Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for February 2018

Stavro Stavri, ish ministrin fuqiplotë shqiptar në Francë, Jugosllavi e Greqi…

by

Stavro Stavri- Kavajasi që mbante një emër melodioz e të harmonishëm, si vetë kënga e mjellmës/

1 Fotaq-AndreaNga Fotaq Andrea/

kavaja 1ne pazarin e kavajes

E kemi fjalën për Stavro Stavrin (1885-1955), ish ministrin fuqiplotë shqiptar në Francë, Jugosllavi e Greqi, avokat, doktor në drejtësi (diplomuar në Paris), ish deputet i Prefekturës së Durrësit në vitet 1920, ish Sekretar i përgjithshëm i Kryesisë së Republikës së Shqipërisë, deputet i Tiranës, ish profesor i gjuhës shqipe në Shkollën e Gjuhëve Orientale në Paris, mik i madh i Francës, që e dekoroi më 1950 me Çmimin e madh të Gjuhës franceze. Po japim më poshtë dy dokumente historike që e shfaqin atë patriot të përkushtuar me zemër, zë e mendje për çështjen shqiptare në fillimet e shtetit të ri shqiptar. Sepse është i treti shqiptar (pas Mustafa Abdylit dhe Dhimitër Beratit), zëri i bukur i të cilit figuron historikisht i regjistruar në Arkivat e Vjenës e të Sorbonës dhe i dyti ministër i Shqipërisë (pas Iliaz Vrionit) në cilësinë e Anëtarit të asociuar të Akademisë Diplomatike Ndërkombëtare të Parisit. Figurën e tij e ka bërë të njohur publikisht në kohët tona Olimbi Velaj (2006), dhe më pas në korrespondencë me njëri-tjetrin (2012) Rudi Metaj e i ndjeri Robert Elsie, ky enciklopedist modern i botës shqiptare që prehet përjetësisht nën hijen e rëndë të Alpeve të Shqipërisë. Më pas, mësojmë nga studiuesi Fatmir Minguli se biografi Zyhdi Shehi i ka kushtuar një monografi diplomatit Savro Stavri, por për fat të keq, librin e tij nuk e disponojmë.

Arkivat franceze dhe sidomos Biblioteka e pasur numerike “Gallica” japin disa të dhëna interesante për Stavro Stavrin sipas shtypit të kohës kur ai jetoi e veproi në vitet 20-30. Kështu, mësojmë nga goja e Stavrit se vetë emri i tij me tingëllim të harmonishëm “canorus” do të thotë “Kryqi i Kryqit”, se më 1925 synonte të botonte një “përmbledhje rrëfenjash të Orientit” në bashkëpunim me Zonjushen Alice Brenot, doktore në Letërsi, dhe latiniste e rrallë për kohën, me të cilën ai do të martohej po atë vit, dhe se më 1932, kur jepte pritje në Ambasadën shqiptare në të famshmen “Rue de la Pompe”, në krah të Znj. Brenot, ai kishte botuar tashmë një poemë në revistën “La Bourgogne”. Po ashtu, libri i tij “Etudes sur l’Albanie” (“Studime për Shqipërinë”), botuar në Paris që më 1922, ishte komentuar nga shtypi i kohës “si një vepër interesante në të cilën [autori] përshkruan doket, historinë fetare e letrare,  zakonet familjare të atij vendi nga i cili ai ka dalë si një nga përfaqësuesit më të shquar të tij” (gazeta “Cœmédia”, 3 gusht 1925).

Lidhur me dy dokumentet e mëposhtme, vlen të theksojmë se incizimi i zërit të tij nga Arkivat e Sorbonës pasqyron një dialekt “puro kavajas”, që përbën, si çdo dialekt tjetër, një pasuri fonetike të shqipes, mjaft me interes për gjuhësinë historike shqiptare; nga ana tjetër, historiku i shkurtër i kombit shqiptar që ai shpalos në fjalën e tij para Akademisë Diplomatike ndërkombëtare të Parisit shfaq jo vetëm frymën e tij të fuqishme patriotike, por edhe erudicionin e tij të thellë, që e mbështet më ndonjë rast në teza e teori të kohës, me kufizimet dhe pasaktësitë e tyre shkencore, si për shembull prejardhja e popullit shqiptar nga Azia, tezë që e mbështeste gabimisht Louis Benloew, ky gjuhëtar e etnolog i mirënjohur hebre-francez. Por, po ja lëmë fjalën vetë Doktor Stavro Stavrit me transkriptimin që i kemi bërë zërit të tij të incizuar dhe me fjalën që mban në Akademinë Diplomatike të Parisit.

Letër drejtuar një miku

8 qershor 1921

nga Stavro Stavri (transkriptim i tekstit të incizuar, 2, 09 minuta).

I dashni e i nershmi vlla,

Mora letrën tate mas gjasht’ vjet       që nuk ta pata pa shkrimin e u g’zova shum’ për shnetin tuj. Sikur ju, en mu, m’ka marr malli shum’ për ju, për Kavajën, ene për gjithë viset e Shqipnis’. Letra juj më pru nër men’ gjith’ qejfet e djemnis, fjalimet [bisedat] që kena bã, kangët kombiare që kemi punu, djemt’, gocat e gjith’ ato njerzit qi i mësojën  me kënu e me shkru shqip në kohën e Turqis.

Pres me gëzim dit’n e lumtme  që do ju shof me sy, se nuk paska gjã m’e amël e mã e dashme se mãmëdheu. Gëzohem që kãm n’gju [dëgjuar] se sot se gjith’ shqiptar’t, t’mãdhenj e t’vegjël, burra e gra menojn e punojn për Shqipni. Me kët’ mënyr’ do përmajm’ e do shigurojm’ të drejtat tona. Në qoftë se gjinet nonji që ene nuk i ka ardhë menja, do dojim të fluturojëm të vijëm atje e t’i thojëm :

O vlla shqiptar,

Që n’gjith’ punët je i mar’[mbarë],

Pa ktheji syt’ në Shqipni,

Se gjinet ene në idhni.

Mos bȭ [e bë] me g’zim anmikun,

Që do Shqipnin m’ e fikun.

Shqipnin e ka neru Zoti me gjith’ t’mirat,

Me det, lumna, projna, me fusha, male e bjeshka,

Me tok’ t’begatshme që mshef  shum’ pasuni.

à burrani pra, t’mësojm,

Nat’ e dit’ t’punojm’

Mãmëdhen t’lulzojm’,

Q’i t’na gëzohet miku

E t’na ket nez [ndez] anmiku

E gjith’ bota t’na nerojn’.

Kaq gjã nji student shqiptar, me zemër plot mall ju thot : « Dashtë Zoti o mãmdhetarë, mos i shkoj kjo lutje kot !

I falem shnet t’gjithve,

Stavri [pasojnë duartrokitje].

 

Statuti ndërkombëtar i Shqipërisë

Nga Stavro Stavri

Fjala në Akademinë Diplomatike Ndërkombëtare, Paris, 1932.

Nëse bashkimi bën forcën, kohezioni sjell fuqinë, dhe Akademia Diplomatike Ndërkombëtare, falë frymës së harmonisë mes anëtarëve të saj, e ka për detyrë t’i bëjë Europës dhe Botës mbarë shërbimet më të çmuara.

Kompani ndërkombëtare, Akademia na shfaqet sa nyje lidhëse, aq edhe udhërrëfyese e vatër ndriçuese për tërë ata që ndihen të izoluar, të pasigurt a mbërthyer nga ankthi i së nesërmes.

Kombet, ashtu si familjet, mund të jenë në mos të përçara, të paktën të shqetësuara nga konfliktet e interesit, por është pikërisht zgjuarsia e anëtarëve të saj, udhëhequr nga fryma e kortezisë, e bamirësisë dhe, në rast nevoje, nga fryma e sakrificës dhe e vetëmohimit, ajo që do dijë t’i sheshojë tërë çështjet e mosmarrëveshjeve.

Çka përbënte madhështinë e Familjes së lashtë ishte nënshtrimi ndaj autoritetit prindëror, dhe çka e bën me emër edhe sot familjen patriarkale ballkanike është bindja ndaj kreut të saj, dhe rezultatet pozitive të kësaj bindjeje shfaqen nëpërmjet unitetit të drejtimit dhe të orientimit familjar.

Çka do të shfaqë madhështinë e Botës njerëzore, dhe në mënyrë të veçantë të Europës së qetësuar e të ringritur do të jetë nga ana e cilitdo Anëtar të Familjes Universale – dua të them nga ana e çdo Shteti -, pranimi i vullnetshëm i sugjerimeve apo i propozimeve të një Këshilli me kompetenca të plota, i pavarur e i paanshëm, me objektiv të vetëm riorganizimin e përgjithshëm.Ditën kur ky Këshill do të jetë i përbërë nga Anëtarë tek të cilët dija që zotërojnë do të jetë garanci për pagabueshmëri nga ana e tyre, jeta shembullore që bëjnë do të dëshmojë se nuk udhëhiqen nga asnjë ndjenjë interesi të ngushtë, se ndershmëria në veprimet e tyre do të jetë model i ndershmërisë morale; dhe po atë ditë nuk do të ketë kurrfarë dyshimi që Këshilli do të ushtrojë mbi fatet e pesë kontinenteve një ndikim të efektshëm përherë e më të madh.Pikërisht këtë përpiqet të realizojë nëpërmjet punimeve të veta Akademia Diplomatike Ndërkombëtare, e cila sot po më bën nderin të më pranojë në radhët e saj për të zënë vendin e paraardhësit tim të ndjerë Ilias Vrionit, i cili ka qenë gjatë karrierës së tij Kryetar i Këshillit të Ministrave të Shqipërisë, Ministër i Punëve të Jashtme në disa kabinete qeveritare dhe që prej shtatë vjetësh i akredituar pranë Qeverisë së Republikës Franceze në cilësinë e të Dërguarit të Jashtëzakonshëm dhe të Ministrit Fuqiplotë të Shqipërisë.

Zotërinj,

Pesëqind e dymbëdhjetë Ambasadorë e Ministra, të bërë bashkë, me një qëllim të vetëm, tek i shohim të bashkërendojnë përpjekjet e tyre në të njëjtin drejtim, të dhurojnë krejt cilësitë e tyre të natyrshme, rezultatin e punëve dhe të përvojës për realizimin e të njëjtit qëllim, atë të gjetjes së një zgjidhjeje për vështirësitë që po kalon sot Bota – ja forca e zgjuarsisë dhe e gjenisë përfaqësuar prej tyre, ja shenja paralajmëruese e suksesit të pritshëm!

Do t’ju flas sot për Shqipërinë, për origjinat e saj, për gjendjen e saj në Europën e sotme.

Ka shtete të rinj dhe Shqipëria është një prej tyre; ka popuj të lashtë, dhe shkipëtarët janë një prej tyre.

Shkipëtarë, është emri i të parëve tanë, pak a shumë njëlloj si Galët që është emri i të lashtëve tek Francezët,  apo si Iberët, tek Spanjollët, si Kletët tek Irlandezët dhe si Germanët tek Alemanët.

Ardhur prej Azie gjatë mërgimesh parahistorike të popujve, ky degëzim i vogël i familjes së madhe ariane, degëzim që ruajti në gjuhën e vet krejt karakteristikat e gjuhëve indo-europiane, u vendos në këtë krahinë ballkanike buzë Adriatikut dhe u mbajt aty me aq vitalitet sa aty ndodhet edhe sot e kësaj dite.

Ardhur para Grekëve, ardhur para Sllavëve, në një epokë aq shumë të hershme, ata shfaqen tashmë autoktonë, dhe vetëm gjurmët gjuhësore e kujtimet tradicionale shfaqin atë stad kalimtar të jetës së tyre buzë detit Kaspik dhe në malet e Kaukazit para mbërritjes së tyre në Iliri.

Shkipëtarët, të lumtur tek e panë veten të vendosur në këtë qoshk toke të re për ta, e shprehën ndjenjën e tyre me fjalën “i lirë”, duke e quajtur kështu vetveten “ilirianë“, dhe më pas do të njiheshin vetëm me këtë emërtim. Në bazë të krahinave ku banonin, ata dalloheshin mes tyre në Taulantë, Peonë, Dardanë… Ishin paganë, adhuronin forcat e natyrës si dhe zogun mbret të maleve, shqipen, nga ku morën emrin shkipëtarë, bij të Shqipes.

Si njohën jetën nomade, mbërritën në stadin e jetës patriarkale, hapën toka të reja, dhe e quajtën veten arbanës apo arëbërës, kultivues të arës, aurura, emër homerik i tokës-arë. Emri modern Shkipëtarë megjithatë vazhdon të ekzistojë.

Disa shekuj më vonë, Bizantinët i quajtën Alvanites apo Arvanites, që Turqit e shqiptuan Arnautë apo Arnavutë.

Sikur shqiptarët të kishin jetuar në qetësi në tokën e tyre, nuk ka kurrfarë dyshimi se do të kishin njohur që herët një erë të gjatë paqeje shoqërore, por të vendosur siç ishin në udhëkryq të Lindjes e të Perëndimit, do ndodhte pikërisht në territorin e tyre përplasja midis dy koncepteve morale që do të trondiste Europën përgjatë shekujsh: krishterimi dhe besimi kuranik.

Në shekujt e parë të erës sonë, apostulli Pal erdhi në Iliri të përhapë doktrinën e Jezusit, madje ai i përkushtoi shumë prej epistulave të veta Ilirëve, të cilët i ktheu në besimin e tij.

Gjatë skizmës së Orientit, të ndodhur nën ndikimin politik të Kostandinopojës, shumë prej tyre pranuan ritin ortodoks; po kur në shekullin XV filloi lufta  e gjysmëhënës kundër kryqit, shumë shqiptarë do të njihnin vuajtjet dhe mjerimet e kësaj lufte.

Dhe me pushtimet e njëpasnjëshme që bënë, ngadhënjyesit do të impononin edhe fenë e tyre për cilindo që do donte të ruante të drejtën për të zotëruar toka, si dhe për të pasur disa privilegje. Pikërisht në këtë kohë, për të shmangur rrënimin e tyre, shqiptarët, e disa syresh me bindje të plotë, pranuan fenë e Muhametit. Dhe me përhapjen e kësaj feje, dy sekte do të viheshin përballë njëri-tjetrit, ai i sunitëve, muhamedanë të hershëm, dhe ai i bektashinjve që, tek adhuronin Allahun, njihnin për profet Muhametin por edhe Aliun. Aktualisht, myslimanët e Shqipërisë, të pavarur nga Kalifati, formojnë një bashkësi myslimane shqiptare, dhe kreu i tyre shpirtëror është Krye-Myftiu, i përqendruar në Tiranë. Bektashinjtë kanë për të parë të tyre Krye-Gjyshin, i cili është i përqendruar edhe ai në Tiranë.

Ortodoksët kanë gjithashtu kishën e tyre autoqefale kombëtare, kurse katolikët romakë kanë vartësi nga Vatikani.

Shqiptarët gëzojnë në Shqipëri liri të ndërgjegjes dhe qofshin katolikë, ortodoksë apo myslimanë, të gjithë kanë të drejtën e barabartë për funksionet publike dhe kulti që praktikojnë më me zell është përkushtimi ndaj atdheut.

Pa mjetet e duhura, duke qenë të izoluar për shkak të natyrës malore të vendit, shqiptarët, prapëseprapë kanë pasur nderin t’i bëjnë kauzës së Europës së krishterë një shërbim të çmuar duke ngritur një barrikadë ndaj sundimit aziatik.

Është pikërisht Heroi i tyre kombëtar Skënderbeu, ai që u bë artizan i në vepre të tillë, mburojë përballë tërë asaj ofensive.

Gjon Kastrioti, nga familje fisnike shqiptare, banonte në kështjellën e Krujës dhe mbretëronte në rajonin e Matit dhe të provincave përreth. Sulltan Murati II, që kishte pushtuar një pjesë të Azisë e të Thrakisë, erdhi për të sulmuar princërit fqinjë të Shqipërisë. Gjon Kastrioti po ashtu u sulmua nga trupat e Muratit. Për të shpëtuar popullin e tij, nuk gjeti mënyrë tjetër veçse dha peng katër djemtë që u morën në Adrianopojë. Sulltani helmoi tre syresh, dhe më i vogëli, vetëm nëntë vjeç, e çuditi me bukurinë dhe zgjuarsinë e tij, e rriti kështu së bashku me djalin e tij, Mehmetin, ai që më vonë, do të pushtonte Kostandinopojën. Mësoi aty greqishten, latinishten, turqishten, arabishten, italishten, sllavishten, si dhe zanatin e armëve, në të cilin nuk do vononte të shkëlqente. Në Anadoll, korri fitore dhe do të njihte gradat më të larta dhe krejt lavdet, ndërkohë që sulltani do t’i vinte emrin Skënderbe,  domethënë princi Aleksandër.

Gjon Kastrioti sakaq do të ndërronte jetë dhe sulltani e pushtoi krejt vendin brenda një kohe të shpejtë, duke e nënshtruar e duke mbajtur mbyllur në pallat nënën e Skënderbeut dhe të motrën. Skënderbeu ndjeu thellë në shpirt dhembje të tillë që u shndërrua në urrejtje të pamëshirshme ndaj vrasësit të vëllezërve të tij dhe pushtuesit të vendit ku kishte lindur. Priti çastin e volitur për t’u përgjigjur.

Despoti George Brankoviç i Serbisë ishte thyer ndërkohë nga Turqit dhe papa Eugjeni IV porositi Hungarezët, Polakët dhe Transilvanët të shkonin në ndihmë të Serbëve kundër ushtrive turke ku shkëlqente Skënderbeu në atë kohë. Në kulmin e betejës, Huniadi la Vladislavin  në kampin e vet dhe niset në krye të 10.000 trupave për të bërë një manovër të fshehtë, duke përparuar në drejtim të Moravës për të zënë në befasi trupat turke.

Skënderbeu tek zbuloi këtë manovër, kuptoi se kishte ardhur çasti për shpagim. Mblodhi aty-aty besnikët e tij shqiptarë që e shoqëronin dhe mori së bashku me ta vendimin për tërheqje; Hungarezët i ranë befasisht ushtrisë turke dhe e shpartalluan. Skënderbeu mbërtheu ndërkohë reis efendiun që mbante vulën zyrtare të sulltanit dhe i diktoi një ferman drejtuar guvernatorit të Krujës, qyteti i tij i lindjes. Fermani urdhëronte që guvernatori t’ia linte postin e tij Skënderbeut.

Guvernatori, duke i besuar këtij urdhri të sulltanit nuk e bën fjalën dysh. Në çast, Skënderbeu mbledh krerët dhe parinë e rrethinave të Krujës, i vë në dijeni të planeve pushtuese dhe armiqësore të sulltanit. Të gjithë në një zë shprehin gatishmërinë për t’i bërë qëndresë sulltanit dhe e shpallin Skënderbeun mbret, ndërkohë që prapsin sulmet e garnizoneve të sulltanit. Skënderbeu ishte në atë kohë njëzet e nëntë vjeç.

Sulltani, me t’u vënë në dijeni të qëndrimit hakmarrës të Skënderbeut ndaj tij, i drejtoi një letër plot qortesë, po prapë e falte për veprimin që kishte bërë.

Skënderbeu iu përgjigj me këto fjalë:

“Nga kampi i tij pranë Krujës, më 12 gusht 1445, Gjergj Kastrioti, ushtar i Jezu-Krishtit dhe Princ i Epirotëve, për Muratin, Princ i Turqve, përshëndetje!…” E përligj më pas qëndrimin e vet dhe deklaron hapur se do të vazhdojë luftën gjer në fund për shpëtimin e atdheut të tij.

Sulltani përgatiti atëherë një ushtri tepër të madhe në numër që e drejtoi vetë kundër Krujës, por u mund dhe iu desh të largohet nga Shqipëria. La aty vetëm dy gjeneralë dhe 25.000 trupa për të mbrojtur disa fronte në kufi me Maqedoninë.

Skënderbeu festoi fitoren në krejt trojet shqiptare dhe, pa lënë kurrgjë pas dore, e përdori gjeninë e vet për të inspektuar qytetet dhe krahinat, për të zhdukur pasojat e luftës dhe për të ringjallur kudo shpirtin shqiptar.

Njëzet e pesë vjet me radhë, ai luftoi me sukses kundër armiqve të Shqipërisë duke u veshur me lavdi. Kështu Turqit, që kishin nënshtruar Azinë, Greqinë dhe kishin pushtuar Kostandinopojën Trebizondën, Valakinë, Serbinë, Bosnjën, pësuan dështim në Shqipëri, gjë që i pengoi të pushtonin Romën dhe të ngrinin flamurin e gjysmëhënës në Kapitol.

Ai mbretëroi për njëzet e dy vjet si Mbret i Shqipërisë, i zgjedhur nga populli i tij, i njohur nga Selia e Shenjtë, nga Venediku, nga Mbreti i Napolit, nga mbreti i Francës, nga princërit e Serbisë, të Valakisë, të Hungarisë, madje edhe nga kundërshtari i tij Mehmeti II, me të cilin përfundoi marrëveshje tregtare.

Pas vdekjes së tij më 1467 [1468], pushtimi islamik u vendos sërish dhe Shqipëria u shndërrua në provincë osmane. E megjithatë, asnjëherë shqiptarët nuk e konsideruan veten si banorë të një vendi të pushtuar, tek përjetuan thjesht administrimin otoman, aq difektoz për më tepër në Europë, por edhe më shumë në Azi, ndërkohë që ruajtën gjuhën, doket, zakonet e tyre dhe sa herë që u jepej rasti, do shfaqnin fuqishëm ndjenjat e tyre separatiste e autonomiste. Kështu ndodhi me Bushatllinjtë, pashallarët trashëgimtarë të Shkodrës, më pas me Ali Pashë Tepelenën, me Himariotët, Suliotët, Malësorët e Mbi-Shkodrës, Mirditorët  banorët e krahinës së Matit, që ruajtën gati përherë njëfarë autonomie.

Gjatë Kongresit të Berlinit, u formua Lidhja e Prizrenit për të parashtruar të drejtat kombëtare e për t’i mbrojtur ato. Edhe më pas, më 1909, 1910, 1911, ata luftuan me ashpërsi kundër Xhon- Turqve dhe ashtu sikurse ndodh me hekurin që tek e rreh në kudhër pa pushim, arrin më në fund ta thyesh, po ashtu, pas një numër revolucionesh lokale, një mbledhje e tërë patriotëve shqiptarë u mbajt më 28 nëntor 1912 në Vlorë, ku u ngrit nga Ismail Qemal Vlora, në shenjë pavarësie, flamuri kombëtar, i kuq me shqiponjën e zezë dykrenore. Përpara faktit të kryer, në prani të një populli i gatshëm që më mirë të vdesë se sa të jetojë pa liri, pavarësia e Shqipërisë u njoh nga Fuqitë e mëdha më 20 dhjetor 1912 në Konferencën e Ambasadorëve të Londrës.

Zotërinj,

Tek pata nderin t’ju flas për zanafillat e Shqipërisë, tek solla në kujtesën tuaj shkurtimisht etapat kryesore të historisë sonë, gjer më 1912, më lejoni t’ju paraqes tani gjendjen e sotme të Mbretërisë së Shqipërisë dhe marrëdhëniet e saj me shtetet fqinje si dhe me shtetet e tjera europiane.

Ahmed Zogu, prejardhur nga një familje e lashtë dhe fisnike shqiptare e Matit, pasi luftoi pareshtur gjatë pesëmbëdhjetë vjetësh për të konsoliduar pavarësinë e atdheut të vet tronditur rrezikshëm, pasi siguroi unitetin e të gjitha krahinave dhe stabilitetin e kufijve të përcaktuar nga Protokolli i Firences, u zgjodh mbret i Shqiptarëve më 1 shtator 1928 nga Asambleja kombëtare, kur kishte qenë më parë President i Republikës së Shqipërisë; u ngjit në fron me emrin “Zogu i parë”.

Shqipëria është sot një monarki demokratike, parlamentare, e trashëguar, në bazë të Kushtetutës monarkike të 1 dhjetorit 1928.

Dy termat “monarki demokratike”, që duken në vetvete kontradiktore, shpjegohen kësisoj: me përjashtim të anëtarëve të Familjes Mbretërore, që mbajnë titullin “Madhëri, Princ, Princeshë”, Shqipëria nuk jep asnjë titull tjetër fisnikërie, dhe Shqiptarët nuk mund të mbajnë kësi titujsh në vendin e tyre. Gjithë shqiptarët janë të barabartë në të drejta e detyra, dhe nuk ekzistojnë privilegjet.

Janë krijuar dy urdhra kombëtare dekorimesh, “Urdhri i Skënderbeut” dhe kohët e fundit “Urdhri Besa”. Vetëm mbreti ka të drejtë t’i japë këto urdhra.

Kushtetuta monarkike që shfuqizonte tërë dispozitat e Kushtetutës republikane, përpunuar nga Asambleja Kushtetuese gjatë rivendosjes së Legalitetit më 21 janar 1925, ia beson pushtetin ekzekutiv Mbretit, që e ushtron këtë pushtet nëpërmjet Ministrave të tij. Mbreti ka gjithashtu të drejtën e faljes dhe të drejtën për të ulur apo ndryshuar ndëshkimet. Pushteti legjislativ ushtrohet si nga Mbreti, ashtu dhe nga Dhoma e Deputetëve. Kjo Dhomë, e zgjedhur për katër vjet, sapo është ripërtëritur dhe përbëhet nga gjashtëdhjetë anëtarë të zgjedhur me votim të përgjithshëm në dy shkallë.

Mbreti përfaqëson shtetin shqiptar si brenda, si jashtë, pret dhe akrediton veprimtarët diplomatikë. Nga ana tjetër, në rast agresioni, mund të shpallë gjendjen e luftës, si dhe përfundon marrëveshje miqësie, aleance etj., duke i dhënë llogari Parlamentit për qëndrimet e tij në pajtueshmëri me interesin e lartë të shtetit.

Shqipëria shpreh gëzim për regjimin e vet monarkik. Populli e mbështet njëzëri sovranin e tij, duke e shfaqur entuziazmin gjatë festave kombëtare dhe shtypi i bashkohet gjithë këtij entuziazmi.

Të huajt, udhëtarët që kanë shkuar në Shqipëri para pesë vjetëve, dhe që janë kthyer përsëri aty, shohin tani një vend krejt të transformuar. Dhe kjo, falë energjisë dhe urtësisë së mbretit të vet, që ka ditur të stimulojë zellin për punë dhe të thyej fuqinë e dembelizmit dhe fatalizmit rrënjosur në popull përgjatë katër shekujsh sundimi osman, duke e zëvendësuar me energjinë dhe përkushtimin ndaj atdheut.

Ndër njëmijë shembuj, do të përmend vetëm një, vëmendjen krejt të veçantë me të cilën Sovrani ynë përkujdeset për edukimin kombëtar: kështu, në Shqipëri, Zotërinj, në mbrëmje, tek dalin nga shkolla, shohim, qoftë edhe nëpër fshatrat e vegjël, të ecin me hap rreshtor vajza të reja duke kënduar këngë patriotike; dhe, si nëna të ardhshme për brezat e rinj, asgjë nuk është lënë pas dore në formimin e tyre si edukueset e para të drejtuesve të ardhshëm të shtetit, të mjekëve të ardhshëm, të avokatëve të ardhshëm, të inxhinierëve të ardhshëm, të punonjësve të ardhshëm të dorës dhe mendjes. Dy cilësitë që ato zotërojnë dhe që duhet t’i zotërojnë plotësisht: guximi dhe vetëmohimi, janë të tilla që duhet të njihen edhe jashtë kufijve, sepse Shqipëria sot kërkon të zërë një vend të denjë për të, të denjë për të shkuarën e saj heroike, të denjë për një shtet të lirë e të pavarur siç është sot nën qeverisjen e sovranit të saj fisnik e gjenial.

Marrëdhëniet e Shqipërisë me shtetet fqinje, Jugosllavinë e Greqinë, janë miqësore dhe me vullnetin e mirë të të gjitha palëve, këto marrëdhënie mund të bëhen përherë e më të përzemërta.

Shqipëria dhe Italia kanë marrëdhënie të shkëlqyera mbështetur në Traktatin e aleancës mbrojtëse, nënshkruar në Tiranë më 22 nëntor 1927. Në bazë të këtij Traktati, përcaktohet shprehimisht se të dyja Palët e larta kontraktuese kanë vendosur të merren vesh për një aleancë mbrojtëse, qëllimi i vetëm i së cilës është forcimi i marrëdhënieve të natyrshme që ekzistojnë fatmirësisht  midis të dyja vendeve, për të siguruar një politikë zhvillimi paqësor.

Qeveritë britanike e franceze janë shprehur në favor të zhvillimit të shtetit të ri shqiptar, dhe politikanë të Britanisë së Madhe, burra shteti francezë si d’Estournelle de Constant e Z. Ministër Justin Godart, i kanë sjellë Shqipërisë nga pikëpamja ndërkombëtare një mbështetje të madhe gjatë formimit të saj si shtet i pavarur.

Ne kemi përfaqësues diplomatikë në Athinë, Beograd, Ankara, Sofje, Romë, Paris, Londër, Uashington, si dhe një delegat të përhershëm në Shoqërinë e Kombeve.

Kjo është gjendja e sotme e Shqipërisë, e këtij vendi aq të njohur për bukuritë e veta dhe për pasuritë natyrore, një vend i hapur ndaj shteteve europiane dhe Botës së Re.

Kur më 1930, Konferenca e parë ballkanike u mblodh në Athinë me qëllim që të punohet për afrimin e popujve të ndryshëm të Ballkanit dhe për të intensifikuar marrëdhëniet e tyre ekonomike, populli shqiptar nuk qëndroi moskokëçarës ndaj ftesës që iu bë, po dërgoi delegatët e vet në Athinë, dhe këtë gjë bëri edhe në Stamboll e Bukuresht.

Asnjë ftesë për pjesëmarrje në Konferenca ndërkombëtare, që i është drejtuar qeverisë apo popullit shqiptar, me qëllim që të forcohet bashkëpunimi i çiltër për ruajtjen e paqes, nuk ka mbetur pa përgjigje të favorshme nga ana jonë, sepse Shqipëria, e lirë dhe e pavarur, e quan si detyrë të vet të japë kontributin e saj bashkëpunues për rendin dhe prosperitetin në Ballkan e në Adriatik, ku ajo ka portet e veta të Shëngjinit, Durrësit, Vlorës dhe Sarandës; nën drejtimin e Mbretit të saj, ajo ia kushton tërë përpjekjet e veta paqes në botë, për interesin ndërkombëtar.

Përktheu nga origjinali

Fotaq Andrea

JETA, DASHURIA DHE VDEKJA NЁ FAQET E NJЁ LIBRI

by

(Mbresa e pёrsiatje rreth vёllimit “Letra grues seme tё vdekun” tё GJOVALIN GJADRIT)/

1 Gjovalin Gjadri.JPG

Shkruar nga Eugjen Merlika/

“Lumturia ёshtё gjumi i dashurisё ; dhimbja ёshtё zgjimi”-M.me BASTA (1770 – 1836), shkrimtare franceze/

Kohёt e fundit shtёpia botuese “Onufri” I dha lexuesve njё botim, me tё vёrtetё dinjitoz, tё njё libri sa origjinal pёr nga pёrmbajtja, po aq tё pёrsosur nga stili i tё shkruarit. Ai titullohet “Letra grues seme tё vdekun”. Autori nuk ёshtё njё shkrimtar profesionist, por njёri ndёr njerёzit mё tё nderuar tё shkencёs shqiptare, njёri ndёr ingjinjerёt mё tё talentuar qё lindёn nё truallin e Shqipёrisё, i ndjeri Gjovalin Gjadri. E veçanta e kёtij libri , veç faktit se pёrbёn njё bisedё tё pёrfytyruar nёpёrmjet letrash, tё njё çifti tё ri shqiptar tё viteve 30, sa joshёs e i rrallё nё vlerat e tij njerёzore, aq i pafat nё fundin tepёr tё parakohshёm tё ndarjes nga jeta tokёsore tё gruas sё re, ёshtё njё shqipёrim, mbasi origjinali ka qenё shkruar nё gjermanisht e botuar nga shtypshkronja Gutenberg nё majin e vitit 1943.

Ёshtё meritё e spikatur e prof. Ardian Ndrecёs, qё me njё pёrkushtim sa tё ngrohtё njerёzor aq edhe shkencor, ka larguar pluhurin e kohёs dhe tё harresёs nga ai margaritar i rrallё i letrave shqiptare, duke i a rikthyer lexuesve nё njё shqipёrim qё, pa pikё dyshimi, mendoj se hyn nё fondin e artё tё llojit nё letёrsinё tonё.

Lexuesi i pёrciptё mund t’a veshё nё fillim me njё tis dyshimi e mosbesimi idenё se dy shqiptarё tё shkolluar tё viteve tridhjetё duhej tё bisedonin me njёri tjetrin nё njё gjuhё tё huaj, por kur tё mёsojnё se Leonidi dhe Mirejla, personazhet e veprёs, kishin kryer edhe shkollat e mesme e universitetin nё Austri, por kishin ndёrtuar folenё e tyre tё pёrbashkёt nё njё fshat tё Tiranёs, do tё bashkёndajё dhimbjen e tragjedisё sё tyre e do tё ndihet krenar qё i pёrket njё populli qё ka nxjerrё nga gjiri i tij tё tillё njerёz.

Letra e parё, me katёr faqet e saj, ёshtё njё shpalosje e saktё dhe e pёrmbledhur e gjithё tragjedisё, e cila ёshtё strumbullari rreth tё cilit ftillohen mendimet, ndjenjat, ndiesitё qё pёrshkruhen nё letrat e tjera. Do tё mjaftonte vetёm ajo letёr pёr tё dhёnё tё plota pёrmasat e rrёnojёs, nё tё cilёn ёshtё kthyer jeta e njё njeriu mbas goditjes shkatёrruese tё vdekjes sё gruas sё adhuruar. Ajo fillon me njё datё tё thjeshtё : 3 shtator 1941. Ajo datё nё krye tё letrёs mё solli ndёrmёnd njё kёngё shumё tё bukur tё njё kompozitori amerikan, Bobi Darling, me titull : “Kthehu nё shtator”, tё dёgjuar disa dhjetra vite mё parё. Ashtu si letra e parё e librit dhe ajo kёngё kishte nё thelbin e saj dy nga idetё mё tё pёrjetёshme e nё kundёshti me njёra tjetrёn, dashurinё dhe vdekjen.

Rrjeshtat e parё zbulojnё nё gjithё kobin e saj tragjedinё dhe e zhysin lexuesin menjёherё nё atё mjedis dhimbjeje e cfilitjeje shpirtёrore nё tё cilin pёrpёlitet shkruesi i tyre :

“E dashuna jeme ! Sot me 3 shtator janё mbushё shtatё vjetё qysh se jemi martue e ti nuk jeton ma. Ti ke vdekё e votra jonё asht shqimё, nuk kemi me zanё vend bashkё rreth saj pёr me u ngrohё, nuk kemi me u ulё bashkё nё tryezё pёr me hangёr, e s’kemi me kremtue ma pёrvjetorin e martesёs sonё. Un s’kam me puthё ma duert tueja tё dashuna, me vdekjen tande kam bjerrё çdo gja tё mirё dhe tё bukur…..”(faqe 27)

Mjaftojnё vetёm kёta pak rradhё pёr tё pёrcjellё nё gjithё shtrirjen dhe thellёsitё e tyre, pasojat e njё tragjedije qё ka goditur pa mёshirё jetёt e dy njerёzve qё ishin lidhur ndёrmjet vetit me magjinё e dashurisё sё parё qё i ngjante “njё bime tё pranverёs qё pёreronte çdo gjё me shpresёn e saj, madje dhe gёrmadhёn nё tё cilёn ishte kacavjerrё”, nёse mё lejohet tё huazoj kёtё fjali tё Flaubert-it. Shtatё vite bashkёjetese nё krahёt e njё dashurie sublime, tё aftё pёr tё kapёcyer pengesa tё pa marrura me mёnd, janё shtrati i ngrohtё nё tё cilin janё pёrkundur jo vetёm regёtimat e zemrave dhe drithёrimat e trupave, por edhe ёndёrrat, shpresat, projektet e s’ardhmes. Ajo dashuri shёmbёllente me njё lis tё lartё e tё gjelbёruar qё shikonte qiellin e nё tё cilin zogjtё ndёrtonin foletё. Papritmas sёmundja e pashёrueshme e Mirejlёs e goditi atё si njё rrufe, duke ngjitur nё qiell shpirtin e pastёr si ujёt e burimit tё nёnёs 27 vjeçare, por duke zhytur nё dёshpёrimin asgjёsues zemrёn e mёndjen e Leonidit.

Si lisi mbas gjuajtjes sё rrufesё Leonidi ёshtё tjetёrsuar. Zhuritja e brёndёshme shpirtёrore pёrcakton tё tjera masa tё gjykimit mbi botёn qё e rrethon, nga e cila nuk pret mё asgjё, sepse dёshpёrimi ka marrё formёn e njё zemёrate qё nuk kursen asnjё nga elementёt me tё cilёt ka qenё e lidhur jeta e gruas sё adhuruar, sidomos nё muajt e fundit qё kur u shfaqёn shenjat e para tё sёmundjes qё e pёrpiu. Kёtu zё fill proçesi i brёndshёm i gjykimit tё gjithshkaje, edhe tё vetё qenёsisё pёr tё cilёn tashmё e ka humbur interesin. Jeta pёr tё ka qenё sinonim i dashurisё sё Mirejlёs, se nё tё ai ka gjetur gruan ideale, vajzёn e cilёsive tё rralla, bijёn fisnike tё njё shtёpie tё madhe, tё pavarur nё mendime, me njё personalitet tё jashtzakonshёm tё formuar nё shkollat mё tё mira tё Vjenёs sё qytetёruar, bijёn e dhёmshur qё vuan nё heshtje ndarjen nga prindёt, por qё nuk nguron tё thyejё normat e njё morali qё bie ndesh me ndjenjat dhe konceptet e saj themelore tё krijimit tё familjes, tepёr tё guximёshme e bashkёkohore pёr Shqipёrinё e viteve tridhjetё, nё tё cilёn mendёsia lindore e trashёguar nga pushtimi i gjatё osman isht ende shumё e fuqishme.

“Ti ke shkapёrcye nji humnerё pesёqindvjeçare e tue ba ketё ke dalё nё krah tё nji tradite ma tё vjetёr, historikisht ma tё epёrme” (faqe 120) shkruan Leonidi nё letrёn e tij tё fundit. Ёshtё dёshmi e vlerёsimit moral dhe intelektual, por edhe qytetar tё baskёshortes, e stimёs sё tij, njё tjetёr element themelor nё qёndrueshmёrinё dhe jetёgjatёsinё e njё ndjenje tё fuqishme mes dy tё dashuruarish. Dashuria e tyre nuk ka nё themel vetёm hijeshitё e fytyrave e tё trupave, qё bёjnё tё shkёndijohen zemrat me shikimin e parё, por mbi tё gjitha respektin e ndёrsjelltё pёr cilёsitё e virtutet e njёri tjetrit. “Ti m’a ke mbushё jetёn plot, un isha shumё krenar pёr ty…” (faqe 28) shprehet me çiltёrsi Leonidi.

Tani qё Mirejla nuk ёshtё mё dhe ajo botё e tij vetiake, me tё gjithё pёrbёrёsit e saj zotёrues qё pёrcaktonin lumturinё, ajo ёndёrr e ndёrprerё papritmas, shkallmohen me pasojat e pёrfytyrueshme nё gjёndjen e tij shpirtёrore. Tani, pёr njё trill tё fatit, ai afrohet me armiken qё i ka rrёmbyer stolinё e vetme tё jetёs sё tij, me vdekjen, tek e cila shpreson tё rigjejё lumturinё e humbur, nёpёrmjet takimit nё pёrjetёsi me tё dashurёn e zemrёs. Problem i lashtё sa bota, tё cilin ingjinjeri i ri e pёrballon me qetёsinё stoike tё shkencёtarit qё i bёn llogaritё me veten, nё vetminё e honit tё llahtarshёm qё ka brёnda : “Due me vdekё e me u varrosё sё bashkut me ty. Kur tё vijё vjeshta, tragjedia e dashunisё sonё do tё gjejё plotninё e saj. Atёherё due me u prehё nёn dhe me ty e s’bashkut me festue pёrvjetorin e tetё tё martesёs sonё. Ky asht synimi i jem, nuk lakmoj tjetёr tashma.” (faqe 30)

            Ky duket se ёshtё vendimi qё, nё çastin e marrjes, nuk mban parasysh dy faktorё tё tjerё qё lidhen me jetёn e tij, qoftё edhe me gёrmadhёn nё tё cilёn ёshtё kthyer, Zotin dhe fёmijёn. Ideja e Zotit ёshtё e pranishme nё dёshirёn e Mirejlёs, edhe se myslimane, pёr tё festuar Krishtlindjen, ardhjen nё Tokё tё fёmijёs hyjnore, ashtu si ka bёrё nё vitet e studimeve tё saj nё Austri. Por marrёdhёniet e autorit me Zotin, si nё shumicёn e pёrvojave njerёzore i nёnshtrohen luhatjeve, madje edhe njё farё largimi, kur ne nuk jemi nё gjёndje tё kuptojmё thelbin e mesazhit tё tij, por e kushtёzojmё atё me kёrkesat e pёrditёshme tё jetёs sonё. Bёhet akoma mё e vёshtirё ajo bashkёlidhje kur vihemi pёrballё fatkeqёsish tё mёdha qё na ndajnё nga njerёzit tanё tё dashur.

“Sa ma i madh asht dёshpёrimi i jem aq ma fort dyshoj nё ekzistencёn e tij, pse nё fund tё fundit besimin tek Zoti ia atribuoj thjesht nji cilёsisё sё ulёt tё njeriut, frikёs sё tij.” (faqe 59-60) Ёshtё shprehje e njё mungese tё thellё tё besimit, tё tillё qё pranon edhe dhimbjen njerёzore, edhe flijimin edhe mundimet nё kёtё jetё, mbasi jemi nё njё provё tё vazhdueshme me tё cilёn çdo ditё duhet tё pёrballemi. Kёtu personazhi i afrohet mosbesimit, madje me arsyen e tij tё mjegulluar cek ateizmin, sepse nuk ka forcёn tё futet nё misterin e Hyjnisё, mbasi pranon ai :”Bota pёr mue asht rroposё. Me ty kam humbё çdo mbёshtetje qendёr ekuilibri.” (faqe 60)

Nё dalldinё e mendimeve qё kanё pushtuar trurin e tij tё stёrlodhur nga pёrsiatjet mbi marrёzinё e fatit qё i mohon praninё e njeriut mё tё dashur, Leonidi nuk gjen tjetёr rrugё pёr tё ruajtur lidhjen e pёr tё ushqyer shpresёn e njё ribashkimi me gruan qё, pёr nji vullnet epror, e braktisi nё vetminё e tij me njё fёmijё tre vjeçe. Ёshtё pikёrisht ai fёmijё dora e Zotit, qё u fal bashkёshortёve, para katastrofёs sё tyre, krijesёn qё lidh e pёrjetёson dashurinё e tyre. Por n’ata çaste Leonidi nuk e pёrcepton atё mrekulli, ёshtё rrёmbyer i gjithi nga dёshira pёr tё ripasur gruan e tij e, rёndom mendon si njeri i zakonshёm, nё thjeshtёsinё e tij, se kjo dёshirё mund tё sendёrtohet vetёm me vdekjen e tij. Por Zoti ёshtё pranё tij edhё nё kёta çaste tepёr tё dhimbёshme i shfaqet nё mendimet e tij tё trazuara : “Un s’due me tё humbё ty dhe prej dashunisё pёr ty mundohem me kёrkue nji shteg pёr me gjetё Zotin.” (faqe 62)

Shtegun pёr tek Zoti i a tregon vetё Mirejla duke i kujtuar bredhin e Krishtlindjeve qё n’atё vit nuk mundi tё stolisej nё shtёpinё e tyre. Nё qerthullin e ndёrlikuar tё cfilitjeve shpirtёrore qё i mpakin arsyen dhe vullnetin, depёrton drita e Zotit edhe se luhatja psiko emocionale, pasojё e mungesёs sё njё besimi tё thellё, vazhdon gjatё gjithё rrёfimit tё tij tek e dashura e vdekur, ajo dritё ndalon njё vendim fatal kundrejt vetes, qё do t’a bёnte tё pashpresё t’ardhmen e tij se do t’a ngarkonte me mёkatin e vetёvrasjes e tё braktisjes sё fёmijёs, gjё qё do tё asgjёsonte çdo shpresё pёr t’u ritakuar me tё zgjedhurёn e zemrёs nё njё tjetёr jetё. Fёmija ёshtё spiranca e shpёtimit, krijesa e gjallё qё i kujton çdo ditё bashkёshorten, me ngjajshmёrinё e tipareve tё pёrcjellura tek djali. Kaq e madhe ёshtё amullia e ideve nё tё cilёn e ka zhytur dёshpёrimi, sa qё Leonidi pohon se : “Nё idhnimin tem kam lanё mbas doret djalin dhe edukimin e tij. Qysh tash s’e due as gjysmёn e asaj qё e doja ma parё. Ai e ka humbё babёn e vet pёr sё gjallit. Kur ndonjiherё lёviz tek un nji ndjenjё atnore dhe nji shenj ngushёllimi ban me u ndie, kjo zgjat pёr nji çast e dashun ! Sa hap e mbyll sytё shkon si vetima dhe un fundosem rishtas nё terrin tem tё pangushullueshёm.” (faqe 63)

Ёshtё njё pjesё e rrёfimit tё Leonidit pёrpara Mirejlёs sё tij. Ёshtё pjesa mё e dhimbёshme, mё dramatike e rrёfimit tё tij, i cili bёn tё dridhet nga dhimbja edhe shpirtin e sё dashurёs, qё nga lartёsia e qiellit shoqёron çdo ditё djalin e saj. Me siguri, nёpёrmjet rrugёve tё panjohura i pёrcjell tё dashurit njё qortim, sepse tashmё jeta e djalit kёrkon zotimin e plotё tё babait nё drejtim tё saj. Para kёsaj domosdoshmёrie edhe dёshpёrimi asgjёsues duhet tё bjerё nё plan tё dytё. Ёshtё ligji i parё i Kodit tё Krijimit me vlerat e tij universale qё detyron atё qёndrim, sepse rritja e fёmijёs qё bart gjakun e nёnёs duhet tё bёhet pёrparёsi e interesave jetёsore tё babait i cili, me humbjen e gruas, ka detyrimin moral e ligjor tё vazhdojё jetёn nёpёrmjet  kujdesit pёr fёmijёn qё mbetet e vetmja vazhdimёsi e ёndrrёs sё zhuritur nga rrufeja, mbasi ёshtё fruti i prekshёm i asaj ёndrre.

Leonidi i pllakosur nga dёshpёrimi vazhdon jetёn pёr inerci, por fёmija bёhet me kohё thelbi i saj, qёllimi madhor qё e mban tё lidhur me kujtimet e dhimbёshme por edhe me ёndrrёn e shpresёs se djali njё ditё do tё ketё familjen e tij, duke ripёrtёrirё jetёn familjare tё prindёrve tё tij, njё lloj ringjallje tokёsore, prelud i ribashkimit nё parajsёn qiellore.

Arrin njё çast nё kalvarin e dhimbjeve shpirtёrore t’autorit, nё tё cilin duket se ai po futet nё hullinё e vazhdimёsisё sё jetёs, kur dёshpёrimi i le vendin njё analize tё ftohtё. Duket se ai del nga vetvetja, nga gjёma e tij, e vesh petkun e qytetarit e intelektualit qё priret nga gjykimi i Vendit tё vet, i historisё sё tij, i vendimeve tё popullit tё tij ndёr shekuj. Nё kёtё shqyrtim tё problemeve tё mёdha historike tё popullit tё tij ai mundohet tё inkuadrojё edhe tragjedinё e jetёs sё tij, duke u munduar tё gjejё njё lidhje shkak pasojё nё ndryshimin e besimeve fetare ndёrmjet tij dhe Mirejlёs, qё pёrcakton edhe qёndrimin e familjes sё saj myslimane kundrejt vendimit tё saj pёr t’u martuar me njё katolik. Madje nё kёtё kuadёr gjen vend edhe pushtimi italian i Shqipёrisё, krejtёsisht i dёnueshёm mbasi asgjёson lirinё e popullit tё tyre, por edhe ka si pasojё njё vendim sa tё padrejtё aq dhe tё paligjёsueshёm, atё tё marrjes sё shtёpisё sё tyre nga autoritetet pushtuese.

“Ti e kupton se un, nё dhimbjen teme, e kёrkoj shkakun e vuejtjes sonё mbrapa nё shekuj, e ti e rrokё me mend se un jam i mendimit qi lumtunia e jonё nuk do tё ishte shkatrrue nёse popullit tonё nuk do t’i mungonte nji bazё e njejtё shpirtnore….”(faqe 120) Veshja e fatkeqёsisё sё tij familjare faktorit fetar, nёpёrmjet qёndrimit pedant tё familjes, edhe se ka nё tё elemente vёrtetёsie, nuk mё duket plotёsisht i ligjёsuar. Nёse sёmundja e mallkuar do tё ishte shfaqur disa vite mё vonё, kur shkenca kishte zbuluar antibiotikёt, tragjedia do tё ishte shmangur dhe jeta e çiftit do tё kishte vazhduar si ajo e tё gjithё tё tjerёve qё u pёrballuan mё vonё me traumёn komuniste. Ndoshta nё atё drejtim nuk do tё kishte pasur pasoja tё rёnda, sepse ingjinjeri i talentuar gjeti edhe nё regjimin komunist, nё sajё tё punёs sё tij tё vyer, njё jetё normale. Sidoqoftё revolta e autorit kundrejt dukurisё sё ndikimit tё ndryshimit fetar nё krijimin e familjeve shqiptare, duke shkaktuar shumё drama nё shoqёrinё e shekullit tё shkuar, ёshtё pozitive dhe plotёsisht e ligjёsuar, edhe se pёrfundimet e tij mbi rolin e bejlerёve nё historinё e Vendit tё tij mё duken tё tepruara e tё papёrgjithёsueshme.

Megjithatё lexuesi i vёmendshёm, edhe se mund tё mos jetё i njё mёndjeje me autorin nё disa prej pёrfundimeve tё tij, duhet tё njёjtёsohet me dramёn e tmerrshme qё jeton personazhi, nё tё cilёn mёndja nuk mund tё jetё gjithmonё tёrёsisht e kthjelltё. Por ai nuk mund tё mos mrekullohet pёr fuqinё e qёndrueshmёrinё morale tё tij, qё e mbyll bisedёn e pёrfytyrueshme me gjysmёn tjetёr tё zemrёs me njё premtim, jo tё zakonshёm pёr shumicёn e burrave :

“….. tё kam premtue dashuni dhe tё jam betue me t’ndejt besnik. S’due me e hangёr fjalёn. Due me ju bindё dashunisё dhe karakterit tem. Tё vdekunit duen qetёsi dhe paqё. S’due me ua prishё qetёsinё e s’due me e shqetsue paqen tande. Due me e shkue jetёn ndershmёnisht, tue dashunue tё bukurёn dhe tue dashtё tё mirёn.

            Due me tё nderue tue mbajt zi. Due me tё qa me zemёr tё pastёr, pse lotёt e mij kanё me u terё vetёm kur tё shtrihem nё vorr afёr teje.” (faqe 124)

            Ka diçka sipёrnjerёzore nё kёtё premtim, nuk ёshtё retorika e zakonshme e shprehjes sё njё dashurie tё madhe tё goditur nga vdekja e papritur, ёshtё njё njimendёsim me vlerat madhore hyjnore e njerёzore. Ёshtё ngadhnjimi i jetёs mbi vdekjen, i sё mirёs mbi tё keqen, i detyrёs sё bashkёshortit e prindit mbi çfarёdo egoizmi e individualizmi.

Aq mё shumё merr pёrmasa madhёshtore ky premtim, kur dihet se u vu nё jetё gjatё viteve tё gjata, nё tё cilёt autori jetoi me dhimbjen nё zemёr, por me shpirtin tё qetё, me vullnetin e plotё pёr tё rritur djalin, duke e edukuar me parimet e tij e me dashurinё e nёnёs e, veç asaj, i dha Vendit tё tij ndihmesёn madhore nё profesionin e tij, nё pёrmasa t’admirueshme. Kur i ka ardhur çasti i fundit, nё bilancin e vetvetes ka qenё nё paqe, sepse nё ballafaqimin me Zotin e me tё dashurёn ёshtё paraqitur si prind, bashkёshort, qytetar e njeri shёmbullor.

Kam bindjen se pjesa tjetёr e jetёs, mbas vdekjes tokёsore tё tij, ёshtё njё lumturi e pafund, sё bashku me gruan e tij nё botёn e sё vёrtetёs, ku virtutet gjejnё shpёrblimin e tyre nёn dritёn dhe mirёsinё e pёrjetёshme tё Krijuesit tё gjithёsisё.

Si lexues, sё fundi, dua tё shpreh njё vlerёsim tё madh e tё sinqertё pёr prof. Ardian Ndrecёn, pёr punёn tejet cilёsore nё pёrkthimin e veprёs dhe njё falёnderim po aq tё sinqertё atij dhe shtёpisё botuese “Onufri” pёr ndihmesёn nё pasurimin shpirtёror tё shqiptarёve, nёpёrmjet botimit tё kёsaj perle tё rrallё tё traditёs sonё kulturore.    

  

RIHAPET NE VATER SHKOLLA SHQIPE E BRONKSIT

by

1 nxenesbashke tavdy me dyedhe i vogliera mesusjanxen e prin

Sot, e Shtunë 24 Shkurt, që në orët e para të mëngjesit, Shtëpia e Vatrës, ka ndjerë zërat e gëzueshëm të fëmijëve të shkollës shqipe në Bronks, e cila po rihap dyert sërish për këtë vit shkollor, këtë herë në mjediset e Vatrës derisa të gjendet një shkollë e përshtatshme. Themelusi i shkollës , kryetari i bordit të shkollës Gjergj Dedvukaj, drejtori Mustafë Qosja, mësuesja e pasionuar Violeta Dushallari ,Estela Hajdinaj dhe mësueset e tjerë i kanë pritur fëmijët me dashuri dhe kanë shpalosë programinin e funksionimit të shkollës me prindërit dhe fëmijët e tyre. Që sot fëmijët po i nështrohen programit mësimor. Njëri nga prindërit, Lulash Juncaj, tha për Diellin se fëmijët e tij ishin rritur me këtë shkollë shqipe dhe kanë mësuar shqip falë mësuesëve të pasionuar të kësaj shkolle.

Sot, ne diten e pare, mesueshet verifikuan njohjen e gjuhes shqipe pas nje pauze te gjate nga viti i kaluar, duke i ushtruar femijet ne shkrim dhe lexim. Era Shala, ndjehet mire para prinderve te vet pasi hartimin e shkurter arrin qe ta shkruaj me pak gabime ne gjuhen e bukur shqipe. Po keshtu dhe nxenesit e tjejer. Mesuese Violeta, teksa korrigjon gabimet, e pergezon Eren.
Shkolla do të vazhdojë sot regjistrimet deri në orën 12.00 am për të qenë cdo të shtunë e hapur në mjediset e Vatrës nga ora 10.00 am deri në orën 1.00 pm.
Ftohen prindërit që ta shfrytëzojnë ditën e sotme për regjistrimet, ndërsa ata që nuk kanë mundësi sot të kontaktojnë përmes telefonit: 347-316-6686 si dhe: 423-747-5100.
ADRESA:
2437 Southern BLVD
Bronx, NY 10158

 

KALVARI I NJË POPULLIT TE PËRGJAKUR ÇAMËRIA

by

1 Cameria Kalvar

Nga Isuf B. Bajrami/

“Çamët, vendin e tyre e duan me entuziazëm. Kur flasin për të, e vënë mbi vendet e tjera. Vështrimi i tyre vete kurdoherë mbi malet e Epirit”.- PUKËVIL, në “Voyage”, vëll.I, Kap.29

Vendimi për zhvendosjen e popullsisë çame në Azi

Më 23 janar 1923 u nënshkrua Traktati i Lozanës. Në nenin e fundit të saj, përcaktohej shkëmbimi i popullsisë turke në Greqi, me atë greke në Turqi. Ky angazhim u konfirmua disa herë nga qeveria greke. Por në mënyrë të kundërligjshme u bënë shumë përpjekje të dhunshme nga qeveria greke dhe administrata lokale, që shqiptarët myslimanë me kombësi shqiptare të përfshiheshin në shkëmbim dhe të dërgoheshin në Azinë e Vogël. Tashmë ishte bërë e qartë për të gjithë se ishte planifikuar një strategji e tërë për shpronësimin e kolonizimin e pronave shqiptare, me refugjatët grekë të ardhur nga Azia e Vogël. Në mbështetje të kësaj ideje, Ministria e Bujqësisë Greke, më 1 tetor 1922, me anën e një Qarkoreje urdhëronte administratën e përgjithshme të Epirit, që”… familjet e refugjatëve të stabilizoheshin në pronat e myslimanëve shqiptarë”, (AYE/A/5 (9). (Guvernatori i Përgjithshëm i Epirit, MPJ Greke, Janinë 2 mars 1923). Njëkohësisht, me urdhër, nisi zhvendosja e çamëve nga shtëpitë e trojet e tyre. Ja si shkruan Krapsites: Më 23 janar 1923 u nënshkrua Traktati i Lozanës. Në nenin e fundit të saj, përcaktohej shkëmbimi i popullsisë turke në Greqi, me atë greke në Turqi. Ky angazhim u konfirmua disa herë nga qeveria greke. Por në mënyrë të kundërligjshme u bënë shumë përpjekje të dhunshme nga qeveria greke dhe administrata lokale, që shqiptarët myslimanë me kombësi shqiptare të përfshiheshin në shkëmbim dhe të dërgoheshin në Azinë e Vogël. Tashmë ishte bërë e qartë për të gjithë se ishte planifikuar një strategji e tërë për shpronësimin e kolonizimin e pronave shqiptare, me refugjatët grekë të ardhur nga Azia e Vogël. Në mbështetje të kësaj ideje, Ministria e Bujqësisë Greke, më 1 tetor 1922, me anën e një Qarkoreje urdhëronte administratën e përgjithshme të Epirit, që”… familjet e refugjatëve të stabilizoheshin në pronat e myslimanëve shqiptarë”, (AYE/A/5 (9). (Guvernatori i Përgjithshëm i Epirit, MPJ Greke, Janinë 2 mars 1923). Njëkohësisht, me urdhër, nisi zhvendosja e çamëve nga shtëpitë e trojet e tyre. Ja si shkruan Krapsites:

“Qeveria greke, kishte planifikuar të vendoste në krahinën e Çamërisë, në pronat e shqiptarëve, 18.000 refugjatë grekë të ardhur nga Azia e Vogël. Ndërkohë, kontigjente kolonësh grekë, kishin nisur të vendoseshin në fshatin Gardhiq, Dhragomi, Karbunarë, Vole, Niste, Arpicë etj. Kështu p.sh., në fshatin Arpicë nga 300 shtëpi që kishte fshati, 250 i kishin zënë refugjatët, ndërsa shqiptarët u detyruan të sistemoheshin 3-4 familje në një shtëpi. (Vas.Krapsites, “Oi Mousolmanoi tsamides tis Thesprotias”, Athina, 1986, f.33). Edhe në fshatrat myslimane të Shkallës (Filat), si në Picar, Muzhakë, Sollopi, Pjadhul dhe Sklav, u zaptuan me forcë nga refugjatët grekë, shtëpitë dhe pronat e myslimanëve.

Më 15 shkurt të vitit 1923 u lëshua një urdhëresë tjetër lidhur me sistemimin e të krishterëve pa tokë, sipas të cilit, tokat publike dhe ato në pronësi të myslimanëve shqiptarë, do të ndaheshin për t’u sistemuar refugjatët . Ligji i shpronësimit u vu në bazë të Kushtetutës Greke të vitit 1911 dhe hyri në fuqi para vitit 1923. Ky ligj nuk ishte gjë tjetër, veçse një grabitje zyrtare dhe ishte i mjaftë për t’i lënë shqiptarët pa bukë dhe t’i shtrëngonte të largoheshin nga Çamëria, (“Oi Mousolmanoi tsamides tis Thesprotias”, Athina, 1986, f.33)…

Dhuna mbi popullsinë çame

Në skenarin e dhunës greke, më e goditura ishte popullsia çame e besimit mysliman. Ja si dokumentohet në AQSH: “…Përpara se Komisioni të arrinte në Çamëri (në fillim të vitit 1924), bandat greke të drejtuar nga kretasi Jani Mandi, Kollovci, Nikolla Qamo, Harilla dhe Vasil Mastora, bënin presion mbi popullsinë myslimane që t’i deklaronin Komisionit se ishin turq dhe donin të shkëmbeheshin, (AQSH, Fondi 251, viti 1923, ” Dokumente për Çamërinë”, dok.183, f.285). Kur Komisioni Miks arriti në Prevezë, zyrtarët e administratës lokale greke përdorën të gjitha format, që përfaqësuesit e Çamërisë të mos kontaktonin me anëtarët e Komisionit Miks për të parashtruar kërkesat në emër të popullsisë çame. Qeveria greke, për të realizuar planet e saj, nisi një valë arrestimesh dhe izolimin e përfaqësuesve të Çamërisë. Ja si pasqyrohet ky fakt në AQSH: “Goditja e parë ndaj patriotëve shqiptarë nisi në qendrat kryesore të Çamërisë: në Filat, Margëlliç, Gumenicë, Paramithi e Pargë. Në burgjet e Janinës dhe në kampet e internimit, dergjeshin njerëzit më të ndershëm të Çamërisë, si Musa Demi, Myftiu i Filatit, Mehmet Zeqirjai, Haki Musai, Mazar Dino nga Paramithia, Ymer Çapari nga Luarati, Jasin Sadiku nga Margëlliçi, Ymer Merishi etj.

…Më 2 qershor 1924, një i quajtur Llucaqis, torturonte banorët e fshatrave të Filatit, aq sa nga ulërimat e viktimave ishin traumatizuar gratë dhe fëmijët. Po kjo gazetë publikonte një korrespondencë me gratë dhe fëmijët, (AQSH, po aty).

Dëbimi i çamëve në shifra. Refugjatë grekë në trojet çame Sipas arkivave, në vitin 1925 e në fillim të vitit 1926, nga 3419 shtëpi myslimane në Çamëri, refugjatët grekë u vendosën më 1943 në shtëpi myslimane dhe në asnjë shtëpi të krishterë. Zënia e banesave, ullishtave, vreshtave, tokave prodhuese, kullotave nga refugjatët grekë, mori formën përfundimtare e solli pasoja të rënda në ekonominë e minoritetit çam.

Me ardhjen në fuqi të gjeneral Pangallosit, që e konsideronte Shqipërinë fqinje një aleate të mundshme ndaj rrezikut sllav, u ndërmorën hapa serioze në drejtim të normalizimit të marrëdhënieve me vendin fqinj. Ndër to mund përmendim vendimin për të shpërndarë silogjet vorio-epirote, që vepronin kundër Shqipërisë. Gjithmonë lidhur me problemin e çamëve myslimanë, ai urdhëroi ndalimin e vendosjes së mëtejshme të refugjatëve grekë në tokat e tyre dhe shpalli një amnisti të përgjithshme për të gjithë çamët e burgosur dhe të internuar nga qeveria greke . Me rëndësi të veçantë, ishte vendimi i qeverisë greke të Pangallosit për të lënë të lirë hapjen e shkollave shqipe në fshatrat e Çamërisë.

Qeveria shqiptare e përshëndeti qeverinë e Pangallosit për frymëmarrjen që u dha marrëdhënieve shqiptaro-greke, të cilat prej kohësh ishin të ngrira. Nga ana e tij Pangallosi, në një intervistë dhënë korrespondentit shqiptar në Athinë, më 14 shkurt 1926, theksoi: “Athina është e vendosur të ndëshkojë çdo veprim të keq në Greqi ndaj minoritetit shqiptar prej disa kokave të nxehta të papërgjegjshme”.

Duke marrë në mbrojtje çamët myslimanë në Greqi, Pangallosi shprehu besimin se edhe qeveria shqiptare do të mbante të njëjtin qëndrim ndaj pakicave greke në Shqipëri. “Me pakica greke në Shqipëri, theksoi Pangallosi në deklaratën e tij për shtyp, kuptojmë grekofonët në Shqipërinë e Jugut dhe aspak jo ortodoksët shqiptarë, që nga raca e kombësia janë zotër në shtëpitë e tyre. Jemi kundër asaj teorie të gabuar, vijon ai, që çdo ortodoks ta quajmë grek”, ( AYE,1926-1927-1928

, B/68/6. Guvernatori i Përgjithshëm i Epirit për Ministrinë e Punëve të Jashtme Greke, Nr.41 (sekret), Janinë, 7 dhjetor 1926).

Por, rrëzimi i Pangallosit në verën e vitit 1926 e prishi klimën. Me ardhjen në fuqi të gjeneral Kondilit, çështja çame do të ishte problem kryesor i qeverisë greke. Athina nisi një tjetër kryqëzatë të re, për t’i detyruar myslimanët të largoheshin drejt Turqisë. Kështu, 280 familje çame nga Gardhiqi, Dhragomia, Kurtesi e nga Paramithia kishin kërkuar të linin vatrat e tyre e të vendoseshin në Turqi. Arsyet e vërteta të largimit të popullsisë shqiptare çame: “Ata, për të shpëtuar detyrohen të marrin udhën e mërgimit”, (Arkivat Greke, gazeta “Kiriks”, Janinë, 12 qershor 1921)…

Krimineli Metaksa shton reprezaljet ndaj çamëve

Dëshmi të kohës, por dhe dokumente të arkivave konfirmojnë se qeveria e diktatorit Metaksa, në vitin 1936, me politikën nacionaliste që ndoqi i shtoi edhe më tej masat diskriminuese për çamët. Ai e vuri në një survejim të plotë gjithë Çamërinë. Qeveria e diktatorit, duke menduar se kryeqendra e Çamërisë, Filati, gjendej përtej lumit Kalama, afër kufirit shqiptaro-grek, i dha prioritet për kryeqendër të Çamërisë, Gumenicës. Kështu që, Çamëria u bë qark dhe Gumenica qendër e saj. Qeveria e Metaksait i bëri këto ndryshime administrative, sepse nuk i shihte çamët si shtetas të besueshëm të shtetit helen. Opinioni i shëndoshë grek, konstatonte me dëshpërim se revanshi që kishte marrë Metaksai, i njohur për idetë e tij fashiste kundër minoritetit shqiptar çam, do të ishte me pasoja tragjike, jo vetëm për çamët myslimanë, por për të gjithë Greqinë. Në këto rrethana, në skenën politike greke dolën personalitete të njohur politikë si deputetët e Janinës, Jorgios Sp.Sakas dhe Kristo Vasili, të cilët i demaskuan planet djallëzore të Metaksait dhe të kabinetit të tij, për qëndrimet armiqësore dhe sjelljet diskriminuese që mbaheshin ndaj minoritetit shqiptar.

Dy deputetët grekë ishin kundër kufizimit të të drejtave te minoritetit shqiptar, kundër diskriminimit të tij dhe mosbesimit pa të drejtë që mbahej ndaj tij nga qeveria dhe administrata e Epirit. Dy zotërinjtë deputetë janinotë, kishin pasur raste të shumta kontaktesh me çamët e i kishin njohur mirë cilësitë e larta të tyre. Kjo i bënte ata e shumë grekër të tjerë, që të kishin ndaj myslimanëve shqiptarë në Greqi, një qëndrim absolutisht të kundërt me atë të qeverisë greke, që kishte mbjellë në çdo familje shqiptare pasigurinë, urinë dhe mjerimin, siç shprehej deputeti Jorgios Sp.Sakas: “Uria dhe mjerimi ka mbuluar popullsinë e Çamërisë. Ata nënshtetas të qetë, kot ngrenë zërin e tyre në të gjitha drejtimet”. Dhe në vijim, deputeti Sakas sqaron shkakun e vërtetë të këtij mjerimi: “…Arsyeja është: kohë më parë, qeveria greke vuri në zbatim Ligjin e Reformës Agrare duke shpronësuar tokat e tyre. Tokat e tyre u shpronësuan dhe ata mbetën më duarbosh e duke u përballuar me urinë. Kanë të drejtë të protestojnë”, (Arkiva Greke, gazeta “Kravji”, Janinë, 18 korrik 1936).

Z.Sakas, i bindur se nuk ka asnjë mjet në dorë për të ndikuar në ndryshimin e atij realiteti të hidhur, nuk i mbetet gjë tjetër veçse t’i drejtohet qeverisë greke me një lutje prekëse: “…Në emër të popullit të uritur, në emër të drejtësisë dhe të humanizmit njerëzor, i lutem kryetarit të qeverisë t’i ndihmojë këta bashkatdhetarë, vëllezërit tanë me të cilët na ndan vetëm feja, por na bashkojnë po ato zakone të njëjta, e kaluara dhe e njëjta histori”. Ai e përfundon artikullin duke i kujtuar qeveritarëve grekë se, “nuk duhet të harrojmë se edhe ata kanë të drejta në shtetin grek”, ( Arkiva Greke, gazeta “Kravji”, Janinë, po aty).

…Situata tepër e rënduar ndaj minoritetit shqiptar në Greqi vazhdoi deri në pragun e Luftës Italo-Greke. Athina kishte marrë sinjale nga Roma se një konflikt i armatosur do të ishte i paevitueshëm. Qeveria fashiste italiane, nën pretekstin se minoritetin shqiptar në Greqi kishte humbur të gjitha të drejtat e tij politike dhe ekonomike, e kërcënonte Greqinë që të bënte përmirësime, përndryshe ajo merrte përsipër mbrojtjen e të drejtave të tij, (Documenti Diplomatici Italiani “DDI”, Nova Serie, V.5, Dok.429, f.411).

Por, siç do të vërtetohej më vonë, çështja e minoritetit shqiptar në Greqi ishte vetëm pretekst i Romës. Shkaku i vërtetë ishte ekspansioni i saj: pas pushtimit të Shqipërisë, më 7 prill 1939, ajo kërkonte ta shtrinte pushtimin e saj drejt Greqisë.

Fundviti 1940, përgjakja masive e popullsisë çame

Qëndresa dhe pjesëmarrja aktive në luftë kundër pushtuesve grekë në fundvitin 1940 për popullsinë çame, nuk do të ndryshonte skenarin helen për zaptimin e trojeve e shpërnguljen e dhunshme.

 

Të veçanta rreth personalitetit të Skënderbeut

by

Nga Anton Çefa/

Duke përsiatur herë mbas here, si çdo shqiptar, rreth jetës e bëmave të  Heroit tonë Kombëtar, Gjergj Kastriotit – Skënderbeut, këtij personaliteti madhor, më madhori e më i shquari i kombit tonë, më kanë bërë përshtypje disa gjëra.

Edhe në veshje e në paraqitjen e jashtme njeriu shfaq botën e tij të brendshme. Në përkrenaren e Skënderbeut qenë gdhendur koka dhe brirët e dhisë: një dëshmi e shkëlqyeshme që Ai është bir trojesh të lashta mitologjike e pagane, dhe është krenar për këtë. Në mitologjinë tonë iliro-shqiptare, dhija është simboli i orëve dhe zanave – hyjneshave të çuditshme që jetonin në tokë, por që kishin në vetvete cilësi e atribute tejtokësore, që jetonin me shqiptarët dhe ndikonin në fatet e tyre, i ndihmonin a edhe i ndëshkonin ashtu si perëndeshat olimpike. Ato shitonin a edhe dënonin me vdekje, me një vdekje sa të çuditshme aq të lavdishme: duke i përjetësuar në gur.

Ato i ndihmuan kreshnikët legjendarë të eposit tonë, Mujin e Halilin, në luftën për mbrojtjen e vendit prej armikut shkja. Ato do ta ndihmonin Heroin tonë, që kishte dalë nga legjenda dhe ishte futur në histori, në atë më të lavdishmen histori të kombit tonë.

Duhet vënë në dukje, gjithashtu, që si Aleksandri i Maqedonisë ashtu edhe Pirrua i Epirit kishin në përkrenaret e tyre brirët e dhisë. Fryt i një mendësie mitologjike ilire a i një nënshtrese më të hershme pellazge. Dhe Skënderbeu edhe pse ishte Mbreti i Arbërit, e quante veten “Mbreti i Epirotasve dhe i Maqedonasve”, sado që ky emërtim nuk përputhej plotësisht me realitetin e kohës. Bile, në një letër që i dërgoi Princit të Tarantit, më 31. X. 1460, siç na e jep Noli, Skënderbeu shkruan: “Në mos gënjefshin kronikat tona, ne quhemi epirotë”.

Ai shpalosi një Flamur, po aq të çuditshëm sa edhe përkrenarja e tij. Një flamur ku ishte fytyruar një shqiponjë me dy krerë; sikur të donte përsëri të dëshmonte se i përket një humusi pjellor mitologjik e pagan. Dhe sado që Europa e mikloi dhe Vatikani e ledhatoi duke i vënë epitetet më përlavduese të kohës, si “Atlet i Krishtit” ose “Mbrojtës i Krishtërimit dhe i qytetërimit përendimor”, etj., etj. ,  ai nuk i vuri flamurit një kryq, siç do t’i përshtatej besimit, mendësisë dhe sidomos qëllimeve të Europës, dhe siç e kishin në atë kohë shumë mbretërira e principata europiane. Një qëndrim tjetër këmbëngulës dhe i përkushtuar ndaj identitetit tonë etnik.

Ai e ruajti, e shpalli dhe na e la trashëgim këtë flamur me mbretin e shpendërisë, shqiponjën me dy krerë që vështrojnë drejt dy orientimeve të kundërta: Lindjes dhe Perëndimit. A kuptimësonte kjo një totem, një trill thjesht pagan, një kult, apor qe pjellë e një ndërgjegjeje tejet të trazuar, që parandjen dyzimin e fatit, që e ndoqi dhe e ndjek historinë e kombit tonë, një dyzim i shtrirë mes dy kontinenteve, mes dy botëve, mes dy qytetërimeve, mes dy kishave, mes dy besimeve. Gjithsesi, koha e fataliteteve ka perënduar, apo nuk ka qenë asnjëherë; por identiteti i një populli është një, dhe duhet ruajtur dhe dëshmuar në simbolet kombëtare dhe në çdo rrafsh të kulturës lëndore e sidomos asaj shpirtërore.

Shumë studiues e kanë lidhur shqiponjën e Skënderbeut me shqiponjën e Zeusit të Dodonës së Epirit, për të cilën bëhet fjalë në veprat homerike, etj.; gjë që na çon rishtas në një nënshtresë kulture ilire a edhe pellazge.

Sido të jetë, ne shqiptarët e pëlqejmë dhe na ledhatohet sedra ta quajmë veten  “bijt e shqipes”, ndoshta edhe për faktin e thjeshtë që shqipja është një shpend i lirë i maleve tona, një shpend që nuk mund ta robërojë kush.

Edhe në emrin e vet, Heroi ynë ka një diçka të veçantë. Ai iu paraqit botës me dy emra: me emrin Gjergj, të familjes, – siç duket në emër të Shen Gjergjit, pajtorit të drejtësisë, forcës dhe mposhtjes e ndëshkimit të së keqes, apo në emrin e një prej heronjve më heroikë të folklorit tonë, Gjerg Elez Alisë, – dhe me emrin e të huajit, Skënderbe, një emër i përngjitur nga Iskander, në emër të Aleksandrit të Maqedonisë, emër që ia vuri Sulltan Mehmeti II, dhe nga titulli Be-beu a Beg- Begu, siç e ka shkruar Ai vetë, titull që shënonte sundimtarin e një krahine, dhe që, edhe pse nuk ishte ndonjë titull ushtarak edhe aq i lartë në sistemin e titujve ushtarakë osmanë, ai e ruajti dhe me këtë emër të dyzuar u fut në histori për ta njohur dhe vlerësuar gjithë bota si një nga strategët më të shquar të të gjitha kohëve.

Mos qe edhe kjo refleks i asaj parandjenje të dyzimit që çekëm më lart, që i diktoi nevojën të porosiste popullin e vet që, edhe pse, në një masë të madhe do të kalonte në besimin islam, gjithsesi të ruante me një përkushtim të veçantë, pothuajse fanatik, gjithçka shqiptare që përbën shpirtin e tij?  Ashtu siç ngjau në të vërtetë. Megjithëse kaluan një provë jashtëzakonisht të rëndë, shqiptarët ruajtën gjuhën, zakonet, konstruktin e vet shpirtëror, krijuan historinë dhe kulturën e vet kombëtare, duke zgjidhur pa mëdyshje dihotominë e vet në drejtimin perëndimor.

Lidhur me emrin do të theksoj edhe këtë:  në letërkëmbim dhe në dokumentet zyrtare, Heroi ynë ka përdorur formën gjuhësore gege, Skander Beg, Skanderbeg. Këtë formë e ruajti Barleti në veprën e tij “Historia de vita et gestis Scanderbegi Epirotarum Principes”, botuar në Romë në v. 1508-1510. Në portretin më të vjetër të tijin, që është cilësuar sipas Nolit dhe studiuesve tjerë si më autentiku, dhe që ruhet në Galleria degli Uffizi në Firence, shkruhet me shkronja të mëdha GORGIVS SCANDER BEK; Po ashtu, Dhimiter Frangu, në titullin e veprës së vet botuar në Venecie në v. 1541 shkruan: “Comentatorio dele cose de Turchi et del Georgiu Scanderbeg, Principe de Epyro.” Në këtë formë, emri i Heroit është ruajtur në morinë e madhe të veprave, portreteve, medalioneve, etj., që janë botuar më vonë. Atëherë, me ç’të drejtë ne nuk e ruajmë emrin e Heroit tonë, ashtu siç është në origjinal, po e deformojmë nga Skanderbeg në Skënderbeg, duke zëvendësuar atë tingull plot dritë  të “a-së” me një “ë”, që gjallon gjithnjë e hijesuar ? Është kjo një nga paradokset që ne shqiptarëve nuk na mungojnë, por i ruajmë me fanatizëm dhe kokëfortësi.