Archives for December 2020

Nënpresidenti Pence vaksinohet përpara kamerave

December 18, 2020 by dgreca

Nënpresidenti i Shteteve të Bashkuara, Mike Pence u vaksinua për COVID-19 drejtpërdrejt në televizion të premten.

Zoti Pence, bashkëshortja e tij Karen Pence dhe Këshilltari i Përgjithshëm i Shtëpisë së Bardhë për Shëndetësinë Jerome Adams u vaksinuan nga stafi mjekësor, duke u bërë personalitetet më të larta deri tani që injektohen kundër koronavirusit.

Atyre iu injektua vaksina e prodhuar nga kompania Pfizer dhe partneri i saj gjerman BioNTech, që Administrata e Ushqimit dhe e Ilaçeve autorizoi për përdorim emergjent një javë më parë.

Nënpresidenti Pence është drejtuesi i Ekipit të Posaçëm për Koronavirusin në Shtëpinë e Bardhë.

Pasi iu përgjigjën pyetjeve të zakonshme nga mjekët, të tre ata e bënë vaksinën në ndërtesën e krahut ekzekutiv të Shtëpisë së Bardhë, të ulur përpara një perdeje blu dhe ekraneve ku ishin shfaqur fjalët, “E sigurt dhe efektive” dhe “Operacioni Warp Speed.”

Pritet që personalitete të tjera politike të veprojnë si ata. Kjo është pjesë e një fushate për të kapërcyer skepticizmin e publikut në lidhje me sigurinë e vaksinave, të cilat u janë nënshtruar provave klinike në shkallë të gjerë dhe analizave shkencore.

Ish-presidentët Bill Clinton, George W. Bush dhe Barack Obama gjithashtu kanë dalë vullnetarë për ta bërë vaksinimin në publik. Presidenti i zgjedhur Joe Biden, i cili pritet të marrë detyrën më 20 janar, do të vaksinohet javën e ardhshme, thanë ndihmësit e tij.

Eksperti amerikan i sëmundjeve infektive Anthony Fauci, i cili do të jetë këshilltari kryesor i zotit Biden për çështjet shëndetësore, tha se ai do të vaksinohet sa më shpejt që të jetë e mundur dhe se po priste që dozat të mbërrinin në Institutin Kombëtar të Shëndetit, ku ai punon.

“Shpresoj se kjo do të ndodhë brenda ditëve të ardhshme,” tha zoti Fauci të premten për televizionin NBC.

Ndërkohë, Presidenti në largim Donald Trump, ka inkurajuar njerëzit që të vaksinohen dhe të mbështesin programin e administratës së tij të quajtur “Operacioni Warp Speed” për të nxitur prodhimin dhe shpërndarjen e vaksinave. Por ai ende nuk ka njoftuar nëse do të vaksinohet.(Sipas Zerit te Amerikes)

DR. HOWARD OF BELLEVUE HOSPITAL ON VACCINE TRIALS AND MYTHS

December 18, 2020 by dgreca

Selected and edited by Rafaela Prifti/

Dr. Jonathan Howard, a Bellevue Hospital neurologist in New York City, who specializes in treating multiple sclerosis. He transitioned to leading a team of healthcare workers tending to COVID-19 patients. Dr. Howard volunteered for the AstraZeneca vaccine trials that are currently in phase 3. He is scheduled to take the second dose of the vaccine tomorrow. While there’s still more to learn about how the vaccines will work when distributed to millions of people, Dr. Howard explains that the COVID-19 vaccines developed this year are based on years of work on the safety and efficacy of the same type of vaccine. He debunks some myths about the vaccine and what people are getting wrong about it. FDA has authorized the Pfizer vaccine last week and is on track to approve Moderna.

When the first wave hit New York City, I planned on staffing Bellevue Hospital’s neurology consult service. Though some patients suffered catastrophic strokes, overall it was relatively quiet from a neurological perspective and there was little for us to do. As others marveled, it seemed like every other disease vanished for a month during the COVID-19 spike. As cases picked up, I transitioned to running on a floor team taking care of COVID-19 patients. All of the regular clinic patients were moved to video visits.

To be honest, there was not a great deal to do for most COVID-19 patients beyond giving them oxygen and hope for the best.

We would do our rounds, offer what we could to make them comfortable, and encourage them to lie in the prone position, as there is some evidence that this can help breathing. I also made sure that no patient on my team received any experimental treatments (such as hydroxychloroquine). Doing “nothing” is often very difficult for doctors, but is preferable to giving out unproven treatments unless patients are clearly dying or in a clinical trial. If patients were getting better, we would discharge them. If they were deteriorating, we would send them to the ICU. Not infrequently, we would return in the morning to learn that a patient had passed during the night.

I was honestly the most stressed just before the pandemic arrived, with frequent nightmares of patients dying in the hallways and streets. I started taking medication to help me sleep for the first time. While such scenes did occur at some hospitals, our emergency room was relatively quiet on most days and the vast majority of our patients were transferred from other hospitals, thus largely avoiding chaos. Still, the hospital intercom was the busiest I’ve ever heard it, with calls for the “airway team” blaring throughout the hospital every five minutes it seemed. I saw patients as young as 23 die alone, with no one by their side.

I was also worried about my own health and the health of my team. It turns out PPE works really well and most healthcare workers who contracted COVID-19 did so at home or from other healthcare workers in workrooms or cafeterias. However, this was not clear during the early stages of the pandemic, and like all healthcare workers, I wondered if I was bringing home a deadly virus to my family.

I’ve had a fascination with vaccines and people who oppose them ever since a former colleague of mine inexplicably turned against vaccines. This motivated me to learn more about vaccines and the myths that surround them. I even authored a chapter on the anti-vaccine movement in a book about pseudoscience The Conspiracy Against Science.

One of the most common myths about vaccines is that they are not properly tested for safety.

Having argued for years that vaccines are properly tested, I jumped at the chance to participate in a vaccine trial myself. I’ve always believed that people who participate in medical research are doing a noble thing. If no one volunteered for such research, medicine would never advance

I received my first shot of the vaccine or placebo at Bellevue Hospital in mid November. Although I work at Bellevue Hospital, I still had to enroll in the study by filling out a general online form for people interested in participating in vaccine trials. I was sent information about the trial and what to expect on the first visit. My experience has been pretty boring so far, which is of course good news. My first visit on November 19 lasted just over an hour. I had a complete medical history and physical exam, which fortunately for me was quite brief. I was tested for COVID-19, given some snacks, and then received the shot. Although I of course don’t know whether I got the real vaccine or a placebo, I am fairly certain I got the real thing. I woke up the next day feeling pretty rotten: I had a sore arm, a low-grade fever, muscle aches, and a headache. This lasted for about 24 hours, except for the sore arm, which lasted for a few days. Considering the horrors I witnessed during New York’s surge, this was a minuscule price to pay for the end goal of developing a COVID-19 vaccine. I’ll get my second dose on December 18. In the meantime, I have to check in weekly via an online questionnaire to see if I have any symptoms. Staff is available to me 24/7 if I have any questions or problems Though I am fairly confident I have some protection against COVID-19, I have not changed my behavior at all. I am not perfectly certain I received the real vaccine and I have yet to get the second dose. Even after this, I will continue to be cautious. No vaccine is perfectly effective, and it is possible that the vaccines will prevent people from getting sick themselves, but not from spreading the disease to others.

The AstraZeneca trial I’m in is a Phase 3 trial, which are the largest trials that determine whether a vaccine is truly safe and effective.

However, even before the vaccine got into my arm, years of work had been done on the safety and efficacy of this type of vaccine. The AstraZeneca vaccine is an adenovirus-based vaccine that uses a harmless, modified cold virus to induce an immune response against SARS-CoV-2, the virus that causes COVID-19. Overall the vaccine appears to be about 70% effective, though unexpectedly, a lower dose of the vaccine appears more effective than a higher dose. It’s unclear why this might be and needs to be confirmed in larger studies. It’s also a relatively inexpensive vaccine and does not need to be stored at extremely low temperatures. Overall research into vaccines for coronaviruses has been going on for years, and a vaccine using the same technology has previously been approved for Ebola. So, scientists were fortunately not starting from scratch in designing these vaccines — another reason progress was so rapid this year. Even when the Phase 3 trials are done, we’ll still have a lot to learn about them. Though they appear very effective in clinical trials so far, we’ll have to see if this holds up in the “real-world.” While the vaccines are highly effective in preventing disease, no one knows if people can remain asymptomatic carriers, spreading the disease to others. No one knows yet if the vaccine will confer lifelong immunity or if boosters may be needed on a periodic basis. Additionally, rare side effects may only be revealed once a vaccine has been given to millions of people, though determining causality is difficult outside of a controlled trial. After all, if we gave 100 million people a cookie, unexpected negative side effects or reactions would likely happen to some of them. We may also learn that the COVID-19 vaccines have unexpected benefits. The measles vaccine, which has been around since the 1960s, was recently shown to confer protection against other infectious diseases. Given these unknowns, anyone who gets a COVID-19 vaccine will be contributing to medical research in some way. And of course, we will certainly be learning about the long-term side effects of COVID-19 itself for many years. Many survivors will have their lives permanently altered by this virus.

Overall, I’m very optimistic about 2021 and that by the summer or fall, we should have a gradual return to normal. The completion of multiple successful trials for a new virus in under a year is undoubtedly one of the greatest scientific achievements in the history of medicine. The hardest part might be getting the vaccine delivered to people around the world and convincing them to take it. Still, I am beyond proud to have played a small role in this project.

Jonathan Howard is an Associate Professor of Neurology and Psychiatry at the NYU Langone School of Medicine and a neurologist at Bellevue Hospital.

KUR, KU DHE PSE U SHKRUA ‘DHIATA E RE’?

December 18, 2020 by dgreca

Studimet e Preof. Asc. Dr. Thanas L. Gjika e botuar në gjuhën shqipe Kur dhe ku u shkrua Dhiata e Re, MEDAUR Tiranë 2007, 503 f. dhe Shën Pali punoi dhe në birgjet e Adriatikut, OMSCA-1 Tiranë 2014, 496 f., u vlerësuan prej Imzot Joahan Pelushit – Metropolit i Korcës, Prof. R. Dean Davis – Shef i katedrës së Teologjisë në Atlanic Union College, Prof. Akademik Jorgo Bulos, etj, por nuk u bënë objekt diskutimesh në simpoziume shkencore. Tani ai po përgatit një përmbledhje rreth 150 faqe, e cila do të përkthehet e botohet anglisht. Ky libër do t’u shpërndahet disa institucioneve shkencore, universiteteve dhe studjuesve amerikanë dhe europianë që merren me studimin dhe botimin e Dhiatës së Re. Pasi të lexohet ky libër autori do të nxisë organizimin e disa simpoziume shkencore ndërkombëtare, ku do të diskutohet për përmirësimin e disa shënimeve shpjeguese për kohën dhe vendin e hartimit të librave të Dhiatës së Re dhe i hartave ku skicohen udhëtimet misionare të Shën Palit edhe në disa fshatra e qytete iliro-shqiptare

Auroti pati mirësinë të na dërgojë për botim hyrjen e këtij studimi, që mban titullin KUR, KU DHE PSE U SHKRUA ‘DHIATA E RE’.

Hyrje

Bibla, për vlerat e shumta morale, fetare, historike, letrare, etnografike, psikologjike është një nga veprat më madhore të njerëzimit. Ajo vijon të jetë vepra më e botuar, më e lexuar dhe më e studiuar në botë e pajisur me një aparat shumë të pasur kritik. Ky aparat përmban shënime sqaruese teologjike, historike, letrare dhe tekstologjike për çdo libër të Biblës (libra quhen edhe letrat e apostujve). Në këto shënime jepen shpjegime për jetën e autorëve, për kohën, vendin dhe shkakun pse u hartua çdo libër. Këto shënime janë më të detajuar në pjesën e dytë të Biblës, që quhet Dhiata e Re (më tej DhR), ku riprodhohen disa harta për të treguar vendet dhe kohën e udhëtimeve misionare të apostullit Pal.

Për rolin e madh që ka luajtur e luan kjo vepër në zhvillimin e mendësisë njerëzore, kjo punë shkencore tekstologjike vlen të pasurohet e të përsoset sa më mirë. Them, të pasurohet e të përsoset sa më mirë, sepse, ndërsa komentet dhe shënimet teologjike janë hartuar me nivel të lartë shkencor, shënimet ku sqarohen problemet se kur dhe ku u hartuan librat e DhR, se kur filluan e kur mbaruan katër udhëtimet misionarë të Shën Palit, si dhe hartat e udhëtimeve III dhe IV, kanë pasaktësi, të cilat hasen si në shënimet e DhR dhe në fjalorë, enciklopedi, artikuj revistash dhe faqe interneti, ku trajtohen fillimet e Krishtërimit.

Në të gjithë botimet e Biblës, në shënimet sqaruese për kohën dhe vendin e hartimit të librave të DhR jepen kohë (data) dhe vende të ndryshëm hartimi për secilin libër. Mirëpo shkencërisht një letër / një libër shkruhet në një kohë e në një vend dhe jo në dy, ose tre kohë dhe as në dy ose tre vende të ndryshëm.

Hartat e udhëtimeve misionare III dhe IV të Palit janë të ndryshme në botime të ndryshme të Biblës. Për udhëtimin e tretë misionar në hartën e aprovuar prej Koncilit të dytë të Vatikanit (Second Council of Vatican, 1962 – 1965) shënohet se Pali pasi shkoi nga Antiokia e Sirisë në Efes, Troas e mbërriti në Thesalonik vijoi rrugën në këmbë derisa shkoi në Korint duke kaluar nëpër Thesali. Gjatë kthimit për në Jerusalem, shënohet se ai kaloi përsëri në këmbë nga Korinti në Thesalonik e Filipi. Pastaj kaloi me anie në Troas, Milet, Patara, Tiro, Ptolemaida, Cezarea dhe mbërriti në Jerusalem.

Mirëpo kjo hartë le jashtë vizitën e Palit dhe të grupit të tij në anën perëndimore të Provincës së Maqedonisë dhe vajtjen deri në Provincën e Ilirikut (Illyricum), fakt që e ka pohuar ai vetë në Rom 15:19. Këtë fakt e kanë pranuar dhe e pranojnë Kisha Shqiptare Katolike dhe Kisha Shqiptare Ortodokse, por këto nuk e pasqyrojnë në harta. Kurse disa studjues e botues të hershëm e të sotëm të Biblës e kanë pasqyruar në harta të ndryshme.

Në këtë studim analizohen të dhënat e shumta që u nxorën nga analiza e tekstit të DhR, nga studimi i veprës Illyricum Sacrum Tomus VII / 1, 1818, i historianit italian Daniele Farlato (Danieles Farlatus), nga një dhënë e historianit shqiptar Marin Barleti në veprën Historia e Gjergj Kastriotit Skëndebeut, nga disa gojëdhëna dhe toponime shqiptare që lidhen me emrin e Sh. Palit dhe nga ndjekja e lëvizjeve të nxënësve të tij si Akuila, Prishila, Sosteni, Apoloni, Luka, Titi etj. Mbi bazën e këtyre të dhënave u hartua në fund të këtij studimi një hartë e përmirësuar për udhëtimin e tretë misionar të Palit. Në këtë hartë, pjesa e parë e këtij udhëtimi, pra kalimi nga Antiokia deri në Efes, është në përputhje me hartën zyrtare. Po kështu është në përputhje me hartën zyrtare dhe pjesa e kthimit nga qyteti Filipi deri në Jerusalem. Ndryshimet janë bërë përsa i përket vendeve që Pali vizitoi gjatë marsit të vitit 55 mb. K., deri në maj të vitit 57 mb. K., kur Pali e Luka kaluan nga porti Kenkrea në qytetin Filipi gjatë kthimit për në Jerusalem.

Para largimit nga Efesi, në hartën e re të këtij studimi shtohet një vizitë që Pali bëri në qytetin Kolose gjatë marsit 55, të cilën Luka e ka përmendur shkurt: “Atëhere dërgoi në Maqedoni dy nga ata që i shërbenin, Timoteun dhe Erastin, dhe vetë ndënji dhe ca kohë në [distriktin e] Azisë (Vep 19:22). Shprehja ndënji dhe ca kohë në [distriktin] e Azisë nënkupton vizitën e Palit edhe në Kolose. Këtu ai shkroi letrën kanonike Galatasve, e cila është letra e dytë që ai shkroi për kishat e Galatisë së Jugut. Letrën e parë për Galatasit, e cila ka humbur, ai e shkroi në Efes para se të shkruante letrën e parë për Korintasit (1Kor 16:1). Pali, pasi u kthye sërisht nga qyteti Kolose në Efes, në Troas, Filipi, Amphipoli, Apoloni (e Egjeut) e ndali në Thesalonik. Këtu kaloi dimrin e viteve 55-56 mb. K (shih kap IV). Pjesa e udhëtimit nga Efesi deri në Thesalonik shënohet sipas hartës zyrtare. Kurse më tej bëhet shtesa më e rëndësishme. Pali pasi dimëroi në Thesalonik, prej ku dërgoi një letër në Korint me Titin, Lukën e një dishepull tjetër, vijoi udhëtimin e tretë duke shkuar në këmbë jo drejt e në Korint duke kaluar nëpër Thesali, por duke kaluar në anën perëndimore të Provincës së Maqedonisë drejt bregut lindor të detit Adria (sot Adriatik). Shënohet vajtja e tij deri në qytetin port-lumor Lissus (sot Lezha në Shqipëri), që ishte kryeqedra e krahinës jugore të Provincës Illyricum. Më tej shënohet vajtja me anie nga porti-lumor Lissus te një qendër banimi në gjirin e kepit të Dyrrachut. Në harta të vjetra ky kep shënohet me emrin Capo di Paolo (Kepi i Palit), kurse populli shqiptar sot e quan Kepi i Pallës, ose Bishti i Pallës. Më tej Pali shkoi në këmbë në qytetin port Dyrrach (sot Durrës i Shqipërisë). Më tej, në këtë pjesë të re të hartës së udhëtimit të tretë misionar të Palit, shënohet kalimi nëpër tokë deri në qytetin Nikopol (Nikopolis) dhe vajtja nga Nikopoli në Korint. Në rrugën e kthimit për në Jerusalem, shënohet se grupi kaloi nga Korinti në Filipi, jo në këmbë, por me anie nga porti Kenkrea në portin Neapolis e pastaj vajtja në këmbë në qytetin Filipi. Kalimi nga qyteti Filipi deri në Jerusalem jepet në përputhje me hartën zyrtare.

Njohja e vizitës së Palit në qytetin Dyrrach lehtësoi analizën e tekstit te letrës kanonike Romakëve. Nga analiza e shumanshme e kësaj letre, doli se pjesa Rom 1-15 është një letër e plotë e shkurar në qytetin-port Dyrrach për të krishterë të panjohur të Romës. Kjo letër iu dha Alikës e Prishilën ta përdornin si material predikimi gjatë punës në Romë. Kurse pjesa Rom 16 është fragment i një letre të shkurtër, që Pali e shkroi për besimtarët e njohur të Romës për t’ua rekomanduar Febën (Phoebe) dhe për t’i porositur ata që ta ndihmonin Febën sepse dhe ajo e kishte ndihmuar atë dhe shoqëruesit e tij për të shpëtuar nga komploti i judenjve (Vep 20:3; Rom 16:1-2).

Njohja e ndalesës së Palit në Dyrrach dhe krijimi i kishës në këtë qytet gjatë udhëtimit të tretë misionar shërbeu si ajo prerja e nyjës gordiane dhe ndihmoi për të kuptuar se ku kaloi Pali me grupin e tij pasi u largua prej Thesalonikut në mars 56 e deri në nëntor 57, kur arriti në Korint, ku kaloi tre muaj derisa u nis për në Neapolis e Filipi (Vep 20:1-3). Ndalesa dhe puna misionare e Palit në qytetin Dyrrach gjatë qershor-korrikut të viti 56 mb. K., ndihmon për të kuptuar se të dhënat e Menologut grek të përkthyer italisht prej Peshkopit Sirletano, janë të të sakta. Aty shënohet se në vitin 58, pra dy vjet pas vizitës së Palit, kisha e krishtere e Dyrrach-ut kishte 70 familje anëtare dhe Apoloni e Cezari ishin peshkopë të saj. Këto të dhëna ndihmojnë gjithashtu për të kuptuar se cilët ishin familjarët e Cezarit, që iu ndodhën pranë Palit gjatë burgimit të parë në Romë (Fil 4:22) dhe se Pali gjatë udhëtimit të katër misionar e mori Apolonin në qytetin Dyrrach, të cilin e përmend te letra Ti 3:13.

Për udhëtimin e katër misionar nuk ka hartë të pranuar zyrtarisht, por në disa botime të NIV SUDY BIBLE Zandervan MI. USA riprodhohet një hartë ku shënohet kalimi i Palit duke shkuar nga Roma në Spanjë e pastaj në Mesdheun Lindor. Kjo hartë është krijuar duke u mbështetur te supozimet e historianëve Rev Conybeare W. J. dhe Rev J. S. Hoswon, të cilët e zgjatën këtë udhëtim deri në vitin 67 mb. K. Pali në letrat e tij nuk përmend asnjë emër qyteti ose personi që lidhen me qytete të Mesdheut Perëndimor dhe, si vërtetohet në këtë studim, ky apostull, kur u lirua nga burgimi i parë i Romës, nuk shkoi drejt Spanjës por shkoi drejt Jerusalemit për të ndihmuar kishën mëmë mbasi judenjtë që nuk besonin kishin vrarë Jakobin peshkopin e asaj kishe. Kjo hartë bie ndesh dhe me faktin se apostujt Pjetër e Pal u martirizuan më 29 qershor të vitit 64. Këtë datë të martirizimit të tyre e kanë celebruar të gjitha kishat e krishtere gjatë njëzet shekujve. Këtë datë e kanë përforcuar Dionisi, peshkopi i kishës së Korintit dhe Eusebi (shih kap VIII Martirizimi i apostujve Pjetër e Pal).

Në këtë studim për udhëtimin e katër misionar të Palit është skicuar një hartë e re, ku shënohen vetëm emra qytetesh të Mesdheut Lindor ku Pali mori, ose la, nxënës të tij, ose shkroi letra (shih kap VII).

Vështirësitë për të përcaktuar sot se kur e ku u hartuan librat e DhR e kanë burimin që në kohën e hartimit të tyre, sepse autorët e tyre nuk shënuan as datën dhe as vendin e hartimit. Ata ua jepnin, ose ua dërgonin, shkrimet e tyre lexuesve të cilët i njihnin personalisht, prandaj nuk e ndjenë të nevojshme të shënonin kohën e vendin e hartimit dhe shpesh herë as emrin e autorit. Përcaktimi i emrit të autorit lindi si nevojë kur u grumbulluan këto shkrime dhe filluan të riprodhoheshin në shek II si libër më vete me emrin Dhiata e Re. Ata, që u kujdesën për grumbullimin dhe riprodhimin e DhR, duke mos qenë të sigurt se kur dhe ku ishte shkruar çdo libër i DhR, u mjaftuan duke shtuar vetëm emrin e autorit, mbështetur në traditën gojore dhe në disa të dhëna që përmbanin tekstet e këtyre librave. Disa gabime për kohën dhe vendin e hartimit të librave të DhR e kanë burimin te libri i historianit Eusebius. Ky e ritregoi historinë e lindjes dhe të zhvillimit të Krishtërimit duke u mbështetur në librat e Lukës e të disa autorëve të tjerë dhe në të dhëna të traditës gojore pa bërë analiza kritike e verifikime.

Disa letra kanonike të Palit kanë problem lidhur me karakterin fragmentar të tyre. Pali i shkroi letrat e veta në pergamena, të cilët hapeshin kur lexoheshin nëpër kishat që ai ua kishte dërguar. Pas leximit pergamenat mblidheshin rollo dhe viheshin mënjanë. Në procesin e hapjes dhe mbledhjes së pergamenave gjatë dhjetëvjeçarëve, derisa u bë grumbullimi i tyre prej kishës së Efesit në vitet 90 mb. K., disa pjesë të fillimit ose të fundit të pergamenave kuptohet se ishin këputur dhe humbur. Për të ndalur procesin e humbjes së mëtejshme, Onesimi, Peshkopi i kishës së Efesit, me ndihmësit e tij, i bashkuan fragmentet e grumbulluar dhe krijuan letra të përbëra. Për këto letra, që nuk ishin letra të zakonshme të Palit, nuk u shtuan shënime për të sqaruar faktin se ato ishin letra të përbëra dhe se ku mbaronte njëra pjesë e ku fillonte pjesa tjetër. Mënyra si janë bashkuar fragmentet, tregon se Onesimi me kolegët e tij i bashkuan pjesët fragmentare për t’u dhënë pamjen e një letre që ka hyrjen, trupin e letrës dhe mbylljen. Kuptohet se po të jepeshin shënime të tillë, mund të lindnin te lexuesit dyshime për origjinalitetin e besueshmërinë e tekstit.

Edhe sot në botimet e Biblës për masat e gjera të lexuesve, nuk sqarohet karakteri fragmentar i letrave të përbëra të Palit. Të gjitha letrat e këtij apostulli trajtohen si letra të zakonshme që kanë tri pjesë përbërëse: adresën, trupin e letrës dhe mbylljen. Mirëpo në disa botime, që u drejtohen lexuesve të kualifikuar, jepen sqarime se midis letrave të Palit, letrat Romakëve, 2Korintasve, 1Thesalonikasve dhe Filipianëve janë letra të përbëra nga bashkimi i dy fragmente letrash të shkruar në kohë e në vende të ndryshëm. Midis këtyre botimeve të përgatitur nga studjues e botues të njohur po përmend disa: James D. G. Dunn, The Word Biblical Commentary Gen. Ed. David A. Hubbard & Glen W. Barker, Word Books Publisher WACO, Texas 1988; Joseph A. Fitzmyer S. J., The New Jerome Biblical Commentary, Edited by Raymond E. Brown S.S. Joseph A. Fitzmyer S.J. Roland E. Murphy O Carm, USA 1990; Carolyn Osiek, The Catholic Study Bible Second Edition New American Bible, Editors Donald Senior & John J. Collins, Oxford University Press 2006. Në këto botime edhe pse pranohet se këto katër letra të Palit janë letra të përbëra nga bashkimi i fragmente letrash, nuk jepen përcaktime të saktë për kohën dhe vendin e hartimit të secilit fragment. Kjo dobësi ka ardhur nga fakti se autorët nuk i kanë trajtuar si duhet të dhënat e brendshme që kanë këto fragmente dhe nuk kanë njohur disa momente të jetës së Sh. Palit, autorit të tyre.

Në këtë studim argumentohet se perveç këtyre katër letrave të përbëra të Palit janë të tilla edhe dy letra të tjera kanonike, letrat 1Korintasve dhe Hebrenjve. Për fragmentet ose pjesët që përbëjnë këto gjashtë letra kanonike është përcaktuar, si për të gjitha letrat e tjera një datë hartimi që shtrihet brenda një periudhe njëmujore dhe si vend i hartimit një qytet i vetëm. Kjo është arritur përmes analizave të të dhënave të brendshme të këtyre letrave, të problemeve që trajtohen në to, të të dhënave biografike të autorit dhe të shkakut / shkaqeve pse u shkrua secila letër.

Për të gjetur se cilat letra të Palit kanë formë kompozicionale të zanonshme dhe cilat letra kanë formë kompozicionale të përbërë, në këtë studim u bë për të parën herë analiza e tipologjisë së ndërtimit të gjithë letrave të tij. Kurse për të përcaktuar se kur dhe ku u shkruan letrat e Palit dhe të autorëve të tjerë të DhR autori i këtij studimi krijoi një pyetësor me nëntë pyetje. Duke ia drejtuar këto pyetje secilës letër dolën përgjigjet që ndihmuan për të dhënë përcaktime të saktë për kohën e vendin e hartimit të çdo letre, pra dhe të letrave të cilave u përkasin fragmentet (Shih: kap I, Metoda jonë e studimit, si dhe analizat e çdo letre kanonike në kapitujt përkatës).

Ndryshe nga studimet e mëparshëm mbi jetën e veprën e apostullit Pal, këtu i është dhënë rëndësi dhe jetës së shoqëruesve të tij dhe faktit se kush e shpinte çdo letër. Po ashtu në këtë studim është pasur parasysh ligji romak i lundrimeve, i cili lejonte lundrimet në detin Mesdhe vetëm nga 10 marsi deri në 10 nëntor, kurse gjatë dimrit nuk kryheshin lundrime, dhe as udhvtime të gjata në tokë, pra nuk kryheshin as komunikime e dërgim letrash.

Me punën e tij misionare dhe veprat e shkruara, Pali u bë misionari më i frutshëm i Krishtërimit. Për vlerat e shumta që ka jeta dhe vepra e tij, ai është vlerësuar e studjuar në shekuj më shumë se misionarët e tjerë dhe do të vijojë të studjohet. Do të vijojë të studiohet, sepse jeta e vepra e tij i vlejnë çdo individi për tu bërë më i ndershëm, më i sjellshëm dhe më i qëndrueshëm ndaj vështirësive të jetës dhe tundimeve të djallit.

Ky studim, përveç shfrytëzimit të literaturës shkencore e materialeve që nuk i kishin njohur, ose i kishin nënvleftësuar, studjuesit e derisotëm, ka dhe prioritetin se autori i tij ka formim ndërdisiplinor si historian, studjues e komentues tekstesh, gjuhëtar, njohës i mirë i gjeografisë dhe i historisë së Shqipërisë, etj. Ky formim i shumanshëm e ndihmoi atë për të përdorur një metodë të re studimi, metodën kombinatore, e cila e studjon objektin duke përdorur të dhëna të disa shkencave dhe jo të dhëna të një shkence të vetme. Metoda kombinatore u pasurua edhe me analizën tipologjike të formës kompozicionale të letrave të Palit dhe me përdorimin e një pyetësori të krijuar e zbatuar për herë të parë në këtë studim. Kështu u bë e mundur tëpërcaktoheshin më saktë se cili është autori i çdo letre; se cilat prej tyre nga ana kompozicionale janë letra të zakonshme dhe cilat janë letra të përbëra, dhe se kur e ku u shkrua secila letër.

Në këtë studim krahas të dhënave të reja për jetën dhe veprën e Sh. Palit sillen dhe shumë të dhëna të reja për jetën dhe veprën e Sh. Lukës, i cili bashkë me Palin përbën dyshen më të rëndësishëm të autorëve të DhR.

Studjuesit e sotëm të DhR e kanë nëvlerësuar Lukën sepse e kanë keqkuptuar hyrjen e ungjillit të tij. Ata thonë se Luka ishte një i krishterë i brezit të dytë. Mirëpo ky mendim nuk mund të mbështetet nga fjalët që shkruan Luka te hyrja e ungjillit:

Mbasi shumë veta ndërmorën për të renditur tregimin e ngjarjeve që ndodhën në mesin tonë, ashtu si na e përcollën ata që e panë me sytë e tyre që nga fillimi dhe u bënë shërbyes të fjalës, m’u duk e mirë edhe mua, pasi i hetova të gjitha gjërat me kujdes që nga fillimi, të t’i shkruaj sipas radhës, fort i nderuari Theofil. (Lk 1:1-3).

Shprehja: shumë veta ndërmorën për të renditur tregimin e ngjarjeve që ndodhën në mesin tonë, tregon se vetë Luka kishte qenë një nga ata, në mesin e të cilëve kishin ndodhur ngjajet (bëmat e Jezuit), porse ai nuk kishte qenë dëshmitar që në fillim të tyre si kishin qenë nëna Mari, që e lindi dhe e rriti, Jakobi e Juda që ishin rritur me të dhe as si të dymbëdhjetë apostujt, që Ai i zgjodhi që në fillim të misionit të Tij. Këta dëshmitarë Luka i quan ata që e panë me sytë e tyre që nga fillimi dhe u bënë shërbyes të fjalës.

Prania e Lukës pranë Jezusit si dëgjues në disa raste vërtetohet me rrëfimin e hollësishëm të disa ngjarjeve, të mësimeve dhe parabolave të Jezusit, të cilat i ka treguar vetëm Luka në ungjillin e tij. Po ashtu sqarohet se Luka, autori i ugjillit të tretë dhe i librit Veprat e Apostujve, ka punuar si shoqërues i grupit misionar të Palit jo vetëm në pjesët Ne (We sections), por dhe në shumë momente të tjerë ku ngjajrjet tregohen me hollësira, me fjalë që shprehin kohë të saktës si: sot, dje, të nesërmen, pas dy ditësh, pas tre ditësh, tre muaj, një vit e gjysëm, plot dy vjet, etj, ose ka përdorur foljet erdhi (He came), solli (He brought), etj që tregojnë se autori ndodhenj aty ku ndodhnin ngjarjet. Sqarimi shpihet edhe më tej duke vërtetura se Luka i kishte ndënjur pranë Pjetrit në Jerusalem që nga festa e parë e Rrëshajeve derisa u vra Stefani dhe pas kësaj ngjarjeje ai shkoi në Antioki të Sirisë, ku shërbeu si një nga “mësuesit” e asaj kishe. Si shumë studjues edhe unë pranoj se Luka ishte personi për të cilin Pali i sqaroi korintasit: “ai u zgjodh nga kishat që të jetë shoku ynë në udhëtim me këtë dhuratë që ne administrojmë për lavdinë e Zotit ” (2Kor 8:19), dhe se Luka dhe Luci (Rom 16:21) ishin emrat e një personi të vetëm. Duke ndjekur me të tilla prova praninë e Lukës në ngjarjet që përshkruhen në Veprat e Apostijve, u diktua se Luka ka qenë në Antioki të Sirisë që kur u themelua kisha atje si një nga mësuesit e saj dhe se me emrin Luci nga Kirena (Lucius of Cyrene) (Vep 13:1) autori ka përmendur veten e vet.

Në portin Kenkrea Pali, pasi i ndodhi komploti i judenjve, u shkroi besimtarëve të njohur të Romës, ku shtoi dhe përshëndetjen: “Timoteu, bashkëpunëtori im, Luci, Jasoni dhe Sosipatri, kushërinj të mi, ju përshëndesin.” (Rom 16:21). Kjo versë dëshmon se emrat Luka dhe Luci, kanë qenë emra të një personi të vetëm, të cilin Pali e kishte kushëri. Po të ishin Luka e Luci dy persona të ndryshëm, atëhere Pali do t’u dërgonte përshendetje edhe prej Lukës, i cili ndodhej në Korint e Kenkrea. Vlen të sqarohet se emrat Luci nga Kirena dhe Luci janë emrat e një njeriu të vetë, ku një herë jepet dhe origjina e tij dhe herën tjetër jepet emri pa sqarimin se prej nga ishte ai.

Shumica e studjuesve dhe komentuesve të DhR, të djeshëm e të sotëm, nuk pranojnë se Luka / Luci / Luci nga Kirena janë forma të emrit të autorit të librit Veprat e Apostujve dhe vijojnë ta quajnë Lukën një shoqërues me kombësi greke ose siriane. Mirëpo sqarimi se Luka dhe Pali ishin kushërinj, hedh poshtë supozimin e Eusebius-it se Luka ishte një sirian i lindur në Antioki, edhe supozimin e studjuesve të sotëm se Luka ishte me kombësi greke. Në këtë studim pasi vërtetohet lidhja fisnore e Lukës me Palin, hidhet ideja se ai ka qenë bir i një familjeje të përzjerë greko-judaike i diasporës së qytetit Kirenë (Cyrene), se ishte i parrethprerë si Timoteu. Gjuha e librave të tij, si kanë venë në dukje specialistët e greqishtes së lashtë, ishte një greqishte e kultivuar e variantit të qytetit Aleksandria, pra e njëjtë me atë të Kirenës, qytetit ku u lind e u rrit Luka. Ai ka qenë qytetar romak që nga lindja, ashtu si Pali. Kjo shpjegon pse ai kishte dy emra, emrin familjar Loukas të formës greke dhe emrin Lucius / Lucius of Cyrene si emër latinoromak. Ky emri i dytë në librin Veprat e Apostujve, që u shkrua greqisht, u shënua sipas otografisë greke Loukios / Loukios o Kurinaios (shih: kap I, Pasurimi i jetës së Lukës).

Të dhëna të reja sjell ky studim edhe për dy burgimet e Palit në Romë dhe letrat që shkroi ai gjatë këtyre dy burgimeve, si dhe për udhëtimin e katër misionar, kur u largua nga Roma mbas lirimit nga burgimi i parë në mar 62 dhe kaloi në Brundassium, në Dyrrach (ku priti ca kohë Timoteun dhe meqënëse ky nuk shkoi, mori Apollonin), në Nnikopolis (ku mori Titin), në Kretë (ku la Titin Tit 1:5), në Cezarea (ku i shkroi letrën Titit, që ia dërgoi me Apollonin e Zenën Tit 3:13), në Milet (ku la Trofimin të sëmurë 2Ti 4:20 dhe nisi Kreshencin për Galati 2Ti 4:10), në Nikopolis (ku, si e planifikoi (Tit 3:12) kaloi dimrin e viteve 62-63), në Dyrrach (prej ku nisi Titin për Dalmaci 2Ti 4:10), në Brindassium dhe prej këtu në Romë ku e riarrestuan.

Po ashtu në këtë studim sqarohet se cilat letra shkroi Pali gjatë udhëtimit të katër dhe gjatë burgimit të dytë të Romës.

Botimi i këtij studimi në anglisht do të fiksojë më shkurt e më qartë arritjet e mia të dy studimeve Kur dhe ku u shkrua Dhiata e Re MEDAUR Tiranë 2007, 503 f. dhe Shën Pali punoi dhe në brigjet e Adriatikut OMSCA-1 Tiranë 2014, 496 f. Duke u botuar në anglisht dhe duke u shpërndarë në qendra studimore ky studim, shpresoj se do të shërbejë si material bazë për të organizuar simpoziume shkencore ndërkombëtare me pjesëmarrje të studjuesve të DhR. Nga diskutimet shkencore në këto simpoziume shpresoj se do të arrihet unifikimi i shënimeve shpjeguese për kohën e vendin e hartimit të librave të DhR, për ndërtimin kompozicional të letrave të përbëra të Palit, për kohën e fillimit dhe mbarimit të udhëtimeve misionare; si dhe për krijimin e hartave të unifikuara për katër udhëtimet misionare të Palit.

Pasurimi i jetës dhe i veprës së Sh. Palit dhe të autorëve të tjerë të Dhiatës së Re, bashkë me vërtetimin shkencor të vizitave të këtij apostulli në qytete e fshatra iliro-shqiptare, të cilët kanë pësuar shumë shkatërrime gjatë shekujve, ka qenë për mua, një mbështetje shpirtërore për të përballuar vështirësitë e shumta gjatë punës njëzetvjeçare.

Ndjesëkërkesa rilindiste dhe preferimi i budallallëkut ndaj hipokrizisë

December 18, 2020 by dgreca

SHKRUAN:GENC POLLO/

“Unë kam futur për herë të parë kërkesën e faljes nga anëtarët e qeverisë” thoshte Edi Rama para tre ditësh duke shpjeguar dorëheqjen e Sandër Lleshit. Më bëri përshtypje ky pretendim. Jo për shkak të dëshirës të gjithëpranishme të Ramës që të vendosë precedentë kudo. Mbaj mend se në vitet intensive si ministër i arsimit i kam kërkuar ndjesë një kategorie maturantësh, të cilët padashje u defavorizuan në një procedurë; por ky ishte një episod gati i humbur në kujtesë të cilin e rrithirra jo për të denoncuar përvetësimet rilindiste (kam shkruar para një muaji për disa raste syresh) por për të vënë në dukje se, bazuar në kujtesën time e në ndihmën e gugllimit, kërkesa e ndjesës nuk duket fort e pranishme në diskursin publik shqiptar përfshi këtu edhe atë të politikanëve të lartë.

Në këtë periudhë epidemie dhe inaktiviteti relativ gjeta kollaj kohën të hulumtoj mbi pendesën e ndjesën ndërpersonale (në dallim të asaj të njeriut ndaj Zotit), koncepte të pranishme në etosin klasik greko-romak por të zhvilluar thelbësisht në fetë abrahamitike: përzgjodha ndjesën judaike apo teshuvah, e cila mu duk si më e plotë e që përbëhet nga 1) pranoj gojarisht gabimi tim e kërkoj ndjesë; 2) shpreh pendesë të sinqertë e vullnetin për të mos përsëritur gabimin; 3) bëj çfarë është e mundur për të korrigjuar gabimin e për të kompensuar a qetësuar personin e lënduar; 4) veproj ndryshe nëse përsëritet e njëjta situatë. Kështu e përkufizon atë Tora e hebrenjve por edhe versionet e mëvonshme në moralin europian po aty rrahin.

Përkundrejt këtij standarti le të shohim edhe modelin e demonstruar nga qeveria Rama

Para dy muajsh ministri i brendshëm Sandër Lleshaj i tha një deputeti polemizues se “polic ke qenë e polic do të mbetesh!” . Me sa duket i ndikuar nga barcoletat e kohes se Partisë se Punës ku polici, përfaqsues zyrtar por i rëndomtë i pushtetit të frikshëm, shfaqej përherë si kokëtrashë. Më vonë Lleshaj kërkoi falje! Kujt i kërkoi falje ? Policëve që ndodheshin në drejtimin politik të tij dhe që duhen motivuar e bërë të ndjehen mirë e krenarë për punën e tyre në zbatim të ligjit? Policëve në fytyrën e të cilëve ministri shquante vetveten? Jo tamam! Lleshaj shkruajti ne facebook se u kërkoj sinqerisht ndjesë atyre që mund të kenë keqkuptuar thelbin e reagimit tim. Atyre ? Po kujt saktë? Tërë popullit ? Apo atyre brenda policisë që janë më të ndjeshëm se të tjerët?

Prirja për të shmangur ndjesëkërkesën ndaj atyre që ke lënduar nuk filloi me Lleshajn. Në prill 2016 në Kuvend, Ditmir Bushati, asokohe ministër i jashtëm, ulur në bankën qeveritare, hedh ujë me shishe mbi deputetët e opozitës që protestonin para foltores. Më pas, po në facebook, kërkon ndjesë. Kujt? Mbase kolegëve që i “vaditi” edhe pse i paprovokuar personalisht prej tyre? Jo tamam! “…jam i keqardhur për reagimin tim instiktiv….kërkoj ndjesë qytetarëve për faktin se nuk arrita të ruaj gjakftohtësinë…” Tërë pjesa tjetër e postimit, apo gati 95% e tij, flet për farmakun opozitar, Lulzimin që mërzitet nga vetingu, Monikën që saboton integrimin si dhe sinjalizon një sihariq pas dy muajsh lidhur me negociatat me BE; gjithësesi gjëra pa lidhje me temën tonë por informative për kontekstin).

Por modelin e ndjesës rilindiste më rezulton se e ka dhënë shefi i tyre gjashtë vjet më parë: në mars 2014, po në Kuvend, duke ju drejtuar pas polemikës

një deputeti opozitar, Rama i përsëriti disa herë “o rrotë k…!” Të nesërmen në televizion ai deklaroi se nuk ka arsye që t’i kërkojë falje deputetit por i kërkon ndjesë dy herë shqiptarëve për gjuhën e papërshtatshme (dy herë meqë ishte shef qeverie; për të tjerët mjaftonte vetëm një herë – sqaroi ai).

Me siguri ka shembuj të tjerë të ngjashëm nga kjo qeveri por edhe këta më lart mjaftojnë për të kuptuar se ndjesëkërkesa e tyre është larg së qeni një akti i denjë moral. Të paktën në përputhje me teshuvah-n e etikës bashkëkohore. Pretendimi se jemi të parët me ndjesën publike gjithashtu duket një ushtrim PiAri ku kjo qeveri investon pa kut e masë.

Sa më lart nuk është detyrimisht kritikë e rreptë e aq më pak opozitare. Në debatin mbi moralitetin publik duhet të mbajmë parasysh se ata pa mëkate mund të hedhin gurin e parë dhe se shembulli vlen më shumë se predikimi. Por edhe pretendimet e rreme nuk ka arsye pse t’i lemë në qarkullim.

Mendimtarët politikë të para luftës si Mit’hat Frashëri e Branko Merxhani theksonin pa u lodhur nevojën e shëndoshjes morale të popullit shqiptar. Debati bashkëkohor dëften se kjo shëndoshje kalon mes një udhe të gjatë me të përpjeta e të tatëpjeta; me hapa para por edhe pas. Ku çdo shtysë pozitive lipset të mirëpritet.

P. S. Ndjesëkërkesa e Blendi Klosit duket si përjashtimi që konfirmon rregullin rilindist dhe është njëkohësisht më simpatikja syresh. Klosi tha në publik se muzika në bare favorizonte infektimin me covid. Ditën tjetër ai e tërhoqi thënien dhe u kërkoi falje muzikantëve (?!?!). Është e vërtetë se pohimi i parë dhe ai i dytë duken se janë në garë për çmimin “Idioti”. Po për këtë rast Klosit mund t’i thuash budalla por jo hipokrit.

Genc Pollo
Ish ministër e deputet – 18 dhjetor 2020

COVID AND ITS IMPACT ON MENTAL HEALTH

December 18, 2020 by dgreca

DIELLI EXCLUSIVE INTERVIEW WITH DR. BASHKIM KADRIU

COVID AND ITS IMPACT ON MENTAL HEALTH

Interviewed by Rafaela Prifti

“The impact of COVID-19 pandemic has affected all facets of society. Yet the toll is uneven for vulnerable individuals, those who struggle with chronic conditions, disabilities, and those with severe mental illnesses. My concern is that this impact will continue to be present in our lives in years to come.”

Bashkim Kadriu MD, FACP, currently holds the position of Director, Clinical Leader, Neuroscience Experimental Medicine (Neuroscience Therapeutic Area) at Janssen Research & Development, La Jolla, California. Previously he has served as Acting Deputy Director at the Office of Clinical Research, and Clinical Fellow and Neuroscientist at the Experimental Therapeutics and Pathophysiology Branch, National Institute of Mental Health, NIH, Bethesda, being the first Albanian Physician-Scientist at the prestigious research institute.

After completing your medical school training at the University of Prishtina, Kosova, you relocated to Chicago. For nine years, you worked as research postdoc and scientist at Chicago’s University of Illinois and later at Albert Einstein College of Medicine, New York City where you completed your Psychiatry Residency training. You received a Fellowship at the National Institute of Mental Health, Bethesda. What were some of your previous interests?

My work at the University of Illinois in Chicago focused on studying the epigenetic regulation of risk genes in diseases such as schizophrenia and mood disorders, while my later work at the National Institute of Health consisted on the neurological correlations on treatment-resistant mood disorders with an emphasis on discovering biosignatures that guide novel fast-acting therapies that help individuals suffering from depression and mood disorders. I was fortunate to work with some of the best leaders who mentored me through the years and guided me into publishing my work at high-impact reputable journals. I have published over 55 peer-reviewed journal articles, several book chapters and presented work at prestigious scientific journals and conferences in the field.

You are certified by the American Board of Psychiatry and Neurology and have received numerous awards for exceptional clinical care and professional accolades including a recent NIMH Dr. Richard J. Wyatt Award for Translational Research and NARSAD Investigator Award from Brain and Behavioral Research Foundation. You were granted US citizenship through the path of exceptional accomplishments in science. Recently you relocated to the West Coast where you have accepted a new position. What was the adjustment like for you under the circumstances? What has been the focus of your work recently?

Yes, indeed I moved to Southern California in the last 2 months and I have been adjusting slowly but no without challenges. I recently moved to industry where I landed a job and my work currently focuses on early drug discovery in relation to mood disorders. This has been a tough time for everyone, especially at the height of an ongoing world pandemic. Personally, the biggest challenge of my moving to the West Coast was leaving my patients, although I still continue to provide care for some of them through the telemedicine platforms, which took off during this pandemic. Coming from academia to the industry takes some adjustment but the overall transition here has been smooth. It is my hope to continue the research of developing new and better treatments for patients who suffer from severe mental illnesses.

Due to social restrictions and isolation regime imposed by the CDC guidelines, groups of individuals such as seniors and special needs are especially vulnerable. Particularly individuals with a compromised mental health are in a precarious situation. One tragic element is the number of suicides. According to studies done in the past on suicide prevention, you have stated that in the last 20 years there has been a 30% increase in the number of suicides in the US. What are some other findings of the study?

Unfortunately despite the research and advances in suicide prevention, the rates of suicide have seen an increase in the US over the years. Based on previous assessments, a large portion (~90%) of individuals who commit suicide have an ongoing mental illness. Aside from the devastating loss of life, the impact of mental health illnesses in America comes with a high economic cost of around 1 trillion dollars as a consequence of missing workdays, lower productivity and the expenses incurred by hospitalization and the treatment of such conditions.

Self-isolation and the limiting of social interactions continue to have major impact on the mental health of the population. Have there been studies that focus on the topic?

As a rule, major crisis have an enormous impact on the public health. Some of the examples is the financial collapse of 2008 or other critical disruptions of daily lives cause or are associated with a significant increase in mental disorders. Among the most exposed groups are the front line health workers, who deal with the pressures of increased workload in the number of patients that need medical care and attention but also the daunting levels of stress and exhaustion, physical, emotional and mental. Studies conducted in Asia, Europe and most recently in the US have shown that front line workers, the medical staff in charge of COVID patients have experienced and exhibited symptoms of serious depression, anxiety and sleep disorders. Some studies published in Lancet found that 50% of the patients that underwent ICU treatment due to Coronavirus experienced PTSD, amplified by the social isolation or quarantining before and after hospitalization. When it comes to general population, the health pandemic has impacted all facets of society. Yet the toll is uneven for the vulnerable population such as individual who suffer with struggle with chronic conditions, disabilities and those with severe mental illnesses.

What is your concern with respect to that particular segment of the population?

My concern is that the impact will continue to be present for years to come. We are already seeing the impact of loneliness, social isolation, disruption of daily routines and the lives caused by the pandemic. The latest numbers issued by CDC and NIMH show a staggering increase in rates of depression, anxiety, and suicide cases here in the US and elsewhere. I fear that these trends will continue to rise in months ahead as the pandemic effects continue to be present in our lives.

You have stated that the symptoms experienced at this extraordinary time are not unlike the signs manifested by post-war societies in the post-conflict period. Drawing a parallel with the home countries like Kosova and Albania, you have shared your personal experience during the Kosova conflict and the isolation from the outside world.

Even though there has been two decades since the days of the NATO bombings, the enormous impact of that experience is long lasting in the psychological and mental context. I made the analogy with the current situation in the sense of the repercussions and influence on the population. One positive outcome out of this situation is the lowering of the stigma associated with mental health as more and more people find themselves in similar circumstances and in need of dealing with post-traumatic stress disorders caused by a global pandemic. For medical personnel this could mean finding better ways to help those who are in need of treatment, without fear of being stigmatized.

Can you elaborate on your analogy with the Kosova war in relation to mental health and well-being?

Well, although the two experiences are completely different, as someone who endured a long pre-war conflict and experienced 78 days of NATO air strikes in Kosovo, I drew a parallel with the pandemic-related isolation as well as the associated element of fear of uncertainty and ‘the fatigue’ people experience over time. As tough as it is, we are gradually adapting to the new normal, learning to deal with the unpredictability of our daily routine and inability to plan our future. The new vaccine in the horizon offers hope that we are seeing the beginning of the end of this pandemic that devastated many lives and ravaged many families.

You have underscored the importance of being aware of one’s state of mind and emotions. What’s your advice to minimize the effects on mental health in terms of recognizing depression symptoms and take mitigating steps?

Some signs or indications of depression include increased anxiety, sleep disorders, fatigue and loss of interest or motivation. It is very important to set a goal and follow through with it. Under the current circumstances, when daily routines are disrupted, it is very helpful to have an activity that helps you stay energized which gives a sense of purpose and motivation for your general well-being.

A study conducted by the University of Oxford found that 1 in 5 diagnosed with COVID have a subsequent psychiatric diagnosis in the following 14 to 90 days. The research compared patients recovering from COVID with those recovering from other medical events such as the flu. Can you explain the study for our readers?

I read that study, and the findings there seems staggering from many angles. This study measures the incidence and hazard ratios for psychiatric disorders, dementia, and insomnia, during the first 14 to 90 days after a diagnosis of COVID-19. Individuals affected and recovering from COVID compared to those of influenza (common flu) report significant increased rates of physical and mental fatigue, memory/concentration issues, headache, pain, insomnia, as well as higher rates of anxiety and depression. While these findings are worrisome in many aspects, controlled longitudinal designs studies are needed in the future to see if these findings hold for longer period of time and how they may affect our mental and physical health.

The same study found that the relationship between mental illness and COVID-19 is actually bidirectional, people with psychiatric diagnosis were about 65% more likely to be diagnosed with COVID-19 than people without. What have you seen in your line of work?

In my line of research and expertise as specialized clinician, we do notice that individuals with severe mental illnesses have weakened immune system and increased rates of medical comorbidities such is obesity, hypertension, diabetes etc. There is also finding indicating that in a subset of patients who suffer from depression or bipolar disorder, there is an immune based etiology triggering their individual symptoms. Thus, it is not surprising that individuals struggling from psychiatric illnesses have higher rates of COVID-19 incidence.

While most of us may experience fatigue or some sense of anxiety during the time of the pandemic, the study is talking about a diagnosis. Can you explain the difference?

Feeling some sense of anxiety, stress and being preoccupied with the future is often just a normal response, in fact it is the reason why we wake-up every day and get going to carry out our routines. This pandemic has taken a heavy toll on all our lives. So, experiencing heightened-level of stress and anxiety is normal. However, anxiety becomes pathological when it is excessive and disproportional to the situation, when it occurs most of the days and lasts over weeks to months. Generalized anxiety impacts personal health, daily routine, social interactions and other domains of daily life circumstances such as sleep, ability to focus and concentrate, feeling nervous or restless and even panic symptoms at times. If anyone experiences these symptoms, please pay attention to it and seek medical help to a local provider, therapist or psychiatrist.

And what is your message to the community?

To the Albanian community here in US and beyond, I say to focus on helping each-other and, being there for our loved ones, family, friends, and fellow countrymen. More than ever, we really need to raise awareness in our community about the detrimental impact that untreated mental illnesses may cause to our families and daily lives.

Thank you for the work that you do and for the interview!