhe xhama, i cili të detyronte të ndalesh e të bëje fotografi. Para nesh, aty kishin ndalur disa të tjerë, turistë, familjarë dhe kalimtarë të rastësishëm, ma celularët nëpër duar, duke pozuar. Si del atje dhe hedh shikimin majtas, mbetesh pa fjalë: të magjepsin Leqet e Hotit me ato kthesat e shumta. Luani që gjithë rrugën e ka shkrepur aparatin me qindra herë, lëviz sa në njërin krah në tjetrin. Pastaj, ndalemi në Tamarë. Një qytezë e vogël e ndërtuar tani së fundmi e tëra me gurë të latuar bukur. Në mes shatërvani dhe në krah të tij obelisku kushtuar të rënëve antikomunistë. Emrat e tyre janë gdhendur në pllakën e mermerit dhe në krye figura burrërore e patriotit antikomunist Prek Cali. Në nderim të tyre bëjmë disa fotografi dhe zbresim poshtë te përroi plot gurë të mëdhenj. Një pellg me ujin si kristal, sikur ta bën me sy, për t`u futur e freskuar në të. Te kafet e sheshit të shtruar gjithashtu me pllaka guri, në hijen e çadrave ku janë ulur plot vizitorë, ulemi edhe ne dhe pimë nga një gotë raki. Miqtë këtu dallojnë menjëherë dhe ai që kemi pranë, duket se kërkon të hyjë në bisedë me ne. Ka një djalë në Amerikë dhe kuptohet se qysh nga koha e kooperativës, nuk ka zënë punë me dorë. Kalojmë Selcën, ku dallon një kishë me arkitekturë joshëse të cilën thamë se do ta shohim kur të kthehemi. Më pas mbërrijmë në Lapushë, ku Luani që nga makina fotografon një djalë dhe një vajzë, veshur me rroba motoçiklistësh prej lëkure të zezë, që patjetër ishin të huaj dhe që me skafandra në kokë putheshin me afsh. I afrohemi kufirit. Tabela me shigjeta tregonte majtas Vermoshin dhe djathtas Doganën. Ne marrim majtas për të parë Vermoshin që s`qe tjetër veçse një fushë, një luginë plot jeshillëk e rrethuar në të dy anët me male mbuluar me pyje të larta. Një mrekulli e natyrës. Rruga e asfaltuar vazhdon edhe këtu mes për mes fshatit. Personalisht e kisha menduar mal e shkrep Vermoshin, por ja që qenkej ndryshe.

Dukeshin njerëzit e ardhur për pushime në oborret dhe lëndinat para hoteleve e restoranteve, që mësë shumti ishin pjesë e turizmit familjar. Ne ndaluam te kisha e madhe e Shën Gjonit, me një shesh të madh përpara, me ujë të bollshëm çezme dhe me dy lapidarë kushtuar martirëve të klerit katolik dhe nacionalistëve antikomunistë. Edhe aty fotografohemi dhe futemi brenda godinës së kishës. Prift, për të shkëmbyer dy fjalë nuk pamë gjëkundi dhe dolëm për të kërkuar një mikun e shokut të Përparimit, me të cilin ai qe njohur në spital. Se ne shqiptarët krijojmë miqësi të forta në ushtri, në aksion, në burg dhe në spitale. Ai quhej Vesal Mitaj dhe lokali i tij, Qershia. E gjetëm menjëherë. Ishte një njeri gazmor që sapo mori vesh se ishim miqtë e Aliut nga Durrësi u bë shend e verë. Hëngrëm në shoqërinë e tij drekën poshtë qershisë ku qenë varur lloj – lloj kafshësh e shpendësh të ballsamosura dhe lëkura të ndryshme, (sido që unë kisha dëshirë të qendronim te ajo dhoma që ai kishte ngritur mbi qershi dhe ku të dukej vetja si në xhungël), ku nuk ngopeshim me bukën shumë të shijshme që porsa e kishte gatuar e shoqja. Kur pyetëm se ku e merrnin miellin dhe Vesali na tha në Mal të Zi, më erdhi keq dhe kujtova simitet e dikurshme të Naumit në Shkodër që me miellin e vendit, jo me Malin e Zi, po as me gjithë botën nuk kishin të krahasuar. U ndamë me të, pasi e siguruam se Aliut në Durrës do t`i jepnim të falat e tij, dhe drejt e në Doganë, por që nuk e kuptuam përse kishin mbetur pashtruar nja treqind metro. Ndofta, tha Përparimi, për të mos i marrë më sysh. Në barakat e kufirit, policët që duhet pohuar se janë përmirësuar shumë si në paraqitje ashtu edhe në sjellje, bisedojnë dhe bëjnë shaka me kolegët e tyre malazes. Duket që janë miqësuar. Pa shumë solemnitete, futemi në Mal të Zi, pra në trojet tona, vazhdim i Malësisë së Madhe, dhënë dikujt tjetër. Seç kemi një gjendje shpirtërore të pa shpjeguar, një gudulisje në shpirt, një kënaqësi të një lloji të veçantë, një mall ngashëryes, ne shqiptarët, kur vemë në ato vende që edhe pse historikisht kanë qenë tonat, na kanë ndaluar politikat tekanjoze për t`i vizituar. Kanë ndarë për vite e vite me radhë, vëllanë nga motra, djalin nga prindërit, shokun nga shoku. Qëndrojmë për të pirë ndonjë kafe buzë liqenit, në një lokal prej nga përftohet një pamje mbresëlënëse dhe futemi në Guci. Këtu, prej familjes së dëgjuar Shabanagaj, doli Ali Pashë Gucia, ai që i dha lavdi këtij vendi, njëri nga udhëheqësit e Lidhjes së Prizrenit, kryetari i shtabit luftarak të Plavë – Gucisë, luftëtari kundër okupatorëve serbo – malazes, i vendosjes së shtetit kombëtar shqiptar, dhe mytesarifi i Pejës, vrarë në një atentat të pabesë. Pasi vizitojmë qytetin, nisemi për në Plavë e cila nuk është larg. Akomodohemi në një dhomë katërshe në hyrje të qytetit dhe dalim shëtitje. Aty pranë, në një hotel tjetër, kuptohet se po nis një dasmë. Me pamje mjaft të këndshme, detyrohemi të ndalim e ta fotografojmë, kur papritur shohim në oborrin e një vile ngjitur me të, në majë të një shtize të lartë, flamurin tonë kuq e zi. U ngazëllyem dhe u drejtuam për atje. Ndërkohë, i zoti qysh nga dera na përshëndeti, duke na ftuar të hyjmë brenda për një kafe. Ishte një burrë i fisëm, në fytyrën e të cilit lexohej inteligjenca dhe kultura. Por dhe atdhedashuria. Me shumë dëshirë u ulëm rreth tavolinës, aty në freskinë e atij oborri me bar të njomë. Ai quhej Naser Vuçetaj, kurse e shoqja e tij Mane, dhe jetonin prej kohësh në Bernë të Svicrës. Ndërkohë që gruaja mbushi tavolinën me shishe pijesh dhe meze, ne i thamë se na bëri përshtypje flamuri ynë kombëtar. Sa herë vij, shpjegoi Naseri, puna e parë që bëj është të ngre flamurin shqiptar. Pushimet këtu i kaloj çdo vit. Shumëve u bën përshtypje flamuri; ndalojnë dhe mbledhin supet. Sidomos serbëve. Se këtu shqiptarë kanë mbetur vetëm njëzetepesë përqind e popullsisë. Shumë janë larguar jashtë shtetit dhe kjo ikje ka qenë e qëllimshme. Në bisedë futet krejt e lirshme Maneja e cila ka mendimin se edhe malazezët origjinën tonë kanë, dhe me keqardhje shton: por ashtu kanë rrjedhur punët dhe tani nuk para kanë ndonjë dashuri të madhe për shqiptarët. Me vete kisha vetëm një librin tim me poezi të zgjedhura. E nxora dhe ua dhurova. Këtë do ta lexoj unë më parë se më pëlqen poezia, kurse Naseri do historinë – nxitoi të thotë gruaja. Kur po ndaheshim me këta njerëz të mirë, na u lutën të flinim aty. Kur u thamë që kemi zënë hotel, me gjithë zemër na thanë se po erdhët tjetër herë, edhe po nuk qemë ne, shiheni ku e lemë çelsin. Merreni dhe futuni brenda, dhe rrini sa të doni. U dhamë numrat e telefonave dhe u thamë që po të vinin ndonjëherë në Durrës, të na njoftonin. U ndamë me ta si miq të vjetër. Natën, koha u ftoh dhe ra një shi i lehtë. Kishim gati një muaj të tërë që vapa na kishte torturuar. Në mëngjes, Luani pa nga dritarja dhe na tha se retë kanë zbritur në tokë. Ishte një pamje sureale, e liqenit dhe malit përkarshi, ku sipas asaj që na thanë Vuçetajt, në mos gaboj, ishte varrosur djali i Karagjeorgjeviçit (Gjergji i Zi). Pra, pinjolli i nacionalistit të tërbuar serb Gjergj Petroviçit që kishin ushtruar genocidin e paparë ndaj kosovarëve e më tej. Sapo zbardhi, madje edhe duke e ndierë pak të ftohtit, u nisëm për në Vuthaj, ku jo vetëm do shihnim vende të rralla, por dhe që ishte vendlindja e akademikut Rexhep Qosja. Unë kisha dhe një arsye personale, pasi në kohën e komunizmit, prej leximit të librit të tij “Kontinuitete” isha ndëshkuar keq. Nuk ishte larg Gucisë, Vuthaj dhe nuk e di se ç`ndiente njeriu si ne, kur shihte krahas emrit Vuthaj edhe fjalën Vusanje. Kudo vila mes një gjelbërimi prrallor. Në ballkonin e njërës prej tyre, sikur të mos mjaftonte një, i zoti i shtëpisë kishte venë tre flamurë kombëtarë. Kurse një tjetër e kishte gdhendur flamurin e kuq dhe shqiponjën dykrenore mu në faqen ballore të shtëpisë çka dukej që së largu. Dhe ja, në anë të rrugës, një goxha lapidar me flamur sipër. Ndalemi dhe lexojmë: “Isuf Kamer Çela 1909 – 1944 Përjetësi të gjithë atyre trimave vuthjanë e të krahinës së Plavë – Gucisë që na mësuan të mos harrojmë Komb e Atdhe.” Me siguri ishte dora e profesor Qoses në këtë formulim, mendova. Dhe pak më tej, atje te varrezat pranë xhamisë, një varr i dy burrave të tjerë; Çung Tahiri e Isuf Ymeraj (Dedushaj) pushkatuar në vitin 1951. I kishin vizatuar me plis në kokë. Ky i fundit ishte vetëm 22 vjeç. E donin Shqipërinë, ashtu siç e kishte bërë natyra. Dhe komunistët tanë ishin vëllazëruar dikur me vrasësit e tyre. Histori tragjike vrasje shqiptarësh të ndershëm në të dy krahët. Dhe tani varret dhe lapidarët ishin akuza për ta dhe turpi e mallkimi i tyre. Ne vijuam dhe ndalëm te një shesh aty ku qe Syri i Kaltër. Ishte një habi e natyrës, një monument i pashoq, një pus i stërmadh, i thellë pafund dhe me ujë të kulluar. Ca turistë ende të përgjumur dhe si të hutuar nga shiu dhe i ftohti i natës, palosnin me përtesë mbulojat dhe i vendosnin në çantat e tyre të shpinës. I përshëndetëm dhe vazhduam më tutje luginës. Në të dy anët e rrugës tani të pashtruar, nga malet ndër shekuj ishin rrëzuar gurë qikllopikë, ndofta si rezultat i tërmeteve të rënë. Tani të përzjerë me pemë, shkurre, gëmusha e myshk, dukeshin si dëshmitarë të frikësuar dhe të heshtur të ngjarjeve të mëdha. Ja dhe katarakti, Ujvara Gerla ose Syni i Skafkaçit, por tani si pasojë e thatësirës, me fare pak ujë. Këtu mbërritën dhe turistët që kishim parë duke mbledhur shtrojat e mbulojat. Ishin gjermanë dhe qenë gjallëruar disi. Na përshëndetën pëzemërsisht. Kuptohej, se dhe ata ishin të mrekulluar nga ajo që shihnin. Kur u kthyem, pyetëm për shtëpinë e profesor Rexhepit. Ai shtëpinë e kishte pranë e pranë vëllezërve të tij, Halilit dhe Isait. Të treja njësoj. U futëm në atë oborr të pafund dhe sapo na pa, na u afrua Halili. Ngjiste me të vëllanë si dy pika uji, veç ishte më i ri. I dhamë të njohur dhe na ftoi brenda. I thamë se nguteshim, do të shkonim edhe te burimet e Pashait. Bëmë foto me të dhe i u lutëm që t`i jepte të falat tona profesorit kur ta takonte. Krojet ishin me ujë të bollshëm dhe formonin një pellg gjigant. Takuam një grup kosovarësh që kishin ardhur njësoj si ne. U gëzuan që na takuan. Në restorantin “Krojet” ku Luani si koleksionist shihte me admirim gjithë antikuaret popullore që ishin varur mureve a vënë në dysheme, gjetëm pronaren, Hale Gjonbalaj, një grua e shkathët e cila pasi na seviri kafetë u ul me ne në tavolinë dhe piu një gotë të vogël nga rakia jonë që i hodhi Edi. Kishte qenë nja pesëmbëdhjetë vjet në Gjermani dhe ishte kthyer. Jetonte me vëllezërit, të cilët kishin qindra bagëti, për të përballuar fluksin e turistëve që vinin, kryesisht dimrit. Kur fjala erdhi te çështja kombëtare dhe te mundësia perspektive e bashkimit, gati e revoltuar na tha: Nuk bëhet kjo punë duke pritur Evropën. Fishta ka thënë, më falni… Sot puna zgjidhet ndrysh: të çohet i madh e i vogël dhe të shkojnë atje ku qetë ju dje, te kufiri dhe të merret gjithçka e të hidhet në kanal. Ndryshe lodhemi kot. Na vuri në mendime kjo grua kurajoze. Ja tani thoja me vete se shtypja do të ketë qenë e padurueshme, gjersa miku im Myftar Gjionbalaj që kishte qenë drejtor i gjimnazit “Naim Frashëri”, qysh fëmijë, la shtëpinë dhe këtë vend të magjishëm dhe së bashku me një shokun e tij, u arratis në Shqipëri. Dhe me këto mendime në kokë, morëm rrugën e kthimit. Si kaluam kufirin dhe ecëm nja tre çerek ore, ndaluam te kisha e Selcës. Ajo qe e mbyllur, por në oborr, në një trug peme, dikush, një skulptor për ne i panjohur, kishte gdhendur Krishtin e kryqëzuar. Ishte një vepër mjaft e bukur arti, ndaj qendruam gjatë duke e soditur. Kur u nisëm për të ikur, takuam një djalë të parruar. Gabimisht e vlerësova si ca të metë që vinë rrotull fshatit dhe mezi presin të takojnë ndonjë të ardhur nga qyteti. Jo; ai ishte fare në rregull dhe kur e pyeta se nga e merrni ujin, m`u përgjigj se ujë nuk kemi fare, vuajmë shumë nga mungesa e tij dhe askush nuk interesohet. Harrojnë që edhe ne njerëz jemi dhe nuk po kërkojmë ndonjë gjë të madhe. Na u dhimbs ai dhe gjithë banorët e atij fshati që kishin aq besim te mirëbërjet e Krishtit. Kur kaluam Tamarën, tani që qe kthyer dhe i nxehti, nisën celularët që kishin heshtur gjatë nga mungesa e valëve. Morëm ato dredhat e këndshme të Leqeve të Hotit dhe duke zbritur pamë se lokalet ishin plot e përplot me klientë dhe shumica qenë dasmorë. U kujtuam se ishte e dielë dhe kishin ardhur refugjatët. Si anashkaluam sërish Shkodrën, kthyem te ura e re për Shirokë për të drekuar, por aha.., nuk gjetëm asnjë vend të lirë deri afër Zogajt në ndonjë nga restorantet e shumtë buzë liqenit. Vetura pa hesap, të reja flakë dhe o zot, sa të kushtueshme. Dikur, pas një vizite, kisha shkruar se Shkodrës i qe kthyer buzëqeshja, po tani, ç`më mbetej të thoja? E vërteta ishte se po bëhej më mirë. Dhe besoja se edhe në rrafshin kombëtar, kohë më të mira do të vinin.

Natyrë njerëzore

September 8, 2017 by dgreca

1 astrit LULUSHI

Nga Astrit Lulushi/

Në periudhen kur Skënderbeu luftoi, Arbëria ishte plotësisht e Krishterë, dhe ai bëri gjithçka a sa mundi për ta ruajtur në harmoni këtë përbërje, por jeta nuk e ndihmoi dhe vdekja nuk e fali. Gjergj Kastrioti – Skënderbeu vdiq, lufta dhe qëllimi i tij dështuan. Arbërit ikën, duke u bërë arbëreshë në Itali e arvanitas në Greqi, sepse ata që mbetën u ndëshkuan me dëbime në krahina më të largëta të perandorisë osmane; në trojet e fshatrat e tyre u vendosën banorë të ardhur osmanllinj; të tjerët u nënshtruan, morën kryesisht, jo të gjithë, fenë e pushtuesit duke përqafuar islamizmin me forcë a përfitime, madje ndërruan edhe emrin nga Arbëri në Shqipëri nën ndikimin e shumicës. Dhe hesperidium>perëndim>vdekje per ‘ta u be ‘ri-lindje’.

Vdekja është e përherëshme, çka do të thotë se jeta është ndërprerje e e përkohëshme vdekjes. Realiteti është bota që krijojmë. Kur dikush ikën e kemi të vështirë të pranojmë se ka shkuar në tjetër realitet. Prandaj, të besosh në Zot, është njësoj si të besosh në UFO ose në ekzistencën e një planeti tjetër të banuar. Jeta është kaq e gjerë; vdekja harrohet; e keqja kryesisht sundon, dhe njeriu i mirë beson se është ne gjendje ta ndryshojë. Por pas përpjekjesh, shumë prej tyre të dështuara, çdo gjë zbehet, humbet besimin e shpresën se kjo botë mund të ndreqet, dhe ai i lë gjërat të rrjedhin në drejtimin e vet, të marrin udhën e fatit, jeta vazhdon me shumë pak ndryshime sesa kishte dashur. Për të ngushëlluar veten, në mendje, ai krijon parajsën ku mund të bëjë çdo gjë të mirë, në formë simbolesh, që nuk e lanë ta bënte në Tokë. Por për çfarë apo kujt i vlejnë të mirat kur “parajsa”, tjetër jetë në qiell, është e ndarë nga kjo botë?

Trashëgimi mund të quhet shprehje e pa fat, kur ajo sjell vetëm fatkeqësi, kur çdo brez i dorëzon brezit pasardhës një vend edhe më të shkatërruar. Dhe tjetri që vjen, i zemëruar ndërton sa për të qenë; i mjerë është njeriu në këtë gjendje natyrore, ku mbijetesa e vetes është qëllimi më i lartë; ai është i justifikuar për të dëmtuar cilindo që mendon se kërcënon mbijetesën e tij dhe nuk ka asnjë që ta ndalë, as autoritet, as ligje, përveç ligjit të xhunglës, ku kapriçot e natyrës njerëzore lejojnë orekset e momentit dhe sjelljet e shfrenuara të përcaktojnë drejtimin e jetës dhe të ardhmen e gjithë vendit.

Prandaj, thonë disa, një dorë e fortë duhet; dhe kështu lind mbretëria, tirania e diktatura. Forma të tilla regjimi, janë ato që të tjerët i kanë përmbysur, ndërsa ne, mbyllur në salla konferencash, piramida, pallate kongresesh duartrokisnim a dridheshim nga frika, dhe prisnim të tjerët, të huajt, të na hiqnin prangat nga duart e këmbët dhe ne të vërsuleshim të lirë si kafsha të mbjellave, si lumë i fryrë i rrëmbyer që përmbyt çdo trashëgimi.

Thoni ndal urrejtjes fetare ndër shqiptarët!

September 8, 2017 by dgreca

2 enver-Bytyci-1

Nga Enver Bytyçi/

Prej shumë kohësh ka një debat idiot me kundërshti religjioze, si në Kosovë, edhe në Shqipëri. Në vend që të vemë vetullat, me këtë debat duket se ne shqiptarët po nxjerrim sytë. Anatemimet, ofezat, etiketimet, akuzat, janë shndërruar në një trend diskutimi sidomos në rrjetet sociale, por dhe në debate televizive. Vlerësoj se debati për çeshtje të ndryshme dhe ato religjioze është i dobishëm dhe e shëndosh një shoqëri, gjithnjë kur zhvillohet bazuar në fenomene konkrete, të cilat e dëmtojnë shoqërinë. Por çfarë ve re në debatin religjioz të kohëve të sotme? 1. Ky lloj debati i egër, mesa kam lexuar për historinë e Shqipërisë e të shqiptarëve, nuk ka ekzistuar në asnjë kohë më parë. Gjakrat janë nxeh në atë masë, sa duket sikur dita-ditës do shpërthejë ndonjë murtajë, si ato që kanë kaluar vende të tjera ku kanë bashkëjetuar disa religjione. Ofezat dhe mallkimet gjithnjë e më shumë po përfshijnë komunitete të tëra dhe jo vetëm individë të caktuar. Kjo është e rrezikshme për harmoninë dhe ekuilibrin fetar, social dhe kombëtar. Të gjithë ata që shiten “më katolik se Papa”, duke sulmuar me urrejtje njërin ose tjetrin religjon, i kontribuojnë prishjes së këtij ekuilibri. Kjo do të thotë urrejtje, dasi, përçarje dhe më në fund, mos e dhashtë Zoti, edhe konflikt. 2. Në debat janë përfshirë dhe disa “mendje të ndritura” të publicistikës, por fatmirësisht ende nuk kemi ndonjë përpjekje të politikës për t’i trazuar ujërat e përçarjes. Këto mendje të shkolluara, nën petkun e një farë statusi të personit publik, po përpiqen të hedhin benzinë në zjarrin e urrjetjes fetare e kombëtare në Shqipëri dhe po realizojnë një mision shkatërrues për vendin. Opinionistë të tillë kanë shkuar deri aty sa të marrin përsipër të numërojnë një për një se kush në këtë vend qenka kristian e kush musliman?! Diabolizmi mediatik i këtij vendi nuk njeh asnjë kufi. Në vend që këto mendje të bëjnë studime, ekspertiza, anketime të opinionit, me qëllim shëndoshjen e shoqërisë, ushqejnë urrejtjen e injorantëve, duke ndikuar negativisht në atmosferën kritike të situatës që është krijuar. 3. Në komunitetin musliman ndonjë eksponent po shfaq qëndrime ekstreme fetare, deri në kufijtë e identifikimit kombëtar me identifikimin fetar. Nëse kjo ndodh me religjionet në Shqipëri, atëherë të gjithë shqiptarët do të duhej të mos ishin shqiptarë, por një pjesë turq a arabë, sipas ndikimit fetar islamik, disa grekë, serbë a rus, sipas ndikimit të fesë ortodoksë, të tjerët italianë, austriakë, kroatë, gjermanë a spanjollë, s’ka rëndësi, por shqiptarë jo. Ky lloj paradoksi nuk ishte parë ndonjëhherë më parë. Dhe e gjitha kjo po vjen si rezultat i një debati publik përgjithësues e jo për çeshtje të veçanta të luftës kundër ekstremizmit fetar. Nga kjo panoramë pesimiste e zhvillimeve në këtë aspekt, duket se dikush kërkon jo vetëm nxitjen e ekstremizmit fetar, veçanërisht atij islamik në vendin tonë e te shqiptarët, por edhe luftën midis shqiptarëve. Kjo është mënyra më perfekte për qarqet antishqiptare, me qëllim ndaljen e proceseve të zhvillimit të kombit shqiptar në të gjithë hapësirën shqiptare në Ballkan.