Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for August 2020

NË GJIMNAZIN “FRANG BARDHI” MITROVICË

by

GJIMNAZISTET E “ISMAIL QEMALIT” NË GJIMNAZIN “FRANG BARDHI”  MITROVICË –

C:\Users\HP\Downloads\79363630_2465566443755225_3110323175829798912_n.jpg

Maturante të gjimnazit “Frang Bardhi & maturante të gjimnazit “Ismail Qemali “

Ishte planifikuar  binjakzimi  i gjimnazit “Ismail Qemali” Tiranë me gjimnazin shqiptar “Frang Bardhi” në Mitrovicë.  Një grup maturantësh e mësuesish të gjimnazit “Ismail Qemali” Tiranë në ditët e bukura  të  muajit Maj 2005 u nisën drejt Mitrovicës për të marrë pjesë në 50-vjetorin e  maturës së parë të gimnazit “Frang Bardhi” Mitrovicë..Autobuzi me maturantë e  mësues ecte me shpejtësi dhe kënga shqiptare nuk pushoi  gjatë gjithë rrugës. Në atë kohë nuk ishte ndërtuar Rruga e Kombit  dhe kalohej nga Mali Zi.  Nëpër luginën e ashpër të Alpeve të Malit të Zi, me kanionet e thella e tepër të thepisura, përshkruar nga tunele të shumta jehonin zërat e maturantve Ismailas, të shoqëruara nga emocione gëzimi që për herë të parë do të preknin tokën e dashur  shqiptare të Kosovës,të Dardanisë së lashtë Ilire..

     Në Mitrovicë mbërritëm me shumë vonesë pas mesnate duke u gdhirë dita e 10 e majit 2005, sepse shoferi nuk kaloi nga rruga e Pejës, por u orientua gabim nga tabela Mitrovicë me shigjetë drejt Serbisë dhe dogana serbe nuk na lejoji se duheshin viza. U kthyem përsëri duke kaluar nga qyteti Pejës.Atë natë Mitrovica nuk bëri gjumë.Ne mbritëm   rreth orës 6 duke u gdhirë  Mësues dhe maturantë  të gjimnazit “Frang Bardhi” kishin dalë duke pritur gjithë natën  jashtë   për të na uruar mirëserardhjen dhe strehuar në shtëpitë e tyre.  Na pritën me ngrohtësinë  e vëllzërve të përmalluar. Megjithëse ishte errësirë  e plotë dhe nuk dalloheshin fytyrat tona, dielli i zemrave shqiptare e ndriçojë gjithë mjedisin e Mitrovicës.

      Në orën 9.oo fillonte aktiviteti artistiko- sportiv në pallatin e sportit. 

 -“Do të bëni mirë të qetësoheni e të shplodheni pak”- na thotë profesori fizikës  Aziz Hasani  që së bashku me drejtorin e shkollës Fazlli Harizi ishin të prekupuar për lodhjen që na kishte sjellë udhëtimi i gjatë.  Por ne  nuk kishim lodhje dhe as gjumë.  Të gjithë shkuam në pallatin e sportit. Mijëra spektatorë të të gjitha moshave brohorisnin. Filluan ndeshjet sportive, këngët dhe recitimet. Në çdo cep të stadiumit na shoqëronin me dashuri vëllazrore, kush e kush më parë të përshëndetej e të bënim fotografi së bashku. 

   Në podium u ngjita  unë, për të përshendetur dhe mes brohoritjeve entuziaste thashë : 

“Gjimnazi “Ismail Qemali” Tiranë ju përshëndet !  

Brohoritjet gjithë gëzim të të pranishmve vazhduan gjatë. Dhe kur unë iu thashë – Jam mësues historie nga Vlora, ata  kur dëgjuan fjalën VLORA nuk pushuan nga ovacionet.,  më  dukej sikur duarttrokitjet e tyre sikur  nxirrnin flakë.  

      I emocionuar recitova :

     “ – Ah ! Kosovë, e kaluara nuk të la këngët e tua t’i këndoje.! T’i Kosovë, me fushat pa mbarim e me grurë e kalli plot , me livadhet drufrutore, me minierat e hapura qiellore e margaritare , u bëre objekt i botës ziliqare.. 

Por e tashmja më thotë: – Ti Kosovë sot po i këndon shumë mirë këngët e tua , sepse  ju nxënës e qytetarë të Mitrovicës, dhe  gjithë nxënësit  e shqiptarët e  Kosovës  keni fituar Lirinë dhe   jeni të gjithë në zemrën e atdheut mëmë!.

Në orën 12-oo bëhej takimi i brezit të parë të maturantëve në   Komunën e Mitrovicës. Në zyrën e kryetarit të komunës, brezi i parë i maturantëve ishin ulur në pritje për takimin e 50- të . Kryetari i komunës, me shumë respekt e thjeshtësi  tha : 

“ – E kam për nder dhe jam shumë i emocionuar që jam para jush, mësuesit e mi të nderuar, që jeni brezi i parë i maturës 1954-1955″. 

       Biseda u zhvillua me shumë humor, një komunikim tepër i mrekullueshëm. Bëhet apeli i ish-maturantëve të parë. Mungon Ajet Morina ! Nderohet kujtimi i maturantit të parë që ishte pushkatuar në 1999 nga forcat serbe. Të pranishmit dëgjuan me interes fjalën e ish-maturantit të parë Murat Bejta, profesor i gjuhes frënge në universitetin e Sorbonës Francë. 

Moment emocionues  ishte  kur përshendeti drejtoresha e gjimnazit “Ismail Qemali”  :

 – Ju përshendes si vëllezër , si motra , e  si nënë, jam shumë e gëzuar që ndodhem mes popullit shqiptar të Mitrovicës. Jemi gjithmonë me zemër pranë jush. Kemi besim në rrugën e konsolidimit të institucioneve në Kosovë. Ju jeni të mençur, të zgjuar, zgjidhjet e kujdesshme tuajat do ta integrojnë në mënyrë të sigurt Kosovën në rrugën e integrimit Europian “.. 

D:\Foto Kujtime me zile\10649688_348899385278751_3890155228185097180_n.jpg

                Me intektualët  e gjimnazit “Frang Bardhi” Mitrovicë

     Prej këtij takimi të paharruar, u larguam për të marrë pjesë në koncertin që do të bëhej në pallatin e kulturës “Rexhep Mitrovica” buzë lumit Ibro. Kur u afruam afër urës,  forcat ushtarake franceze  nuk na lejonin  të  shkonim tek pallati “Rexhep Mitrovica”, sepse ato ditë kishte pasur acarime konfliktesh etnike me Mitrovicën Veriore.  Në këto çaste  ne u indinjuam dhe të revoltuar mërmëritëm zemërimin tonë nëpër dhëmbë, por situatën e zgjidhi Prof. i Universitetit të Sorbonës, i cili  sapo iu drejtua në gjuhën e tyre, ata na lejuan.Salla ishte mbushur me breza maturantësh në vite. Koncerti u hap me himnin Kombëtar të Shqipërisë. 

Gjithë salla  pothuaj  pushoi frymëmarrjen duke respektuar zërin e fuqishëm të Atdheut.

       Nxënësit e shkollave Mitrovicë dhe gjimnazi “Ismail Qemali” Tiranë dhanë numura të zgjedhur artistik.Por ajo që la më shumë mbresa ishte poezia e maturantes mitrovicare që drithëroi sallën. Për 10 minuta ajo recitoi vargje që s’do t’i harrojmë kurrë. 

Emocioni ishte në ajër. Era e LIRISË  mbulonte Mitrovicën 

“  – Duam sa më shpejt të përfundoj rruga Durrës- Kukës-Morinë, që ne shqiptarët e Kosovës të vijmë për cdo të shtunë në tokën mëmë, më tha tërë mall Aziz Hasani, dhe si me shaka vazhdon, ne po plakemi, duhet t’i njohim fëmijët tanë me Shqiperinë mëmë, t’i miqësojmë ,  pse jo, edhe të martohen që lidhjet tona të forcohen më shumë.Natën e 11 majit e kaluam nëpër shtëpitë e Mitrovicës.   Bisedat nuk mbaronin.  

     Dëshira ishte e madhe për të mësuar nga njëri-tjetri. Në mëngjesi i datës 12 maj hymë me emocione në  oborrin e gjimnazit  “Frang Bardhi”  që nuk do të harrohet kurrë., sepse  qindar   nxënës na rrethonin tërë dashuri e respekt. Kur u futën në mjediset e brendshm të gjimnazit , mësuam disa informacione e shënime karakteristike për gjimnazin e Motrovicës. Emri i shkollës  fillimisht ishte “progjimnazi shtetëror shqiptar 1946-1951, më vonë gjimnazi shtetëror 1951-1955 , dhe  gjimnazi i përzier 1955-1959.  Në vitin 1981 gjimnazi ishte vendosur në shënjestër nga regjimi serb. Dhuna dhe terrori shtetëror serb kulmoi në mars 1999,  ku u vranë profesorët Murat e Enver Halili, Latif Berisha, Rifat Mziu,  dhe nxënësit   Naim Tahiri e Bajram Musa.  U plagosën dhjetra nxënës, u burgosën qindra të tjerë.

    Një takim me shumë ngohtësi u bë në sallën e mësuesve, ku dejtoresha e shkollës “Ismail Qemali”  i dhuron diçka simbolike drejtorit të gjimnazit “F.Bardhi.” .

Ishin çaste gëzimi që nuk përshkruhen me saktësi. Pas fotografive të çastit na u bë përcjellja për t’u larguar. Rreth autobusit tonë u grumbulluan qindra- nxënës , që me buzëqeshjet e tyre na thoshnin : 

 “- Ejani përësëri ! 

Dhe ne, me urimin më të mirë, duke i përshendetur me dashuri ju thoshnim  : 

– Mirë se të vini në Tiranë.! 

Dhe sapo mbritëm në Tiranë, një telefonatë më ndërpreu mendimet..

 “- Alo … jam Aziz Hasani nga Mitrovica, si mbritët në Tiranë ?.

Të gjithë shprehëm falnderimin që nuk harrohet kurrë , duke i ftuar dhe ata të vijnë sa më shpejt në Tiranë.

     Dhe nuk vonoi ardhja  në Tiranë e maturantëve e mësuesve të gjimnazit “Frang Bardhi”. Në oborrin e gjimnazit “Ismail Qemali “  u pritën me shumë dashuri atdhetare vëllezërit  shqiptar të Mitrovicës.Në sytë e të gjithë të pranishme rrezatohej dashuri dhe lotë gëzimi. Në mjediset e brendshme të gjimnazit “Ismail Qemali”  kishte shumë gjallëri.Edhe muret na dukeshin sikur buzëqeshnin për takimet që po bënin maturantët  e gjimnazit “Frang Bardhi”  me maturantët ismailas.Pas veprimtarive emocionuese në gjimnazin”Ismail Qemali” ,vizituam së bashku Muzeun Kombëtar dhe Pallatin e Kongreseve. Midis maturantve u fiksuan shumë foto me buzëqeshjet e tyre të bukura. Maturantët e gjimnazit “Frang Bardhi” në këto takime shumëfishuan lidhjet shpirtërore të gjakut të përbashkët Arbënor.

Qatip Mara

Nju Jork 19.08.2020

ERË LUFTE NË MESDHE?

by

Nga Asllan BUSHATI- Ka disa javë që “antenat”e informacionit (e më gjërë), janë ngritur nga  lëvizjet që po bëhen  në rajonin e Detit Mesdhe.  Ato po transmetojnë njoftime për tendencën e zgjerimit të  hapsirave  teritoriale detare nga disa shtete, në kufijt e mendësive të perandorive të vjetra (egjyptiane, greke,  romake, bizantine, turke etj). Por, jo rrallë po flitet edhe për nevojën e  një rindarje të re të hapsirave detare (sipas konventës ndërkombëtare të 1982-shit), në një kohë që kanë kaluar më shumë se një shekull nga kufizimet e  Konventës së Lozanës. 

“Rindarja” dukshëm ka në brendësi pasuritë e mëdha të  hidrokarbureve (kryesisht gaz natyror), por edhe të naftës e të bitumit që ndodhen në këtë rajon, i cili historikisht ka prodhuar probleme.

 Por aktualisht më shqetësuese është fakti se pas deklaratave politike e diplomatike ka edhe lëvizje ushtarake sic janë manovrat e paplanifikuara  nga njëra anë forcat ushtarake greke, qipriote, italiane  e cuditrisht edhe franceze dhe nga ana tjetër ato turke e amerikane. Natyrshëm lind pyetja: cfarë po ndodh me rajonin dhe me NATO-n?

Në terma të përgjithëshme mund të themi se: Greqia pasi ka arritur marrveshje  për ndarjen e hapsirave detare me Egjiptin e Italinë, ka mardhënie shumë të vështira me Turqinë, gjë që ka cuar edhe në ngritjen e tensioneve ushtarake. Po ashtu Greqia ka mardhënie të ngrira edhe  me Shqipërinë për kufirin detar për arsye të vendimit të Gjykatës Kushtetuese Shqiptare.

Lidhur me këtë të fundit para disa ditësh Kryeministri grek Micotakis deklaroi në parlamentin e tij se Greqia është duke u zgjeruar nga 6 në 12 milje. Shkarazi solli si njoftim se po bisedohet edhe me Kryministrin shqiptar Edi Rama për këtë temë dhe bëri me dije se ministri i tij i jashtëm këto ditë do të vizitojë Tiranën. 

Le të presim se cdo të ndodh, por në gjykimin  tim, më shumë duket si një diversion drejtuar kundër  Turqisë se sa një përqëndrim vemendje për të zgjidhur problemin e kufirit  detar me vendin tonë. Por për një moment le ta marrim si version real dhe jo diversion. Në këto kushte në qoftë se Greqia vazhdon të insistojë se pjesë e ndarjes  do të jetë rikthimi tek Guri i Ksamilit dhe Ishulli i Othanojit, kjo është e papranueshme për asnjë shqiptar në trojet etnike e në diasporë. Nuk ka qeveritarë shqiptarë që mund  të tjetërsojë asnjë centimerër hapsirë shqiptare sepse ajo u përket gjithë shqiptarve kudo që janë pavarsisht se jetojnë në Shqipëri, Dardani, Maqedoninë perendimore, në Serbinë jugore, Mal të Zi, Camëri apo diasporë. 

Në këto kushte ska marrveshje. Zgjidhja vjen vetëm nga vendimi i Gjykatës Nërkombëtare që me siguri të plotë është e do të jetë në favor të Shqipërisë. Këtë grekët dhe kryeministri i tyre e dinë mirë. Por në se grekët kanë vendosur që si pjesë fundore do të marrin Ishullin e Korfuzit, atëherë cdo gjë është e mundëshme të zgjidhet me shumë lehtësi dhe të miratohet edhe në Parlamentin Shqiptar. Pra shkurt topi është në fushën greke dhe le ta luajnë si të duan. Po deshën ta mbajnë edhe të ngrirë dhe shqiptarët prap nuk janë të humbur. SHBA-ja ka 118 vjet që e ka konfliktin e ngrirë me Meksikën dhe nuk e konsideron humbje.

Prirem të pranoj dhe të theksoj se marrveshje të tilla janë delikate, të vështira, të lodhëshme me shumë politizime, por janë të domosdoshme dhe të përjetëshme. Klima konfliktuale midis Greqisë e Turqisë, lypset të përcillet nga ne shqiptarët pa mllef e paragjykime, por me dokumenta . Mllefi mund të shërbejë si nxitje e njerës apo tjetrës palë për veprime ushtarake të rrezikshme  në të cilën mund të digjet edhe Shqipëria. Ne kemi interest tona dhe lypset të punojmë për to, por nuk duhet të bëhemi as patericë e as shërbëtor i asnjerës palë.

Në se pala greke insiston në variantin e rrëzuar nga Gjykata jonë Kushtetuese, atëherë është e drejta legjitime e palës sonë që të shtrojë për zgjidhje para tyre, edhe  problemin e Camrisë,të pasurive shqiptare në shtetin grek, të transferimit të varrezave greke brenda kufijve të tyre shtetror etj.

Turqia në vend që ti përqaset  llogjikës së  ftoftë dhe të mbështes idenë e dërgimit të ceshtjes në Gjykatën Ndërkombëtare, priret nga autoritarizmi  i Erdoganit për ta agravuar më tej situatën e për ta zgjidhur ceshtjen me forcën e armëve. Në gjykimin tim  është avanturizëm. 

Ballafaqimi i Greqisë me Turqinë në hapsirën detare mesdhetare, (dy antare të vjetra të NATO-s), ka ndiellë fillimisht afrimin krejt të panevojshëm në konflikt edhe të Francës (fuqi bërthamore) duke u rreshtuar pranë Greqisë. Pas saj edhe Italia afrohet e i bashkangjitet këtij grupimi duke lënë të kuptohet se Greqia “ka të drejtë”. Duke patur parasyshë konventën e 1982-shit dhe të drejtën ndërkombëtare, si dhe për të mundësuar “arbitrin”, SHBA-ja afron një anije të madhe luftarake pranë forcave turke.  Ekuilibri vendoset përkohësisht por edhe aksidentalisht mund të prishet dhe zjarri i armëve të nis në detë e në tokë. Kjo është thjeshtë erë lufte, e cila është shkatërruese për cilindo. Ajo po gatuhet në guzhinat e politikës nga autoritaristët e avanturjerët, në  këtë kohë krize të thellë pandemike, ekonomike, morale e psikologjike jo vetëm të vendeve mesdhetare por të gjithë botës, në gjykimin tim është marrëzi e kohës.

SHQIPËRIA DHE ITALIA NGA KONGRESI I BERLINIT TEK LUFTA GREKO – TURKE

by

Nga ELENA GJIKA MERLIKA – KRUJA *-  Më 20 prill 1880, përpara Konferencës së delegatëve evropianë në Kostandinopojë, Lordi Fitzmaurice, Ambasador i Anglisë, shpaloste një zgjidhje të tij për problemin shqiptar: të formohej një Shqipëri autonome, ku të përfshiheshin katër Vilajetet, i Shkodrës, Janinës, Kosovës e Manastirit. Propozimi ishte pasojë e një shkëmbimi të gjatë e të imtë letrash e shpjegimesh ndërmjet përfaqësuesve anglezë në Turqi dhe Lordit Granville e mbështetej në nenin 23 të Traktatit të Berlinit që parashikonte ndryshime dhe reforma të mundëshme në Turqinë e Evropës. Propozimi në përgjithësi u prit keq, por nëse orvajtja britanike nuk dha frutat e saj, ishte i rëndësishëm fakti që çështja shqiptare vihej para Fuqive të Mëdha: ky popull ishte i pranishëm me të gjitha nevojat e tij e përbënte një faktor të rëndësishëm në historinë e Ballkanit. Për këtë dëshmojnë dokumentat anglezë, të paraqitura n’atë kohë në parlamentin britanik.

            N’Itali ngjarjet patën një jehonë të rëndësishme. Më 28 nëndor 1880 Francesco Crispi deklaronte: “Shqiptarët, si popujt e tjerë të përzierë n’atë pështjellim që është Perandoria Otomane, meritojnë të trajtohen si kombësitë e tjera…. në Turqinë evropiane ka një milion e gjysmë shqiptarë; është e vërtetë se ata nuk janë më ata të para katër shekuj e gjysmë…. por rënia e një populli nuk i jep të drejtë harresës së të drejtave të tij; harresa nuk mund të jetë kurrë një mbrojtje për një ministri italiane”.[1] Të tjera deklarata të ngjajshme nuk mungonin nga ana e njerëzve me përgjegjësi, gjithmonë në kuadrin e atyre parimeve që kishin formuar themelin e Rilindjes italiane. Më 1880 Franca pushtonte Tunizinë dhe është e njohur goditja e pësuar nga kjo ngjarje për dëshirat italiane: ishte frika se edhe në brigjet e Adriatikut, si n’ata afrikane, do të arrihej shumë vonë e më i gjallë bëhej interesi për Shqipërinë.

            Më 28 gusht 1881 u nënëshkrua Traktati Austro – Ruso – Gjerman, që zgjeronte Traktatin e fshehtë të 7 tetorit 1879 ndërmjet Austro – Hungarisë dhe Gjermanisë. Në Traktatin e ri Rusia merrte përsipër të mbante parasysh interesat e Austro – Hungarisë e të mos lejonte, jashtë një marrëveshjeje të përbashkët, asnjë ndryshim në statu quon tokësore të Turqisë evropiane; Protokolli i fshehtë shoqëronjës i njihte Austro – Hungarisë të drejtën të bashkëngjiste Bosnjën dhe Herxegovinën, kur t’a shihte të nevojshme.

            Italia, si pasojë e këtij Traktati, ishte e veçuar në Lindje, por ndërhynte Aleanca Tripalëshe më 1882 dhe Italia do të kishte që atëherë si aleate Austro – Hungarinë. Ishte një gjëndje ende më e vështirë për ndeshjet e pashmangëshme e të shumta të ndikimeve, veçanërisht në Shqipëri. Në krahasim me Italinë, Austro – Hungaria ishte pa dyshim në një pozitë më të mirë. Që nga viti 1857 Hecquart, konsulli i Francës në Shkodër, njoftonte Qeverinë e tij për depërtimin austriak, gjë të cilën e pohonte pak më vonë Merègnin. Mbretëria e Dyfishtë ndihmohej në veprën e saj të depërtimit në Veriun shqiptar, mes malsorëve e mirditorëve, nga lidhjet e tyre me Vatikanin, nga  mjetet financiare, nga aftësia e të dërguarve të saj, nga bashkëpunimi i klerit shqiptar për arsimimin e të cilit kujdesej me shumicë mjetesh, duke ndërtuar kisha, duke ndihmuar manastire, duke mbrojtur dhe nxitur kultin dhe besimin në Kishën e Romës. Italisë i mungonte ndihma e Vatikanit dhe mundësia e mjeteve të gjëra financiare, por nga ana tjetër, kishte mbështetjen e madhe të kolonive shqiptare si dhe kujtimin e veprës e politikës së Venedikut në Dalmaci e Shqipëri.

            Kundër sllavizmit punonin Komitetet shqiptare jashtë, kundër sllavizmit drejtohej politika e Austro – Hungarisë, kundër sllavëve luftonin prej dhjetëvjeçarësh popullsitë malsore të Veriut shqiptar. Në fakt ishte një gjëndje guerriljeje të përherëshme e dukej se Qeveria e Kostandinopojës nuk ishte krejt e huaj ndaj lëvizjeve të tilla. Arsye historike e të çastit shtynin kundër njëri tjetrit sërbët e shqiptarët. Forcat e sllavizmit, të ripërtërira, në një jetë të re në sajë të disa Fuqive, ishin vënë në kërkim të atyre territoreve që i quanin të domosdoshme për t’ardhmen e popullit të tyre. Nuk mund të mos pranohet se arsyet e të dy popujve, secili për hesapin e tij, quheshin të sakta, por nuk duhet harruar sa shkatërruese ishte politika e Portës që mbështeste kryengritjet shqiptare kundër sërbëve, duke krijuar n’ato vise një gjëndje të vazhdueshme shqetësimi të përhershëm, duke nxitur nacionalizmat e të dy palëve, duke u shërbyer prej tyre për të vendosur mbi ato treva autoritetin e Gjysmëhënës.

            Në Jugë po ashtu jetonin popujt fqinjë, shqiptarët e grekët. Shqiptarët shpesh janë qortuar se nuk kanë ditur të përfitojnë nga rastet e shumta e nuk kanë mbajtur një qëndrim të qartë, kur ngjarjet mund të ishin në dobi të tyre, si gjatë luftës greko-turke të 1897-ës. Por gjëndja në Shqipërinë Jugore nuk i jepte shqiptarëve një garanci të sigurtë mirëkuptimi e bashkëpunimi pa interes nga ana e grekëve, sepse këta prej vitesh ndiqnin një politikë të hapur shkombëtarizimi në trevat e fqinjëve të tyre, një politikë pa dyshim e aftë, e lidhur me interesat e Patriarkanës greke të Kostandinopojës, e drejtuar me metoda që nuk njihnin caqe, në një krahinë që do të ishte dëshmitare dhune, masakrash e poshtërimesh. Rumania bënte të njohur më 1905, në një Libër të Gjelbër, historinë e kobëshme të këtij depërtimi shkatërrimtar. Shëmbulli më i qartë i këtyre ndjenjave ishte kundërshtimi i shqiptarëve ndaj vendimeve të Berlinit. Më 1897, urrejtja e ngjeshur prej vitesh, shpërthente në luftën greko-turke.

            Veprimet ushtarake shihnin shqiptarët në luftë përkrah trupave otomane kundra ushtrisë greke. Janë të njohura ngjarjet para luftës  dhe përfundimet rrënuese për Greqinë të betejave të ndryshme. Edhe populli grek, i shtyrë nga një valë entuziazmi, e kishte dëshiruar këtë luftë e kishte bindur për çështjen e saj të drejtë shtetet e Evropës, përfshirë Italinë. Niseshin nga siujdhesa  garibaldinët vullnetarë, nën komandën e Ricciotti Garibaldit, ndërmjet tyre edhe deputetët Faci e Fratti. Më 21 prill grekët u sprapsën në Ligaria, më 23 braktisnin Matrin duke u drejtuar për në Larisë, linin Velestinin, Volon e më 5 maj dukeshin në ultësinë e Farsalës. Garibaldinët i mbanin besën traditave luftarake të Këmishëkuqëve, por fati i armëve greke ishte shënuar pakthyeshmërisht. Dihet se Greqia  u shpëtua nga ndërhyrja e fuqive t’Evropës, por dështoi synimi i përkëdhelur prej kohësh, për të pushtuar zonat e lakmuara të Shqipërisë së Jugut. Fshatrat e shkatërruera ishin aty dëshmitare të “entuziazmit” me të cilin ishin pritur grekët nga gjindja e Epirit. Ishte thelluar aq shumë hendeku nga urrejtjet, mëritë, masakrat e dhjetëvjeçarëve, saqë nuk arrinte t’a mbushte as urrejtja për shtypësin otoman. Shqiptarët nuk kishin faj kur zbrapsnin me zjarr luftarak ushtritë greke, nën habinë dhe përbuzjen e Evropës. Për ndjenjat greke ata që nuk besonin do të bindeshin kur të bëhej realitet Lidhja ballkanike e të bëheshin të njohura projektet e serbëve e të grekëve kundrejt popullit shqiptar.

            Dhe n’Itali nuk munguan ata që nuk miratuan sjelljen shqiptare n’atë rast, por Qeveria italiane e kishte bërë të njohur prej kohësh qëndrimin e saj: Italia dëshironte autonominë e kombësive të ndryshme, kur Perandoria turke nuk do t’ishte më në gjëndje të mbahej. Këtë politikë do t’a ndjekë vazhdimisht gjatë gjithë periudhës që do t’i paraprijë e do të pasojë fundin e zotërimit të Portës në Evropë. Më 6 tetor 1887, kur Nigra i kumtonte Francesco Crispit disa marrëveshje të kryera ndërmjet ambasadorëve të Austrisë, Anglisë e Italisë në Konstandinopojë, ministri italian shprehu gjithë mirëkuptimin dhe mbështetjen e tij. Ishin marrëveshje të mbështetura në tetë pika: “paqe, statu quo, mbështetje autonomive lokale, pavarësi nga Turqia, përfshirë dhe neutralitetin e ngushticave, mosnjohje të konçesioneve të saj për ndërhyrje në Bullgari në dëm të të drejtave sovrane të saj, dëshirë për të ortakësuar edhe Turqinë në veprimet e tri Fuqive, mbështetje asaj në rast ndërhyrjesh të sipërthëna ndaj të cilëve ajo ishte bashkëjetuese dhe e paaftë për qëndresë, pushtim i përkohshëm i disa pikave të Perandorisë otomane nga ana e tri Fuqive me marrëveshje për të rivendosur ekuilibrin.”[2]

            Por kjo marrëveshje nuk pati jetë të gjatë. N’atë vit mbaronte dhe traktati i parë i Tripalëshes dhe protokolli i ri sillte edhe një formulë kushtuar “les regions des Balkans”, gjithmonë në kahun e marrëveshjes së përbashkët e të këshillimeve të ndërsjellta, në prani të ndryshimeve të mundëshme në shumë të dëshëruarën Turqi t’Evropës.

            Në Shqipëri nuk pushonte për asnjë çast vepra e kombëtaristëve, të cilët nuk humbnin asnjë rast për t’i dërguar peticione e lutje Sulltanit, duke kërkuar me durim të njëjtat gjëra: njohjen e kombësisë, të drejtën e përdorimit të gjuhës së tyre, hapjen e shkollave shqipe. Një nga këto përkujtesa, më 1895, i kushtoi internimin dyqind bejlerëve.

            Simpatitë shqiptare prireshin nga Italia dhe nga Janina vinte një raport i konsullit italian, më datën 6 janar 1896, që përmbante pohimet e bejlerëve shqiptarë një nënshtetësi italian. Ndërmjet të tjerash thuhej: “Bejlerët shqiptarë i thanë Fantit se tashmë nuk kishte asnjë dyshim se fati i Turqisë po rrëkëllehej e që në mes të shpërbërjes së afërt, sytë e të gjithë shqiptarëve të vërtetë si të krishterë ashtu edhe myslimanë, ishin drejtuar paprerë përtej Adriatikut, tek Italia. Ata gjithashtu janë shprehur se nuk do të pranonin kurrë bashkim me Greqinë…”[3] Por nuk mungonin edhe mendime që mbështetje të këtilla të kërkoheshin edhe nën mbrojtjen austriake.

            Visconti-Venosta takonte në Monza Goluchowski-n në nëndor 1897 dhe marrëveshja mbetej e qëndrueshme përsa i përkiste Ballkanit në përgjithësi e Shqipërisë në veçanti. Një vit më parë, mbas Aduas, Italia kishte qënë e detyruar të mbyllte shkollat e saj në Prevezë, në Vlorë e në Durrës, mbasi kjo marrëveshje mund të shëmbëllente si një farë shpërblimi për lëshimet e mëparëshme. Por kur ministri italian takonte Goluchowskin ishte në fuqi marrëveshja austro-ruse për Ballkanin, e nënëshkruar në Petersburg në prill t’atij viti. Shqipëria përbënte një pikë të rëndësishme të kësaj marrëveshjeje, megjithëse propozimet, vendimet, zgjidhjet e parashikuara ishin të përcaktuara njëanësisht, mbasi ishte e qartë se Rusia nuk angazhohej krejtësisht, duke e quajtur “të parakohshëm” çdo vendim përkundrejt Shqipërisë. Austro-Hungaria e përfundonte, pavarësisht nga Italia, marrëveshjen e saj me Petërsburgun duke e ndarë Ballkanin me Rusinë në dy zona eskluzive ndikimi: “sfera e ndikimit të plotë të Rusisë përfshinte Bullgarinë, ajo e Austrisë Sërbinë. Sfera e ndikimit të kufizuar të Austro – Hungarisë përfshinte Maqedoninë, Selanikun, Shqipërinë; ajo e Rusisë pjesën tjetër të Turqisë n’Evropë.”[4]

            Nëse marrëveshja ishte me rëndësi të madhe për Austrinë sepse shmangëte luftën e gjatë e të heshtur ruse ndaj politikës ballkanike të Mbretërisë së Dyfishtë, por duke përjashtuar Italinë, mbi të gjitha nga problemi shqiptar, në siujdhesë trondiste besimin në një bashkëpunim italo – austriak në Shqipëri dhe asgjësonte pjesërisht vlerën themelore të Aleancës Tripalëshe. Por Italia hapte në Shqipëri konsullata, shkolla e përpiqej të kryente veprën e depërtimit fetar nëpërmjet Urdhërit Salezian, gjë që shkaktonte zëmërimin e hapur të Qeverisë së Vjenës.

            Në korrik 1899 Komiteti shqiptar i lëshonte një thirrje bashkatdhetarëve për një kongres në Bukuresht, që duhej t’ishte një dëshmi e fuqishme e mundësive dhe dëshirave të racës. Duhej të mblidhte të gjithë kombëtaristët jashtë shtetit, atë bërthamë tundulluesash bredharakë në kryeqytetet e ndryshme t’Evropës, shpesh pa mjete, të trishtuar e të lodhur nga ankthi i arritjes së qëllimit e i fitores, të pakuptuar herë herë edhe nga bashkatdhetarët, të padëgjuar nga interesat e politikës dhe të diplomacisë së Kontinentit.

*Marrë nga “REVISTA e SHQIPËRISË”, e drejtuar nga Francesco Ercole

Botim tremujor nën kujdesin e Qëndrës së studimeve për Shqipërinë, pranë Akademisë Mbretërore të Italisë.  Shtator 1942.

[1] Dokumenta të Parlamentit italian, 28 nëndor 1880

[2] Salvatorelli: “Aleanca Tripalëshe” Milano, Instituti për studimet e politikës ndërkombëtare, 1939, faqe 141 – 143.

[3] Francesco Crispi: “Çështje ndërkombëtare”, Milano, Treves 1923, faqja 239 e në vazhdim

[4] J. Larmeroux: “Politika e jashtëme e Austro – Hungarisë”, vëll. I Paris, libraria Plon, Plon-Nourrit e k. 1918, faqe 385

VITET E INTERNIMEVE

by

NGA Elena Gjika Merlika-Kruja-    

                Kam jetuar 47 vite në kampet e internimit, nga Tepelena në Vlorë, kantieri 216, nga Tirana, Kampi n.3, në Lushnjë,  Gradisht,  Pluk, Savër e së fundi në Grabian, kampe pune e dëbimi. Isha e huaj, italiane, e diplomuar, por kam punuar me ato gra e vajza shqiptare që më mësuan se si vihej barra e druve mbi shpinë, se si mbatheshin opingat prej lëkure derri, që habiteshin si jetonja, flisnja, merresha me problemet e tyre kur më kërkonin ndonjë këshillë, por më shfaqnin  dashuri e më jepnin  kurajo,  kemi kaluar një jetë të tërë.Kalonin vitet në kampin tonë, gjithmonë mes punës e gazermës, mes sëmundjesh e mungesash të çdo lloji. Sa shumë vuanin të moshuarit dhe të sëmurët, nëpër çfarë torturash kalonin, kuptohej kur të tregoheshin kushtet higjenike në të cilat jetohej. Nevojtoret, dhjetë gjithsej për dymijë vetë, ishin larg rreth dyqind metro. Natën duhej shkuar deri atje, edhe duke qënë të sëmurë apo të pamundur, në të kundërt dënimi ishte çnjerëzor: njeriut i varej në qafë një kanaçe me jashtëqitje dhe detyrohej të vinte vërdallë nëpër kamp një ditë, dy, tri, deri sa  t’a quanin “t’arsyeshme” xhelatët tanë. Ishte për të qarë e për të qeshur ajo tragjedi e tmerrshme!

            Ishte viti 1952, kishte tre vite që ishim “mysafirë” në Tepelenë. Jetonja me vjehrrën dhe djalin tim, dukeshim një trup i vetëm dhe një shpirt i vetëm. Im shoq, që ishte dënuar me 15 vjet pune të detyruar si “armik i popullit”, ndiqte kalvarin e tij në kampet e tmerrshme të Maliqit, ku të burgosurit duhej të thanin kënetën me krahë e jo me mjete  mekanike. Kanale gjigandë, që duhej të çonin drejt detit ujrat e shumta të kënetës, për të liruar qindra mijra hektarë toke, ky ishte objekti i punës së “armiqve të popullit”. Për vite të tëra nuk jemi parë, ndonjëherë këmbenim pak rrjeshta, kur e lejonin, për t’u siguruar se ishim gjallë.

            Erdhi pranvera, malet u veshën me gjineshtra, shumë gjineshtra me ngjyrën e verdhë dhe me aromën e tyre. Stina e bukur duhej të na jepte pak ngushëllim e më shumë fuqi në punën tonë. Ndërsa për ne ishte fillimi i një ankthi: nisnin shpërnguljet për arsye pune. Të tjera kampe na prisnin, të tjera mundime, të tjera “plane” të regjimit komunist, për t’u sendërtuar “për të mirën e popullit”, nëpërmjet vuajtjeve dhe poshtërimeve tona.

            N’atë vit i gjithë Vendi u godit nga një epidemi shumë e rëndë gripi, që pati viktima të shumta, dhe mund të merren me mënd pasojat për Tepelenën, ku mungonte çdo lloj forme e ndihmës mjekësore, ku nuk kishte barna, ku ishte i ndaluar zjarri e vdisnin shumë, sidomos pleq e fëmijë. Mungesa e ushqimit, virusi që përhapej, të grumbulluarit n’ato gazerma, na katandisën në skeletër shëtitës; megjithatë duhet të ngriheshim çdo mëngjes e të shkonim në punë, kush mbeste në rrugë gjysëm i vdekur çohej në kamp nga dy shokë për krahu ose duke e mbajtur me rradhë në kurriz. U sëmurën rëndë vjehrra dhe djali; për mrekulli i shpëtova ngjitjes së sëmundjes, kështu që mund t’u shërbeja kur kthehesha nga puna e gjatë natës. Filluan të përmirësohen sepse Zoti i madh vuri dorën e Tij, mbasi nuk kishim asnjë mjet me përjashtim të një barishteje që e mblidhja në mal, e zjeja e me atë lëng të hidhur i jepja diçka të ngrohtë.

            Të ftohtit po pakësohej me kalimin e ditëve, afrohej maji dhe epidemia zvogëlohej si shtrirje e si rrezikshmëri. Në një ditë të bukur me diell u zgjuam të befasuar nga një sërë kamionësh të ndritshëm, me një grup të madh policësh që i shoqëronin e që drejtoheshin nga një oficer i ri, me një sjellje më pak t’ashpër nga rojet tona të zakonshme e më i edukuar. Vinte nga Tirana dhe duhej të përfaqësonte “me dinjitet” ata që e kishin dërguar. Atë ditë nuk shkuam në punë: u bë një mbledhje e përgjithshme në fushën e gjërë të kampit, ku u lexuan shifra e të dhëna mbi realizimet e mëdha të regjimit për “të mirën dhe përparimin e popullit”, programe të tjera pune e, si përfundim, lista me emrat e atyre që brënda një ore duhej të linin kampin e Tepelenës për arsye pune e do të shpërnguleshin gjetiu, në një drejtim të panjohur deri në çastin e mbrritjes në vëndin e caktuar.

            Një heshtje e plotë nga të pranishmit dhe një pritje me dridhje: së pari nevoja për tridhjetë  puntore gra, emri im i pari në listë, “në krye të klasifikimit”, më pas 29 të tjera; pastaj burrat për dy qëllime të ndryshme, njëqind me ne gratë, njëqind gjetiu. Me të thënë e me të bërë: brenda një ore dysheku i palosur e i lidhur, një valixhe druri në dorë e të gjithë në rrjesht para kamionave që duhej të ngarkonin më parë teshat e, mbi këto, tridhjetë vetë në secilin automjet. Të kota lutjet për të më zëvendësuar me ndonjërën që nuk kishte fëmijë. Dolën shumë gra të reja që ishin gati të zinin vëndin tim, mbasi kisha një fëmijë dhe vjehrrën të moshuar e të sëmurë. I luteshin komandantit të operacionit të më linte në Tepelenë me të dashurit e mij, por nuk qe e mundur. Nuk mund të harroj kurrë atë skenë: vjehrra, pothuajse një hije, që më shihte nga dera e gazermës së madhe, djali im që kacavirrej në spondën e maqinës e më thërriste, polici që i binte duarve të tij me qytën e pushkës, ai që binte por nuk epej dhe ne që ishim shtrënguar pranë njëra tjetrës mbi dyshekët në një heshtje varri.

            Na dhanë një racion bukë e një presh, ishte e mjaftueshme për një ditë! Lotët e vjehrrës, që kishte zëvendësuar nënën të cilën nuk e shihnja prej dhjetë vitesh, nuk do të shuhen kurrë nga kujtesa ime së bashku me zërin e hollë të fëmijës time “mama, mama”. Të tjera gra e merrnin me të mirë e më thonin të ikja e qetë mbasi do të kujdeseshin ato për të, se së shpejti do të bashkoheshim përsëri… Kollona e gjatë e maqinave u nis e pak nga pak u zhdukën shembëlltyrat e të dashurve tanë dhe pamja e atij kampi të mallkuar.

            U nisa dhe Tepelenën nuk e pashë më kurrë. Kaluam në kampe të tjera vite të gjata, vënde të ndryshme, por gjithmonë me një ankth që na printe e na përcillte: e panjohura e së nesërmes. Ç’do të bëhej me neve?

  Elena Gjika Merlika-Kruja    

EUGJEN MERLIKA: PAK FJALË PËR NËNËN NË VITIN E NJËQINDTË TË LINDJES

by

“Nëna, jeni Ju që keni në dorë shpëtimin e botës”- LEON TOLSTOI-

Mban datën 27 gusht 1920 një letër që gazetari Sotir Gjika, drejtor i së përjavëshmes “Kuvendi”, të botuar në Romë, i dërgonte prej këndej mikut të tij Luigj Gurakuqi në Paris, antar i Dërgatës shqiptare në Konferencën e Paqes në kryeqytetin francez.

Mbas bisedave mbi çështjen shqiptare, që ishte tema qëndrore e letërkëmbimit ndërmjet këtyre dy shqiptarëve atdhetarë, Sotiri e përfundoi letrën me një njoftim: “Ime shoqe, e cila dje ndaj të gdhiri, u bë për së dyti herë nënë, e është mirë nga shëndeti, të falet me shëndet; Leka e foshnja e re, Elena, të puthin dorën.

Të përqafoj me mall

Sotir Gjika “

Foshnja do të quhej Elena Gjika. Babai i saj nëpërmjet saj deshi të ringjallë nënën e tij, të cilën e kishte lënë në vendin e lindjes, në Shtikë të Kolonjës, shumë vite më parë, për të mërguar në botën e madhe, në tre kontinente, duke filluar nga Egjypti, Sudani, Shtetet e Bashkuara e së fundi Italia. Por ai emër fëmije ringjallte edhe emrin e Dora D’Istrias së famëshme, me të cilën kishin lidhje familjare të zhytura në thellësinë e shekujve.

Elena lindi në Romë në Via Salaria, por mbas pak kohe familja u shpërngul në Bari ku babai i saj, Sotiri, ishte bashkëpuntori i gazetës “Corriere delle Puglie” për Ballkanin e kryesisht për Shqipërinë. Familja përbëhej prej tij, bashkëshortes Angela Lilly Quarta, mësuese nga Lecce dhe fëmijëve: Aleksandrit, dy vjeç e Elenës së sapolindur. Në Bari shëndeti i Sotirit mori tatëpjetën, mbas një misioni në jugë të Shqipërisë në kërkim të hollësive të vrasjes së gjeneral Telinit. 

Në Bari ai u takua me miqtë e vjetër të tij shqiptarë të ikur nga kthimi i Zogut në pushtet në 24 dhjetor 1924. Mes tyre ishin Luigj Gurakuqi dhe Mustafa Kruja, që vinin herë pas here në shtëpinë e tij. E shënova këtë fakt që me kohë u bë vendimtar në jetën e Elenës. Kjo nuk kishte mbushur ende pesë vjeç, kur “zio Luigi”, me të cilin ishte miqësuar shumë, mbrëmjen e dy marsit 1925, nuk arriti të vinte në shtëpinë e Sotirit, për të sjellë kukullën e premtuar Elenës, sepse mbeti i vrarë nga një dorë e mallkuar. Ajo dorë vrau edhe ëndrrën e Elenës së vogël që e ruajti për një kohë të gjatë në mëndje kujtimin e tij…

Nuk do të kalonin pak më shumë se dy vjet dhe Elena do të ndahej dhe nga babai i saj i dhëmshur, që në prillin e vitit 1927 do të ndërronte jetë larg saj, në një spital të Veronës. Kështu për fëmijët jetimë gjithshka do të lidhej me emrin e nënës që, si grua e qëmotme, në moshën 35 vjeçe vendosi të jetojë me kujtimin e dashurisë së burrit e me plotësimin e detyrës së rritjes së fëmijëve.   

Elena vazhdoi shkollën fillore e të mesme, duke u dalluar për rezultate shumë të mira në mësime, duke kaluar edhe dy vite  shkolle në një vit studimi. Mbas mbarimit të liceut shkoi për studime në Napoli, n’universitetin e atij qyteti, një nga më të lashtit n’Evropë. Atje u regjistrua në Fakultetin e Gjuhë – Letërsisë, ku u diplomua me rezultatin më të lartë (30 me lavdërim) në pranverën e vitit 1941, pa mbushur ende 21 vjetët. Në vlerësim të laureantes Akademia  e Shkencave t’Italisë i botoi tezën e diplomës, një studim mbi historinë e Vëndit tonë, që titullohej “Liria e Shqipërisë dhe politika italiane nga 1878 deri më 1912”. 

Relatori i tezës, filozofi i njohur Adolfo Ommodeo, i propozoi qëndrimin si docente në Universitet, duke i premtuar një katedër mbas dhjetë vitesh, por fati i saj do t’a shtynte në një drejtim tjetër. Miku i vjetër i familjes, Mustafa Kruja, që sa herë i binte rasti të kalonte në Bari ndalej për vizitë në familjen e Sotirit, kishte ndjekur me një interes të madh rritjen e Elenës, duke menduar për t’a patur një ditë nuse të djalit. E sendërtoi këtë projekt të tijin me miratimin e bashkëshortes së mikut dhe pëlqimin e vetë vajzës kur ajo ishte mësuese në liceun klasik të Barit në të cilin kishte studjuar vetë.

Viti 1942 do të shënonte kthesën e madhe të jetës së saj, duke e shkëputur nga profesioni i mësuesisë, si pasojë e martesës me Petrit Merlikën, që ishte diplomuar dy vite më parë si inxhinjer elektrik në Grenoblë të Francës. Familja e re filloi jetën e saj në Tiranë, kur vjehrri i saj, Mustafa Kruja kishte funksionin  e kryeministrit, por vazhdonte edhe punën shkencore me “Fjalorin e madh të gjuhës shqipe”. Elena kishte njohuri të thella për gjuhët klasike e shërbente si këshilltare për Krujën dhe Xhuvanin, që shpesh punonin së bashku për etimologjinë e fjalëve të ndryshme, sidomos kur ato i referoheshin atyre gjuhëve.

Disa vite më vonë, kur gjithshka ishte përmbysur në jetën e Elenës, kur i u desh të përballojë një fillim tejet të vështirë, me burrin e kunatin në burg, me një fëmijë dy vjeç e një vjehërr jo të re me vete, u drejtua tek profesori që e njihte mirë për të kërkuar ndihmën e tij, për të zënë punë si bibliotekare. Profesor Xhuvani i u përgjigj kështu kërkesës së saj: “Jo në Shqipëri, por as në gjithë Ballkanin nuk do të gjeja njeri më të përshtatëshëm për atë punë, por… nuk kam asnjë mundësi të të ndihmoj.”

 Ishte viti 1946 dhe Elena u vu para një dileme të fortë: t’i binte ferrit pash më pash, duke ruajtur familjen, martesën e fëmijën apo të braktiste gjithshka e të kthehej në Vendin e saj për të rifilluar një tjetër jetë e, mbase, një karierë të shkëlqyer universitare. Zgjedhja nuk ishte e lehtë, por ajo me karakterin e saj të fortë dhe me formimin katolik që kishte, e bëri menjëherë. Qëndroi për të rritur atë fëmijë së cilës i kishte dhënë jetën, për të ruajtur atë familje në të cilën besonte me gjithë forcën e ndjenjave të saj e, së fundi, për t’i mbajtur lart dinjitetin e familjeve të prejardhjes dhe të asaj të fituar. E shtynte n’atë drejtim dhe respekti e dashuria për vjehrrin e saj, të cilit ishte e vetmja që i thërriste baba.

Vazhdimi i jetës është përshkruar saktë në shkrimin e saj që po botohet, krahas pjesws sw dytw tw tezws sw diplomws.  Dy shkrime që i ndan hapësira e një gjysëm shekulli, njëri n’agim e tjetri në perëndim të një jete që kaloi në kampet e sprovave makabre të “socializmit”, një potencial intelektual e njerëzor i shpërdoruar barbarisht nga një regjim absurd dhe kriminal, një nga të shumtat histori të asgjësimit të intelektualëve nga një sistem që ngrihej mbi dhunën, urrejtjen e mashtrimin.

Në një fletore të vjetër, të ruajtur prej saj me shumë kujdes, në të cilën kishte mbajtur shënimet e saj, në një shkrim të datës 15 dhjetor 1988, në Grabianin e internimit të gjithë familjes, ajo i besonte asaj fletoreje të thjeshtë gjithë botën e saj shpirtërore të çastit. Ishte një rrëfim me vetëvehten në një gjëndje dëshpërimi, lodhjeje e vuajtjesh trupore, një çast humbjeje shpresash, një bisedë që ajo bënte me ne nga bota tjetër, sepse ajo fletore ishte ruajtur me kujdes deri sa ajo ndërroi jetë më 5 tetor 2002. Asnjëri nuk duhej t’a lexonte më parë. Amaneti u respektua. Po sjell për lexuesin pak fjalë:

“Jam plakё, por mё shumё se e moshuar jam e lodhur, e lodhur fizikisht e moralisht: mё duket se jetoj nё njё shkretёtirё, nё vetminё mё absolute. Janё tek un dy qёnie: njёra qё tё gjithё tashmё janё mёsuar t’a shohin, e ndoshta t’a durojnё, qё punon, flet, pёrgjigjet e hesht si njё automat nga mёngjezi deri nё mbrёmje; tjetrёn, atё mё tё vёrtetёn, nuk e njeh askush, ёshtё qёnia ime e ndaluar nё jetёn e shumё viteve mё parё, optimiste, buzёqeshur, e hapur ndaj sё bukurёs, muzikёs, poezisё. Sot prej saj mbeten vetёm kujtimet. Kujtimet e tё dashurve tё mij, qё nuk do t’i shoh mё kurrё, me njё dёshpёrim qё vetёm vdekja do tё mundet t’a qetёsojё….

   I dashuri im Petrit, kur u bashkuam nuk e dinim se sa e ashpër dhe e padrejtë do të kishte qënë jeta e jonë!…… Të kam flijuar një jetë, që do të mund të kishte qenë e ndryshme, por nuk pendohem: kam zgjedhur me vetëdije të plotë rrugën që do të përshkonja e do të përshkoj deri në fund….

Evgjen, biri im, ke qënë ti që më ke lidhur me këtë tokë e me këtë jetë. Kam quajtur për detyrë të të gjindesha pranë, të të ndihmonja kur ti të kishe nevojë, sepse nuk kishe kërkuar ti të vinje në këtë botë dhe mbi ty peshon gjithë barra e gabimeve dhe naivitetit që ka përshkuar familjen tonë… Un të bekoj, do të jem gjithnjë pranë, edhe prej botës së përtejme, e do të ndjesh gjithënjë në vesh fëshfërimën e zërit tim….”

Ato fjalë përbëjnë thelbin  e jetës së Nënës sime. Në vetminë që ndahej vetëm me krijuesin, ajo na shpjegoi me pak fjalë, vendimet më orpreme të jetës së saj, për përshkrimin e së cilës nuk do të mjaftonin vëllime të tëra. Për çudi nuk ka urrejtje n’ato rradhë, asnjë shprehje urrejtjeje për shkaktarët e vërtetë të tragjedisë së saj jetësore. Ka vetëm dashuri, për të cilën ajo flijoi jetën e saj e dashurinë ajo e mbarti deri në fund, në fjalët që i përsëriti nipit të saj: sa shumë të ka dashur gjyshja!  

Urrejtjen e ligjëshme të vdekësorit i a kishte fashitur Krishti e mësimet e tij për faljen, ato mësime që e shoqëruan dhe bënë të përballonte të gjitha mundimet e kalvarit të saj të dhimshëm.

Ato fjalë u shkruan 14 vite më parë se të ndrronte jetë dhe ajo nuk e pa t’arsyeshme t’u shtonte diçka në vitet që pasuan. Varra e jetës ishte shumë e thellë e ndryshimi i madh i vitit 1991, me të gjithë fuqinë e tij, nuk arriti t’i verë plagës barin e harresës…

E rikthyer në Itali mbas gati gjysëm shekulli, nuk gjeti asgjë nga ato që kishte lënë, qe e vetmja italiane që nuk pati mundësi t’i shihte t’afërmit e saj asnjëherë. U ngushullua me mbesat dhe nipin të cilëve u mësoi gjuhët e vjetra, letërsinë, filozofinë, njëlloj sikur t’ishte shkëputur një vit më parë nga mësimdhënia… Arriti të shohë vetëm diplomimin e mbesës së madhe, Edirës, por u la bekimin e saj të treve. U nda nga të dashurit më 5 tetor 2002, mbas një jave qëndrimi në spitalin e Latinës. U varros aty, por e la si amanet për së gjalli të kthehej në Shqipëri, Vëndi që i shkaktoi kaqë vuajtje, por edhe ai në të cilin gjeti respektin, dashurinë e mirëkuptimin e të gjithë bashkëvuajtësve. Mbas pak vitesh, kur do të jetë e mundur  administrativisht eshtrat e saj dhe të bashkëshortit do të gjejnë prehjen e përjetëshme mes pllakave të bardha prej mermeri të një varri familjar në Krujë.    

I fillova këto përsiatje me një fjali monumentale të Tolstoit, po i mbyll me një shprehje të një poeti e romancieri gjerman, jo shumë të njohur, A. Stifter (1805 – 1868), por tepër të thellë e ngushulluese:         

“Zemra e nënës është vëndi më i bukur për të birin, më pak i mundëshmi për t’u humbur, edhe nëse ai i ka flokët e bardha – e secili ka në tërë gjithësinë një zemër të vetme të bërë kështu.”

Faleminderit Nënë për gjithshka më dhurove në jetën time e për gjithshka më le si pasurinë më të çmueshme, karakterin tënd, forcën tënde në përballimin e jetës edhe në kushtet më të vështira, mësimet e Tua!

27 gusht 2020 Eugjen Merlika