
PhD Can. Haris Vongli/
Kjo është vizita ime e parë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Mbërrita në tokën amerikane me një kuriozitet fëmije, me nostalgji dhe emocione që s’mund të shpjegohen me pak fjalë. “Mirë se erdhët në Shtetet e Bashkuara të Amerikës“ – më tha oficeri kufitar pasi vulosi pashaportën time. Udhëtimi nga Londra në Nju Jork zgjati mbi shtatë orë. Nga shumë lart, nga ku gjithnjë ndiej pasiguri të shoh gjatë, hidhja sytë herë pas here mbi oqean. Mu duk i pafund oqeani, sikur ëndrrat, sfidat, historitë e cilido që ka marrë rrugët drejt Amerikës, për t’ia nisur nga zero, për ta kthyer një tokë të huaj në çati, në shtëpi.Ende sot e kësaj dite, ime më vesh palltot që gjyshi i saj, stërgjyshi im Misto Ligor Gjoshe, i kishte sjellë nga Filadelfia, para 60 vjetësh. E ndiej prezencën e tij në ajër, trashëgiminë e tij në vlera e mall, shumë mall për familjen e tij, të cilën nuk pati mundësi ta vizitonte për mbi 25 vjetë. Kolonja asokohe kish burra të mëdhenj në kurbet. E tërë Shqipëria, e plotë apo e copëzuar. Kushdo ka rrënjë në këtë vend, sikurse unë, e ndien se çfarë pushteti ka mbi njeriun ajri i Amerikës ku kanë jetuar ëndrrën amerikane paraardhësit e tu.Kam gjakun tim kudo nëpër Amerikë, edhe se shumë prej tyre nuk i kam takuar kurrë. Kushërinjtë e babait tim janë njerëz të shquar dhe kjo më bën të përmend emrat e tyre sa modestisht aq edhe me krenari – Goerge Tenet, ish drejtuesi i CIA-s dhe John Vonglis, zyrtar i niveleve të larta, pranë qeverisë amerikane. Vizitën timë të parë e mbajta pranë ambienteve të Vatrës, Federatës Panshqiptare në Bronks, Nju York. Aty në ambientet e saj dhe të gazetës “Dielli“ mu duk sikur dëgjoja hapat e rëndë dhe debatet pasionante të Faik Konicës, Fan Nolit, Kristo Floqit, Paskal Aleksit, etj. Madje mu bë sikur dëgjova Mid‘hat Frashërin tek u drejtohej shqiptarëve me një ton të fort zëri, me urtësi duke i‘u imponuar, me forcën intelektuale të një burri shteti: “Shqiptarë!! Hapni Sytë! Shkoi shtrëngata e ligësisë, tani po fryn veriu i urtësisë, i vëllazërisë dhe i dashurisë! Mblidhuni, mblidhuni, nën krahët e arta të Lirisë dhe thërrisni të gjithë: Rroftë urtësia, rroftë bashkimi, rroftë vëllazëria”!! (Mid’Hat Frashëri Gazeta Iliria , 11 Korrik 1908). Fotografitë e tyre e bënin edhe më të lehtë për mua përfytyrimin e takimeve të para një shekulli. Ato ishin takime që vendosnin pikat mbi i, ishin takime në formë e përmbajtje të pakrahasueshme me sot, takime ku çështja shqipëtare ishte buka e përditshme për Nolin, Konicën e shumë personalitete të tjera. Të mendosh se Federata Panshqiptare Vatra në vitet 1912 – 1915 i ngjante një qeverie në mërgim. Çështja shqiptare vlonte thuajse në çdo vatër, jo vetëm në Federatë. “Më 1913 Federata Vatra, me udhëhqës si Noli dhe Konica, me anën e gazetës Dielli, mitingjeve të fuqishme, momerandumeve dhe telegrameve të shumta, protestoi me vendosmëri, kundër vendimeve të Konferencës së Ambasadorëve në Londër, të cilat përgjysmonin territoret e Shqipërisë.“ (Gazeta Dielli)Dhuratën e parë që mora pranë Vatrës ishte një spilë me simbolin e Gazetës “Dielli“. Nuk ndieva ndonjë emocion naiv. Ishte e thjeshtë, u ndieva si në shtëpi. Mora edhe disa kartvizita të nderuara. Shqiptarët e Amerikës, me të cilët bisedova, i njihnin kushurinjtë e babait tim, ndoshta do më çojnë tek ata. Ndoshta do shkoj edhe ne Filadelfia, ku në Hotelin e stërgjyshit kalonte shpesh kohë Çarli Çaplin. Sa do doja të ktheja kohën pas, të jetoja pranë tyre ato kohë që sot stërmundohem t‘i shoh me sytë e mendjes.