Archives for October 2021

DIPLOMA E DUKËS SË DURRËSIT, BALSHËS II, NGA VITI 1385 PËR DUBROVNIKASIT

October 7, 2021 by s p

Diploma e Balshës II e lëshuar 24 prillit të vitit 1385 lëshuar në Tuz është origjinale dhe ruhet në Arkivin Shtetëror të Dubrovnikut, në fondin: Wiena 1027 [1019; nr. 123, an. 1385, N. 20 del Pach VII]. – Kjo diplomë ka një rëndësi të veçantë sepse për herë të parë e të vetme e gjejmë titullin “Dukë i Durrësit” për Balshaj.

Prof. Dr. Musa Ahmeti

Diplomat origjinale të dinastisë së njohur shqiptare të Bashajve, të cilat sot ruhen në Arkivin Shtetëror i Dubrovnikut bëjnë pjesë në ato burimet arkivore-dokumentare të sllavishtes së vjetër të pabotuara ose pjesërisht të botuara deri tani, pa editime kritike, të pashoqëruara me faksimile, të patranskriptuara, që shpesh herë kanë qenë burime keqinterpretimi ose keqinformimi si për studiuesit, historianët dhe lexuesin e gjërë, të cilët nuk e njohin sllavishten mesjetare.

Botimi sipas metodave bashkëkohore, me një editim kritik, të shoqëruara me faksimile, të transkriptuara në sllavishte të vjetër, të përkthyera në shqip dhe të shoqëruara me komente përkatëse sa më përmbajtësore, duke shmangur për aq sa është e mundur “detajet e lodhshme” të diplomatikës, sfragjistikës, heraldikës, sigjilografisë e paleografisë, është një mënyrë që këto dokumente burimologjike për historinë mesjetare shqiptare të fundshekullit XIV të jenë të sakta e të përdorshme për të gjithë të interesuarit.

Diploma që po botojmë me këtë rast është e njohur nga studiuesit dhe historianët, po për herë të parë ajo botohet së bashku me faksimile cilësore të cilat specialistët e medievistikës dhe paleografisë së sllavishtës së vjetër mund t’i lexojnë lehtësisht (shih ilustrimin nr. 1). Përveç kësaj botimi është shoqëruar edhe me aparat kritik, përkthim në gjuhën shqipe, transkriptim e transliterim. Logjika e studimit përcjellës e bazuar në të gjitha këto elemente shkencore mund të ndiqet lehtësisht jo vetëm nga studiuesit, por edhe nga amatorët e interesuar në këtë fushë dhe historidashësit.

Dinastia e Balshajve ishte njëra prej dinastive më të njohura shqiptare në shekujt XIV–XV e cila e shtriu zotërimin dhe sundimin e saj nga veriu në jug të territoreve mesjetare shqiptare.

Nga kancelaria e kësaj dinastie dilnin dokumente në disa gjuhë të kohës, po me këtë rast ne po botojmë diplomën që është shkruar në sllavishte të vjetër, me alfabetin cirilik të llojit mijuskul.

Gjuha sllave me alfabet cirilik praktikohej nga kancelaritë e fisnikërisë shqiptare mesjetare krahas gjuhëve të tjera, duke treguar kështu aftësi komunikuese diplomatike me qendra të ndryshme evropiane dhe ato fqinjësore. Diplomat e dinastisë së Balshajve që ndodhen në Arkivin Shtetëror të Dubrovnikut të shkruara me grafema cirilik, janë gjithsej 15 copë dhe i takojnë periudhës kohore 7 janar 1368 – 3 nëntor 1395.

Të gjitha këto diploma janë të shkruara në letër të cilësisë së lartë gjysmëkarton dhe që të gjitha janë të vulosura. Ngjyra e përdorur nuk ka nevojë për koment, sepse i ka rezistuar pa asnjë dëmtim 636 vjetëve të kaluara.

Ndërsa kur jemi te vulat, duhet të theksojmë se duke i botuar faksimilet e tyre në gjendjen aktuale, mendojmë se sjellim një kontribut të veçantë për njohjen e sigjilistikës së fisnikërisë shqiptare, edhe pse janë në gjendje të rëndë dhe shumë të dëmtuara, të thyera dhe me pjesë të humbura. Kur flasim për vulat duhet të theksojmë se aty ka një të veçantë shumë domethënëse: të pesëmbëdhjetë diplomat që kemi në dorë janë vulosur me nëntë lloje vulash të ndryshme, po ashtu është e rëndësishme të theksohet se të gjitha vulat janë të shtypura në letër dhe janë prej dylli. Asnjë nga vulat nuk ka përbërje plumbi, metali apo floriri, gjë e zakonshme kjo për kohën, por e ritheksojmë: të gjitha janë nga dylli. Fakti që vetëm nga Arkivi Shtetëror i Dubrovnikut mund të identifikojmë nëntë lloje vulash të ndryshme që ka përdorur kancelaria e Balshajve për periudhën në fjalë është shumë domethënës për rëndësinë që kishte Raguza mesjetare për Balshajt në veçanti dhe për politikën mesjetare shqiptare në përgjithësi. Më shumë hollësi për llojet e vulave do të japim kur të merremi me shqyrtimin e tyre, tipet, dimensionet e tyre, përmbajtjen e teksteve, shenjat e heraldikës dhe elementet e tjera shoqëruese.

Kësaj radhe do të botojmë diplomën e 24 prillit të vitit 1385 lëshuar në Tuz. Kjo diplomë prezantohet për herë të parë në këtë formë të plotë para studiuesve, historianëve dhe specialistëve shqiptarë, por edhe lexuesit të gjerë, me faksimile, me transkriptim [tejshkronjëzim] në alfabetin cirilik, (shih ilustrimet 2 e 3) e përkthyer në shqip e komentuar dhe e shoqëruar me një studim përkatës. Deri më sot ajo është botuar nga këta studiues sllavë: P. Karano-Tvrtković, Srpski spomenici, 87-88; F. Miklosich, Monumenta Serbica, 202-203; Lj. Stojanović, Povelje i pisma I–1, 109–110; B. Šekularac, Dukljansko–zetske povelje, 166-173; ku në të gjitha këto botime ka lëshime dhe gabime të natyrave të ndryshme. Ne jemi përpjekur t’i korrigjojmë ato, gjithnjë duke u mbështetur në origjinalin e diplomës e jo duke bërë përshkrim të përshkrimeve. Nuk kemi shënuar asnjë autor apo botim qoftë edhe të pjesshëm shqiptar, për shkak se të gjitha citimet e bëra, jo vetëm të kësaj diplome por edhe tek të tjerat, janë me shumë gabime, duke qenë se këta autorët shqiptarë nuk e kanë njohur sllavishten, e aq më tepër nuk kanë pasur njohuri për paleografinë sllave mesjetare dhe leximin cirilik.

Diploma e Balshës II e lëshuar 24 prillit të vitit 1385 lëshuar në Tuz është origjinale dhe ruhet në Arkivin Shtetëror të Dubrovnikut, në fondin: Wiena 1027 [1019; nr. 123, an. 1385, N. 20 del Pach VII]. Teksti i diplomës është i shkruar në 18 rreshta. Diploma është e shkruar në sllavishte të vjetër, me grafema cirilike me elemente të glagolicës, me ngjyrë të zezë, me shkrim të imët, në kursiv, që vende-vende lexohet me vështirësi, sikurse mund të vërehet edhe nga ilustrimet që po botojmë [shih ilustrimet: 1 e 2]. Ajo ka qenë e palosur horizontalisht në tre pjesë, ndërsa vertikalisht poashtu në tre pjesë të barabarta. Nga palosja ajo është e dëmtuar, po për fat të mirë teksti mund të lexohet pa problem edhe pse janë të dëmtuar rreshtat 2 deri 17 tek palosja e parë vertikalisht dhe horizontalisht. Dëmtime të vogla, të parëndësishme ka edhe te palosja e parë dhe e dytë si vertikalisht ashtu edhe horizontalisht. Ndërsa në anën e pasme (verso) të diplomës është i shënuar ky tekst në italisht: “La pouelia de miser Balsa fata per le franchiçie delli mercadanti, quando fo ser Matio de Çorçi ambasiatore allo ditto signor MCCCLXXXV, ind. VIIpactorum comitis Ragusii cum domino Georgio de Balsa fatia in MCCLXXIII.” (Shih ilustrimin nr. 2).

Një element mjaft domethënës është se të gjitha diplomat e lëshuara nga kancelaria e Balshajve për Raguzën /Dubronvikun/, që ne njohim, janë të shkruara në letër–gjysmë kartoni. Nëse analizojmë këtë fakt, atëherë mund të nxjerrim një përfundim se nga mesi i shekullit XIV (1360) e deri në fillim të shek. XV (1405) në të gjitha kancelaritë e fisnikëve shqiptarë, por edhe atyre të shteteve fqinje, diplomat janë shkruar në letër, pra jo në pergamenë, edhe pse nuk përjashtojmë mundësinë e përdorimit të pergamenës në raste të veçanta. Po të shikojmë edhe diplomat e Kastriotëve, (Gjonit e Gjergjit-Skenderbeut), Dukagjinëve dhe Aleksandrit të Kaninës, etj, nga periudha në fjalë, të gjitha janë të shkruara në letër–gjysmë kartoni.

Përsa i përket shkrimit, siç ishte zakon i kohës, ajo ka shkurtesa të shumta, të cilat i kemi zbërthyer në transkriptim [tejshkronjëzim]. Në kllapa të vogla “()” kemi vënë grafemat që mungojnë në fjalët përkatëse sipas leximit të sotëm të sllavishtes, ndërsa në kllapa të mëdha katrore “[]” kemi vënë grafemat e shkurtesave të fjalëve që ishte praktikë e kohës, kurse në kllapa të drejta “||” kemi vënë numrin e fillimit të rreshtit të tekstit të diplomës. Në transkriptim [tejshkronjëzim] kemi ruajtur të gjitha shenjat e interpunktimit të kohës. Nuk është bërë asnjë ndërhyrje apo përmirësim i ndonjë grafeme apo fjalë: gjithçka është lënë siç është në origjinal.

Në fund të shekullit XIX është bërë një restaurim i thjeshtë i kësaj diplome, ku janë vënë 5 shirita të shkrutër letre të bardhë që diploma të mos grisej apo dëmtohej edhe më shumë. Diploma është e vërtetuar me vulë dylli të kuq, të rrumbullakët, e cila është ngjitur në një shirit të fortë kartoni të ngjitur në letër, rast ky shumë i veçantë dhe që është përdor në mënyrë të qëllimshme nga Filip Barelli që askush tjetër të mos mund të shkruaj ndonjë gjë tjetër posht tekstit që ai ka shkruar. Vula është në fund të tesktit të shkruar në mes të letrës. Vula është gjysëm e dëmtuar. Në mes të vulës vërehet figura e ujkut kurse në anën e majtë të rrethit disa grafema që nuk lexohen lehtë. Vula në origjinal ka dimensione: 3.6cm x 3.4cm dhe trashësinë 0.5cm. [Shih ilustrimin nr. 3]. Shkak i dëmtimit të vulës, është zhvendosja e shpeshtë e këtij dokumenti në relacionet: Dubrovnik-Vjenë-Beograd-Dubrovnik. Këtë dokument e ka shkruar protovestiari (perosni që mbante financat e familjes Balsha) Filip Bareli.

Për herë të parë, kjo diplomë është botuar në vitin 1840. Ajo ka njohur disa ribotime, po asnjëherë korrekte dhe me gabime të shumta. Transkriptimi [tejshkronjëzimi] i diplomës origjinale me signaturë: Wiena 1027 [1019; nr. 123, an. 1385, N. 20 del Pach VII], është shumë i vështirë jo vetëm për studiuesit dhe historianët, që nuk janë specialist të paleografisë sllave, sidomos asaj cirilike dhe glagolike, por edhe për ata që kanë përvojë të gjatë në transkriptime [tejshkronjëzime] të këtij lloj shkrimi. Shkurtesat e shumta dhe grafia e imtë dhe në disa raste, shenjat e veçanta të shkruesit Filip Barellit, vështirësojnë edhe më shumë transkriptimin [tejshkronjëzimin]. Kjo diplomë që ka karakterin e një dokumenti publik mban në vetë të gjitha karakteristikat e dokumenteve të kësaj epoke historike.

Në fillim është i shënuar invokacioni simbolik, pason invokacioni verbal dhe datimi. Invokacioni simbolik, i paraqitur me shenjën e kryqit, tregon nënshtrimin e pushtetit real të Balshajve ndaj atij kishtar, duke treguar besnikërinë absolute ndaj kishës. Invokacioni verbal, që përdoret në këtë dokument, është karakteristikë e shpeshtë e përdorimit te dokumentet e tilla sllave. Me këtë, i rritej vlera dokumentit duke dëshiruar që të arrihej qëllimi për destinimin e tij. Në këtë rast, është i shprehur në formën: “Unë Balsha, me hirin e Perëndisë, dukë i Durrësit…”

Menjëher në vijim është intitulacioni që në këtë rast është gjatë dhe shtrihen në 4 rreshta në origjinal: “Unë Balsha, me hirin e Perëndisë, dukë i Durrësit edhe më tutje, shkruaj e urdhëroj që të jetë e njohur për çdo njeri, se ka ardhur te unë i dërguari i qytetit të Dubrovnikut Mate Zhurgoviqi dhe më foli për punë dhe për tregëtarët dhe për lirinë dhe për diplomën e zotit vëllaut tim Gjergjit dhe timen.” Pra me këtë rast Balsha II konfirmon diplomën e lëshuar nga ai dhe vëllai i tij Gjergji në vitin 1379 për qytetarët dhe tregtarët dubrovnikas. Shkak për lëshimin e kësaj diplome të re është fakti se Balsha II kishte futur nën sundim të tij territore të reja, po njëkohësisht kishte ankesa nga dubrovnikasit se nuk respektohej diploma e mëhershme dhe se ata plaçkiteshin, ndiqeshin e vraheshin nga shtetasit e Balshës II siç ishin rastet më të rënda në Vreg te grykëderdhja e Shkumbinit, në Shën Sirgj të Bunës, në Shkodër, Tivar etj.

Kjo diplomë ka një rëndësi të veçantë sepse për herë të parë e të vetme e gjejmë titullin “Dukë i Durrësit” për Balshajt në diplomat që kanë dalur nga kancelaria e tyre dhe që ne njohim deri sot. Në fakt këtë titull e gjejm edhe një herë tjetër por në një diplomë në greqisht nga i njëjti vit. 1385.

Zakonisht, në këtë kohë, datimi shënohet në fund të tekstit (që në rastin tonë në këtë diplomë edhe është shënuar) në formën: 24 prill 1385 nga lindja e Krishtit. Te datimi kemi kemi dy momente interesante që duhen veçuar: a) Filip Barelli ka shënuar vetëm vitin njëmijë me shkronja si tërësi, ndërsa numrat e tjerë i shënon me grafema sipas praktikës së kohës, kjo formë datimi është karakteristikë te të gjitha diplomat e lëshuara nga kancelaria e Balshajve në gjuhën sllave, dhe momenti i dytë b) grafemat të cilat janë ekuivalent i numrave të datave, shkruesi i ka shënuar me një “X” sipër secilës grafemë.

Kurse dispozicioni, si pjesa më e rëndësishme e aktit diplomatik, e cila në vete ngërthen objektin moral dhe atë material, që i dedikohet pranuesit, na paraqitet në formën ku Balsha II pohon: “Unë, duke parë fjalët e tij të vërteta prej mikut dhe fisnikërisë së qytetit të Dubrovnikut dhe duke dëshiruar që mes nesh të jetë dashuria e vjetër, konfirmoj diplomën e vëllaut tim Gjergjit dhe timen duke pohuar mosndryshimet dhe që tregtarët e tyre të cilët kalojnë nëpër pronat e mija, lirisht të shesin e blejnë pa asnjë pengesë.” për të vazhduar pastaj me një pohim shumë interesant dhe tepër të veçantë që pothuajse nuk ndeshet asnjëherë tjetër në diploma të ngjashme të kohës: nëse dikush nga ata humbet diçka në territorin tim ose në sundimin tim, unë Balsha II, nëse nuk do mund të gjej fajtorin që t’ia dorëzoj fisnikërisë dubrovnikase, unë do ju paguaj dëmin, dhe në pjesën e fundit të dispozicionit Balsha II pohon se kjo diplomë është e vlefshme “për të gjallë timin” gjë që paraqet një moment interesant ku një fisnik shqiptar nuk obligon pasardhësit me ato që ka premtuar vetë për të gjallë të tij. Kurse në ekspozicion (narracion) janë sqaruar rrethanat aktuale për vendimin e shkrimit të një akti të tillë diplomatik: “konfirmoj diplomën e vëllaut tim Gjergjit dhe timen duke pohuar mosndryshimet” pra prerazi pohohen qëllimit e lëshimit të diplomës. Përforcimi zakonisht fillon me simbol, që në këtë rast nuk e kemi, por kemi vetëm emrin dhe firmën e Filip Barellit. Edhe këtu është një moment i veçantë, sepse në këtë kohë praktikohej që dëshmitar të jenë më shumë se një. Diploma nuk ka nënshkrim autograf të Gjergj Balshës, po ka vulën e tij. Nënshkrim nuk kemi në asnjërën prej 15 diplomave që kemi në shqyrtim. Vula ishte e mjaftueshme si dëshmi e autoritetit që e lëshon dhe si e tillë në kancelarinë dubrovnikase ajo kishte një peshë mjaft të madhe.

Përveç elementeve të përmendura, këtij akti diplomatik, i mungojnë edhe disa pjesë standarde apo klishe, të cilat i ndeshin në diplomat të ngjashme nga e njëjta periudhë. Këto mungesa nuk e zvogëlojnë rëndësinë dhe autenticitetin e kësaj diplome.

***

DIPLOMA E DUKËS SË DURRËSIT, BALSHËS II, PËR DUBROVNIKASIT

PËRKTHIMI SHQIP:

Tuz, 24 prill 1385

Unë Balsha, me hirin e Perëndisë, dukë i Durrësit edhe më tutje, shkruaj e urdhëroj që të jetë e njohur për çdo njeri, se ka ardhur te unë i dërguari i qytetit të Dubrovnikut Mate Zhurgoviqi dhe më foli për punë dhe për tregëtarët dhe për lirinë dhe për diplomën e zotit vëllaut tim Gjergjit dhe timen.

Unë, duke parë fjalët e tij të vërteta prej mikut dhe fisnikërisë së qytetit të Dubrovnikut dhe duke dëshiruar që mes nesh të jetë dashuria e vjetër, konfirmoj diplomën e vëllaut tim Gjergjit dhe timen duke pohuar mosndryshimet dhe që tregtarët e tyre të cilët kalojnë nëpër pronat e mija, lirisht të shesin e blejnë pa asnjë pengesë.

Nëse ndonjëri ju rrëmben atyre ndonjë gjë me forcë, unë paguaj nga shtëpia ime dhe unë kërkoj fajtorin.

Tregtarët të cilët shkojnë në Serbi përmes Danjës nuk do të paguajnë asgjë dhe të mos paguajnë doganë dhe kalimet përmes lumit të cilat nuk kanë qenë të vendosura me ligj në kohën e peradnorit Stefan dhe të Gjergjit.

Që tregtarëve dubrovnikas t’u paguhet ajo që mendohet se ju detyrohem.

Nëse ndodh që të thyhet anija dubrovnikase në tokën time, askush të mos guxojë të marrë ndonjë gjë ose ti pengoj ata.

Ai që guxon të veproj në kundërshtim me ato që u shkruan më lartë, do të paguaj 500 perperë dhe do të jetë tradhëtar.

Dhe kështu dëshmoj besnikërinë time dhe të fisnikërisë sime që të mos prishet kjo [diplomë, m.a.] e shkruar për të gjallë timin.

U shkrua kjo diplomë më 24 prill të vitit 1385 nga lindja e Krishtit, në Tuz afër Plloçës.

Për këtë me dashuri protovestiari Filip.

Mark Gjonaj: Thank you US Congressman Ritchie Torres, Co-Chair of the Albanian Caucus in the US Congress

October 6, 2021 by s p

I am pleased to share with you a letter that was sent to US President Joe Biden and Secretary of State Antony Blinken from US Congress Members Ritchie Torres & Jim Himes, Co-Chairs of the Albanian Issues Caucus, as well as other US Congress Members, on the matter of Kosova and Serbia.
The letters urges President Biden and Secretary Blinken to redouble American focus on resolving Kosova-Serbia tensions in light of the recent escalation of hostilities between the Kosova and Serbia governments. Additionally, the Congress Members called on President Biden and Secretary Blinken to condemn the recent escalation of tensions and Serbian military mobilization, as well as encourage their Administration to join our E.U. and NATO partners in supporting the dialogue between Kosova and Serbia to find a peaceful and final resolution.
The Albanian-American community and I thank the US Congress Members in the Albania Issues caucus, especially Co-Chair Congressman Ritchie Torres from the Bronx, for their support on the issues pertaining to Albanians all around the world. They are a voice for Albanians not only in the United States, but for those in all Albanian regions, and we look forward to their partnership.
Please find attached the letter that was sent to President Biden and Secretary Blinken from our fellow US Congress Members in the Albania Issues caucus.

Sincerely,NYC Councilman Mark Gjonaj
District 13, Bronx

Kurti: Kosova – shtetet e Ballkanit Perëndimor trajtohen si të barabarta

October 6, 2021 by s p

-Kryeministri Kurti zhvilloi takim të përbashkët me Kancelaren Merkel, Presidentin Macron dhe Presidentin Vuçiç/

Bërdo, Slloveni, 6 Tetor 2021 – Gazeta DIELLI/

Në Bërdo, Slloveni, në margjina të Samitit ndërmjet Bashkimit Evropian dhe vendeve të Ballkanit Perëndimor, Kryeministri i Republikës së Kosovës, Albin Kurti, zhvilloi takim shumëpalësh me Kancelaren e Republikës Federale të Gjermanisë, Angela Merkel, Presidentin e Francës, Emmanuel Macron dhe Presidentin e Serbisë, Aleksandar Vuçiç.

Gjatë takimit u bisedua për rëndësinë e Procesit të Berlinit dhe të bashkëpunimit rajonal të qëndrueshëm në shërbim të avancimit të rajonit në rrugën drejt Bashkimit Evropian.
Kryeministri Kurti ritheksoi mbështetjen për marrëveshjet ku të gjashtë shtetet e Ballkanit Perëndimor trajtohen si të barabarta dhe ku qytetarët janë përfituesit përfundimtarë.
Temë e bisedës ishin edhe liria e lëvizjes dhe njohja e diplomave ndërmjet Kosovës dhe Serbisë.

Një portret për Mërkur Buan

October 6, 2021 by s p

Luan Rama

Ishte dita e parë që u ngrit nga ai lëngim i gjatë prej dy muajsh. Drita e bardhë dhe e ngrohtë e diellit e grishën të shikonte tutje qytetin, kambanat e kishave dhe kupolën e katedrales së Trevizos. Nga kisha pranë dëgjohej korri. Mbahej meshë. Këndohej kënga e Virgjëreshës Shën Maria. Tani plaga i ishte mbyllur plotësisht dhe e ndjeu sërish fuqinë e parë edhe pse tashmë nuk ishte ai djali i ri që shkonte si stuhija në betejat e mëdha, me shtizën e tij të zgjatur përpara. Doktori që kishte ardhur në mbrëmje ia kishte hequr fashat e fundit dhe në shpatull kishte mbetur vetëm shenja e shpatës që e kishte goditur, në një ngjyrë të errët kafe, ku shquhej ende gjaku i mpiksur. «Tani mund ta mbash kështu. Plaga është mbyllur», i kishte thënë ai dhe ishte tërhequr duke i bërë një reverancë të thellë.

Papritur ordonanca e tij stradiote iu afrua me një letër në dorë.

– C’është?

– Një letër nga mjeshtri Loto.

– Ah, piktori, – qeshi lehtë ai duke hapur letrën dhe nisi të lexojë.

– Më kërkon që të hënën të shkoj në atelier. Tabloja duhet mbaruar patjetër.

Kishin kaluar nëntë muaj që mjeshtri e kishte filluar atë tablo, por lufta bëri që Mërkuri ti ndërpriste seancat me mjeshtrin dhe të shkonte drejt betejës nën flamurin e Republikës. Nuk ishte koha për të pozuar në atelier. Miku i tij kondotiere Françesko dalla Rovera ishte në prag të një sulmi dhe duhej ta ndihmonte para bedenave të Bergamos.

Qëndroi një çast pa lëvizur. Pastaj iu afrua dritares dhe treti shikimin në horizont. Tashmë Trevizo i dukej si atdheu i tij. Iu shfaqën imazhet e betejës së fundit… Fitimtarë, bashkë me Françesko-n, dukën e Urbinit, ishin nisur pastaj drejt Venecies. Signoria ishte në festë. Lajmin e fitores e kishin dëgjuar të gjithë venecianët. Atë ditë, në takim me Këshillin e të Dhjetëve, Mërkuri u kishte kërkuar që trupën e tij stradiote ta paguanin më shumë për trimëritë e sakrificat e mëdha që bënin. 10 dukate në vit ishin fare pak për jetën e një stradioti. Mërkuri ua kishte kërkuar me forcë dhe ata i kishin thënë se do ta mendonin. Vallë do ta shtonin pagën e tyre?

Jashtë kishte ende diell kur një shi i imët filloi të binte duke shkëlqyer në ajër me ato pikëla të shndritshme.

– Po me shapelën ç’bëhet? – iu kthye ai ordonancës.

– Në fund janë Princi im. Pllaka e mermerit që kishte mbetur më së fundi është gdhendur.

Mërkuri mendoi një çast.

– Nesër do ishte mirë ta shohim. Shapela duhet mbaruar sa më shpejt se nuk i dihet. Lufta mund të na thërresë përsëri në beteja të tjera.

Stradioti eci pak nëpër dhomë dhe ndaloi përsëri dritares ku tutje shquhej vetëm kupola e lartë e katedrales së qytetit. Një javë më parë kishte marrë një letër nga miku i tij duka i Urbinit, besniku i dikurshëm Papa Xhulio i Dytë. E ftonte të vizitonte dukatin e tij dhe tê prehej disa ditê e njëkohêsisht i lëvdonte Bokalin, kunatin e tij që udhëhiqte trupat stradiote në shërbim të dukës.

Kur mbrëmja ra dhe okra e diellit që shndriste mbi ujrat e kanalit u shua, shërbyesja Prisila hyri ngadalë e shoqëruar nga një vajzë e bukur e shtatlartë, me ca flokë që i binin gjer në supe. Ajo hije, Mërkurit iu duk si të ishte një shtajzovalle. Ato kaluan anash dhe bënë nga dhoma e tij e gjumit. Ishte një ezmere me një fytyrë ovale, disi enigmatike që sapo ndeshi shikimin e princit, uli sytë. Mërkuri qeshi me vete. Këtë natë nuk ia kishte ngenë prostitutës së bukur. Jo, duhej të mendonte për trupën e tij dhe të shihte nëse ishin paguar gjithë stradiotët që kishte nën vete. Kaq muaj në lëngatë nuk kishte mundur të përpiqej për stradiotët e tij dhe lidhjet që duhej të mbante me kondotierët dhe senatorët e Venedikut. Pas pak, Prisila doli dhe vështroi nga Mërkuri, i cili ndërkohë e ndaloi:

– Për sonte nuk është nevoja Prisila… le të vijë nesër në mbrëmje.

Prisila shtangu një çast, buzëqeshi me vete, tundi kokën para të zotit dhe u kthye sërish për të marrë prostitutën e bukur, veshur në velur. Ato u shfaqën përsëri dhe kaluan anash murit të veshur me mëndafshet veneciane në ngjyrë okër e mavi. Megjithatë Mërkuri i qeshi bukuroshes së re dhe ky vështrim, asaj ia hoqi hutimin e çastit.

Mërkuri kishte kohë që nuk e kishte shijuar kënaqësinë e trupit femëror. Pas vdekjes së gruas së tij, Marias, betejat ndoqën njëra-tjetrën gjersa u plagos, për çka lëngoi një kohë të gjatë. Iu shfaq menjëherë trupi i bëshëm i Marias, me gjinjtë e bardhë e të mbushur që e gëzonte aq shumë sa herë kthehej nga lufta. Kujtoi këmbët e saj të fuqishme si të një madone romane dhe dehjen e madhe në shtrat. Por ah, tani Maria nuk jetonte më. “Gruaja ime e mjerë», pëshpëriti me vete.

Që kur kishte shkuar në Lombardi nuk ishte kthyer më të shihte shapelën e vogël që kishte kërkuar të ngrihej në varrin e gruas së tij Maria Bokali kishte vdekur dy vjet më parë. E kishte dashur shumë por Zoti nuk arriti ta mbrojë dhe vdekja e mori. Më shumë se njëzet vite i kishin kaluar bashkë. Iu kujtuan Bokalët, miqtë e tij të armëve kur ditën e martesës e sollën në kishën ortodokse Chiesa degli Greci, ku mblidheshin shpesh shqiptarët e Greqisë dhe ndonjë stradiot grek. Një dasëm e paharruar për stradiotët me këngët e tyre të vjetra të Albanisë dhe ritet ortodokse.Ashtu si stradiotët e familjes Bua edhe Bokalët, buzikët, ata të familjes Maneshi etj, ishin po aq të famshëm. Pas largimit nga Nafplio, babai i tij kishte qenë bashkë me Bokalët në ishullin e Zakintos, fortesës së fundi veneciane, ku brenda në fortesën mesjetare kishin luftuar heroikisht për ti mbojtur banorët. Disa vite kishin rezistuar atje deri sa më në fundi ishin detyruar të largoheshin me ardhjen e flotës turke.

Të nesërmen, kur la pallatin e Sinjorisë, dhjetë kalorës stradiotë e shoqëruan për të shkuar drejt kishës San Biagio. Troku i kuajve mbi kalldrëm bënte që njerëzit të shikonin nga ata që shkonin. Venecianët i vështronin me admirim këta stradiotë me kapelet e tyre me majë e që ishin kthyer në një lloj legjende që prej tridhjetë vjetësh duke i dhënë Republikës Serenisima të Venedikut aq shumë fitore, herë në luftë me Sforzat e Milanos, e herë me zviceranët, pizianët apo gjenovezët. Kur iu afruan kishës ndaluan dhe ata zbritën nga kuajt. Mërkuri priu drejt portës së madhe dhe të lartë prej druri, në atë ndërtesë me stil gotik të ndërtuar shekuj më parë. Sapo hyri, peshkopi doli menjëherë ta shoqëronte drejt shapelës. Mërkuri ecte pa folur, ngadalë, duke menduar gjithnjë për vdekjen e papritur të gruas së tij të dashur. Iu kujtua ajo natë, kur në shtratin e shtëpisë, Maria e shikonte me ata sy të trishtë që i luteshin:

– Mërkur i dashur, mos shko, prit sa të shërohem… Kam frikë. Nuk dua që kur të kthehesh të më gjesh të vdekur.

Mërkuri i kishte vendosur dorën në ballë, ishte përkulur dhe i kishte puthur sytë.

– C’thua kështu Maria. Doktori më premtoi se gjithçka do të shkojë mirë dhe shumë shpejt do të ngrihesh nga shtrati.

– Të lutem Mërkur, mos shko… pritmë!

– Maria ime e shtrenjtë. Dhe unë do të doja të mos ikja, por stradiotët e mi po presin. Në Rovena kondotieri venecian më pret bashkë me ushtrinë e tij dhe kam dhënë fjalën se do të shkoj. Këtu do të lë Prodanon dhe ai do të bëjë gjithçka që ti kërkosh ti. Nuk do vonohem. Beteja do të jetë e shpejtë.

Ai e vështroi gjatë në sy dhe pikasi dëshpërimin e saj të thellë. Ajo e dinte se kur Mërkuri kur jepte fjalën asgjë nuk mund t’ia kthente fjalën mbrapsht. Pastaj ishte tërhequr duke e lënë me shërbëtoren e saj intime, Prisila. Mbante vesh dhe dëgjonte kalërimin e kuajve që u larguan me shpejtësi nga shtëpia drejt qendrës së qytetit. Gjithë atë natë Mërkuri kishte nxituar drejt Rovenës bashkë me dyqind stradiotët e tij që e ndiqnin. Përpara kishte nisur nipin e tij me katër kalorës të tjerë. Ishte një natë e bukur me një hënë të plotë. Por lufta kishte zgjatur me ditë. Rovena ende nuk ishte çliruar. Të nesërmen, që pa aguar, dikush kishte ardhur me shpejtësi nga Treviso dhe kishte ndalur në çadrën e tij. Përreth stradiotët flinin mbi tokë, bashkë me kuajt, të gatshëm për tu ngritur çdo çast në luftë.

Maria kishte vdekur. Për Mërkurin ishte një lajm i kobshëm. Për më tepër të birin, Flavion, nuk e kishte aty. Ai kishte tre vjet që s’ishte kthyer nga Insbruku i Gjermanisë ku i shërbente perandorit. Me të dëgjuar lajmin, Mërkuri u nxi në fytyrë. U mbyll në vetmi dhe vetëm në mbrëmje doli nga çadra. Menjëherë dha urdhër të ngjiteshin mbi kuaj dhe si i tërbuar kishte sulmuar mbi qytet. Të nesërmen në agim spanjollët e shpartalluar u detyruan ta lënë Rovenën e pushtuar.

Varri i Marias tashmë ishte në këmbët e tij. Vallë e ndjente se i kishte ardhur pranë? Mërkuri donte që varrin t’ia zbuluronte dhe të ngrinte një shapelë të bukur. Madje dhe ai do të donte të varrohej atje një ditë, në atë kishë, e vetmja kishë për ortodoksët në veriun e gadishullit.

Nga mesi i pasdites priti një nga trimat e tij të familjes Bua. Po shikonte nga dritarja kur dëgjoi trokun e kalit të tij. Zgjati kokën dhe e vështroi me kërshëri atë djalosh me shtat të lartë që vinte krenar mbi kalë, me armët ngjeshur. Kapelja e gjatë stradiote e bënte akoma më të hijshëm. Iu kujtua vetja e tij kur për herë të parë, bashkë me 800 stradiotë të Moresë dhe të brigjeve shqiptare zbarkuan nga anija veneciane në portin e Venedikut, në bregun nga dukej shumë afër Pallati i Dozhëve. Zbrisnin në një botë tjetër, plot hire dhe velure, duke ndjekur Bokalin që bashkë me kondotierin Kantarini do ti çonin drejt pallatit të dozhit. Ishte hera e parë që shikonte Duomon i magjepsur nga madhështia e saj. Venedikasit e shikonin të habitur atë mori kalorësisht me kuajt dhe armët e tyre që vazhdonin të zbrisnin. Ishin ndryshe nga të tjerët dhe ndryshonin nga venecianët, fjorentinasit, milanezët. Të gjithë të shkathët, thatimë, të sprovuar, atletë të vërtetë dhe çuditërisht bjondë, ndryshe nga grekët. Bënin jetë spartane dhe flinin bashkë me kuajt, aleatët e tyre besnikë. Ndjeheshin të gëzuar, pasi për Republikën Serenisima kishin ardhur kohë të vështira dhe Venediku kishte nevojë për luftëtarë të rinj, për më tepër stradiotë që në beteja e kishin treguar se ishin luftëtarë të tmerrshëm.

Ndërkohë ordonanca e tij futi pinjollin e Buajve. Vinte ti sillte lajme nga Bergamo. Mërkuri e përqafoi dhe i tregoi të ulej në poltronin përballë tij. Ordonanca solli takëmet e verës dhe u shërbeu. Ata ngritën gotat dhe i kthyen. Gjatë një ore, Mërkur Bua i dha instruksionet e fundit. Po kështu dhe një letër për dozhin në Venedik dhe një tjetër për Këshillin e të Dhjetëve. Me sa dukej, nën presionin e flotës veneciane turqit mesa dukej donin të tërhiqeshin së shpejti nga Korfuzi. Kishin me dhjetra vite që e mbanin të pushtuar, por Korfuzi ishte një pozicion strategjik për venecianët dhe dominimet veneciane përgjatë Adriatikut. Mërkuri donte të bënte një inkursion drejt Moresë dhe me galerat veneciane të merrte me vete 2000 stradiotë të sulmonte drejt Nafplios, Zantes e pastaj në portet e tjera të Moresë. Për më tepër ai i njihte mirë pozicionet nga ku mund të sulmoheshin forcat turke, se si mund ta merrte kështjellën e Argos… dhe aq më mirë atë të Nafplios, ku ishte rritur me familjen e tij. Kishte muaj që mendonte për një inkursion të tillë por së pari donte të siguronte stradiotët e tij për paga më të larta. Dhe për këtë Senati venecian duhej ta zgjidhte qesen për ta pasi si gjithnjë në ballë të luftës, gjatë tri dekadave, shumë prej tyre kishin rënë në beteja. Në Breshia ishin vrarë Gjergj Buziku dhe vëllai i tij Domeniko, të tjerë kishin rënë në Fornova, Cremona, në Bergamo; kishin rënë gjithashtu Teodor Frasino, Paolo Albaneze e shumë stradiotë të tjerë. Mërkuri shpresonte që ky sulm do të zgjonte mjaft shpresa tek shqiptarët dhe grekët që të ngriheshin në luftë edhe pse të pushtuar tashmë nga Perandoria osmane. Atje, vetëm malet ishin të lira si dhe brigjet e Himarës në bregun jonian.

Kur pinjolli Bua iku, Mërkuri u vesh dhe u bë gati të shkonte në atelierin e mjeshtrit. Poshtë i nxorrën kalin e tij të bardhë dhe hipi. Dy stradiotë e shoqëruan në rrugën që të çonte tek mjeshtri Loto. Pasi kaloi Via dei Santi, «Rrugën e shenjtëve», mori në të djathtë dhe pas njëqind metrave u ndal para një porte të madhe druri. Porta ishte hapur dhe ai hyri në oborr i pasuar nga stradiotët e tij. Në sallën e madhe, në të djathtë, e gjeti Loton me penelin në dorë dhe me beretën e tij jeshile që nuk e hiqte nga koka dhe kur pikturonte.

– Gëzohem që u shoh plot shëndet zoti Bua! – griti duart i gëzuar mjeshtri Loto.

Mërkuri e përshëndeti dhe i rrahu supet. I hodhi një sy atelierit ku shquheshin tablo të ndryshme, korniza, kovat me bojë, një kosh me një tufë penelash si dhe një tryezë me veglat e tjera të punës.

Puna me tablonë ishte ndërprerë që dimrin e kaluar, meqë Republika Serenissima e thirri me ngut të ndihmonte ushtrinë venedikase në betejën e gjatë kundër spanjollëve. Megjithatë mjeshtri kishte përparuar në tablonë tij. Tashmë portreti i Buas shquhej bukur dhe stradiotiBua e pëlqeu që me shikimin e parë edhe pse sfondi i tablosë nuk kishte mbaruar.

– Më duhet të punoj edhe një seancë për të verifikuar disa nuanca të portretit, – tha mjeshtri dhe për këtë do doja të uleshit në poltron që të mundet ta mbarojmë. Kuptohet që për sfondin, do të vendos një pamje të largët të Trevizos…

Bua miratoi me kokë dhe iu afrua edhe më kavaletit duke qëndruar ballë portretit të tij. E pikasi menjëherë që mjeshtri ia kishte hequr rrudhat e para që ishin shfaqur në fytyrën e tij. Pra shëmbëlltyra e tij iu duk më e re dhe më me energji si shumë vite më parë. Sytë i shndrisnin. Veshjen, piktori ia kishte bërë në një velur kafeje dhe në mes i kishte vendosur një rrrip veluri që zakonisht ai e vinte kur shkonte në Pallatin e Dozhëve. Dora e djathtë ishte mbështetur në një komodinë pranë ku dukej dora me unazat dhe një kafkë e vogël. Po kjo kafkë pse kaq e vogël, mendoi Bua, vallë në kujtim të Marias apo të birit të vdekur vite më parë? Po në duar, pse dy unaza? Po, ishte unaza e martesës me Marien, po kjo tjetra?

Mjeshtri e kuptoi shqetësimin e tij dhe i tha:

– Kjo tjetra është për martesën tuaj me sinjorinën Elisabeta të Alvise Balbit. Me këtë rast në dorën tuaj duhej shtuar dhe unaza saj si simbol i lidhjes tuaj të fundit.

Bua ktheu kokën dhe e vështroi me mëdyshje, duke pyetur veten nëse ishte e nevojshme apo jo. Por shpejt buzëqeshi. Mjeshtri e kuptoi që e aprovoi këtë. E megjithatë, dhimbja për Marian pulsonte ende thellë shpirtit të tij.

– Uluni Princi im. Nuk do tu mbaj gjatë.

Mërkuri u ul në poltronin e madh e të drunjtë dhe mjeshtri filloi të lyejë penelat në paletën e tij të ngjyrave. Një heshtje e madhe ra përreth. Bua vështroi tutje një portret tjetër të sapo përfunduar. Mjeshtri e pikasi dhe shtoi:

– Eshtë portreti i arkitektit të Mestres, zotit Filipino.

Ishte një portret disi i veçantë dhe që në një fare mënyre të dy portretet, i tij dhe i arkitektit, kishin diçka të përbashkët që ai nuk mund ta kuptonte se përse. Ndoshta i njëjti stil në krijimin e portretit, edhe pse arkitekti i Mestres ishte në këmbë. Por tonet e ngjyrave ishin po ato e po kështu dhe dritë-hijet e portretit.

Mjeshtri vështroi nga ai sikur të kërkonte diçka në tiparet e tij. Pastaj u përkul nga telajo që kishte vendosur në atë kavalet të rëndë ngjyer në një ngjyrë kafeje të errët. Bua vështronte mjeshtrin që hera-herës ngrinte sytë nga ai dhe pastaj vazhdonte. Anash tij ishte tabela e ngjyrave, me tutje një grumbull gurësh por që në të vërtetë ishin ngjyra të ngurta, të cilat thërrmoheshin, bluheshin dhe ktheheshin në një lloj pluhuri me të cilin bashkohej e verdha e vezëve si dhe një lloj vaji, i cili gjithçka e bënte të lëngëshme dhe viskoze. Ishin pigmente me të cilat punonte mjeshtri, mes të cilëve «indigo blu», një lënde që prodhohej nga një pemë në Indi, ngjyra «turkuazë», një lloj guri që bluhej dhe që vinte nga Turqia, «lapis-lazuli» me një blu kobalti nga Afganistani, ngjyra «garance» nga një lloj bime, e verdha veneciane, siç e quanin, e purpura apo e kuqja «kramoisi» që përzihej me pak të zezë. Mjeshri vazhdonte në heshtje dhe ai vështroi tutje tablotë e tjera të ekspozuara aty-këtu në sallonin e madh. Njëra nga ato iu duk e çuditëshme pasi ishte portreti i një argjendari me tri pamje të fytyrës, njëra në mes, përballë, dhe dy profilet majtas e djathtas anash tij. Nënqeshi lehtë. I pëlqente ky mjeshtër që vazhdonte të punonte në heshtje. Vështroi sërish nga tabloja. I shëmbëlleu si portreti i dukës së Urbinos, mikut të tij Francesco della Rovera, të cilin e kishte pikturuar një nga piktorët më të mëdhenj të kohës, Tiziano. Atë pikturë e kishte parë në kështjellën e Urbinos dhe ishte ajo që e kishte nxitur të bënte dhe ai një portret. “Në djall të venë paratë, i kishte thënë vetes. Kështu të paktën do të lë kujtim shëmbëlltyrën time!” Francesco ishte i veshur me pazmore në sallonin e tij, por ai nuk i kishte qef pazmoret. E dinte se nuk mund të luftonte ngjeshur me to. Forca e vërtetë e stradiotit, ishte kurajo, zgjuarsia dhe fuqia e tij.

– Kur mund ta përfundoni tablonë? – e pyeti papritur.

– Shpresoj në fund të javës. Do tu njoftoj që të dërgoni njerëz të vine ta marrin.

Atë drekë e kaloi në bujtinën e “Dy virgjëreshave”, një bujtinë e vogël buzë njërit prej kanaleve me ujë që shkonte për nga bazilika. Madje bujtina kishte dhe një ballkon të vogël, me një tryezë ku mund të haje dhe të kundroje njëkohësisht një pjesë të qytetit. Me gjithë këto kanale plot gjelbërim, Trevizon e quanin njëkohësisht dhe Venecia e vogël. Në fakt kjo bujtinë ishte bujtina e preferuar e tij pasi ishte një vend i paqtë ku mund të mendoje apo të bisedoje veçmas me fisnikët e qytetit.

Një tufë pëllumbeshash erdhën rrotull aty pranë dhe pastaj u ngritën lart në qiell. Bua vështronte një gondol që shkonte tutje me një fisnik dhe gruan e tijdhe ndjeu diçka të çuditëshme brenda tij. Pas dy javësh do të martohej dhe pas ceremonisë në katedralen e qytetit Elisabeta do të vinte në shtëpinë e tij. Që prej dy vitesh, të birin, Flavion, nuk e kishte takuar më. Tre muaj më parë, tek lëngonte në shtrat, mori një pusullë nga ai dhe e gëzua që ishte i kënaqur në Insbruk në pallatin madhështor të ish perandorit Maksimilian të perandorisë romano-gjermanike. Tashmë kishte mbetur vetëm me nipat e tij dhe miqtë e afërt të familjes së madhe Bokali. Elisabeta vërtet i pëlqente: e re, shtatlartë e krenare si pinjolle e familjes fisnike Balbi të San Xhulianos, ajo ishte dhe e bukur me ato kaçurrelat e gjata që i binin mbi supe. Edhe pse pesëmbëdhjetë vjet më i madh se ajo, kjo diferencë moshe ishte zhdukur sapo ishin takuar për herë të parë kur ata u takuan në Venecie në praninë e atit të saj, Alvise Balbi. E ndjente që kjo grua do ta gëzonte dhe do ti jepte një tjetër trashëgimtar, një pinjoll pauses të Pirros që do ta vazhdonte më tej famën e familjes Bua.

Një javë më vonë kur shkoi në atelierin e Lotos për séancën e fundin tabloja I pëlqeu akoma më shumë. Mërkuri nuk jetonte shumë me të kaluarën e tij, por ai portret, tek e shikonte, i kujtoi shumë nga luftrat dhe stradiotët e tij të rënë në beteja. C’kohë tronditëse! Rrugë përmes stuhisë, prita, sulme të befasishme, bastisjet e fshatrave armike, pushtime kështjellash, rrethime. Emri i tij ishte bërë i frikshëm për kundërshtarët e Republikës së Venedikut. Kujtoi një çast hyrjen fitimtare në Milano bashkë me 400 luftëtarët e tij në krah të mbretit francez Louis II dhe spektaklin e madh të garave kalorsiake atje ku kishte rënë në sy të mbretit dhe guvernatorit të ri. Gjithë rinia e tij ishte vetëm luftë: luftë në Fornova, në Padova ku mori dy plagë në trup, lufta gjigande në Marignano, ku bashkë me konduktorin Bartolomeo d’Alviano i sollën fitoren mbretit francez François I më 1915 kudër zviceranëve, beteja ku kapi rob komandantin spanjoll Alfonso Carjaval. Po kështu lufta në Creazzo kundër 4000 spanjollëve duke shpëtuar nga vdekja proveditorin venecian Niccolo Vendrammi, për çka senati i Republikës i dha titullin “Gentiloumo venezziano”.

Ishte e djelë dhe dita e Shën Gjergjit, e shenjtit të tyre që festohej në gjithë Albaninë kur doli nga mesha e të djelës kushtuar shenjtit të tyre. Popi e kishte përcjellë deri në oborrin e kishës duke e falenderuar për ndihmën që u kishte dhënë me dhuratën e fundit prej 200 dukatesh. Pastaj i hipi kalit dhe i shoqëruar nga rojet e tij stradiote u drejtua për nga shtëpia. Që në mëngjes kishte dërguar ordonancën të merrte tablonë në atelierin e Lotos dhe e dinte se do ta gjente në sallonin e tij. Dhe vërtet, kur hyri, Prisila dhe ordonanca po vendosnin tablonë në faqen e murit, ku i kishte porositur.

Ato natë Bua thirri sekretarin e tij dhe nisi tu shkruante letra kapitenëve stradiotë që shërbenin nëpër zonën e Ventos apo të Lombardisë, në principatat dhe markezatet gjithnjë në luftë me njëra-tjetrën. Duhej ti bashkonte që të vinin me të për të çliruar dominimet e dikurshme të Moresë. Të parëve që u shkroi ishte princi Konstantin Arianiti që ishte një nga figurat e kalorësisë dhe diplomacisë europiane, i cili pritej gjithë nderime jo vetëm në rezidencën e dozhit por dhe në oborrin e Sforzave apo në oborrin e mbretit të Francës që e kishte dekoruar me një dekoratë të lartë. Pastaj i shkroi nipit të tij, Alesio Bua dhe Gjergj Bokalit, vëllait të Maries së gjorë. Arianiti ishte njeriu më me peshë dhe veten e kishte treguar kur mbreti francez Charles VIII kishte zbritur të merrte kurorën e mbretërisë së Napolit dhe kur ishte gati që me ndihmën e Arianitit dhe të peshkopit shqiptar Martino në Durrës të zbarkonte në Vlorë, ku do të niste kryqëzatën e tij drejt perandorisë, duke pushtuar Albaninë dhe Greqinë dhe vazhduar më pas rrugën drejt Konstantinopojës. Alesio Bua, ishte shquar në shumë beteja në trevat e gadishullit dhe vitet e fundit kishte luftuar në Mestre, Veneto. Po kështu duhej të njoftonte dhe stradiotët e tjerë të famshëm Clemente Stani, stradiotin me emrin Scanderbego, Reneshin dhe Filippo Albanezen me vëllezërit e tij. Proveditori Andrea Gritti i çmonte lart vlerat luftarake të Filippo Albanezes që kishte luftuar në Bergamo, Creazzo, Friuli e në rrethimin e Veronës.

Po afrohej mesnata dhe letrat e shkruara ishin gati në tavolinë për të nesërmen Ktheu sytë dhe vështroi nga tabloja që qëndronte në heshtje nën dritën e zbehtë të shandanit në gjysmerrësirë. Kishte diçka mistike në të. U ngrit nga tavolina dhe për hrë të fundit vështroi nga dritarja Trevizon. I lodhur, shkoi të shtrihej. Kishte shpresë se të gjithë stradiotët do të bashkoheshin me të që të bashkoheshin tê gjithë së bashku për të luftuar për çlirimin e Moresë, të ndihmuar nga anijet e Venedikut dhe mbase edhe nga Franca e Vatikani. Shumë shpejt, që ditët e para, heshtja e disa prej krerëve stradiotë që kishin trupa prej 200-300 stradiotësh secili, nuk i pëlqeu. Vallë nuk donin më të ktheheshin dhe të çlironin tokat e dikurshme dhe varret e gjyshërve të tyre? Vetëm nga disa të afërt mori përgjigje se ishin të gatshëm. Ishin ata të familjes Bua e Bokali, por ata ishin të paktë.

Krerët stradiotë e kishin të vështirë të bashkoheshin, pasi mes tyre shtrohej pyetja se kush do ti udhëhiqte. E vështirë të pranonin dikë mbi krye, qoftë dhe më i lavdishmi i tyre, Merkur Bua Shpata. Menjëherë iu kujtua ajo ditë kur 20 vjet më parë disa nga krerët stradiotë i kishte thirrur dozhi i Venedikut për të krijuar një trupë të përhershme, por kur kishte ardhur çasti dhe u thanë se si konduktor kishin caktuar Buan, ata ishin tërhequr duke thënë se po të ishte një konduktor vendikas ishin dakort të bashkoheshin, por jo Bua. Kjo ngjarje e kishte ftohur me disa nga stradiotët por me vite, ndër beteja, ata i lanë xhelozitë dhe armiqësitë mes tyre. Duke kujtuar këtë, Bua tani u kishte propozuar që e rëndësishme ishte të bashkoheshin, ndërsa zgjedhja e konduktorit le të bëhej nga një zgjedhje mes krerëve, në një diskutim të lirë. Por për këtë ata hezitonin. E megjithatë Bua shpresonte. Para se të vdiste ati i tij në More ku ishin rrethuar nga dyndja e parë e osmanëve, ai i kishte premtuar se do të vinte dhe të çlironte tokat e tyre. Fytyra e të atit gjithnjë e më shumë i shfaqej në ëndërr, i cili i kërkonte të vinte sa më shpejt me stradiotët e tij…

Kishte kaluar dhe një javë tjetër kur një mbrëmje, Prisila i kishte mbushur me ujë të nxehtë govatën e drunjtë, një lloj fuçie me dru arre, kur dikur ishte Maria që e lante dhe e fërkonte. Por tani ajo nuk ishte më. Të nesërmen duhej të shkonte për dasmën e tij në San Giugliano. U afrua ngadalë nga govata duke menduar nëse kishte bërë mirë që kishte pranuar të martohej. Më së shumti e kishte shtyrë miku i tij, kapiten Serra, por dhe atij i kishte pëlqyer, edhe pse e dinte se përsëri do të shkonte në luftë dhe se asnjëherë nuk e kishte të sigurtë nëse do të kthehej gjallë nga lufta. E megjithatë ai kthehej gjithnjë sikur shënjti i tij Shën Gjergji ta mbronte nga gjithë armiqtë e tij. Vinte mbi kalë, fitimtar, me shtizën e tij të ngritur lart dhe flamurin e stradiotit, edhe pse ndodhte që ndonjëherë ta sillnin të plagosur.

Atë natë u xhvesh dhe ngadalë u fut në ujin e nxehtë që nxirrte avull. Filloi të prekë trupin e tij por gjithnjë plagët e aq shumë luftrave i kujtonin menjëherë të kaluarën, betejat, qytezat, kështjellat e mbrojtura apo të sulmuara. Në shumë vende të trupit, në kofshë, në duar, në supe, në ije, ishin stigmatet e plagëve të dikurshme. Cdo plagë ishte një luftë, një histori. Preku ngadalë kërcirin dhe iu kujtuan ato vite kur luftonte në Mortara, Pavia dhe Vigevano. Në një nga betejat, pas luftës në Novara, ku kishte ndihmuar markezin Federico Sforca të Milanos, papritur kishte rënë nga kali. Po, ishte diçka që nuk e priste, pasi kali nuk kishte arritur ta kapërcente një gropë të madhe dhe ishin rrëzuar që të dy. Kali e kishte zënë sipër dhe kërciri i ishte thyer. Ishte një kalorës i njohur skocez, i quajtur Dunkan që erdhi dhe e kapi. Robin Bua e dërguan menjëherë tek duka i Mantovës. I kujtohej fare mirë kur e kishin çuar të lidhur dhe e kishin hedhur në qelitë e errta dhe të lagështa të dukatit. Por nuk qëndroi gjatë, pasi një javë më vonë, duka kërkoi t’ia sillnin në sallonin e tij. E çuan të lidhur me hekura dhe e ulën në një karrige përballë tij. Po, e mbante mend atë çast, kur duka i kishte thënë me zërin e tij të shtruar: “Ti je një stradiot i rrallë dhe ne e njohim famën tuaj. Ju nuk jeni si të tjerët që mund ti vrasim dhe ti mbajmë nëpër qeli. Për kokën tuaj Serenissima ka afruar një shumë të madhe por unë nuk i dua paratë dhe s’dua të kem të bëj me armiqtë e mi. Ti nuk je si ata.» Bua e kishte parë drejt e në sy dhe me zërin e tij burrëror i ishte përgjigjur: «Zotëri, kështu është lufta. Nuk mund të fitosh gjithnjë. Por nëse më lironi, unë nuk do të jem më armiku juaj dhe nuk do tu luftoj.” Duka e kishte vështruar gjatë robin e tij të madhërishëm dhe u bëri shenjë ushtarëve ta lironin. Buas ia hoqën hekurat dhe ai u ngrit në këmbë. «Nëse më jepni fjalën, atëherë unë mund tu liroj! – kishte thënë duka. «Një stradiot kurrë nuk e kthen fjalën e tij», – i ishte përgjegjur ai… Akoma i kujtoheshin sytë e vegjël të dukës që shkëlqyen nga një dritë e çuditëshme apo nga një gëzim i fshehur që nuk donte ta tregonte. Duart e tyre u shtrënguan. Në oborrin e pallatit dukal, Buas i kishin sjellë kalin e tij të luftës dhe e përshëndetën. Që nga ajo ngjarje ata mbetën miq mes tyre. Ishte koha kur bashkëpunonte me gjeneralin francez Tremoille në Roccasecca ku fitorja e tyre ishte e madhe por e përgjakshme. Pas kësaj, francezët dhe vetë mbreti i kishin dhënë titullin “Kont i Roccasecca”-s. Konti Bua kishte tashmë flamurin e tij me shqiponjën e zezë dykrenore dhe një kurorëm bretërore mbi krye si dhe incialen e familjes Bua. Po kështu, veç shqiponjës, në emblemën e tij u vendos kryqi, një kurorë me katër koka luanësh si dhe një dorë që kishte kapur në grushtin e tij katër gjarpërinj.

Më së fundi afroi dita e martesës së Buas çka do të ishte madhështore. Vjehri i tij Alvise kishte ftuar rreth 100 fisnikë, mes të cilëve senatorë, ligjvënës, noterë, funksionarë të Republikës dhe disa nga figurat e shquara kalorsiake që mbërritën me kuajt e tyre të zbukuruar, ku shquheshin dhe emblemat e tyre kalorsiake. Dasma u zhvillua në pallatin e tij në Santo Giugliano. Pas dasmës, ku vera shkoi lumë dhe ishin shtruar shumë fazanë të pjekur dhe qingja, Bua, bashkë me disa nga miqtë e tij të afërt fisnikë dhe njëzetë stradiotë të armatosur që e shoqëronin me kuaj, vonë u kthyen për në Trevizo. Bua nuk kishte dashur të bënte ceremoni martesore në shtëpinë e tij por thjesht të shkonte të nesërmen në kishën ortodokse që popi ti kurorëzonte. Nuk donte të cënonte kujtimin e Marisë së tij të shtrenjtë dhe emrin e Bokalëve. Me Elisabetën mbërritën aty afër mesnatës. Zbritën nga pajtoni i zbukuruar si zakonisht për dasma dhe bënë nga ndërtesa rrethuar me mure të lartë. Disa nga fisnikët zunë dhomat e miqve ndërsa stradiotët zunë vend në bujtinën pranë ku kishin dhe kuajt. Tek ngjiteshin drejt sallonit, Elisabeta e shikonte me bisht të syrit dhe ndjente një lloj adhurimi për të, ndoshta se ai fliste rrallë dhe nuk mburrej me lavdinë e madhe të tij. Papritur ndaloi një cast meqë pikasi tablonë e tij varur nëm ur. Mbeti e habitur dhe sytë i ndaluan pastaj në dorën e tij me dy unaza. E kuptoi dhe vështroi nga heroi i saj duke u ngjeshur pranë tij.

Dhoma e tyre ishte gati dhe Prisila kishte përgatitur gjithçka duke vendosur dhe një shportë me fruta në krah të shtratit si dhe një legen me ujë dhe peshqirë mëndafshi. E dinte që të sapomartuarit do të shijonin natën e parë të martesës. Ndërkohë që ajo po xhvishej, Bua shkoi të shuajë qirinjtë dhe ashtu, nën dritën e hënës që binte nga dritarja, vështroi trupin e kolmë të saj me një buzëqeshje të lehtë. Sigurisht i pëlqeu ajo krijesë e bukur me atë lëkurë të shndritëshme. Dhe ashtu në errësirë, pas saj, dhe ai hyri në shtratin e tyre.

Dy ditë më pas dy kalorës erdhën dhe i sollën një letër nga dozhi i Republikës. Kur i pa në hyrjen e oborrit, pyeti veten se përse vallë dozhi nuk e kishte thirrur në pallatin e Sinjorisë dhe kjo nuk i pëlqeu. Zbriti në sallonin e poshtmë, përshëndeti kalorësit dhe mori zarfin. E hapi, i hodhi sytë një çast dhe pasi falenderoi kalorësit u ngjit lart. Që kur i pa ata tek hynin në oborr e parandjeu se do të kishte një përgjigje jo të mirë. U ul në kolltukun e tij dhe filloi ta lexonte letrën përsëri. Dozhi e njoftonte se bashkë me Këshillin e të Dhjetëve kishin vendosur që mos ta mbështesnin në misionin e tij drejt Moresë meqë arkat e Republikës ishin bosh dhe nuk mund të dërgonin flotën e tyre dhe as të financonin stradiotët shqiptarë. E kuptoi se gjithë kjo nuk ishte çështje parash, pasi Republika ishte shumë e pasur dhe shumë e fuqishme. Ishte fjala vetëm për 2000 stradiotë që do të zbarkonin në brigjet e Moresë. «Jo, mërmëriti me vete, – Venediku nuk do të hyjë në luftë me sulltanin dhe se tashmë humbjen e territoreve veneciane në More, Kretë, Famagusta e gjetkë i konsideron si një histori që nuk mund ti ktheheshin më. Ajo çka ishte e rëndësishme për Venedikun ishte që flota turke e kishte lënë tashmë Korfuzin. Kjo u mjaftonte.

Bua u ngrit dhe iu afrua dritares duke hedhur sytë mbi qytet. Kujtonte kështjellat e Nafplios, Argos, Modonit, etj, ato kështjella që pothuaj gjysmë shekulli pas pushtimit të Greqisë, ata ishin detyruar ti braktisnin dhe të iknin përmes detit duke marrë rrugën drejt Venedikut. Një zemërim i brendshëm e kapi me Republikën që aq shumë i kishte shërbyer ngado që e kishin kërkuar, pa menduar se mund të vritej. Ishte i sigurtë se po ti shtinte në dorë kështjellat e dikurshme veneciane me stradiotët e tij, asnjë fuqi s’do ishte e mundur t’ia merrte përsëri. Për këtë mund ti kërkonte dhe mbretit francez, François I, të cilin, bashkë me kondotierin e famshëm Bartalomeo d’Aviano e kishte ndihmuar në betejën e Marignanos pothuaj dhjetë vjet më parë dhe mbreti e dinte se po mos të kishin qenë ata që të vinin në momentin e fundit kur po thyhej, ai s’do ta kishte fituar kurrë atë betejë vendimtare kundër zviceranëve. Megjithatë Bua shpresonte. E dinte se Shën Gjergji gjithnjë do ti ishte në krah…

Governments Vow Investigations Within Hours of Pandora Papers Revelations

October 6, 2021 by s p

As the first wave of stories on a massive leak detailing the financial secrets of the global elite and enablers of a shadow economy is published, reactions roll in around the world.

By Spencer Woodman and Brenda Medina

Government authorities in at least eight countries have announced investigations into the financial activities of some of their most high-profile citizens and institutions as the world begins to react to the Pandora Papers, a globe-spanning investigation of offshore secrecy led by the International Consortium of Investigative Journalists.

On Sunday, Oct. 3, ICIJ and its media partners released a flood of investigative stories about offshore financial subterfuges. “Pandora Papers” soon became the No. 2 trending topic worldwide on Twitter.

Officials in Pakistan, Mexico, Spain, Brazil, Sri Lanka, Australia and Panama quickly promised inquiries while global watchdog groups demanded action in the wake of stories revealing how billionaires, politicians and criminals exploit a shadow financial system that covers up tax dodging and money laundering.

Authorities in the Czech Republic tweeted on Monday that they will investigate those named in the Pandora Papers, including the prime minister, Amdrej Babis, who is in the midst of a re-election campaign. Leaked documents reveal how the self-styled man of the people hid his ownership of a $22 million chateau. Asked during a television debate hosted by CNN Prima News if he had broken any laws in relation to the property purchase, Babis said “Of course not … it was taxed money.”

Russian President Vladimir Putin does not appear in the leaked files by name, but his close associates do, including his top image-maker and a woman with whom he was allegedly once romantically involved. Kremlin spokesperson Dmitry Peskov on Monday questioned the reliability of the reporting and said there were no plans to investigate further. “Honestly speaking, we didn’t see any hidden wealth of Putin’s inner circle in there,” he said, according to Reuters.

Pakistan’s Prime Minister Imran Khan vowed to investigate all citizens named in the investigation and to “take appropriate action” if wrongdoing is found.

“We welcome the Pandora Papers exposing the ill-gotten wealth of elites, accumulated through tax evasion & corruption & laundered out to financial ‘havens,’” Khan tweeted Sunday.

Khan was responding to a Pandora Papers story that revealed offshore holdings of key figures on his inner circle including his finance minister and one of his top financial backers. Khan assumed office in 2018 after promising reform following a wave of outrage sparked by the Panama Papers, which exposed the offshore dealings of the children of Pakistan’s then prime minister, Nawaz Sharif.

The government of Panama said it will begin a “supervision” of offshore providers mentioned in the Pandora Papers. One of those providers, a Panama-headquartered law firm known as Alcogal, plays a major role in helping Latin America’s political class set up shell companies in tax havens. It has also served figures involved in some of the most notorious corruption scandals in recent history, including the international soccer scandal known as FIFAgate.

In addition, Panama’s tax authority said it will audit all taxpayers in Panama that have been mentioned in the investigation.

In Brazil, the leader of the country’s opposition in the legislature, Alessandro Molon, announced that he will ask the country’s federal law enforcement to investigate the offshore activities of Brazil’s economics minister, Paulo Guedes, and the president of the country’s central bank, Roberto Campos Neto.

The Spanish tax authority announced Sunday afternoon that it will investigate the possible crimes of people identified in the Pandora Papers.

Mexico’s Financial Intelligence Unit, which monitors financial crime, also promised an investigation in response to the Pandora Papers.

The Australian Taxation Office said it will investigate any links to Australians that emerge from the Pandora Papers.

In Sri Lanka, the ministers of energy and ports said that the Commission to Investigate Allegations of Bribery or Corruption will have to investigate the assets of any politician named in the Pandora Papers. Nirupama Rajapaksa, a former minister related to the ruling family, is one of scores of politicians whose offshore dealings have been profiled by ICIJ.

Others have posted responses on Twitter, such as Dutch Finance Minister Wopke Hoeksta, Pakistani Finance Minister Shaukat Tarin, and former Panamanian president Ricardo Martinelli, who tweeted his response to ICIJ’s questions two weeks before the investigation went live. ICIJ made detailed requests for response from all individuals named in its Pandora Papers stories prior to publication.

Civil society groups, meanwhile, said that the Pandora Papers have laid bare the need for dramatic reforms.

“This is another shocking exposé of the oceans of money sloshing around the darkness of the world’s tax havens that must prompt immediate action, as has long been promised,” Susana Ruiz, tax lead for the global anti-poverty group Oxfam International, said in a statement. “Bravo to the whistleblowers and journalists for shining a light into this secret parallel system of capital, one open only to those with fat amounts of money and the greed to hoard it all untaxed, and those who facilitate it.”

“Here we are again, looking at clear evidence of how the offshore industry promotes corruption and financial crime while obstructing justice,” said Maíra Martini of Transparency International. “The jurisdictions whose corporate service providers have been caught red-handed have one thing in common: financial secrecy. This business model cannot go on.”

Alex Cobham, an economist and chief executive of the Tax Justice Network, said the “personal actions” of some of the people named the Pandora Papers investigation are “shameful,” but it is “important that we don’t lose sight of one crucial fact: few of the individuals had any role in turning the global tax system into an ATM for the superrich. That honor goes to the professional enablers — banks, law firms and accountants — and the countries that facilitate them.”

He said that the “biggest blockers to transparency” are the U.S. and the U.K., which is “the leader of the world’s biggest tax haven network. We need full transparency so we can hold tax abusers accountable, especially when our politicians are among them.”

The Pandora Papers is the biggest journalism partnership in history. The investigation has uncovered offshore entities tied to 35 current and former world leaders and more than 330 current and former politicians and public officials in 91 countries and territories.

Article published by International Consortium of Investigative Journalists