Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for January 2021

KAMBANA E ZOTIT NË BOSTON SOT RA PËR SOTIR VASIL JOSIF PANIN

by

Nga Kolec P. Traboini/

Nuk ma bën goja ta them e as dora ta shkruaj se ai na la përgjithmonë. Nuk do ta kemi më të mirin e të urtin Sotir Panin, birin e Dardhës. Një shkak më shumë në këto kohë të trishtueshme gjamesh, për t ‘na u duk kjo bota si varr. Edhe me shkakun se lavdinë e kemi më së shumti tek të vdekurit se sa tek të gjallët. Ju djemtë e tij Andrea e Vasil në Boston, të rroni e ta kujtoni me nipërit e të afërmit, por ati juaj i ka lënë vetes nder ne miqtë e tij, aq shumë vend sa ta kujtojmë sa të kemi jetë. Kam shkruar e botuar në shtyp për Sotirin, për atin e tij Vasilin, por edhe gjyshin Josif Panin, po sot duart mu prenë e për mikun tim nuk më shkruhet as një fjalë kur duhet te thosha me mijëra, sepse shumë të varfëra po më duken fjalët për një njeri të madh, shqiptaro-amerikanin Sotir Pani, që në çdo frymëmarrje kishte Atdheun dhe Dardhën e Korçës, që sot është mbuluar me borë pikëllimi. Pushofsh në Paqe, o biri e nipi i të mëdhenjve Vasil e Josif Pani, që lanë pas një emër të madh në historinë e shqiptareve të Amerikës e që edhe ti Sotir e shkrove në librin tënd testamentin e nje jete “At e bir për Mëmëdhenë”. Tani u bëtë tre në atë botë. Por emrat tuaj mbeten përgjithmonë nder ne.Nuk desha kurrë ti shkruaja këto fjalë elegjiake për ty miku im Sotir, por kur Zoti i bie kambanës për njeriun, nuk mbetet veç të përkulemi në fatin tonë e të kthehemi në hirin e tij.

K. P. Traboini4 janar 2021

GJUHA DHE IDENTITETI KOMBËTAR SHQIPTAR NË KROACI

by

Melita Oreskovic, mësuese e Gjuhës Shqipe në Kroaci, rrëfen ekskluzivisht për gazetën DIELLI, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, ruajtjen e identitetit, gjuhës, kulturës dhe traditës shqiptare në Kroaci nëpërmjet mësimit të gjuhës shqipe. Me Melita Oreskovic bisedoi gazetari i Diellit Sokol PAJA.

MËSIMI I GJUHËS SHQIPE NË KROACI

Mësimi i gjuhës shqipe dhe kulturës shqiptare në Kroaci është i inkuadruar në sistemin arsimor të Kroacisë dhe zhvillohet sipas modelit C, është lëndë në sistemin e arsimit tetëvjeçar dhe të mesëm. Në shumicën e shkollave mësimi mbahet ditën e shtunë 4-6 orë mësimore me 3 nivele, në grupe heterogjene, ndërsa në 3 shkolla mbahet gjatë ditëve të tjera të javës duke iu përshtatur orarit mësimor të nxënësve. Librat e mësimit shqip sipas dy botimeve i ka mundësuar ish Ministria e Diasporës së Kosovës dhe tani Qendra e Botimeve për Diasporën të Shqipërisë.  

QYTETET KU MËSOHET SHQIP, KURRIKULA MËSIMORE

Mësimi mbahet në 17 shkolla, në qytetet e Zagrebit, Velika Goricës, Rijekës, Bjellovarit, Osijekut, Karllovacit, Zarës, Pullës, Medulinit, Rovinjës, Pozhegut, ku japin mësim 7 mësues. Numri i nxënësve që ndjekin mësimin e gjuhës dhe kulturës shqiptare është i vogël. Numri total i shqiptarëve në Kroaci është 17. 513, ndërsa numri i nxënësve që ndjekim mësimin është vetëm 7% e numrit të nxënësve shqiptarë të shkollave tetëvjeçare dhe të mesme. Shkollat shqipe përgatisin nxënësit në drejtim të përvetësimit të gjuhës ametare shqipe, të njohjes së historisë së shqiptarëve, të gjeografisë së vendlindjes të të parëve të tyre dhe njohjes së disa tipareve të artit popullor e trashëgimisë kombëtare sipas kurrikulës së mesimit shqip në diasporë, të hartuar nga ministritë e arsimit të Shqipërisë e Kosovës. Fillimet e para të mësimit shqip në Kroaci janë më të hershme, datojnë në vitet 1901-1903 në Shkollën Normale e Shkollën Femërore të Arbëneshit të Zarës dhe kanë dhënë mësim Pashk Bardhi, Shtefen Gjeçovi, Antun Paluca, Nikolla Rrota e Pal Gjergji. Ndërsa sot në Arbënesh të Zarës dr.sc. Maximiljana Barančić punon që gjuha arbëneshe, e cila rrezikohet të humbasë, mos të zhduket e të trashëgohet në breza, profesorja iu mëson femijëve gjuhën arbëneshe në kursin që ajo organizon prej disa vitesh në Zarë. Mësimi i gjuhës shqipe në Kroaci në shekullin e XXI ka filluar prej vitit 1992 në Zagreb dhe më pas edhe në qytetet e tjera dhe është organizuar nga Unioni dhe bashkësitë shqiptare në Kroaci për shumë vite me rradhë. Ndërsa prej vitit 2008 filloi mësimi i gjuhës shqipe e kulturës shqiptare në shkollat tetëvjeçare dhe në vitin 2016 filloi në gjimnazin e Zarës.

MËSIMI SHQIP SI FORMË E RUAJTJES SË IDENTITETIT KOMBËTAR TË SHQIPTARËVE NË KROACI.

Frekuentimi i mirë nga nxënësit i mësimit plotësues të gjuhës shqipe sipas modelit C sigurisht që ndihmon në mësimin e gjuhës amëtare. Kur mësimi organizohet në nivelin e duhur metodik nuk shkakton mbingarkesë mendore për nxënësit. Gjithashtu veprimtaritë jashtëkurrikulare, dramatizimet, lojrat popullore, ekskursionet në vendlindje dhe veprimtarite e tjera festive e argëtuese shërbejnë si shlodhje për nxënësit, por dhe i mundësojnë atyre që të vazhdojnë të komunikojnë në gjuhën shqipe. Identitetin kombëtar tek nxënësit tanë vazhdojmë ta kultivojmë duke organizuar projekte si: “Sport, festë-traditë”; “Të luajmë së bashku”; Shfaqjet teatrale: “Çimi dhe roboti budalla”, “Djali dhe shqiponja”, “Kthimi i Skenderbeut në Krujë”; Pjesëmarrje e manifestimet e pakicave kombëtare; Shënimet e 7-8 Marsit, Ditës Ndërkombëtare të Gjuhës Amëtare, festat kombëtare e tjerë. 

SI PRITET MËSIMI SHQIP NË KROACI

Kroacia është një nga shtetet më të përparuara që me ligj kushtetues garanton të drejtat dhe liritë e pakicave kombëtare, përkatësisht sipas nenit 7 e 11 të Ligjit Kushtetues për të drejtat e pakicave kombëtare të Republikës së Kroacisë, garatohet dhe e drejta e pakicave kombëtare për edukim e arsimim në gjuhën amtare. Në Kroaci nga 22 pakica kombëtare të njohura, 10 prej tyre kanë të organizuar mësimin e gjuhëve amëtare në kopshtet e fëmijëve, shkollat tetëvjeçare dhe të mesme. Mësimi financohet nga shteti kroat nëpërmjet Ministrisë së Shkencës dhe Arsimit. Pakicat kombëtare janë një pasuri me vlerë në Kroaci dhe multikulturalizmi është i pranishëm pothuajse në të gjitha prefekturat e veçanërisht në kryeqytetin e Zagrebit. 

ROLI DHE PESHA E SHQIPTARËVE NË KROACI

Shqiptarët në Kroaci kanë ardhur në periudha të ndryshme, në kohën e sundimit Venedikas, sundimit Osman prej rrethinave të Shkodrës në Zarë, më vonë në kohën e Jugosllavisë për arsye ekonomike e politike emigruan prej Kosovës e Maqedonisë. Shqiptarët janë të integruar në jetën ekonomike, kulturore, politike e shoqërore kroate. Shumica janë zejtarë, biznesmenë, punëtorë, ndërsa një pjesë e konsiderueshme janë intelektualët shqiptarë: ekonomistë, profesorë, gazetarë, aktorë, mjekë, juristë, mesues e tjerë, që gëzojnë respektin e shoqërisë kroate. Jetën kulturore të shqiptarëve e mbushin edhe shoqatat aktive shqiptare që krijojnë dhe promovojnë kulturën e vërtetë shqiptare, artin bashkëkohor në Kroaci me profesionalizëm si: Klubi i femrave shqiptare “Mbretëresha Teuta”; Shoqata Teatrale Shqiptare “Mërgimtari”- Teatri Shqiptar, ndërsa shoqatat e tjera kontribuojnë në festimin e festave kombëtare.  

MESAZHI JUAJ PATRIOTIK PËR SHQIPTARËT E USA

Shqiptarëve të USA-ës, si dhe gjithë bashkatdhetarëve iu dretohem që të mos harrojnë vendin e tyre, të mos harrojnë gjuhën, të trashëgojnë ndër breza gjuhën, kulturën, traditat, zakonet, doket, por edhe të jenë krijues, të prezantojnë në vendin ku jetojnë më të mirën e kulturës dhe artit shqiptar, të mbeshtesin autorët dhe krijuesit e diasporës. 

Internationally Acclaimed Dancer Jurgen Bala joins Arthur Murray NYC Broadway

by

By: Ilir Berisha/

Celebrated international dancer and choreographer Jurgen Balajoined the prestigious dance studio Arthur Murray Broadway in New York as a professional dancer and instructor. He is the winner of the First Place (category rhythm) and Third Place (category smooth) Championships that took place in Washington in December 2019.

“Moving from Tirana to New York I thought it would be tough at the beginning, but I found myself right at home at Arthur Murray Broadway. I have a huge respect and admiration for Arthur Murray, a wonderful way to connect and for aspiring dancers to express their talent professionally. Overall, the experiences here in New York and in United States in general have helped me grow as an artist, seeing new places, making new friends, and experiencing different roles,” said the talented dancer Jurgen Bala for the Sun Newspaper.

Jurgen has been actively involved in the field of dance education and arts. Jurgen Bala currently works as a dance instructor at Arthur Murray in New York and continues to dance and compete at dance championships. He has worked closely with the most celebrated VIPs and artists, with appearances in popular TV shows such as X-Factor, Dance with Me and Dancing with the Stars Albania, where he was chosen as Top 3 Finalist.

Jurgen Bala’s professional dance career began in ballet and he has danced with ballet companies in theUnited States and Albania. Jurgen is a graduate of the University of Fine Arts in Tirana in Choreography, where he earned both his bachelor and master’s degree. Jurgen trained with the highly respected Professional Ballet School in Tirana.

“Ballet and ballroom dance create a safe environment that encourages each person to move in a way that connects deeply with the wisdom of body and mind. We are excited to offer passion, support, and discipline at the Arthur Murray Dance Center in New York City. I am excited to share my passion of dance with my students at Arthur Murray,” stated Jurgen Bala, First Place Championship Winner.

Përgjithmonë mirënjohje për Kongresistin Eliot Engel

by

NGA FRANK SHKRELI/ Kongresisti dhe miku i madh i shqiptarëve, njëri prej mbështetevse më të dalluar në Kongresin amerikan të të drejtave të shqiptarëve kudo, Eliot Engel, i dha fund karierës së tij politike në Washington, si anëtar i Kongresit dhe Kryetar i Komisionit të Dhomës së Përfaqsuesve për Punët e Jashtme, pas 32 vjetësh në Kongresisn e Shteteve të Bashkuara, i votuar për 16 mandate nga votuesit në zonën elektorale numër 16 në New York , për herë të parë në moshën 41 vjeçare.

Në fjalimin e tij lamtumirës që e mbajti në Kongres me 17 dhjetor, Eliot Engel tha se ishte tepër i nderuar që ka shërbyer si anëtar dhe veçanërisht, vitet e fundit, si kryetar i Komisionit të Jashtëm të Kongresit. Ai, në fjalën e tij, rrëfeu se kur e kishte filluar karieren e tij në Kongresin amerikan, në vitin 1989, Kryetari i atëhershëm i Kongresit, Tom Foley, i kishte kërkuar që të jepte tri preferencat e tij se në cilin komision të Kongresist do të dëshironte të shërbente. Ai tha se përgjiga e tij kishte qenë se dëshironte vetëm të shërbente në Komisionin e Jashtëm të Kongresit, me shpresë se, eventualisht, do të caktohej anëtar i këtij komisioni.

Ai tha se qysh në rini kishte zhvilluar një interesim për çështje ndërkombëtare, kryesisht për arsye të origjinës së tij. Ai tregoi se gjyshërit dhe gjyshet e tij ishin imigrantë nga Ukraina, të cilët kishin emigruar në Amerikë për të shpëtuar jetët e tyre dhe të familjes, përndryshe me siguri do të ishin zhdukur në holokaustin e Luftës së Dytë Botërore.

“Amerika ka qenë dhe është një strehim për njerëzit e vuajtur”, theksoi Engel.

Ai kujtoi vitet e fëmijërisë dhe ditët studentore në periudhën e Luftës së Ftohtë, kur mësonte për Amerikën, si një fener i lirisë dhe demokracisë në botë, për të luftuar dhe për të kundërshtuar regjimIn dhe ideologjinë komuniste shtypëse. Por, bindjet e tij u formuan gjatë viteve të rinisë së tij nga babai i tij, një antikomunist i përbindur.

Engel tha se ka besuar dhe beson se Amerika mundet dhe duhet të jetë një forcë për të mirën në botë dhe se beson bindshëm në vlerat amerikane që mbështesin të drejtat e njeriut dhe dinjitetin njerëzor, kudo në botë.

Ishin këto vlera dhe bindje që në vitin 1989 e bënë kongresistin e ardhshëm që të interesohej për të drejtat dhe vuajtjet e shqiptarëve të Kosovës dhe të shqiptarëve në përgjithësi.

Në fjalimin e tij lamtumirës në Kongres, Zoti Engel përmendi shumë nga arritjet dhe sukseset në karierën e tij 32-vjeçare në fushën e politikës së brendshme dhe të politikës së jashtme, duke e filluar listën e gjatë me interesimin dhe veprimtarinë e tij për çeshtjen e Kosovës, si një prej çështjeve ndërkombëtare, për të cilën qysh prej fillimit mendonte të luante një rol “për të ndryshuar gjendjen” për të mirë atje, siç u shpreh ai.

Në fjalimin e tij, z. Engel e përmendi mikun e tij prej dekadash dhe aktivistin e dalluar të komunitetit shqiptaro-amerikan, z. Harry Bajraktari, njeriun që e kishte njoftuar për gjendjen e rëndë në Kosovë, në atë kohë, njeriun që e njohu me komunitetin shqiptaro-amerikan, komunitet ky që do t’i qëndronte pranë dhe do ta mbështeste deri në ditën e fundit të karierës së tij.

Kongresisti Engel ishte dhe vazhdon të jetë ndër ata politikanë amerikanë që beson se Shtetet e Bashkuara duhet të vazhdojnë të jenë në krye të përpjekjeve në mbrojtje të lirisë, demokracisë dhe të drejtave të njeriut në botë.

“Unë gjithmonë e kam pasur një vend të veçantë në zemrën time për Ballkanin, në veçanti për Kosovën”, nënvijoi z. Engel, në fjalimin e tij lamtumirës, në Kongresin e Shteteve të Bashkuara.

“Në vitin 1999, unë e kam mbështetur fuqimisht ndërhyrjen e Administratës së Presidentit Klinton në Ballkan, ndërhyrje që tashmë e dimë se ka parandaluar një gjenocid të vërtetë. Që atëherë, unë kam vazhduar të jem një kampion i sovranitetit dhe pavarësisë së Kosovës. Ai vend ka bërë hapa të jashtëzakonshëm përpara dhe tani Kosova njihet nga Shtetet e Bashkuara, Anglia, Franca, Gjermania, Japonia dhe shumë kombe të tjera të rëndësishme”, tha Z. Engel në fjalimin e tij lamtumirës.

  1. Engel i tha gazetës “The Washington Post“ se angazhimi i tij për Kosovën ishte angazhim “kundër një gjenocidi që po ndodhte në zemër të Evropës”.

Në qoftë se më lejohet një shënim personal me këtë rast, pasi kam pasur nderin dhe privilegjin ta njihja nga afër, por edhe të punoja me z. Engel dhe me stafin e tij, sidomos gjatë kohës që kam shërbyer si Drejtor Ekzekutiv i Këshillit Kombëtar Shqiptaro-Amerikan. Unë e kam njohur Z. Engel si njërin prej antarëve më të vendosur dhe më parimorë të Kongresit amerikan kur vinte puna tek Kosova dhe çështjet shqiptare në përgjithësi.

E kam thënë edhe herë të tjera se është e vërtetë se, sidomos gjatë 50 vjetëve të fundit, shqiptarët kanë pasur edhe mbështetës të tjerë të njohur të politikës amerikane, nga të dyja partitë kryesore – republikanë e demokratë – nga presidentë e senatorë e deri tek kongresmenë, kontributin e të cilëve për të drejtat e shqiptarëve, kur shqiptarët ishin në një prej orëve më të zeza të historisë së tyre, unë dhe të tjerë, jemi përpjekur ta vemë në dukje, nga koha në kohë. Por, mund të them me bindje të plotë se, asnjë politikan amerikan tjetër, me gjithë qëllimet e mira dhe punën e tyre të mirë që kanë bërë për shqiptarët ndër vite, nuk ishte si Kongresmeni Eliot Engel, i cili e ka trajtuar çështjen shqiptare me seriozitetin më të madh – si një kauzë të tij morale, politike, kombëtare dhe ndërkombëtare, si çështje të lirive dhe të drejtave themelore dhe të dinjitetit njerëzor.

Thonë se mënyra më e mirë që ta njohësh dikë është të udhëtosh me të. Këshilli Kombëtar Shqiptaro-Amerikan (KKSHA/NAAC), gjatë mandatit tim, kishte vendosur që së bashku me zyrën e Kongresistit Eliot Engel të bënte një turne në trojet shqiptare, për t’u njohur më mirë me problemet e shqiptarëve në trojet e veta. Vizita, e vetmja e këtij lloji për të cilën gazeta Illyria e Nju Jorkut, (shiko foton më poshtë) pat botuar një kronikë të gjatë me foto nga takimet e shumta të delegacionit të (KKSHA) dhe Kongresistit Eliot Engel me udhëheqësit shqiptarë, i pat bërë një jehonë shumë pozitive në Shqipëri, në Kosovë dhe në Mal të Zi, nga data 2 deri më 10 korrik 2005. Në atë kohë, Kongresisti Engel e kryesonte grupin e interesave shqiptare në Kongres (Albanian Caucus) me anëtarë demokratë dhe republikanë. Duke u këthyer nga vizita që bëmë në trojet shqiptare, ndodhi që, në në fund të vizitës, në Aeroplan në rrugë për në Nju Jork të isha vetëm unë me Zotin Engel dhe me djalin e tij, ashtu që pata mundësi të bisedoja gjerë e gjatë për hallet tona, në një atmosferë më të relaksuar dhe joformale. Më kujtohet se me atë rast më ofroi ndihmën e tij të pakursyer, sidomos për marrëdhëniet e KKSHA-s me Kongresin, duke më thënë se zyra e tij ishte e hapur për mua, si drejtor i NAAC-ut, dhe se stafi i tij në Washington dhe në Nju Jork do ishin gjithmonë në dispozicionin tim, kurdo që të kisha nevojën e tyre, si organizatë dhe si komunitet.

Fatkeqësisht, me largimin e kongresiststit Eliot Engel nga Kongresi, interesat dhe çështjet shqiptare në Kongresin amerikan mbeten pa përfaqësues të nivelit dhe të interesimit siç ishte Eliot Engel për 32 vjet. Me largimin e z. Engel nga Kongresi i Shteteve të Bashkuara humbin shumë Kosova, Shqipëria dhe shqiptarët në përgjithësi, jo vetëm sepse ai i njihte mirë punët e Ballkanit, por sepse kishte vërtet një përafërsi me shqiptarët dhe një përkushtim të madh ndaj të drejtave të mohuara të shqiptarëve gjatë dekadave. Mungesa e tij në Kongres, shtron nevojën urgjente për një ndërmarrje të re të komunitetit shqiptarm si edhe të Tiranës dhe Prishtinës zyrtare, që të bëjnë një shqyrtim serioz të boshllëkut të madh që ka lenë largimi i zotit Engel nga Kongresi i Shteteve të Bashkuara, një boshllëk që mund të ketë pasoja serioze për situatën e përgjithshme në Ballkan dhe për marrëdhëniet deri tani të ngushta midis Shteteve të Bashkuara dhe dy shteteve shqiptare.

Thank You, Congressman Engel, për gjithë ndihmën që keni dhënë dhe për kujdesin që keni treguar për komunitetin shqiptaro-amerikan dhe për shqiptarët në përgjithësi, gjatë tri dekadave të kaluara!

Falënderime dhe mirënjohje përgjithmonë, z. Engel, për miqësinë dhe për mbështetjen tuaj historike për të drejtat e Kombit shqiptar anembanë trojeve të veta shekullore!

Falënderimet tona të përjetëshme dhe mirënjohja jonë e përgjithmonëshm për Ju, z. Engel!

Faqja e parë e Gazetës Illyria 19-21 Korrik, 2005

Kronika e Gazetës Illyria 19-21 Korrik, 2005 për vizitën e delegacjonit të Këshillit Kombëtar Shqiptaro-Amerikan (KKSHA/NAAC) dhe Kongresistit Eliot Engel

Eliot Engel ne pritje te Ibrahim Rugova, 2005

Eliot Engel në Kuvendin e Kosovës, 2005

Eliot Engel në takim me Sali Berishën, 2005

PSIKOLOGJIA E DEBATIT DHE “SHQIPTARËT E SHQIPËRISË” SI FENOMEN

by

NGA VALENTIN LUMAJ/

Pa debatin dhe kritikën, emancipimi i shoqërisë njerëzore do të ishte i cunguar dhe i njëanshëm. Sistemet shoqërore autoritare, komuniste apo diktatoriale, këtë kanë si parim, barazinë, kjo jo vetëm në kuptimin ekonomik dhe social, por edhe uniformitetin e të menduarit, të fjalës, shijeve etj. Këtë, më shumë se një e dhënë nga çfarë kemi mësuar në literaturë, është një realitet i përjetuar nga unë dhe të gjithë ata të cilët u rritën, e luftuan komunizmin dhe i mbijetuan, jo vetëm fizikisht por edhe mendërisht, në kuptimin e rezistencës ndaj trushpërlarjes kolektive. Sepse domosdo, ka nga ata që akoma mendojnë se diktatura është një e mirë racionale për njerëzimin. Fjala e lirë dhe e vërteta, ishin si bima nën gur, e cila ndjek dritën në të gjitha skutat, sado e venitur të jetë, derisa gjen diellin dhe vazhdon të zhvillohet e lirë dhe e pavarur.  Ardhja e demokracisë dhe sidomos ardhja jonë në Amerikë, na i shumëzoi mundësitë për fjalën dhe mendimin tonë të lirë. Ah, Zoti e bekoftë Amerikën, këtë bashkësi njerëzish vendas dhe të ardhur me shumicë, me një diversitet pafund kulturash dhe botëkuptimesh, e cila na priti dhe na dha luksin e munguar të shpallim fjalën dhe mendimin tonë lirshëm dhe pa frigë. Por një frigë egziston akoma ndër ne, friga e nënçmimit nga vetë shqiptarët, disa prej tyre vetëm shqipfolës, të cilët nëpërmjet abuzimit të lirisë i fryjnë pa-ja-nda zjarrit të përçarjes.

Politika, jo si rrugë karriere por si një prej pasioneve të jetës time për të mbushur kohën e lirë dhe plotësuar vetveten, më dha mundësinë që të jem pjesë e disa debateve në TV lokale por edhe në rrjetet sociale.  E bëra hyrjen më sipër për t’i paraprirë analizës së një debati të kohëve të fundit. ku në qendër të vëmendjes nuk dua të vendos personin L.J. por një fenomen i cili është shumë më i gjerë se vetë personi.  L.J. mund të jetë çdokush që ka shfaqur abuzim verbal të njëjtë me të dhe si unë mund të jetë secili prej jush që ka qenë viktimë e kësaj dhune verbale.

Diversireti dhe shkëmbimi i mendimeve pa ndonjë nevojë për kompromis, për të bindur njeri tjetrin apo për një fitues të munshëm, duhet të jetë objektivi i një debati civil. Megjithëse komunikimet janë në mes dy ose më shumë personash, mesazhi dhe komunikimi real duhet të jetë me ndjkësit e debatit apo publikun.

Mënyra më e mirë për të mbrojtur vlerat konservatore është gjetja dhe shpallja e argumenteve që identifikojnë këto vlera. Mbi këto baza gjatë këtij debati,  ndër të tjera shpreha perceptimin dhe argumentet e mija se ideologjia e majtë ose marksizmi kudo në botë e sheh Kishen katolike dhe besimin në pergjithësi si një armik që duhet të zhduket, ose të paktën t’i mbyllet goja, se presidenti Trump ka respektuar dhe thurur lavde shenjtes  tonë Nëna Tereze, se femijët në Amerikë kurrë nuk kanë pasur një mbrojtës më të mirë në Shtëpinë e Bardhë, se Trump është kundër Abortit dhe i vetmi President që merr pjesë në një March for Life, se shkollat publike kanë degraduar totalisht, se në këto shkolla po kryhet indoktrinimi i ngadaltë i fëmijëvë tanë dhe Trump po akordin fonde për ‘School Choice” dhe aspektë të tjera të një debati civil dhe propagandues.

Nga skuqja fizionomike e oponentit politik L.J ne debat., e kuptova se diçka nuk po shkon mirë me të. Dhe sa më unë i mëshoja forcës së argumentit, ai aq më shumë skuqej. Vjen një moment dhe “puçrra” shpërthen:

“…me ardh ti nga Shqipëria, shteti i vetëm që kahequr fenë, me msua Amerikën si me e mbrojt fenë asht absurde, asht shumë e çuditshme për mua, asht shumë e pakuptueshme.

Me ardh ti nga Shqipëria ose nga Ballkani me msua Amerikën se si duhet me kenë shkollat asht po aq absurde… Ata njerëzit ma të aftë që ka Amerika sot, nuk kanë ardh nga shkollat e Shqipërisë, as të Kinës as të Japonisë…”

Deklaratat e tij të indinjuese paralajmërojnë gjendjen e kalbur dhe të mjeruar të tij per një ligjërim bashkëkohor debatues politik. Duket qartë se gjendja psikologjike e rënduar e L.J., i cili është nën presion dhe i përfshirë nga ndjenja e panevojshme e humbjes. Ai, i mbërthyer nga një amalgamë e krenarisë me ankth, lë tematikën e debatit, zgjedhjet presidenciale dhe fillon një variant tjetër, politikën e identitetit të kundërshtarit ose personalizimit, racën, etninë, aftesitë intelektuale, prejardhjen, apo identifikimin e kundershtarit me më te keqen e mundshme te grupit shoqëror që përfaqëson. 

Këtu debati merr teposhtën, shkëmbimi i lirë i informacionit dhe ideve merr fund, biseda normale bëhet pamundur dhe përkeqësimi e saj i paevitueshëm.

Instinkti njerëzor kur dikush të drejtohet me fjalë raciste të detyron të vendosesh distancë psikike me personin. Ndjeva se brenda meje diçka ndryshon, arsyeja ia zë vendin logjikës, revolta paqes, dhe thashë me vehte, “në djall politika, dinjiteti më përpara”. Në mendje m’u sollën etiketimet përçmuese dhe ulëse: “ju shqiptarët e Shqipnisë” duke nënkuptuar tre milionë shqiptarë të Shqipërisë amë, jo vetëm të L.J. por të një kase të vogël (e theksoj kasë e vogël) shqiptarësh të rrethinave të Tuzit, tashmë i kthyer në një fenomen të pranuar në heshtje.

Ndërsa me durim pres dhe respektoj kulturën e debatit, prapë përbrenda fillova te nxehem. Ndër mend më vjen një thënie e vjetër: “Hakmarrja, (në këtë rast, përgjigja) është një pjatë që shërbehet më mirë e ftohtë”. Shfrytëzova stërgjatjen e L.J. në përforcim të budallallëkut të tij, për t’u “cool off” dhe organizuar mendimet e shpërndara brenda mendjes, megjithëse nuk kërkonte shumë mend për një përgjigje për këtë rast. Në momentin që më lejohet fjala, ndër të tjera thashë: “…nuk vij këtu për të mësuar kombin amerikan, por po jap mendimet e mia perpara vëllezërve të gjakut tim shqiptar…mos na ndani me këto se unë vij nga Shqipëria dhe ti vjen nga Mali I Zi….se të gjithë ne shqiptarët në qoftë se jemi të një gjaku e nje gjuhe, të gjithë nga Shqipëria vijmë dhe jam krenar që vij nga Shqipëria”. 

Kjo çështje u debatua gjatë aty, por që një pjesë kurrë nuk u publikua, sikurse u shpreh moderatori: “kjo po të publikohet e dëmton L.J.”.  Por implikimi i njëanshëm i moderatorit G.V. nuk mbaron aty prandaj do të trajtohet veçmas më vonë. 

Qëllimi im nuk është në asnjë mënyrë të dëmtoj figurën e L.J., por po marr si referencë të këtij fenomeni që duhet të marrë fund një herë e përgjithmonë. Meqë debati është paraqitur jo i plotë, unë do t’i zbërthej këtu shkurtimisht deklaratat e L.J. që të jetë sa më e qarta.

  1. “… me ardh ti nga Shqipëria, shteti i vetëm që ka hequr fenë, me msua Amerikën si me e

mbrojt fenë asht absurde, asht shume e çuditshme për mua, asht shume e pakuptueshme”.

Identifikimi im me Shqipërinë dhe i Shqipërisë me mua, nga njëra anë më nderon, por nga ana tjetër ky identifikim buron nga një shpirt urrejtjeje për të gjithë shqiptarët të cilët sipas tij “kanë hequr fenë”. Kjo rëndon. Është fakt që në Shqipëri u hoq feja në vitet ‘70. Kjo nuk erdhi si vullnet i lirë i një populli por ishte pasojë e aplikimit me dhunë të një ideologjie të majtë marksiste (e njëjtë me atë qe unë denoncova në debat).  Diktatori komunist Hoxha nën shembullin e si-vellait të tij Mugosha, me vonë Titos si dhe me miqësitë e tjera Ruso-Kineze arriti që nëpërmjet dhunës dhe luftës së klasave, anullimin e shumicës së të drejtave njerëzore duke përfshirë edhe lirinë e besimit fetar. Por shqiptarët në shumicë besuan në Zot dhe i rezistuan valës së ateizmit komunist. Mijëra fretën dhe murgesha të vrarë, internuar dhe syrgjynosur janë dëshmia e kësaj rezistence. Mjafton të sjell në kujtesë Viçens Prendushin me 37 Martirët e Lumë shqiptarë të vrarë nga diktatura komuniste nga 1945-1974. Meshëve shqiptare sot, ju janë shtuar lutjet për të lumen Nëna Terezë dhe Martirët e Shqipërisë. Diktatori Hoxha vrau dhe burgosi shqiptarët, katolikë e muslimanë, por kurrë nuk arriti që të vrasë dhe burgosë besimin e shqiptarëve në Zot. Besimi jetoi dhe u praktikua fshehtas në familjet shqiptare, duke e mbajt Krishtin dhe Muhamedin të gjallë në mendje e zemra, bashkime e festa rituale dhe shenjtërish. Tendencat për të identifikuar shqiptarët si të pafe, apo të tjerat për të paraqitur muslimanët shqiptarë si turq, ortodoksët si grekë apo sllavë dhe katolikët si latinë, kanë qenë dhe vazhdojnë të jenë teza të përdorura nga sllavët në Mal të Zi dhe Kosovë, dhe grekët në Shqipërinë e jugut. 

  1. “…Me ardh ti nga Shqipëria ose nga Ballkani me msua Amerikën se si duhet me kenë shkollat asht po aq absurde”.

Kjo nuk ka lidhje me superioritëtin e shkollës Amerikane ndaj asaj Shqiptare, pasi kur lakon përemrat “unë”, “ti”, e gjithë tema merr kuptim përsonal. Prandaj është komplet ostracisëm apo tendencë për të më përjashtuar nga shoqëria amerikane ku ndërtoj apo ndërtojmë jetën për dekada me radhë dhe për të më turpëruar publikisht nëpërmjet etiketimit “i ardhur nga Shqipëria” apo “ballkanas”. Per më tepër, L.J. si qytetar i Malit të Zi dhe qytetar amerikan kjo deklaratë lirshëm mund të quhet akt i dënueshëm racist dhe ksenofobi ndaj një kombi tjetër.

  1. “… Ata njerëzit ma të aftë që ka Amerika sot, nuk kanë ardh nga shkollat e Shqipërise, as të Kinës as te Japonisë…”

Komplet e pabazuar në realitet, denializëm, përpjekje për të mohuar realitetin si një të vërtetë të papërshtatshme për psiqikën së tij. Në fakt, pa përmendur emigracionin masiv të kontrolluar e të pakontrolluar që ka ndjekur Amerikën për qindra vjet, në Amerikë gjithmonë ka egzistuar nje politikë konstante e “vjeljes së trurit” nga e gjithë bota. Në administratë, spitale, polici, universitete e kudo janë një armatë e tërë intelektualësh të ardhur, përfshi këtu edhe nga viset shqiptare dhe të edukuar respektivisht në vendet e tyre, nëpërmjet emigrimit, kontratave të përkohshme apo të përhershme të punës, (jo shumë serbo-malazezë pasi nuk shquhen për ndonjë zgjuarsi picante). Këtu në Michigan janë me dhjetra, intelektualë dhe inxhinierë të lartë të akomoduar me meritë të plotë në spitale, fabrika dhe universitete të famshme. Te jemi realiste, kur dëgjon këto deklarata të çuditshme, të pazakonta në Amerikë, të lënë përshtypjen se shqiptohen nga një njeri i çfarëdo kombi por jo shqiptar.

Kam dëgjuar një thënie shqiptare “Marrja rrin, por i zoti se len”.

Sikur mos të mos mjaftohej me kaq, L.J. e trash sulmin e tij ndaj shqiptarëve me një postim edhe më vulgar. Ndër te tjera ai shkruan: “…Donald Trump e suportuan shumë të çmendur shqiptarë deri edhe hoxha, frati e disa kryetarë shoqatash”. Ky rast tregon se injoranca shqiptare ska kufi”. Besoj se çdo kush, i cilitdo spektër politik me një mendje të shëndoshë dhe zemër dashamirëse për tjetrin, e dallon gjuhën e urejtjes për kundërshtarin politik. Ky është një akt i lavdërueshem për një mendje të semurë e cila mohon komplet meritat e mundshme të palës tjetër dhe njkohësisht e sulmon dhe përbuz në mënyrë patologjike, me shpresë se kështu del në pah si fitimtar. Në fakt janë gjysma e amerikanëve që mendojnë politikisht ndryshe. L.J. nuk sulmon amerikanët as grupet e tjera etnike, por shqiptarët siç e thekson “shqiptarë të çmendur”, “injoranca shqiptare ska kufi” etj. Çfarë është më e keqja, në mënyrë të paramenduar, me qëllim dashakeqës, etiketon liderët e komunitetit shqiptar, të cilët siç dihet botërisht në diasporë janë udheheqësit e Kishave, Xhamive, Teqeve dhe të shoqatave atdhetare ose e thënë më shkoqur, një sulm ndaj elitës shqiptare këtu. 

Mohimi i problemit në emër te krenarisë, jo vetem që nuk e zgjidh problemin por krijon një problem më të madh se vetë problem fillestar, dhe sa me vonë të identifikohet aq ma teper bën dëm. Sigurisht që natyra njerëzore lejon të tilla gabime, këto edhe të disahershme qofshin, por refuzimi i konstant për t’a njohur gabimin, për të shaqur pendesë, kërkuar falje me premtim të mos përsëritet prapë, na jep të drejtën të mendojmë se kemi të bëjmë me vepër të fajit, dhe faji është gjithmonnë një vepër e ndërgjegjes dhe si e tillë nuk falet por vetëm dënohet.

Sigurisht që reagimi i komunitetit shqiptar, të cilët i ndoqën këto deklarata, ishte i pritshëm. Mbi të gjitha vlen të përmendet përgjigjja e famullitarit F.K. e cila ishte “qershia mbi tortë” e këtij reagimi: “…Taman, jo numer i vogel Arqipezhve, Ipezhgve, prifta, hoxhe, e besimtare laike…, patriot e atdhetare te “çmenun”… kane propogandu e votu kundra komunizmit dhe enver hoxhes ne 1944-shin, e tjera vjet mrapa…. Mjerisht hupen !.., sepse shume e shume te tjere, te “meçem, largpames e dashamire te “progresit social” ja arriten “fitores…!!!”

N’dashte Zoti “funi ka me dale hajer” ! Gezoni, festoni, nijani lezetin “fitore-hajnores” sepse na te “çmendurit” nuk dina me djege, as me vjedhe dyqane, as me thy monumente, as me shpife e rrejte…., na dina me duru, me punu, me majte ligjet…. dhe… me u LUTE per drejtsi, paqe e dashni”.

E megjithëse po kalon shumë kohë, kjo edhe si kohë ditësh të mëdha Krishtlindjesh dhe ndërrim vitësh, ku Kisha i thërret besimtaret në lutje, pendesë dhe falje, L.J. vazhdon avazin e vjetër duke bashkëngjitur copëza videosh të blera nën dorë si armë për të deformuar të vërtetën dhe për të korrur disa lavde, për të cilat ka shumë nevojë por gjithsesi janë vetëm hipokrizi dhe i ngjasin asaj shprehjes amerikane “Whip cream on dog shit”. Kurse mendja e ndritur shqiptare thotë: ”Nuk mbulohet Dielli me shoshë”. 

Megjithatë, këta shqiptarë pseudo-patriotë, të cilët në periulla të vështira të vuajtjes apo të egzistencës tonë si shqiptarë, i kanë thurur lavde, shërbyer, kënduar më çifteli apo edhe marrë dekorata nga Tito dhe sunduesit e tyre sllavë, janë një pakicë dhe nuk e zbehin shpirtin e pastër, atdhedashës, luftarak, besnik e paqedashës të Malësorit të vërtetë. Do të ishte mëkat të mos falenderoj dhe të jem mirënjohës ndaj pjesës tjetër, shumicës së malësorëve tanë të nderuar, për ndihmën, përkrahjen, që në këto kohë të vështira që përmenda më lart, hapën dyert dhe zemrat për vëllezërit te tyre shqiptarë. 

Si mbyllje, kjo jo vetëm e shkrimit por edhe të këtij fenomeni, në shekullin e 21-te, qëndrime të tilla të ndasisë vllaznore në mes shqiptarëve e aq më pak në mes malësorëve, janë të papërceptueshme. Thirrja ime e sinqertë shkon për të gjithë malësorët, katundarët, qytetarët, mysliman dhe të krishterë, shqiptarë të vërtetë, që të distancohemi nga këto akte të urrejtjes, të krenarisë dhe përçarjes. Këto qëndrime qofshin të qëllimshme, naive apo shkarje momentale duhet të evidentohen dhe të reflektohet menjëherë ndaj tyre, përpara se ato të bëhen çështje publike. Vetëm kështu ruhet etika e komunikimit dhe komuniteti merr tiparet e një shoqërie të emancipuar që prodhon energji positive, energji të cilat duhet të shkojnë në favor të çështjeve kombëtare dhe jo kundër njëri-tjetrit.

Valentin Lumaj, Michigan, 4 Janar 2021