Archives for September 2019

KUJTOJMË NELO DRIZARI, ISH EDITORIN E DIELLIT

September 20, 2019 by dgreca

– Gazetari i parë shqiptar i diplomuar në Columbia University me 1926, ndërroi jetë me 18 Shtator 1978-

– Zbardhim lajmin e pasaktë të Diellit,që e “vdiq” 22 vjet para se të ndërronte jetë realisht gazetari, shkrimtari,studiuesi, gjuhëtari, piktori që u lind në Mallakastër dhe mbylli sytë në Californi ….

– Qyteti i Ballshit ka bërë vlerësimin e parë për intelektualin e shquar mallakastriot, që iku fëmijë prej Shqipërie dhe i mbylli sytë në vendin e ëndrrave, i djegur nga malli për vendlindjen, duke e shpallur Nelo Drizarin “Qytetar Nderi”. Por kaq është fare pak për vlerësimin e njeriu të përmasave të Nelo Drizarit….Kemi NDERA KOMBI qe e turperojne kombin, e pra ai mbetet NDER I KOMBIT edhe pa dekrete….

Gazeta Dielli e dha njoftimin e vdekjes të shkrimtarit, gazetarit, studuesit, piktorit Nelo Drizarit gati dy muaj me vonesë, me 1 nëntor 1978.Njoftimi thoshte se Nelo Drizari nderroi jete nga nje goditje ne zemer, ne shtepine e tij ne qytetin Carmen te Kalifornise ne moshen 76 vjecare, me daten 18 Shtator 1978. Në fakt gazeta Dielli e kishte”vdekur” gabimisht Nelo Drizarin 22 vite para se të vdiste realisht, me 4 Janar 1956, kur Gazeta Dielli, që ai e kishte vdrejtuar për 3 vjet, publikonte në faqen e parë një lajm me 7 radhe. Ja lajmi:”ka nja dy javë që mësuam një lajm të hidhur se Z. Nelo Drizari, ka nja dy vjet që paska vdekur. Këtë lajm të hidhur e botojmë me shumë rezervë, dhe njëkohësisht i lutemi z. Drizari, po të jetë i gjallë, ose cdo shqiptari tjetër që ka dije të saktë mbi z. Drizari, të merret vesh me zyrën e Vatrës për një cështje me rëndësi që i përket zotit Drizari.
Ky lajm e zemëroi shumë Drizarin, i cili në numrin e 1 Shkurtit 1956, përgjigjej: Nelo Drizari është gjallë.
Nën këtë titull vinte përgjigja e ashpër: Dikush më njoftoi se Dielli i 4 Janarit paska botuar një lajm pa themel mbi jetën time. Duket qartazi që lajmi bazohet në cpifje fantastike, ndoshta i përhapur nga ndonjë njeri pa skrupulla morale dhe etike.
Lavdi Zotit, sot gëzoj shëndet të mirë dhe shullehem në Diellin e ngrohtë të këtij shteti të bukur(California), të cilin Perëndia e ka pajisur me pasuri njerëzore dhe male të gjelbërt e të lartë si dhe me lugina të gjera pjellore.
Njëkohësisht sot po merrem me një art të ri që e kam fituar këtu: Vizatime – oil painting, lanscape and sea-scape të shkencës toksore dhe detare, si dhe me shkrimet e mia.
Kap këtë rast që t’ju uroj shqiptarëve të Amerikës gëzim e lumturi gjatë vitit 1956.

Nelo Drizari
San Francisco, California.
Editori i Diellit, në të njtin numër të gazetës, përpiqet të shfajsohet, duke sqaruar se lajmi nuk ishte dashakeqës dhe nuk e kishte shkruar ndonjë i paskrupullt, por ai vetë Qerim Panariti…
Cfarë kishte ndodhë?
Shtypshkronja që pat botuar fjalorin e Zotit Nelo Drizari disa vite të shkuara, dëshironte ta ribotone, por meqenëse dëshironte t’i shtonte fjalë të reja, i shkroi Diellit, që mundësisht t’i përkthente në shqip fjalët e reja pasi Drizari sipas tyre kishte ndërruar jetë dy vite të shkuara. Editori sqaronet s enuk e kishte besuar lajmin e vdekjes ndaj botoi në Dielli njoftimin e pasakët për vdekjen e tij.
Gjithësesi marrdhëniet e Nelo Drizarit me Vatrën e Diellin vazhduan edhe për shumë vite të tjera.Ai ishte një nga pjestarët e delegacionit të Vatrës në Romë me rastin e 500 vjetorit të Vdekjes së Skënderbeut(kohë kur ai botoi dhe librine tij historik”SCANDERBEG”) dhe një vit më pas, ishte një ndër ligjëruesit në seminarin e 60 vjetorit të Diellit me 28-30 nëntor 1969, ku arbëreshët e Italisë dhe shqiptarët e Amerikës festuan së bashku në Boston dhe Nju Jork. Po kush ishte Nelo Drizari? Lexojeni shkrimin e nxjerrë nga arkivi i Diellit.
***

NELO DRIZARI, GAZETARI I PARË SHQIPTAR

Nga Dalip Greca

Ndër gazetarët që hapën seksionin shqip te “Zëri i Amerikës” ishte edhe editori i “Dielli”-t për vitet 1936-39, i pari gazetar, që kreu studimet për gazetari në “Columbia University” në New York, Nelo Drizari, me origjinë nga Mallkastra. Ai editoi “Dielli”-n për rreth 3 vite, ishte autor i të parit fjalor shqip – anglisht dhe anglisht – shqip, që më 1926, ishte autor i gramatikës, shkroi edhe romanin “Four Seas to dreamland”, (“Katër stinët për në vendin e ëndrrave”), “Xhek London dhe ëndrra e pamundur”, “Kopshti piktoresk i magjepsjes” si dhe librin “Skenderbeu”. Nelo Drizari shkroi edhe poezi, dha ndihmesën e tij në gazetarinë amerikane, duke u bërë avokat i Shqipërisë përballë sulmit të gazetave e agjensive, ish me pikpamje monarkiste, besnik i Mbretit Zog, dishepull i Konicës. Në arkivin e “Vatra”-s ndodhet dhe rekomandimi që “Vatra” i dha ish editorit të “Dielli”-t, Nelo Drizari, kur nisi punën tek “Zëri i Amerikës”.
****
Nelo Drizari, editori i “Dielli”-t, në vitet 1937-39, kryetar i degës së “Vatra”-s për New York, më 1928, ishte themeluesi i seksionit shqip të emisionit “Zëri i Amerikës”, ishte gazetari i parë shqiptar në Sh.B.A., i diplomuar në “Columbia University” dhe profesor në atë universitet, sekretar i shoqërisë “Përparimi” dhe kryetar i “Lidhja e Studentëve shqiptarë në Amerikë”. Drizari u dallua si gazetar, romancier, gjuhëtar, studiues dhe piktor. CV-së së tij duhet t’i shtojmë edhe një fakt: Drizari qe i pari që futi gjuhën shqipe në programet shkollore te “Columbia University”, ku ish studenti u rikthye si pedagog i gjuhës shqipe. Në vitin 1934 ai do të botonte fjalorin e parë anglisht-shqip dhe më 1947 doracakun “Shqipja e folur dhe e shkruar”.

SEKRETAR I SHOQËRISË “PËRPARIMI” DHE KRYETAR TEK “LIDHJA E STUDENTËVE”

Nelo Drizari është ndër intelektualët më përfaqësues të shqiptarëve të Amerikës në shekullin e shkuar. Emri i tij ndeshet që nga fletoret (gazetat) e para të shoqërive shqiptare në Amerikë e deri tek “The New York Times”. Në shtypin e shqiptarëve të Amerikës emri i Drizarit gjendet që në vitin 1916. Në numrin e parë të revistës së përmuajshme “Përparimi”, me editor Vangjel D. Nasse, që kishte nisë botimin në New York më 1916, mësojmë se Zenel H. Drizari ishte emëruar sekretar i saj. Nelo është përftim nga emri i tij i lindjes Zenel. Detyrën e sekretarit të shoqërisë “Përparimi”, duket se nuk e mbajti gjatë. Nuk dihen arsyet e largimit të tij si sekretar, por, në numrin e shtatorit 1916, nuk e gjejmë emrin e Nelos si sekretar, kurse në këtë numër botohet një njoftim, që përcjell shënimin se “ish sekretari i “Përparimi”-t z. Zenel Drizari, përfaqëson “Përparimi”-n në Watertbury, Connecticut. U lutemi shqiptarëve të atjeshëm t’i dorëzojnë pajtimet tek ai dhe të merren vesh me përfaqësonjësin tonë për çdo marrëdhënie me “Përparimi”- n. Nelo Drizari, në kohën që kryente studimet, ishte tepër aktiv në jetën shoqërore. Ai ishte pjesë e shoqatës të krijuar nga studentët shqiptarë të Amerikës, “Lidhja e Studentëve Shqiptarë”, krijuar që më 22 shkurt 1918 dhe i pranishëm me shkrimet dhe këshillat e tij në revistën “Studenti”, organ që kishte botim stinor, pra një numër në çdo stinë. Shoqata, që e kishte qendrën në “American Int. College”, Springfield, Mass, kishte për iniciator Qerim Panaritin, që ishte editori më jetëgjatë i “Dielli”-t. Panariti ishte iniciatori i takimit themelues dhe kryesues i mbledhjes themeluese, i ndihmuar si sekretar nga djali i patriotit të madh, Petro Nini Luarasi, Skënder Luarasi. Parashqevi Qiriazi, e pranishme në mbledhjen themeluese, ish editore e revistës “Ylli i Mëngjesit” u zgjodh kryetare nderi e shoqatës së studentëve.
Në kronikën nga mbledhja themeluese, revista “Studenti” veçon diskutimin e Nelo Drizarit, i cili qe shprehur se ishte detyra e studentëve që ta forconin këtë shoqatë, e cila do të jetë shumë e dobishme për djalërinë shqiptare. Në Kuvendin e parë Nelo Drizari u zgjodh me shumicë votash nënkryetar i Lidhjes së Studentëve, ndërsa në Kuvendin e dytë, atë të vitit 1919, u zgjodh kryetar, ndërkohë që Lumo Skëndo (Mid’hat Frashëri) ishte kryetar nderi në vend të Parashqevi Qiriazit. Nelo ishte një nga kontribuesit kryesorë me shkrime. Në numrin e parë të revistës, që botohej katër herë në vit, në botimin e “Stina e Dimrit”, Nelo Drizari prezantohet me essene “Bëhu mjeshtër i vetes sate”, ku zbërthen idenë se përparimin e njeriut në jetë e ka në dorë vetë njeriu, edhe pse fati ka pjesën e vet. Përveç kësaj, gjejmë dhe një artikull shkencor të Nelos nga fusha e Astronomisë, ku, në dy faqe të revistës, sjell interpretimin e ndërtimit të gjithësisë, të planetit tonë, Tokë dhe marrëdhëniet me planetet e trupat e tjerë të gjithësisë. Bie në sy interpretimi shkencor dhe shpjegimi i qartë për çdo lexues. Ja, si e shpjegon ai ndërtimin e tokës:
“Dheu është rrumbullak në formë portokalle. Sikur të bësh një shpofkë përmes Dheut, do të gjejmë se Dheu është afro 8000 mila i trashë. Dheu rrotullohet pas boshtit të vet rreth 19 mila në një sekondë ose 50 herë më shumë se plumbi i manxerrit…”. Për Hënën shkruan se ajo është 2,200 mila e trashë dhe vozitet prej fuqisë së Dheut… Dielli është 50,000 mila i trashë ose 110 herë më i madh se Dheu dhe është 93 milionë mila larg Dheut.”
Me këtë gjuhë të kuptueshme spjegon edhe qiellin, yjet dhe gjithçka që na rrethon në afërsi ose në largësi të padukshme.
Duket se në këtë numër të parë Nelo ka mbajtur peshën kryesore të revistës, pasi ka edhe një shkrim, që, edhe pse është me një tjetër emër, i përket atij për nga stili dhe gjuha. Artikulli botohet në rubrikën pjesa satirike dhe nënshkruhet nga N (Nelo) Suloi (mbiemri i tij i vërtetë – Sula). Artikulli titullohet “Ambicja”. Në rreshtat e kësaj reviste gjejmë gjurmët edhe të një libri, që deri më tash nuk gjendet, por që vetë Nelo e paralajmëron. Librin e kishte gati, madje ai cakton dhe numrin e faqeve të librit (150). Libri kishte në fokus rregullat e mbledhjeve bashkë me disa nome, që u përkasin shoqërive me sistem parlamentar. Libri, paralajmëronte Nelo, është i nevojshëm për çdo shqiptar, veçanërisht për anëtarët e shoqërive dhe për pjestarët e qeverisë.

ISHTE FËMIJË KUR MORI RRUGËN “PRAPA DIELLIT”

Pat lindur në Drizar të Mallakastrës më 1902. Kur ishte vetëm dhjetë vjeç, mori rrugën drejt emigrimit në vendin e largët, “prapa Diellit”, siç shpreheshin vetë emigrantët e parë të ardhur nga Shqipëria. Shpjegimi i shprehjes “prapa Diellit” nuk vinte aq shumë nga largësia, se sa nga pozicioni i udhëtimit, kur vapori që i mbartëte, çante përpara dhe Dielli mbetej pas. Si çdo emigrant tjetër, Nelo, që ishte kërthi ende i parritur, fillimin e pat tepër të vështirë. Si mund ta nxirte jetesën me punë krahu një fëmijë shëndetlig? Provoi punë të vështira, që qenë tepër të rënda për djaloshin e parritur, për të cilin edhe shëndeti qe problematik. Emigranti i ri kaloi çaste tepër të rënda me shëndetin. Madje kaloi deri në paralizë të gjymtyrëve, ç’ka paraqitet edhe në një libër të tij autobiografik. Kjo qe periudha më e vështirë e tij, ku përballoi depresionin e shkaktuar nga sëmundja, por, në këto rrethana, i gjendet pranë i vëllai, që e ndihmoi pa u kursyer. Kjo duhet të ketë qenë edhe periudha kur ai u rikthye në Shqipëri, shkoi në Drizar dhe pas një pushimi pranë familjes, rikthehet në Amerikë. Endrra e tij thurej rreth shkollimit në shkollat amerikane. Merr një hap të vështirë për të kryer studimet në një nga universitetet me emër, në atë të Columbias. Studioi për gazetari dhe me një vullnet të jashtzakonshëm përballoi programin mësimor dhe arriti të diplomohej. Padyshim, është gazetari i parë shqiptar i diplomuar në një universitet amerikan. Në kohën që studionte, Nelo nisi të siglojë me emrin e tij artikujt e parë në shqip dhe anglisht. Emri i tij ndeshet gjithnjë e më shpesh në faqet e gazetës “Dielli”, e cila aso kohe kishte editor Aqile Tasin dhe kryeredaktor Faik Konicën. Ato që bien në sy në artikujt e Nelos, janë stili i veçantë, gjuha e pasur dhe e pastër si dhe një raport i barazpeshuar mes fakteve dhe interpretimit. Nelo nuk është nga ata që endin lumë fjalësh e s’thonë asgjë, përkundrazi, artikujt e tij dallojnë për gërshetimin e fakteve me analizën. Me interes është një esse e botuar në tre numra të “Dielli”- t me titullin “Tre shtete”. Esseja nis të botohet në “Dielli”-n e 15 majit 1926, vazhdoi me 18 maj dhe përfundoi me 22 maj. Në konceptin e tij, baza e shtetit është shtëpia, ku lind dhe rritet fëmija. Për të shtëpia ka qenë dhe mbetet themeli i çdo shteti. Këtë pjesë të parë të essesë ai e titullon “Shtëpia”. Në numrin pasues botohet pjesa e dytë e saj me titull “Shkolla”, ku Drizari e sheh shkollimin si mjet bazë për përparimin dhe bashkimin e Kombit nën frymën e rilindasve. Pjesa e tretë e essesë është ajo me titull “Shteti”. Që në fillim autori shtron pyetjet: “ Sikur të mos ketë frikë njeriu nga varja dhe burgu, a mund t’u përgjigjet kanuneve të shtetit? Me një fjalë, sikur të hiqet fuqia e qeverisë, a mund të mos vrasë një vrasës dhe të mos vjedhë një kusar? Nelo Drizari ishte idhtar i një shteti të fortë, ku ligji vë rregull. Ai ishte ithtar i Mbretit Zog dhe mbeti i tillë.
Nelo e vazhdon bashkëpunimin me “Dielli”-n dhe merr përsipër që të ndikojë në edukimin e shqiptarëve të Amerikës, shumica e të cilëve ishin të pa arsimuar. Në një shkrim me titull “Përshesh me mejtime”, botuar në numrin e qershorit 1926, Nelo e vlerëson “Dielli”-n si gazetën më të përparuar të kohës. Gjuha, që përdoret te “Dielli”, s’është e trazuar si ndonjë përshesh i qelbur me fjalë të marra nga gjuhët e huaja. “Dielli” është rritur me kujdes aq të matur dhe delikat, sa kujdesja e një nuseje të stërvitur për foshnjën e mjeshtrit të gjuhës. Ky koncept i tij për gazetën e bën atë të dedikuar dhe bashkëpunëtor të rregullt. Është adhurues i Faik Konicës dhe përcjell gati të gjitha veprimtaritë publike e kulturore të Ministrit të Shqipërisë nëWashington dhe i komenton ose i përshkruan në faqet e “Dielli”-t.

VATRAN DHE EDITOR I “DIELLI”-T

Në Federatën “Vatra”, Nelo Drizari është anëtarësuar në qershor 1921 dhe ka vazhduar deri në tetor të vitit 1940, pa i ndërprerë kontaktet deri në fund të jetës së tij. Për saktësimin e këtyre datave na ndihmoi një letër e lëshuar nga sekretari i Vatrës në shtator 1942, një letër zyrtare që ruhet në arkivin e Federatës. Kjo letër duhet të jetë kërkuar nga zyrat amerikane, siç është rregulli kur dikush punësohet në zyrat e shtetit. Është koha kur atij iu besua krijimi i seksionit shqip të radios “Zëri i Amerikës”, detyrë që e mori nga viti 1942, deri në vitin 1948. Po në atë letër është saktësuar se Nelo ka kryer edhe detyrën e editorit të gazetës “Dielli” nga maji i vitit 1937, deri në dhjetor 1939.
Drizari ka kryer edhe detyrën e kryetarit të degës së Federatës “Vatra” në New York. E dëshmon këtë edhe letra që i drejtoi editorit të gazetës “The New York Times” dhe që u botua aty me 23 shtator 1928, letër që mban titullin: “Shqipëria e sheh Mbretin e ri Zog si uzurpator dhe si patriot”, ku gazeta vendos si nëntitull: “Uzurpator e konsiderojnë ata që kërkojnë trazira, – thotë udhëheqësi shqiptar, këtu në Amerikë (kupto Nelo Drizari), i cili e sheh monarkun si Skënderbeun modern.” Letra në fund është nënshkruar nga Nelo Drizari me funksionin e kryetarit të degës së Vatrës, të New York-ut. Ka dhe një dëshmi tjetër që vërteton se Nelo Drizari ishte aktiv në “Vatra”, madje ishte zgjedhur edhe delegat i Kuvendit të saj për vitin 1922. Për këtë dëshmon një protestë e tij e vonshme, botuar në “Dielli”-n e 16 marsit 1978, pak muaj para se të ndërronte jetë, ku ankohet për mungesën e emrit të tij si delegat, në një fotografi të Kuvendit të vitit 1922, ku ai, Drizari, ishte delegat, që përfaqësonte, përveç degës së New York – ut, edhe dy degë në Ohio dhe Indiana. Drizari i mbajti lidhjet me “Vatra”-n edhe pse detyra e tij ishte specifike. Në vitin 1969 e gjejmë në veprimtaritë triditore të “Vatra”-s me rastin e 60 vjetorit të gazetës “Dielli”, ku ai mbajti një ligjëratë dhe ishte në panelin drejtues të ngjarjes së madhe që mblodhi bashkë shqiptarët e Amerikës dhe ata të Italisë, përfshi arbëreshët.

DËSHMI E DRIZARIT: KONICA NUK ISHTE KUNDËR LUFTËS SË VLORËS

Është thënë shpesh se Faik Konica nuk e kishte të lehtë të pranonte një ngjarje të rëndësishme kombëtare, ku ai vetë s’kishte marrë pjesë. Kështu është thënë jo vetëm për Kongresin e Manastirit, për Shpalljen e Pavarësisë, por edhe për Luftën e Vlorës, Kongresin e Lushnjës etj.. Po sjellim dëshminë e Drizarit, dëshmi, e cila ka vlerë të dyfishtë dhe vërteton se ai ishte aktiv te “Vatra” që në moshën studentore, por edhe dëshmon se Konica nuk ishte kundër Luftës së Vlorës, siç është shkruar shpesh. Nelo boton në gazetën “Dielli” të 16 marsit 1978, letrën, ku shpreh pakënaqësinë e mospërmendjes së emrit të tij si delegat në Kuvendin e vitit 1922. Ja çfarë shkruan ai:
“Në “Dielli”-n e 16 janarit 1978, Barney Kirka përmend një numër të vogël delegatësh në Kuvendin e motit 1922 dhe më në fund bënte këtë shënim: “Mungojnë emrat e të tjerëve”. Vura re se një nga emrat që mungon është imi. Natyrisht, të gjithë emrat janë radhosur në raportin zyrtar dhe duhet të ndodhet në koleksionin përkatës të “Dielli”-t. Atë mot, megjithë që isha student në “Columbia University” dhe ndodhesha pa ndonjë përvojë aq shumë të shquar në sheshin politik, vendosa që të përfaqësoja tri degë të “Vatra”-s; degën e madhe të New York-ut, si dhe dy degë të tjera në shtetet Ohio e Indiana. Kriza ekonomike që kish lënë shumë anëtarë pa punë, i kish shtërnguar disa degë të largëta të bënin kursime. Bisedimet e zjarrta e zgjatën atë kuvend historik më shumë se kurdoherë më parë. Një nga ngjarjet kryesore ndodhi kështu: Një grusht delegatësh, të frymëzuar keq nga përshpëritje të nënrrogozta si dhe nga informata të çala, ishin kthyer çuditërisht kundër Faik Konicës. Kundërshtimet e tyre bazoheshin kryesisht në një intervistë që Faik Konica kish dhënë, kur ish në Evropë. Editori i revistës italiane, pa ndonjë shkak ose tjatër, kish lënë të kuptohej sikur gjoja udhëheqësi shqiptar kish lëvduar ushtrinë sunduese italiane gjatë çlirimit tëVlorës.
Dhe kur Hasan Bitincka, disa të tjerë dhe unë, propozuam që Faik Konica të zgjidhej kryetar i “Vatra”-s, salla e Kuvendit buçiti me kundërshtime të ndezura si dhe me brohoritje të përzemërta. U kuptua pra se këtu po mbillej fara e përçarjes, ndërkohë që Shqipëria ndodhej në rrezik nga kombet lakmuese të Ballkanit.
Pasi menjëherë e shpjeguam se editori i revistës i kish shtrëmbëruar fjalët e Faik Konicës, bisedimet e kundërta u kthyen në bisedime të buta bashkimi. Faik Konica u zgjodh kryetar i “Vatra”-s dhe kryeeditor i “Dielli”-t. Andon Frashëri, me pëlqimin e tij u zgjodh editor dhe Aqile Tasi ndihmëseditor. Edhe disa muaj më vonë, kur “Vatra” dhe “Dielli” kishin marrë udhën e mbarë nën kryesin’ e tij, disa prej nesh ishim mbledhur rreth tryezës së bukës në Boston. Atë mbrëmje, me gëzim se “Vatra” ishte forcuar aq shumë, sa i dëgjohej zëri kudo në botë për të mirën e Shqipërisë, darka mbaroi me kënaqësi të madhe.
Gjithashtu, në ziafet e sipër, kryetari i “Vatra”-s përsëri lëvdoi çlirimtarët e Vlorës, duke përmendur me një bukuri të ëndshme letrare disa këngë kreshnikore që pasqyronin trimëritë e trashëguara të popullit shqiptar.
Një nga këngët legjendare që përmendi ish dhe kënga e Mallakastrës (11 fshatra historike sipër lumit të Vjosës), që nis kështu:

O more Rrapo Hekali,
Kur thërret sa tundet mali,
Tundet mali, tundet fusha,
Ja vure pallën te gusha…

Nelo komenton: Mallkastriotët, me Rrapo Hekalin përpara, i kishin shpallur luftë një pashai, i cili egërsisht u kishte zaptuar mallra shumë të çmueshme. Gjithashtu, edhe me çlirimin e Vlorës, lebërit dhe mallakastriotët, me armët e tyre në duar dhe me gunat e dhirta, u vërsulën me trimëri kreshnikore përmbi gardhet e telta e të elektrifikuara të ushtrisë zaptuese dhe ia vunë pallën te gusha armikut.
KUR INTERVISTOI ALEKSANDËR MOISIUN
Nelo Drizari pat fatin të takonte dhe të intervistonte aktorin e madh me origjinë shqiptare, Aleksandër Moisiun, gjatë turneut, që trupa e teatrit të tij bëri në Sh.B.A.. Po ndalemi gjatë tek përshkrimet e Drizarit, pasi, pas shkrimit, zbulohet adhurimi që ai kishte për aktorin e madh. Pritjen e ngrohtë që i bënë amerikanët aktorit me origjinë shqiptare, Nelo e përcjell me një ndjenjë ngazëllimi:
“Kur erdhi për të parën herë Aleksandër Moisiu në Amerikë, nëntor 1927, bota tha se erdhi vetëm për katër javë. Por lojërat e tij aktoriale muarën bujë të madhe. Populli kërkonte kohë dhe rast që të shihte këtë aktor të famshëm. Programi i Reinhardit ishte që të loste një dramë në javë, që ashtu të mbeste vent për të tjera. Kërkimi i popullit e shtërnguan që ta zgjaste kohën dhe ta mbajë protagonistin deri më 8 të këtij muaji (shkurt 1928).”
Duke përcjellë atmosferën që e rrethonte aktorin e famshëm gjatë shfaqjeve, Nelo shkruan për lexuesit e “Dielli”-t:
“Moisiu është me të vërtetë njeri i dashur. Tri herë që e kam bashkuar backstage pas lodrave, jam habitur me sjelljet e admironjësve të tij. Shumë njerëz, shumica përbëhej prej grashë, suleshin si turma të tërbuara për t’i shtërnguar dorën Moisiut. Të tjerë loznin rolin e gjujtsave për dhurata (souvenir hunters). Të fundit kërkonin nënshkrimin e tij mbi programe, fytyra ose libra, që kishin lidhje me Moisinë. Aktori i madh i priste me buzëqeshje dhe kalorësi të shquar dhe u mbushte dëshirën, kur nuk nxitohej për të shkuar gjëkundi. Këto sjellje të këndshme, kjo kalorësi e shquar, së bashku me talentin e tij, kanë fituar miq të ngushtë dhe admironjës të shumtë. Megjithë që thonë disa se Moisiu është i sertë, natyra e tij m’u duk si e butë. Moisiu ngjan sikur është nga raca nordike, nga raca anglo-saksone ose teutonike. Ata që nuk e dinë se edhe në Shqipëri ka plot njerëz të këtij tipi, s’e besojnë se të atin e kishte shqiptar dhe të ëmën italiane.
Kjo është e vërtetë. Moisiu u lind në Trieste më 1890. I ati ishte Kostandin Moisiu nga Durrësi, i cili kishte tregëti në Vienë dhe më vonë në Fiume, në Hungari.
Foshnjërinë e tij Aleksandër Moisiu e shkoi në Shqipëri. Në Durrës ky vajti në shkollë dhe më parë se të nisej për në Vjenë, dinte shqip mirë. Që kur e dërgoi i ati në Vjenë, në shkollë s’pati rast të përdorte gjuhën e Atdheut, gjuhën shqipe. Ashtu që sot mban mend vetëm disa fjalë të rralla.”
Autori i shkrimit e merr në mbrojtje aktorin me origjinë shqiptare nga ata shqiptarë, që e përflisnin se ai e kishte humbur identitetin shqiptar dhe nuk ndjente asgjë për racën e vet. Nelo kundërshtonte:
“Por s’munt të themi që Moisiu ka humbur edhe ndjenjat ose dhembshurinë për Shqipërinë. Jo! Sa kohë që ish në Vjenë, ky shoqërohej me shqiptarët. Veç kësaj Moisiu vajti në Shqipëri për disa muaj pas Luftës Ballkanike. S’ka dyshim që Moisiu ndjen gëzim të nxehtë kur bashkohet me ndonjë shqiptar. Gjithashtu ay mbahet madhështor kur kujton që i ati ishte shqiptar.
Nga ana tjetër janë dhe disa sende të tjera që duhen marrë ndër sy. Moisiu është një artist i mësuar në vende kulturale të Evropës. Ky përballi shpenzime dhe zor të madh duke tretur mësimet në gjuhë të huaj. Moisiu i është vënë artit të dramës me gjithë mish dhe shpirt. Me fjalë të tjera bëri ca sakrifica, pra e hodhi lumin. Si një shkencëtar, ose muzikant, ose çpikës, që le mënjanë çdo gjë tjetër për të realizuar idealin, ashtu edhe Moisiu, mori ndër sy të arrijë në kulmin e fushës që zgjodhi; domethënë të bëhet një aktor i shquar.
Si aktor i shquar, artist i mbaruar, pranohet me brohoritje në qarqet e huaja. Domosdo, gjermanët e quajnë të tyrin. Por bota e dramës interesohet në interpretimin, talentin dhe personalitetin e Moisiut dhe jo aq për kombësinë e tij. Kudo që vete trimfon, Kudo bën përshtypje të shkëlqyera, sepse ka zotësi dhe talenti i tij s’kufizohet vetëm si tragjedian. Moisiu është edhe komedian i mbaruar. Nga këto shkaqe, Moisiu s’mund të dalë sheshit dhe të thotë “Unë jam shqiptar!” Kur e ka sjellë rasti, ay e ka thënë pa ndrojtur se si qëndron fisi i tij.”
Drizari tregon se si e takoi aktorin e madh dhe si e priti ai:
“Desha ta ndjek, desha të fjalosem me të edhe një here, më parë se të nisej për në Evropë me vaporin “New York” e shkova ta takoja. Për fat të mirë erdhi me mua edhe zoti Paul Linke, shkrimtar i ri gjerman dhe mik i ngushtë i Moisiut. Në backstage një varg njerëzish po prisnin. Moisiu, posa na pa, na qasi në odën e tij, odë e vogël që ka çdo theatër për kryeaktorin dhe na priti me një ngrohtësi gjeniale. Megjithëqë ishte i lodhur, u gëzua pa masë, kur mori vesh se shqiptarët i dëshirojnë përparim të madh dhe interesohen për triumfin e tij. Në këtë çast fytyra e tij u çel, kur dëgjoi prapë se shqiptarët e nderojnë, jo vetëm si artist, por e njohin edhe si shqiptar nga ana e të atit. Atij i ndriti fytyra.
Keni parë fytyrën e ndonjë të riu, që lëvdohet prej prindëve për ndonjë gjë të mirë që ka bërë? Keni vënë re se sa bukur tingëllojnë fjalët bravo …, të lumtë… dhe na nderove? Ashtu dhe Moisiu. Veçanërisht Moisiu u gëzua, kur pa që gazeta “Dielli” kishte bërë fjalë kaq herë për të.
Në përshëndoshjen e fundit Moisiu më siguroi, që dëshiron t’u falet nderit shqiptarëve për interesin dhe dashurinë, që rrëfejnë dhe mbahet kryelartë kur kujton që ati i tij ishte shqiptar dhe vjetët e foshnjërisë i shkoi në Shqipëri. Kur hapi derën dhe doli jashtë, populli gjerman e priti me “Hoch Moissi!..”Hoch Moissi”! (Rroftë Moisiu!)”
Brenda qenies së tij, Nelo Drizari ndjen një sëmbim në zemër, që Moisiun shqiptar e gëzonin kombe të tjerë, shtete të tjerë. Ai shkruan:
“Kur Moisiu shkoi përmes turmës gjer te automobili, m’u kujtuan ca shqiptarë të histories, pemët e punërave të të cilëve janë shijuar prej Botës, ajo botë që i rriti dhe i nderoi. Kur do të vijë koha që Shqipëria t’i mbajë për vete djemtë e saj?”
Për ironi të fatit edhe vetë Nelo, do të mbetej larg vendit të vet.
DRIZARI: LIBRIT TË KONICËS I KANË HEQUR DISA KAPITUJ
Kur Qerim Panariti botoi librin e Faik Konicës “Shqipëria, Kopështi Shkëmbor i Europës Juglindore”, Nelo Drizari reagoi me shqetësim, jo publikisht, por në letërkëmbim me miqtë e tij.
Më së miri këtë shqetësim të tij e shpreh letra, që i dërgoi Refat Gurrazezit, menjëherë sapo u botua libri. Është koha kur vetë Nelo sapo ka përfunduar librin e tij për Skënderbeun. Ai i shkruan Gurrazezit:
“Libri për kreshnikun tonë me famë kombëtare është gati për shtyp. Sa dëshiroj me gjithë zemër sikur të ishte gjallë zoti Faik Konitza. Besoj se do ta lëvdonte.”
Kur vjen fjala për librin e Konicës, Nelo Drizari shpreh mospajtimin e tij me librin, që u redaktua nën kujdesin e Panaritit. Ai është i bindur se libri është censuruar, ngaqë e ka parë me sytë e tij origjinalin në Legatën Shqiptare, treguar nga vetë Konica. Ai pohon se libri kishte dhe kapituj të tjerë, që janë hequr nga botimi i Panaritit. Ja pjesa e letrës, ku ai shpreh shqetësimin e vet:
“Sa për librin e Konitzës “Albania: The Rock Garden of Europe” e bleva fare rishtas. Kur e këndova më ra pika. Kuptova që nuk është libri i tij i plotë. Është vetëm një kaptinë nga disa kaptina që më kish dëftuar në zyrën e Legatës. Një nga kaptinat e tij ish ajo që ka dalë në shesh nën emrin “An Albanian Letter”, gjoja e shkrojtur nga Hito Sadik. Ku janë të tjerët?”
Nelo e nxit mikun e tij Gurrazezin, i cili, ashtu si Drizari, qe një nga ithtarët e Konicës në të gjallë të vet, që të bënte ç’ishte e mundur për të rënë në gjurmë të origjinalit për ta shpëtuar atë ashtu siç e pat lënë Konica. Ai i shkruan mikut të tij se duhet të gjendet me doemos ish sekretarja e Konicës, zonja Charlotte, e cila i pat daktilografuar kapitujt e librit të Faikut. Ai shfaq idenë se Peter Tykoja, ish kryeredaktor i “Dielli”-t, mund të binte në gjurmët e ish sekretares së Faikut, nga që ai jetonte në Washington.

BESNIK I MONARKISË

Edhe pse nuk e jetoi monarkinë shqiptare, Nelo Drizari e shihte veten me bindje monarkiste. Ndoshta u bë i tillë nga që ishte idhtar i Konicës dhe, në kohën kur Konica ishte Ministër, ai ishte mbështetës i tij, por ndoshta ishin edhe bindjet e tij se pa një shtet të fortë, pa ligj, shqiptarët nuk mund të civilizohen dhe të shkëputen nga rebelimet, që sillte liberalizmi i Nolit. Në një letër, që ai i pat dërguar Zogut, kur ky ishte në mërgim, Drizari e ka lënë me shkrim se ishte besnik i Mbretit, edhe pse ai pat rënë nga froni. Në letrën e 17 shkurtit 1941, Drizari sqaron pozicionin e tij:
“Kjo letër i është drejtuar Madhërisë Tuaj, në mënyrë për të sqaruar pozicionin tim në lidhje me Federatën Panshqiptare të Amerikës “Vatra”. Unë kam marrëdhënie me këtë shoqatë, si editor i gazetës së saj “Dielli”, por edhe për shkak të sulmeve të mia të forta në gazetë kundër pushtimit fashist të Shqipërisë dhe, për pasojë, për shkak të besimit tim të sinqertë në rrugën e jetës amerikane. Shkëlqesia Juaj ndoshta e siguroi mbështetjen e çiltër të shumicës së madhe të shqiptarëve në Sh.B.A. dhe Kanada.”
Drizari, në letrën e tij, i kujton Mbretit Zog I besnikërinë e tij dhe kontributin që dha kur motrat e Zogut, princeshat, vizituan Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Citojmë:
“Unë , si një anëtar i Partisë Mbretërore, vura në dispozicion të gjitha pushtetet e mia për të lehtësuar misionin dhe qëndrimin e tyre.
Shërbëtor i Shkëlqesisë Tuaj
Nelo Drizari, d.v-17 shkurt 1941”
Adhurimi i tij për Mbretin Zog shfaqet më së ploti në letrën, që Nelo Drizari i dërgoi në “New York Times”, letër që botohet me titullin “Shqipëria e sheh Mbretin e ri Zog si uzurpator dhe si patriot”. Nelo shkruan për qëndrimet e të dy palëve, atyre që e duan dhe atyre që e shajnë Mbretin, të parët duan ligjin dhe rregullin, të dytët anarkinë.
HAPAT E PARA NË POEZI
Në fakt, Nelo Drizari e nisi krijimtarinë nga poezia. Që në numrin e parë të revistës “Përparimi” gjejmë të botuar poezinë e tij “Shqipëria e plagosur”. Poezia ka 6 strofa me nga katër vargje secila dhe është e shkruar me rime të kryqëzuar ABAB.
Djemt’ e mi ju shqiptarë,
Ku e keni nënën tuaj?
Të gjithë me sy e keni par’,
E kanë zaptuar të huaj.
Poezia ka nota vajtuese për fatin e Shqipërisë së robëruar, por finalja e saj përmban shpresën se djemtë e rinj, ku Nelo Drizari përfshin edhe veten, nuk do t’i harrojnë vuajtjet e Nënës dhe se ata do ta sjellin ndryshimin:
Ne djemtë e rinj që jemi sot,
Të gjitha i kemi shkruar,
Kur kujtojmë na venë lot,
Asnjë s’kemi harruar.
Në numrin e korrikut 1916 botohet edhe një tjetër poezi e Nelos, që titullohet “Shpresa jonë”. Është shkruar me të njejtin stil e në të njejtën frymë, ka gjashtë strofa e 20 vargje të rimuar me të njëjtën rimë :
Do vijë dita ne të shohim,
Shqipërinë të madhuar,
Ku është ora ne të shkojm’,
Në luftë të gjithë të bashkuar.
Një poezi interesante është ajo që i kushtohet udhëtimit të tij drejt vendlindjes. Kjo poezi duhet të jetë shkruar në momentin, kur ai është kthyer përkohësisht për të parën herë nga Sh.B.A., në Shqipëri. Duket se bashkë me të në udhëtimin me anije nga Greqia në Vlorë, ai rastësisht ka udhëtuar së bashku me Atin e Pavarësisë, Ismail bej Qemalin:

Veja prej botës së Perëndimit,
Me vapor që shkonte pran’ një mali,
Mbi Detin shkumor të Joanisë,
Gjatë bregdetit të Shqipërisë,
Kur po çelej drita e Agimit.
Me ankth e mituri të një djali,
Të malluar për njerëzit e tija,
Pyeta sa larg është Shqipëria?
M’u qas e më tha se sa ish ora,
Dhe se nuk ishim aq larg nga Vlora.
Cili ish, vallë ky plak i shkreti,
Ky mjekërthinjur me pamje krali?
Festëkuqi, që më tha “Tyt eti,
Të fala nga Ismail Qemali!”
GJUHËTARI DHE PËRKTHYESI
Është i konsiderushëm kontributi që ka dhënë Nelo Drizari në fushën e gjuhësisë. Ai ka meritën se qe i pari që bëri të njohur gjuhën shqipe në një Universitet Amerikan, siç ishte “Columbia University”. Ishin të shumtë studentët e tij amerikanë, ndër ta edhe njerëz të shquar, që mësuan gjuhën shqipe, u bënë miq të Shqipërisë dhe vizituan vendin e shqiponjave. Duhet saktësuar se pedagog i gjuhës shqipe Nelo u bë para se të bëhej editor i “Dielli”-t dhe jo më pas, siç është shkruar kohët e fundit në shtypin e Tiranës. Kësaj periudhe i përket edhe hartimi i librit “Fjalori Anglisht – Shqip dhe Shqip – Anglisht” , të cilin Nelo Drizari e botoi më 1934. Vlerat e këtij fjalori i përcaktoi në parathënien, që shkroi Faik Konica, i cili nuk i kurseu lëvdatat. Pas fjalorit, Nelo do t’u ndihte studiuesve të gjuhës shqipe edhe me veprën e tij gjuhësore “Shqipja e folur dhe e shkruar”, një libër xhepi shumë praktik për përdorim të përditshëm. Vetë Nelo Drizari, përmes përcjelljes, shprehet me adhurim për gjuhën shqipe, për të cilën janë interesuar disa prej personaliteteve të përmasave botërore si Jokli, Han, Majer etj..
Nelo Drizari i dha freski “Dielli”-t përmes përkthimeve të tij, madje ai solli në faqet e gazetës, që do të editonte vetë për dy vjet, edhe zëra të fuqishëm të letërsisë amerikane, por ai shkroi dhe vetë letërsi aty.
I vlefshëm është edhe kontributi i tij i përkthimeve në gjuhën angleze. Vlen të veçohet përkthimi në gjuhën angleze në vitin 1945 i dramës “Besa”, të Sami Frashërit, e cila u vu në skenë për vite me radhë nga amatorët emigrantë shqiptarë në Sh.B.A.. Penës së tij si përkthyes i përkasin edhe shumë poezi popullore që shoqërojnë gramatikën e tij.
Gjuhës shqipe Drizarit i shërbeu edhe gjatë ushtrimit të detyrës të ngarkuar nga Ministria e Mbrojtjes për organizimin e seksionit shqip në Institutin e Gjuhëve të Huaja, në Monterey të Kalifornisë.
VEPRAT
Duke e përmbledhur krijimtarinë e Nelo Drizarit, evidentojmë faktin se ai e nisi krijimtarinë letrare me vargëzim, por suksesin e arriti në prozë. Në prozën e tij dallon publiçistika, artikujt studimorë dhe krijimtaria e mirëfilltë letrare. Romani në gjuhën angleze “Song of Irena”, i shqipëruar kohët e fundit nga nipi i tij në Londër, Zaho Sula, “Kënga e Irenës” është padyshim një kontribut i jashtzakonshëm i një shkrimtari shqiptar në një vend të huaj. Mjedisi, tema dhe ngjarjet kanë autoktoni shqiptare. Ngjarjet dhe personazhet lëvizin në një mjedis tepër të dashur për autorin e romanit, në Mallakastrën e tij roman, që i zhvillon ngjarjet në vitet ’30 të shekullit të shkuar. Romanin, Nelo Drizari ia kushtoi brezit të ri amerikan, që ka qenë i bekuar me një trashëgimi të madhe të lirisë. Libri, që përshkohet nga një vel romantik, u botua më1957.
Përpara këtij romani, Nelo kishte shkruar dhe një roman tjetër me temë, personazhe e subjekt shqiptar. Kjo vepër deri tani nuk ka gjurmë, por e dëshmon këtë një letër, që ai ia ka dërguar Elias Mitchell, kryetar i “Vatra”-s. Letra mban firmën e Nelo Drizarit dhe mbi nënshkrim gjendet shprehja e dashur e vatranëve “Juaji me Besë”.
Letra është nisur më 25 prill 1947 nga New York-u. Që në hyrje të saj, Nelo i lutet kryetarit të “Vatra”-s, që të shtrojë para Këshillit, kërkesën e tij për botimin e romanit me fragmente në gazetën “Dielli” dhe sponosorizimin e tij. Ja letra:
“Tue kujtue traditën e “Dielli”-t në lidhje me botimet letrare, edhe tue kujtuar sa me gëzim i këndojin këndonjësit, dëshiroj të shtroj një proponim për konsideratën tuaj. Kam një novellë romantike që merret me luftën burrërore për çlirimin e Shqipërisë prej zgjedhës fashiste dhe naziste. Novela, e cila e ka emrin “Bijtë e Korbës”, pasqyron edhe kontributin bujar të shqiptarëve të Amerikës. Kjo vepër letrare menjëherë munt të nisë të botohet në “Dielli” dhe të vazhdojë në një kohë të gjatë, gjersa të mbarohet.”
Më pas, Nelo parashtron kushtet e tij, ku shpërblimi që kërkon është simbolik, vetëm 700 dollarë në tre këste. Nuk gjendet përgjigja e kryetarit të “Vatra”-s, as edhe gjurmët e romanit të Drizarit.
Romani tjetër “Four Seas to dreamland”, e para vepër e tij e përkthyer në gjuhën shqipe “Katër ditë për në vendin e ëndrrave”, është një tjetër libër që dëshmon mjeshtrinë e shkrimtarit. Kjo vepër është klasifikuar si një vepër e ndërmjetme, ku gërshetohet letërsia dokumentare me atë artistike. Libri është i ndërtuar me 30 kapituj. Në pëlhurën e rrëfimeve është mbështjellë jeta e vetë shkrimtarit. Autori përshkruan bukur aventurën e një djaloshi, që ka lënë fshatin e lindjes dhe endet larg në vendin e ëndrrave së bashku me vëllanë. Djaloshi – personazh, që është vetë autori, digjet nga ëndrra për integrim dhe shkollim, por sëmundja ia ndërpret dhimbshëm në mes. Ai kthehet në vendlindje pranë familjes, ku klima, ajri dhe dashuria familjare bëjnë magjinë, e shërojnë nga e keqja. Ai i rikthehet vendit të ëndrrave dhe triumfon. Libri u botua në vitin 1969 dhe ato vite ishte ndër veprat e rekomanduara për nxënësit e shkollave amerikane.
Me shumë interes është edhe esseja e Nelos “Xhek London dhe ëndrra e pamundur”. Një vit para se të mbyllë sytë, Nelo Drizari u dhuroi lexuesve librin e tij kushtuar misionit katolik Carmel të Kalifornisë, i titulluar “Kopshti piktoresk i magjepsjes”.
I vlerësuar është kontributi i Drizarit edhe në fushën e studimeve të epokës Skënderbejane me librine tij “Scanderbeg; his life, correspondence, orations, victories, and philosophy” (Skënderbeu, jeta, korrespondenca, oratoria, fitoret dhe filozofia e tij.”. Emri i Drizarit është përfshirë edhe në hartimin e disa veprave me kolektiv autorësh si “Historia e dramës moderne”, “Fjalori i Kolumbias për letërsinë moderne amerikane”, “Enciklopedia e Collierit” etj.. Ndërsa trashëgimia publiçistike e tij është e pasqyruar jo vetëm në gazetat dhe revistat shqiptare të Amerikës si “Dielli”, “Përparimi” , “Studenti”, por edhe në gazetat e revistat prestigjioze amerikane si: “The New York Times”, “Boston Globe”, “Brooklyn Eagel Magazine”, “Current History Magazine” etj.
Nelo ishte i pasionuar edhe pas pikturës. Ai ka hapur ekspozita personale në San Francisko, Oakland etj..
PËRSE ISHTE I NDALUAR NË SHQIPERI?
Edhe Nelo Drizari, si shume vatranë, ishte i ndaluar në Shqipërinë e diktaturës komuniste. Ata që studionin nëpër arkiva dhe shkruanin për “Vatra”-n dhe vatranët, nuk e përmendnin kurrë Nelo Drizarin, edhe pse ai kishte dhënë aq shumë për kulturën tonë kombëtare, edhe pse kishte qenë në krah të Konicës dhe Nolit. Arsyen duhet ta thonë vetë studiuesit, edhe pse merret me mend se kush ishte shkaku. Nelo Drizari nuk i kishte bërë asgjë të keqe Shqipërisë, veç mirë. Nuk ishte marrë as me diktatorët, që udhëhoqën dhe pergjakën Shqipërinë. Ai nuk e kishte jetuar regjimin e Ahmet Zogut, sepse erdhi fëmijë në Amerikë, por e adhuronte atë, thjesht sepse njihte temperamentin e shqiptarëve, bajraktarizmin e tyre, egon për të qenë të gjithë udhëheqës dhe askush i udhëhequr, të gjithë komandantë dhe askush ushtar, njihte mosbindjen dhe rebelimin alla shqiptar. Ai thjesht besonte tek forca e ligjit dhe tek aftësitë e Ahmet Zogut. Kur i shkruan gazetës “The New York Times”, Nelo i njeh Mbretit të shqiptarëve meritën e vendosjes së rendit përmes ligjit, çarmatosjen e malësorëve, njeriun që i doli zot mbrojtjes së qeverisë, që doli nga Kongresi i Lushnjës; po kështu, Zogu, sipas Drizarit, ishte ai që i doli zot kryeqytetit gjatë rebelimit më 1923, po kështu i njeh Mbretit të shqiptarëve meritën e ruajtjes së qetësisë në situata të vështira, siç ishte rasti, kur u plagos para se të hynte në Parlament etj.. Për të gjitha këto Nelo Drizari u shpall i padëshiruar në Shqipëri.
Qyteti i Ballshit bëri vlerësimin e parë për intelektualin e shquar mallakastriot, që iku fëmijë prej Shqipërie dhe i mbylli sytë në vendin e ëndrrave, i djegur nga malli për vendlindjen, duke e shpallur Nelo Drizarin “Qytetar Nderi”. Por kaq është pak për vlerësimin e njeriu të përmasave të Nelo Drizarit.

IBALLJA VATRA E ORIGJINËS SË AT GJERGJ FISHTËS

September 19, 2019 by dgreca

…Të gjithë shqiptaret kudo rrinë,/ Nga do të shkojnë e nga do të vijnë/Çdo njeri ka një origjinë./

Nga Dr. Gjelosh Nikolla/

“Por si gjethët në pyll,kështu janë fiset e njerëzve; disa i merr era e i çon nëpër tokë andej e këndej, kurse të tjerat i merr pylli që bulon dhe i lind gjatë ngrohtësisë pranverore, kështu është pra rraca e njeriut; ndërsa kjo rritet, ajo tjetra zhduket ”(Homer,Iliada Vl 146-149)”.Nuk është e dobishme për një komb që të lëmë në heshtje dhe të msheftë prej historisë çdo gjë edhe e vogël qoftë ajo që i përket rrjedhës së rracës e cila e formon atë komb. Çdo rracë që formon një komb është e ndarë në shumë degë dhe rrema, në njësi më të vogla që rrjedhin prej një burimi: d.m.th. në shumë fise e barçe dhe pastaj në familje të cilat larg ose afër e kanë burimin e ngjitshëm më rracën që formon kombin. Nuk është e mundur të njifet historia e një kombi dhe karakteristikat e tija pa u njohë posaçërisht të fiseve që e përbejnë atë dhe për njohje të fiseve duhet me njoftë në mënyrë të shkoqitur ato të barçeve më të vogla dhe ato të vetë familjeve të shumta e të ndryshme të burimeve (gurrave) të një rracë. Dihet që familjet e shumta të një gjaku formojnë fisin. Ne në këtë rast do të flas për fisin e Thaçit por pa u zgjat po citoj: “Fisi mbi të cilin e për të cilin na do të bisedojmë këtu asht nga ma të kulluemit, nga ma të fortit e të shëndoshtit, nga ma bukë dhanësit e bujarët dhe nga ma trimat e armës dhe të çfaqunit të mendimeve të arësyeshme” (Prof. Mehmet Vokshi, Fisi Voksh viti 1931 fq.6). Me fillimin e pushtimeve të teritoreve shqiptare filloj lëvizja e fiseve duke zënë vend nga veriu në rranxat e maleve të Shqipërisë së mesme por shumica në rranxat e lumit të Matit, Drinit dhe rreth liqenit të Shkodrës. Fiset që mbeten atje në vendet e tyre më kalimin e kohës i humbën karakteristikat e tyre dhe u përzien më njëni tjetrin duke formuar një shumicë të pa kuptueshme. Fiset që zunë vend në veri arritën më ruajt veçantitë dhe me u stabilizue secili fis në veti. Vjen një valë e dytë sulmesh barbare që i shtynë fiset më thellë në male në grykat në mes të Shkodrës dhe Krujës, Pejës, Gjakovës, Prizerenit dhe Podgoricës. Do të na interesonte për momentin sa i kaherëshem është fisi “Thaç” si dhe toponimi “Thaç”që deri më sot nuk ka marrë përgjigje të sakët. Më poshtë po citojmë: ….O zot çfarë është kjo mrekulli që po ndërton princi në Butrintin tonë!!??. tha një ditë një plak duke kaluar më nipin për dore pranë vend punimeve, ku po ndërtohej pirgu (Obelisku) që kishte lëshuar shtat rreth 50 m i lartë. Rojtari që qëlloj afër dhe e dëgjoj pytjen e plakut duke buzë qeshur i tha: Xhaxha, punët e shtetit i dinë vetëm Zoti dhe Princi, e ti ec më nipin për dore e shiko punën tënde. O zot, o zot tha plaku me vete njeriu nuk guxon të mendoj as të flasi më veten. Eja nipash eja më shpejtë e tërheq gjyshi për dore Dritanin e vogël të habitur që të iknin sa më parë nga rrethimi (rrethorja) i punimeve. Por roja nuk e kishte më të keq, ai i foli plakut më tepër nga kërshëria që të nisë bisedën më të. Ky ishte një plak simpatik më mjekër e flokë të bardha si bora, më tirçe zhguni të zi e shokë (brez) kuq e zi dhe më qeleshe të bardhë si bora. Rojës nuk ju durua pa e pyetur plakun. Nga të patëm o gjysh?. Nga Dardania ju përgjigj plaku. A a a ! po nga cili fis jeni xhaxha?. I fisit të “Thaçit” përgjigjet më zë të lartë plaku. Edhe nipashi a ?. u mahit (bani shaka) rojtari. I gjakut tim është ja kthen më gjithë mend plaku dhe e shpejtoj hapin. Princ Loriku ka jetuar 300-400 vjet para Krishtit (Kadrush Sulejmani, Udhëtimet e Princ Lorikut të Dardanisë, ”Për besëlidhjen e fiseve dhe viseve Ilire” faqe 34). Pra toponimi “Thaç “ na del që para 2000 vjetësh. Rrënjët e Thaç-ëve janë thellë në të kaluarën e largët, në lashtësinë e formimit të fiseve të popullit tonë. Fisi i Thaçit ishte nga gegët e Shqipërisë veriore të Dardanisë së lashtë, Prof. Bedri Pejani e shikon më thellë çështjen. Ai mendon së Thaçët bashkë me fiset e tjera u dyndën nga Dalmacia dhe Bosnjë-Hercegovina gjatë dhe pas kryengritjes së Ilirve kundër romakëve nën prijësit më emrin “ BATO” i Desidiatëve dhe i Dasaretëve në vitet 6 dhe 9 të erës së re (Prof.Bedri Pejani, Strategu xhenial “Krisobulat”, bulat e arta, (Akt- dhurimet) Faqe 35-36; Prof. Dr.Shevqet Sahit Canhasi, Flakadani i Lirisë; Bajram Daklani, botim i revistës “DRITA” TRELEBORG – SUEDI” shtator 2017). Fisi i Vokshit, që në të vertetë nuk është fis, por nënfis ose një vllazni e fisit Thaç. Fisi i Thaçit kishte zënë vend në Barbullush, Zadrimë, Bushat, Lezhë dhe një pjesë e madhe bregut të lumit të Drinit dhe në Postrripë. Në migrimin e parë Vokshi që nda prej Thaçit dhe u vendos në Potrripë në katundin Vorfë. Në migrimin e dytë që fillon prej viteve 40-50 mbas Krishtit, fisi Voksh përveç vendeve që përmendëm më sipër tani futet në anën jugore të Drinit deri afër Vaut-Spas dhe kështu themelon katundin Iballe si qendër të vetën. Kështu Vokshi i ndihmuar prej fistarve të Thaçit kalon nëpër Iballë dhe zbret në Drin duke e kaluar atë (“Prof. Mehmet Vokshi, Fisi -Voksh, viti 1931 faqe 28-30). Po kështu e thotë edhe Prof. Dr. Shevqet Sahit Canhasi që e përmendëm më siper. Thaçet: Sipas gojë dhanave vijnë nga fiset ilire të Maqedonisë duke kaluar nëpër Mahmuras dhe më vonë në Bushat të Shkodres dhe nga ketu pastaj kanë vazhduar levizjet në drejttime të ndrryeshme. Gelasius.”Hylli i Drites, XIX-Nr 1-2 viti 1942 fq. 185-187. Një punë më shumë vlera për studimin e fisit Thaç ka kryer studiusi dhe historiani Z/Xhemal Meçi (Mjeshtër i Madh). Thaçi është një nga 12 fiset e veriut me përhapje shumë të madhe veçanarisht në krahinën Iballë – Pukë, Shkodër, Lezhë, Tropojë, Mirditë, Mat, Kosovë, Maqedoni, Mal të Zi e më gjërë (Kapitull që do shkruhet më vonë). Thaçët në Iballë erdhën 4 vëllezër: Buçë Gjeçi, Geg Gjeçi, Prend Gjeçi dhe Dod Gjeçi. Ky i fundit shkoj në Dushman dhe filloj jetesën pra shumica e Dushmanit janë Thaç. Meqënëse fisi mbahet në 4 vllazën (këmbë) atëherë me Thaçin u bashkue Bobi i Shalës që quhet vlla i gjetun. Historiani Xhemal Meçi jep ketë renditje të brezave të fisit të Thaçit por i kam shtuar edhe 3 breza të lindur mbas Frokut që janë 1. Arber Dritani, 2.Dritan Kola, 3.Kolë Frroku, 4.Frrok Kola, 5.Kolë Gjergji 6.,Gjergj Uka, 7.Ukë Delia, 8.Deli Mema, 9. Memë Rama, 10.Ramë Iseni, 11.Isen Marku,12. Mark Buça 13.Buçë Gjeçi, 14. Gjeç Gjoni, 15.Gjon Prendi, 16.Pre (Prend) Biba, 17.Bibë Loli, 18. Lol Bitri, 19. Biter Bushati, 20.Bushat Cili, 21. Cil Vili, 22. Vil Kola, 23. Kolë Palushi, 24. Palush Pjetri, 25. Pjetër Leci, 26. Lec Alia, 27.Ali Begu, 28. Beg Piruni, 29. Pirun Mula, 30. Mulë Daka, 31.Dakë Ndreu, 32. Ndre Pogu, 33.Pog Murri, 34. Murr Dedi. Kështu që duke i llogaritur nga 30 vjet brezin rezulton më 1020 vjet fisi i Thaçit. Historiani Xhemal Meçi (Mjeshtër i Madh) shkruan për fisin e Thaçit: “Kudo që nguli (zuni vend) në këto hapësira si dhe jashtë Pukës tregoj vehtën një komunitet vital, gjithë forcë, vullnet, guximtar më aftësi, intelekt e talent ku kanë mbizotëruar lidhjet vendore më ndjejnë fisi të fortë edhe sot bile prej një fisi shumë të fisëm e fisnik”. (Xhemal Meçi-Mjeshtër i Madh, Fisi i Thaçit botuar të Kanuni i Lekë Dukagjinit-Varianti i Pukës 1996,fq-183-185). Sipas Dom Gasper Gurakuqi emrat në studimin e tij jep mendimin së emrat Murrë dhe Deti (Dedë) janë emra të parësh dhe jo vendi (Dom Gasper Gurakuqi Hylli i Dritës,1933, Për Visarin e Kombit, faqë 96-97). Duke u bazuar në hershmërinë e Fisit, Thaç sipas autorëve të lartpërmendur lëvizjet e kësaj popullsie kanë qënë të shumta dhe në drejtime të ndryshme në perputhje me nevojat dhe mundesitë por gjithmonë na del si pikë referimi Bushati i Shkodrës që na jep mundësinë të mendojmë së edhe Bushati ka qënë fis Thaçi. Studime të shumta për fiset kanë kryer Franc Baron Nopça, At.Xhuzepe Valentini, Dr.Jur Johan Georg von Hahn, Franz Seiner, Jastrebovi etj, por këto studime përqëndrohen vonë rreth vitevë 1200 dhe po tu referohemi këtyre rezulton e pamundur gjithë kjo shtesë natyrore e popullsie dhe shpërndarje teritoriale kaq e madhe e fisit Thaç. Kështu që është më e bazuar ideja dhe mendimi për hershmërinë e këtyre fiseve të cituara më lartë. Në studimin e tij “FISET E VERIUT DHE DIOQEZAT” të Dom Gasper Gurakuqit fq.163 ku përshkruan shumë pemë gjeoneologjike për fise, vllazni bile dhe për një degë familjare. Më ketë punë ai mundohet për të depërtuar sa më shumë në thellësinë e origjinës të këtyre familjeve. Duke marrë familjen më të njohur atë të Nikoll Prendit të Pnishit i vllazënisë Prend Gjeç por duke i shtuar edhe 3 breza pasardhës rezulton kështu: 1. Kristiani, 2.Nikolla, 3.Gjoka, 4.Nikolla, 5. Prendi, 6.Mahmuti, 7.Alia, 8.Mehmeti, 9. Mema, 10. Cena, 11 .Kola, 12. Prendi, 13 Gjeçi. Kështu duke e llogaritur brezin 30 vjet rezulton 390 vjet. Kjo periudhë kohore korespondon më levizjën e para ardhësve të At.Gjergj Fishtës të vllaznisë Prend Gjeçi nga Iballja për në Gjakovë. ” Për këtë, origjinën e At Fishtës, po punohet për detaje dhe sqarime të tjera të reja. Dhe te renditja e brezave nga z.Xhemal Meçi në brezin e 13 del Buçë Gjeçi. Edhe këta janë të vllaznisë Buçë Gjeçi por u larguan në Arst-Miliska për të mos u konvertuar në musliman. Eshtë e kuptueshme së figurat e mëdha patriotike, politike, artistike etj. i don çdo njeri, çdo fshat, çdo rreth, i duan të gjithë por origjina duhet të trgohet e vërtetë sepse i bën nder të madh të vertetës historike të kombit sepse sa do e vogël është një lagje, sa do i vogël të jetë një fshat apo një rreth, apo sa do të thella të jenë ato, kanë pjesën e vet në historinë e kombit dhe nuk ka të drejtë askush tua përvetësojë, ta transformojë apo ti transferojnë në një vend tjetër. Familja e madhe dhe patriotike me emra të shquar si Luigj Gurakuqi e të tjerë ata sot janë shkodranë por origjina e tyre është nga fshati Gurakuq i Çermenikës së Elbasanit (Dom Gasper Gurakuqi, në librin Fiset e Veriut dhe Dioqezat, fq. 190). Vllezërit Lazer e Ndre Mjeda janë shkodranë por origjina e tyre është nga Kryeziu, Pukë (Mentor Quku, Libri, Mjeda volumi i parë fq.35). Pra jo të gjitha vend banimet janë vend origjinë. Shembuj të tjerë kemi më qindra por po veçoj se At Shtjefen Gjeçovi është një gen, një gjak dhe kushri më At Gjergj Fishten pra fis Thaçi, për të cilin shpejt do të japim detaje të reja. Ka ardhur koha që historia të shkruhet nga plejada e “RE” e historianëve sepse këta shkruajnë në mënyrë vertikale pa komplekse, janë të pa indoktrinuar. Këta e shkruajnë historinë mbi bazën e fakteve. Historiani Paulin Zefi shkruan se “At Gjergj Fishta” siç i bashkonte shqiptarët para shumë vitesh kur ishte gjallë, ashtu i bashkon edhe sot. Për të krenohet fisi i madh i Thaçit ku ka rrënjet, Puka (Iballja), Gjakova, Mirdita, Zadrima, Shkodra dhe mbarë Kombi Shqiptarë ( Historiani,Paulin Z. Zefi).

Pra AT GJERGJ FISHTA I PËRKET MBAR KOMBIT.

Tiranë, shtator 2019

VATRA- SHFLETIM I DOSJES TË SIGURIMIT TË SHTETIT KOMUNIST (4)

September 19, 2019 by dgreca

VATRA & ” DIELLI”-SHQIPERIA E LIRË & “LIRIA”/

VATRA- SHFLETIM I DOSJES TË SIGURIMIT TË SHTETIT KOMUNIST (4)/

-Relacioni i Vitit 1953: Të mbështetet Gazeta”Liria” me 2 mijë dollarë, të demskohet gazeta”Dielli” dhe të luftohet për heqjen e Editorit Qerim Panariti!

– Relatori i Ministrisë së Brendshme, shqetësohet se shumë nga djemtë e të arratisurëve po martohen me vajzat e emigrantëve ekonimikë, pasi prindërit e vajzave nuk preferojnë t’i martojnë me të huaj.

– Sekti Muhamedan ka në krye agjentin e Ahmet Zogut dhe të amerikanëve Imam Vehbi Ismailin dhe sekti Bektashi ka në krye agjentin e amerikanëve Dervish Rexhepin.

Nga Dalip Greca/

Qeveria Komuniste e Tiranës ka luftuar që diasporën shqiptare të Amerikës ta mbante të përçarë. Një nga format e luftës përçarëse ka qenë largimi i vatranëve të lëkundur nga Vatra dhe anëtarësimi i tyre tek Shqipëria e Lirë, e cila ishte në shërbim të Qeverisë së Enver Hoxhës.Një projekt tjetër ishte krijimi i një Vatre të dytë që të bashkëpunonte me Tiranën.

Mjafton të shfletojmë një prej relacioneve, të Dosjes së Vatrës dhe të bindemi për preferencat e Qeverisë komuniste ndaj Shqipërisë së Lirë dhe gazetës së saj”LIRIA” dhe luftë të ashpër kundër Vatrës dhe gazetës së saj DIELLI.

Le të shohim fillimisht se si e përshkruan përbërjen e diasporës shqiptare në Amerikën e Veriut Ministria e Brendshme:Kolonia Shqiptare e Amerikës është një nga kolonitë më të mëdha dhe më të pasura të shqiptarëve në Perëndim.

Sipas relacionit në SHBA jetonin në fillim vitet ’50-të të shekullit të shkuar rreth 40 mijë shqiptarë, 20 për qind e të cilëve kishin tërheqë në SHBA edhe familjet e tyre.Shqiptarët ishin përqëndruar në qytetet: Boston, Uster,Nju Jork, Nju Xhersi, Michigan, Çikago, San Francisko, Uashington, Ohajo,Filadelfia etj. Konstatohej sipas tyre se nga niveli arsimor shumica ishin analfabetë ose dinin pak të lexonin, por ishin shumë fetarë.Emigrantët ekonomikë ishin të ndarë në dy shoqëri: VATRA dhe Gazeta DIELLI, si dhe SHQIPËRIA E LIRË dhe Gazeta”LIRIA”. Vatra kryesohej, sipas tyre, kishin prijës real Fan Nolin, Dielli udhëhiqej nga Qerim Panariti, Liria nga Dr.Xhon Nase, me origjinë nga Berati dhe Dhimiter Trebicka nga Korça.Pjesa më e madhe e shqiptarëve nuk ishin të anëtarësuar në këto dy organizata, por shumë prej tyre merrnin gazetat Dielli dhe LIria. Vatra përbëhej në përgjithësi nga pjesa më e pasur e emigrantëve ekonomikë shqiptarë, nga që kjo ishte organizata më e vjetër e shqiptarëve të Amerikës, ndërkohë(raportonte relatori) në krye të saj ishin vënë gjithmonë agjentë të amerikanëve.

Raporti nënvizon: ” Qëndrimi Vatrës dhe gazetës së saj Dielli ndaj nesh nuk është i mirë. Gazeta DIELLI dhe kryesisht editori i saj Qerim Panariti zhvillojnë një propogandë armiqsore kundër Republikës sonë dhe kampit të socializmit. Kjo vjen nga që në këtë organizatë ka njerëz jo të mirë, edhe pse në radhët e saj nuk mungojnë patriotët. Shqipëria e Lirë dhe Gazeta “Liria” mbajnë një qëndrim shumë të mirë ndaj Republikës sonë dhe janë patriotë të mirë, pjesa më e madhe e tyre janë punëtorë.”

…Ndërmjet VATRËS dhe Shqipërisë së Lirë ka kundërshti parimore, më thelbsore është qëndrimi ndaj Republikës sonë Socialiste, këtu ndahen.Ka patur diskutime për bashkimin e dy organizatave, por Vatra këmbëngul që bashkimi të bëhet nën platformën e saj, Shqipëria e Lirë kërkon që ajo të diktojë.

Në Amerikë ka dhe organizata të tjera lokale me karakter filantropik, por aktiviteti i tyre nuk është i madh.

Konstatimi i dytë: Shqiptarët në Amerikë kanë edhe institucionet fetare; Kisha orthodokse me kryetar Fan S. Nolin është më e fuqishme. Po ashtu sekti Muhamedan ka në krye agjentin e Ahmet Zogut dhe të amerikanëve Imam Vehbi Ismailin dhe sekti Bektashi me në krye agjentin e amerikanëve Dervish Rexhepin.

Organet e vendit ushtrojnë presion në koloninë shqiptare dhe përpiqen ti shkëpusin shqiptarët nga ne, duke shfrytëzuar edhe institucionet fetare dhe elementin reaksionar.Ka dhe organizata Vorio-Epirote, por aktiviteti i tyre është me hope.

Riatdhesimi ecen ngadalë. Ka vonesa në Ministrinë e Jashtme për dokumentet.Amnistia është bërë e ditur në koloni, por propoganda kundër saj është shumë e madhe dhe keqinterpretohet.

Pasi paraqet gjendjen e detajuar të kolonisë shqiptare, relatori i Ministrisë së Brendshme, arrin në këto përfundime:

-1- Pjesa dërmuse e kolonisë shqiptare vuan nga ndjenjat patriotike dhe është nën pushtetin tonë.

2- Të bëhen përpjekje nga ana jonë që të largohet si sekretar i Vatrës dhe Editor i Diellit Qerim Panariti.

3- Gazetës”Liria” t’i jepen 2 mijë dollarë që të marrë frymë lirisht.

4-Të demaskohet Gazeta “Dielli” me artikuj në shtypin tonë, pa përmendur direkt Qerim Panaritin me emër.

5-Të dërgohen letra nga familjarët e këtushëm të cilët kanë influencë tek shqiptarët e Amerikës, veçanërisht atyre që janë anëtarë të Vatrës.

6- Me anë të shtypit të bëhet demaskimi i elemtit reaksionar, veçanërisht atij që nuk mbanë qëndrim të mirë ndaj nesh.

7- Të përshpejtohen procedurat e riatdhesimit.

8-Të organizohet shpejt grupi i vizitorëve në vendin tonë me qëllim që t’i shfrytëzojmë për interesat tona.

9-Të organziohet dërgimi i shtypit, filmave, dhe materialeve të tjera propogandistike në koloninë shqiptare të Amerikës dhe të shfrytëzohet në favorin tonë.

10-Emisionet që trasmeton Radio-Tirana të shfrytëzohen edhe për qëllimet tona(Ministrisë së Brendshme).

11-Të bëhet një punë e organizuar për interpretimin e drejtë të Aminsitisë dhe të goditen interpretimet e gabuara.

Punëtori operativ, Togeri S. Memetko, që ka studiuar relacionin ka bërë edhe këtë shënim me shkrim dore: Të mbështetet Shqipëria e Lirë. Të shihet mundësia edhe e hapjes së shkollës shqipe në qytete ku ata kanë influencë ata të Shqipërisë së Lirë. Krahas mjeteve të tjera propogandistike të dërgojmë edhe libra.

Memetko konstaton se: Me ndihmën e amerikanëve në koloninë shqiptare kanë depërtuar shumë prej reaksionit.Relatori shqetësohet se shumë nga djemtë e të arratisurëve po martohen me vajzat e emigrantëve ekonimikë, pasi prindërit e vajzave nuk preferojnë t’i martojnë me të huaj.

Ministria e Brendshme përpiqet që të shfrytëzojë për informacione nga kolonia gazetën proqeveritare”Liria” madje dhe kundër Vatrës e Diellit.

Për t’i dhënë informacion Ministrisë së Brendshme gazeta LIRIA që po sponsorizohej nga Tirana, botonte në faqet e saj informacione rreth Vatrës dhe degëve të saj. Ndër të tjera nga ky raport marrim një informacion, që nuk e gjejmë në arkivin e Vatrës, emërtesat e degëve jo vetëm me numra, siç i kishte regjistruar vetë Vatra por me emra. Kështu psh Degat e Detroitit thirrej dega” Presidenti Wilson”, një degë në Boston ishte emërtuar”Themistokli Gërmenji”, dega në Manchester thirrej”Manastiri”, një degë në Kliveland kishte emrin” Petro Nini Luarasi”, dega e Nju Jorkut thirrej’Naim Frashëri” një degë në Akron- Ohajo thirrej “Vani Qiraxhi” etj.

Duke u ndalur në marrdhëniet e Vatrës me Shqipërinë e Lirë, Ministria e Brendshme konstatonte se: Vijonte procesi i bisedimeve mes dy organizatave, por dukej se nuk do të arrihej asnjë mirëkuptim.Mosmarrveshjet vazhdonin. Kur shkoi delegacioni ynë në Nju Jork dhe deshi të merrej me atë punë, kishte arritë më parë një letër nga Hysni Kapo, që udhëzonte të lihej njëherë ajo puna e bashkimit. Nga ana tjetër, në të dy organizatat kishte polemika të pafundme dhe mosmarrveshje e keqkuptime nga elementë brenda dy organizatave. Psh, Nini Luarasi,anëtar i Komitetit të Shqipërisë së Lirë, demaskojë me 2-3 artikuj të botuar në Dielli Dr. Nase, përse ky i fundit paska bërë dy mbledhje për të diskutuar letrat e tradhëtarit Stavro Skëndi. Nga ana e saj edhe Vatra ka pësuar tronditje për arsye se disa nga anëtarët e Komitetit të saj si Qerim Panariti, Shefqet Bença, refuzuan të marrin pjesë në Komitetin për ndihmat e Shqipërisë, që u formua disa kohë më parë në Nju Jork. Kjo ka zemruar anëtarët e thjeshtë të Vatrës, madje kryetari i degës së Nju Jorkut , Halil Bozgo,(elemnt i ndershëm) ka kërkuar mbledhjen e Kuvendit të Vatrës për të kërkuar llogari ndaj personave të mësipërm.

“Luani” raportonte: Shqiptarët e Amerikës kanë qenë gjithmonë të alarmuar për gjendjen e mjerushme ekonomike në Shqipëri.Dielli pat botuar e komentuar një frazë të Gjeneralit të U.N.R-as, Rooks, i cili thoshte: Në asnjë vend të Europës, nuk pashë më tepër uri se sa në Shqipëri.” Dhe më poshtë”duke parë këtë gjendje, Kryeministri Enver Hoxha më tha që jemi gati të bashkëpunojmë me çdo organizatë ndërkombëtare me karakter ekonomik”…

Relatori arrin në përfundimin se: Këto shprehje, shqiptarët i marrin kallëp. Pastaj, Vatra dhe Shqipëria e Lirë, për të patur më shumë sukses e alarmonin vetë çështjen. Këtu edhe kanë përfituar elementët e këqinj, si Qerim Panariti, që ta godisnin indirekt pushtetin tonë.Para disa muajësh bëhej më tepër propogandë për të grumbulluar miell, por me ndërhyrjen e delegacionit qeveritar, po u jepet më shumë rendësi sendeve të tjera.Për këtë punë me inisiativën e delegacionit të qeverisë dhe me mbështetjen e shokëve jugosllavë, u krijua një komision i përbashkët për të gjitha ndihmat.U morëm vesh me shokët jugosllavë që vaporët jugosllavë të merrnin vetëm plaçka e këtij komiteti, që u aprovua nga qeveria e Tiranës, por Vatra e kundërshtoi dhe nuk mori pjesë.

Sigurimi, përmes relatorit me nënshkrimin”Luani” shfaqte shqeteësimin se në drejtimin e Vatrës kishin hyrë elementë reaksionarë, si:Peter Konja, që kish qenë Ministër i Zogut më 1943 në Washington.

Raporti: Petër Kolonja dhe Qerim Panariti shkojnë në harmoni të plotë mes tyre.Sa herë shkon në Washington Qerimi takohet me Peterin dhe Kostë Chekrezin dhe së bashku shkojnë në Departamentin e Shtetit, ku takojnë Shefin e Marrdhënieve për Ballkanin , një farë James Charls. Qerim Panariti dhe Peter Kolonja nuk e fshehin se kanë miq në departamentin e Shtetit. Sipas një bisede që bëri Sh. Duka me P.K. , ky i dyti i paska thënë se QP kishte shkuar në Departamentin e Shtetit me gjithë ambasadorin e Jugosllavisë dhe ka premtuar se do ta kthente politikën kundër Shqipërisë sapo të shihte rastin e volitshëm.(Vijon)

PRESIDENTI THAÇI NE SHBA

September 19, 2019 by dgreca

Kosovë-Presidenti Thaçi në SHBA, në pritjen e Presidentit Trump/

-Takimi kryesor është pritja te Presidenti i Shteteve të Bashkuar të Amerikës, Donald Trump. Presidenti Thaçi do të marrë pjesë edhe në darkën e shtruar nga Përfaqësuesja e Lartë e BE-së, Federica Mogherini, për liderët e Ballkanit Perëndimor/

PRISHTINË,-Gazeta DIELLI/ Presidenti i Republikës së Kosovës, Hashim Thaçi, sot është nisur për në Shtetet e Bashkuar të Amerikës, ku do të ketë takime zyrtare në Iowa dhe New York.

Në Des Moines, kryeqytetin e Iowa-s, me të cilin është binjakëzuar Kosova, presidenti Thaçi do të vizitojë pjesëtarët e FSK-së që janë duke ndjekur trajnime në Gardën Kombëtare të shtetit të Iowa-s.

Ai po ashtu do të takojë studentet kosovare që kanë shkuar të ndjekin studimet postdiplomike në kuadër të programit “Gratë në energji” të “MFK”.

Ndërsa, në New York, presidenti Thaçi do të ndjek punimet e Asamblesë së Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara.

Takimi kryesor është pritja te Presidenti i Shteteve të Bashkuar të Amerikës, Donald Trump.

Presidenti Thaçi do të marrë pjesë edhe në darkën e shtruar nga Përfaqësuesja e Lartë e BE-së, Federica Mogherini, për liderët e Ballkanit Perëndimor.

Në kuadër të punimeve të Asamblesë së Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara, presidenti Thaçi pritet të takojë krerë shtetesh të vendeve nga bota dhe liderë të organizatave ndërkombëtare./b.j/

ARGUMENTI KUNDËR SOCIALIZMIT

September 18, 2019 by dgreca

Socializmi si subjekt debatesh midis kandidatëve demokratë për president/ Nga Frank Shkreli/Socializmi, si një ideologji dhe si një sistem qeverisjeje është bërë sivjet subjekt debatesh, në fushatën paraprake për president, midis kandidatëve të Partisë Demokrate, këtu në Shtetet e Bashkuara. Në debatin e fundit midis 10-kandidatëve të kësaj partie, tërhoqi vëmendjen shkëmbimi, për këtë çështje, midis ish-Zevëndës presidentit Xho Bajden(Joe Biden) që konsiderohet si një demokrat i moderuar dhe Senatorit Bernie Sanders dhe Senatores Elizabeth Warren me prirje të majta socialiste. Në të vërtetë, disa analistë komentuan pas debatit se socializmi ishte subjekti kryesor në shkëmbimet e kandidatëve demorkatë dhe se sipas tyre, nëqoftse vazhdon kjo prirje e kandidatëve kryesorë të Partisë Demokrate për president – sidomos e senatorëve Bernie Sanders dhe Elizabeth Warren. Kjo situatë, sipas vërejtjsve politikë, është një lajm i mirë për Presidentin Trump dhe për republikanët, sepse eskpertët politikë gjykojnë se amerikanët nuk janë gati për të zgjedhur një president që promovon vlerat socialiste. Gjatë një shkëmbimi medimesh mbi planet e tyre për përkujdesjen shëndetësore, Zëvëndës Presidenti Biden, duke reaguar ndaj një propozimi të Senatorit Sanders iu drejtuar me këto fjalë, Senatorit Sanders: “Si socialist që e konsideron veten, ti ke më shumë besim tek korporatat amerikane se ç’kam unë”, një kritikë me ironi e drejtë për drejtë ndaj platformës së kandadidatit demokrat për president, Bernie Sanders.

Duam s’duam, duket se si subjekt, socializmi, meritat dhe dështimet e tija si sistem ekonomik dhe qeverisës, tanimë është bërë, jo vetëm pjesë e debateve të fushatës paraprake, por ka giasë të mbizotërojë edhe fushatën për zgjedhjet e përgjithëshme për president të vitit të vjen, këtu në Shtetet e Bashkuara. Por, ky debat ideologjik mbi socializmin në kuptimin klasik të fjalës, ose socializmin demokratik siç preferojnë ta quajnë senatorët Bernie Sanders dhe Elizabeth Warren – ka filluar tanimë edhe në radhët e republikanëve, por me mënyra dhe mjete të tjera. Ky debat, kryesisht dhe pothuaj ekskluzivisht, kritikon idetë e socializmit, ndërkohë që disa demokratë dhe republikanë i konsiderojnë senatorët Sanders dhe Warren si bartësitë e këtyre ideve, sa të huaja aq edhe të papranueshme për shumicën dërmuese të amerikanëve, qofshin repubikanë, demokratë ose të pavarur.

Një prej këtyre komentuesve është Senatori i Shteteve të Bashkuara nga shteti Kentucky, Rand Paul, i cili përfaqëson atë shtet në Senatin Amerikan ç’prej vitit 2010. Senatori Paul është i njohur në skenën politike amerikane për pikëpamjet e tija konservatore në mbrojtje të lirisë si dhe autor i disa librave dhe artikujve mbi këtë subjekt dhe subjekte të tjera, siç është roli i kufizuar i qeverisë në një demokraci funksionale.

Libri i tij i fundit — i cili mund të lexohet në “Kindle e-book” por që do të botohet muajin që vjen — mban titullin, “The Case Against Socialism” ose “Argumenti Kundër Socializmit”. Senatori i njohur amerikan, Rand Paul, me këtë libër lëshon kushtrimin në mbrojtje të lirisë dhe kundër socializmit: “Nëqoftse socializmi hedhë rrënjët në Amerikë, kjo ideologji do të rrezikojë fatin e kombit më të lirë në botë, duke shkaktuar shtypje dhe kontrolle të pa imagjinueshme nga ana e qeverisë.” Siç duket, libri me këtë titull është shkruar në përgjigje të një ankete publike të kohëve të fundit, sipas të cilës 43% e amerikanëve mendojnë se më shumë socializëm në këtë vend, mund të mos jetë një ide aq e keqe. Senatori Paul në librin e tij më të fundit, “Argumenti Kundër Socializmit”, i përgjigjet pyetjes se çfarë nuk dinë këta njerëz — që përgjigjen në këtë mënyrë positive për socializmin dhe për efektet dhe pasojat që, historikisht, ka pasur kjo ideologji në një shoqëri të lirë, siç është Amerika. Libri i ligjvensit amerikan është një përgjigje aktuale ndaj kërcënimit që paraqet socializmi ndaj lirisë së këtij vendi dhe njëkohësisht, me të atë libër, autori bën thirrje për veprim kundër forcave që rrezikojnë themelet e lirisë amerikane.

Në paraqitjen e librit të senatorit amerikan, Rand Paul, theksohet se në emër të socializmit janë vrarë miliona njerëz anë e mbanë botës, ndërkohë që kritikon disa universitete amerikane dhe politikanë me prirje të majta politiko-ideolgjike, siç është kandidati për president, Senatori Bernie Sanders dhe kongresistja e re Alexandria-Ocasio-Cortez të cilët e deklarojnë këtë ideologji tani si diçka të pranueshme për Amerikën.

Në librin “ The Case Against Socialism” ose “Argumenti Kundër Socializmit” që pritet të botohet për publikun e gjërë në tetor, Senatori Paul përshkruan historinë e socializmit në botë, duke filluar nga gulagët e Stalinit e deri tek uria që ka pllakosur popullin e Venezuelës në ditët e sotëme – e gjithë kjo në emër të ideologjisë socialiste, sipas tij. Senatori Paul shkruan për keqkuptimet dhe shtrembërimet historike të fakteve rreth utopisë socialiste në disa vende të Evropës. Ai thotë se vendet skandinave e duan kapitalizmin aq sa e duan atë sistem edhe amerikanët, ndërkohë që gjatë dekadave të fundit janë detyruar të shkurtojnë mjaft nga programet që cilësoheshin si standarde socialiste, e të cilat tani mbështeten edhe nga disa politikanë amerikanë, si Senatori Bernie Sanders dhe Kongresistja Alexandria-Ocasio-Cortez.

Senatori Rand Paul shkruan se vendosja e socializmit në Shtetet e Bashkuara mund të bëhet e mundur vetëm nëqoftse shumica e amerikanëve harrojnë rreziqet e vërteta që ka sjellur mbi njerëzimin ideologjia komunisto-socialiste — më shkatërrimtarja dhe më vrastarja e shekullit të 20-tët. Ai fletë konkretisht mbi të vëtetetat dhe pasojat e socializmit, ndërsa përmendë gjëndjen në disa vende socialiste sot. Ndër të tjera, ai shkruan se për çdo student, në vendet me prirje socialiste, që vesh këmishën me një fotografi të Che Guevaras –marksistit revolucionar argjentinas — në Venezuelë vdesë një fëmi nga uria, por kjo nuk raporothet si pasojë negative e socializmit venezuelan. Ai përmend edhe refugjatët e dëshpëruar me jetesën në Kubën komuniste, të cilët largohen në masë nga ai vend për në Shtetet e Bashkuara, për arsye të shtypjeve të lirive dhe të drejtave të njeriut, censurës, racionimit të ushqimeve, spitaleve të ndyra, ku gjoja ofrohet shëndetësia falas, e shembuj të tjerë.

Si për shembull, shtetet diktatoriale si Republika Popullore e Kinës, që e quajnë veten komunisto-socialiste, ndërkohë që shkelin të gjitha liritë e të shprehurit, një vend ku qeveria kontrollon çdo gjë, ndërkohë që ato paraqiten para botës si gjoja shtete moderne të emancipuara.

Mjafton të shikojmë se ç’po ndodhë në Hong Kong këto javët e fundit. Shtetet socialisto-komuniste bëjnë premtime për liri ekonomike ndërkohë që skllavërojnë shtetasit e vet dek shkelur të drejtat e tyre bazë të njeriut, ndërsa ofrojnë iluzione për një siguri dhe barazi për të gjithë, ndërkohë që nepërmjet kontrollit të plotë, kufizojnë lirinë personale, duke fuqizuar pushtetin diktatorial, duke mbytur nismën individuale dhe duke i bërë kështu të gjithë njerëzit të varen nga shteti për çdo gjë që kanë nevojë.

46 vjetë më parë, në bankat e Kolegjit Lehman në Bronks të Nju Jorkut, kisha filluar të interesohesha për gazetari dhe vendosa të shkruaja ndonjë artikull, nga koha në kohë, kur më delte kohë, mbi subjekte që nuk trajtoheshin aq shumë nga studentët amerikanë të asaj kohe. Ishte një periudhë konfliktesh dhe ndryshimesh të mëdha politike, shoqërore dhe kulturore anë e mbanë Shteteve të Bashkuara, si pasojë, kryesisht e Luftës së Vjetnamit dhe kundërshtimeve të mëdha popullore ndaj saj, sidomos nga studentët. Në atë kohë kishte, fatkeqësisht, jo vetëm studentë të pa informuar mirë për pasojat e socializmit dhe komunizmit, sidomos në Evropë, por kishte edhe profesorë amerikanë nepër universitetet e këtushme që haptas mbështesnin socializmin dhe komunizmin, duke i promovuar, dashtë e pa dashtë para studentëve, jo vetëm në klasat ku jepnin mësim, por edhe në shtypin e kolegjeve dhe universiteteve më të mëdha, anë e mbanë vendit. As kolegji i vogël Lehman në lagjën Bronx të Nju Jorkut ku kisha filluar studimet universitare në fillim të 1970-ave, nuk bënte përjashtim në këtë drejtim. Edhe aty dalloheshin të pakën dy tre profesorë të zellëshëm me bindje socialisto-komuniste që debatonin dhe shkruanin haptas në favor të rendit socialist-komunist dhe kundër kapitalizmit. Duke venë re se pikëpamjet e tyre nuk po kundërshtoheshin nga askush, kështu fillova edhe unë të bëja polemikë më ta, pikërisht, mbi pasojat e komunizmit dhe në mbështetje të lirive bazë të njeriut, ashtu siç mbroheshin dhe zbatoheshin në Amerikë. Një prej reagimeve të mia studentore qe botuar në gazetën “Meridian” të Kolegjit Lehman në tetor të vitit 1973, (Shiko shkrimin më poshtë). Shkrimi i 46-viteve më parë në anglisht, “The Case against Socialism” – me të njëjtin titull ashtu si edhe i librit të ri të posa botuar të Senatorit amerikan Rand Paul – trajton pothuaj të njëjtat argumenta kundër socializmit, ndoshta në një mënyrë më pak të sofistikuar, pasi isha në një moshë shumë të re dhe pa përvojë. Ndonëse sot do e shkruaja këtë artikull ndoshta me një anglishte pak më të sofistikuar, mendimet e mia të shprehuara 46 vjetë më parë në lidhje me socializmin dhe komunizmin, në të vërtetë, nuk kanë ndryshuar aspak. E kisha përfunduar artikullin modest duke thënë se nuk është Amerika ajo që më në fund lufton marksizmin dhe komunizmin, por është vet natyra njerëzore që bënë një gjë të tillë, pasi ky sistem për nga vet natyra e tij është një regjim anti-njerëzor. Sot, si edhe 46-vjet më parë, besoj, ashtu siç është shprehur dikurë edhe ish-presidenti amerikan, Ronald Reagan se, “Komunizmi ishte një kapitull tjetër, sa i tmershëm aq edhe i pabesueshëm në historinë e njerëzimit, faqet e fundit të të cilit janë shkruar tanimë.” Pasi jemi të vetdijshëm të historisë së përgjakshme të shelkullit të kaluar, komunizmi si eksperiment i gabuar dhe aq i shtrenjtë për njerëzimin, duhet të ketë marrë fund njëherë e mirë dhe përgjithmonë!