Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for May 2022

Liria e popujve kërkon sakrificë dhe vetëmohim

by

Lulzim Krasniqi

Konsull në Konsullatën e Përgjithshme të Republikës së Kosovës në New York/


E nderuar znj. Besarta Jashari, e mbijetuar e familjes legjendare, Jashari,E nderuar deputete e Parlamentit të Republikës së Kosovës, znj. Vasfije Krasniqi-Goodman,E nderuar znj. Kadire Tahiraj nga Qendra për Promovimin e të Drejtave të Grave, Drenas,I nderuar komandant Shehu, E nderuar znj. Vera Mjeku,Zonja dhe zotërinj,Jemi shumë të nderuar me praninë tuaj në këtë pritje, e organizuar për nder të vizitës së zonjave tona të nderuara, Besarta Jasharit, Vasfije Krasniqi-Goodman dhe Kadire Tahirajt.Besarta dhe Vasfija, si askush tjetër në Kosovë, personifikojnë dhembjen, vuajtjet, sakrificën e luftës së dhimbshme të Kosovës. Por, në të njëjtën kohë, janë krenaria jonë. Janë dëshmi se liria e popujve kërkon sakrificë, kërkon vetëmohim.Familja Jashari, me sakrificën e tyre kanë shtyrë kufijtë e atdhedashurisë në pikën e paarritshme për çdo gjeneratë që vjen pas tyre. Besarta është dëshmia e gjallë se ideja për liri është më e fuqishme sesa ideja kriminale për të shuar jetën e të tjerëve.Se ideja për liri triumfon mbi idetë e çmendura që funksionojnë përtej logjikës njerëzore.Ne përkulemi para sakrificës së familjes Jashari, një sakrificë e nevojshme për të mundur frikën, për të triumfuar mbi vdekjen, për të qenë të lirë – të pavarur!Vasfija është dëshmi e guximit të një gruaje të hekurt, e cila sot shërben si frymëzim për të gjitha gratë e tjera për të rrëfyer pa frikë për krimet serbe në Kosovë!Pa sakrificën e tyre, të familjeve të dëshmorëve, pa luftën çlirimtare, pa mbështetjen e shqiptaro-amerikanëve, pa përpjekjet paqësore të viteve të 90-ta, liria dhe pavarësia e Kosovës do të ishin utopike!Një mirënjohje e veçantë edhe për organizatorët e ekspozitës dhe forumit të organizuar nga Center Museum of Tolerance dhe Rally for her justice.Fotografitë e shfaqura në atë ekspozitë të të mbijetuarave të dhunës seksuale, të të mbijetuarave të luftës, nëpër vatrat e luftërave të fundit, në Kosovë e gjetkë, qenë një vështrim i rolit të grave në frontin e brendshëm.Eseja fotografike me një kronologji shumë dekadash e me një shtrirje historike luftërash globale, të cilën e pamë bashkë, përveçqë na prezantoi temat universale, si jetën, vdekjen, mbijetesën dhe kalimin e kohës zbuloi edhe karakterin e gruas që t’i tejkalojë sfidat e luftës, dhe atë, për veten, për familjet, për rrethin dhe për vendin e tyre.Këto tema universale e përshkruajnë më së miri tërësinë psikike e morale të gruas shqiptare. Pa guximin e Vasfijes, kjo temë do të mbetej edhe tabu, por tani ajo shërben si pikë guximi për të gjitha gratë që kanë përjetuar një tragjedi të tillë. Një tragjedi që sot janë duke e shndërruar në forcë, në fitore mbi të keqen!Kjo dhunë e përdorur si armë lufte nuk u bë vetëm për shkatërrim fizik, porse për të na thyer dhe shkatërruar nderin dhe dinjitetin njerëzor!Qe një tendencë për të na zhveshur nga çfarëdo vlere njerëzore, me qëllim që të na nëpërkëmbin, të na turpërojnë e të na izolojnë nga njëri-tjetri. Por, në Kosovë ka triumfuar jeta mbi vdekjen, ka fituar e mira mbi të keqen, ka filluar një jetë e re mbi rrënojat e vjetra.Shembulli më i mirë i kësaj është, pa dyshim, rasti i Besartes nga familja legjendare Jashari.Dëshmitarë jemi edhe të zërit që duhet të vazhdojë të jehojë derisa kryerësit e akteve të dalin para drejtësisë.Bashkë duhet ta luftojmë stigmatizimin e viktimave të dhunës seksuale, të të mbijetuarve të luftës.Lufta ka mbaruar në 1999, porse për të mbijetuarat e dhunës seksuale nuk ka mbaruar asnjëherë. Shumë prej tyre vazhdojnë të vuajnë në heshtje. Lufta e tyre për drejtësi nuk duhet të zgjasë edhe më shumë. Ato kanë nevojë për përkrahje shoqërore dhe roli i tyre në shoqëri duhet të fuqizohet si pjesë e procesit të zhvillimit të demokracisë në vend. E për këtë, pa dyshim, një rol të rëndësishëm po luan edhe znj. Kadire Tahiraj nga Qendra për Promovimin e të Drejtave të Grave, por edhe organizata e shoqata të rëndësishme të Kosovës. Si shoqëri, në mënyrë që të mos arrihen efektet që dhunuesit i kishin për synim, jemi të obliguar, moralisht e kombëtarisht, që të vazhdojmë të kërkojmë drejtësi për këtë kategori, që ta rehabilitojmë shpirtërisht e moralisht atë, në familje, në rreth e në institucione. Këtë kategori, e cila na prek mendjen dhe zemrën e të gjithë neve.Faleminderit për vëmendjen tuaj!

Poezi nga Lulëzime Malaj

by

Kështjellë e braktisur

Dikur, vizitova një kështjellë të braktisur,

Hyra në sallon ku vallëzonin kontë’… e dukë,

Më ngjasoi me vetminë e një princeshe

Pa kurorë e pa parukë!…

Konturet e pianos mbetur si skelete,

Sikur kuisnin nota baroke, nga Bach…

Dhe lundronin n’ajër, si një fantazmë, 

Që mban kokën e prerë nën krah!

Diku, një dorashkë me tantellë gjeta,

Dikur brenda saj, ish një dor’ e ngrohtë,

Që përqafonte me aq elegancë,

Tani i ngjet kështjellës së ftohtë.

Atje ka vite që s’shkel këmbë njeriu,

Si pikëllim i një të vdekuri e kujtoj,

Zhytur n’mister, si “Bukuroshja e Fjetur”

Që pret princin nga gjumi ta zgjoj! 

 ———————————————

Dy të dashuruar

Në një park krejt të bleruar, 

Ata dy, takoheshin nën një qershi,

Për karshi një neon me kapel’

Iu buzëqeshte ngrohtë, si zotëri!

Po pas ca kohe nuk i pash më,

Në pemë mbetën vetëm inicialet,

Neoni e ka humb’ kapelën,

Syri si spazmë – ndizet e falet!

Dhe pema ka vite që s’bleron,

Ndoshta ndaj rri e pikëlluar;

Ëndërron t’i çel sërish petalet ,

Kur t’i shoh ata dy të dashuruar!

——————————————

Koha e fëmijërisë

Kujtoj, që desha t’isha, fëmija harrakat,

Të isha në klasë, ai fëmija aq sherxhi,

Që kërkoja të bija në sy të të gjithëve,

Dhe të isha autori në çdo prapësi!

Desha t’isha tërmet i fëmijëve në lagje,

Të rrotulloheshin rreth meje, si satelit,

Me kumbulla të pabëra të gjuaja xhame,

Lojën t’jua prishja vajzave përditë!

T’ju merrja topin çunave në rrugicë

Dhe t’jua hidhja tek oborri i komshiut,

T’ju ngatërroja çantat e shkollës,.  

Dhe t’ja hidhja fajin Samiut…!

Desha të isha kryevëmendja në shtëpi,

Të krijoja probleme, tipik – çamarrok,

Merrja kokën mes duarve menduar,

S’dija ç’të bëja, mos t’i lija dy gur’ tok! 

Kohë e fëmijërisë fluturoi me ëndrrat

Dhe buzëqeshja mu largua aq ngutur.

Bota jashtë s’më priti me buqeta lulesh

Marr kokën mes duarve për tu lutur!

Eh.. koha e fëmijërisë kur isha i lumtur!

Poezi nga Emine S.HOTI

by

Me dritën dua të jetoj

Sytë e diellit rreze artë

Duke u rritur,

Vrapoja e lumtur,

Këndoja e lumtur,

Notoja e lumtur.

Shkoja në lumin Drenica, 

Në Sitnicë të Vushtrrisë, 

Në ujë pasqyrohej dielli,

Pamja ime e fëmijërisë.

Fytyra  dhe buzëqeshja ime, 

Si hëna,si yjet,dritë e bardhë,

Fëmijët, engjëj të kësaj toke, 

Janë sytë e diellit rreze artë. 

Me dritë dua të jetoj

Zemra e mendja bëhen bashkë,

Jo, nuk do të derdhë më lot,

Lus perëndinë dhe zemrën time,

Dua të jem e kthjellët, e fortë.

Me besim  eci në jetë,

Me besim kaloj dallgë,

Me të përballoj furtuna,

Me të ngrihem lart.

Nuk i përulem errësirës,

Të keqes, jo se jo,

Dua dritën e diellit,

Që ndriçon jetën kudo.

Dua rrezet e hënës dhe yjeve,

Dua gjithçka të ndritshme,

Errësirën e shkelmoj,

Erësirën e sfidoj,

Me ato ndeshem,

Me dritë dua të jetoj.

Mos e nxini dritën!

Kush prangos zemrën e njeriut,

Dhe me dhunë justifikon ligësinë,

Ai njollos rrezet e pastra të diellit,

Dritën e bardhë me blozë e nxinë.

Natyra e atdheut tim

Për natyrën e atdheut tim,

Për atë më këndon zemra,

Ajo më jep jetë dhe gëzim,

Atje më mbetet mendja.

Natyrë e bukur në Norvegji,

Natyrë e bukur në Evropë,

Por si natyra e atdheut tim,

S`e gjej dot tjetër në botë!

Yjet xixëllojnë si florinj

Ulur pranë dritares në mbrëmje,

Shikonim qiellin, ishte natë,

Yjet dhe hëna atje lart ndriçonin, 

Natën e bënin si ditë të artë.

Gjyshja vinte pranë e na thoshte: 

S`ishte ditë por ishte ende natë, 

Duhet të flini, o vogëlushët e mi,

Mëngjesi do të vijë prapë. 

Ëndrra të bukura do të shikoni,

Hëna me rreze do t`ju ledhatoj, 

Yjet do të xixëllojnë si florinj,

Një rreze dielli do t`ju zgjojë.

Si shqiponjat

Ne gjyshërit tuaj ju duam shumë, o fëmijë,

Ju duam më shumë se veten dhe jetën tonë,

Për të ardhmen tuaj përherë sakrifikohemi,

Që jetën ta keni sa më të sigurt, gjithmonë.

Ju duam të mençur e t`guximshëm në jetë,

Bëni më të mirën për lirinë dhe për atdhenë, 

Mos harroni kurrë, o bijë, zakonin e shqipeve: 

Ato fluturojnë në qiell, në tokë e bëjnë folenë.

LEGJENDA E DUKATIT DERVISH ALI AJANI 1794-1851

by

Gezim Zilja/

Bej të stolisi Kadëna/Të mbathi çizmet e rënda,/T’i dha armët e ergjënda…/Ec o bej, t’u bëftë e mbarë /Të luftoç me pashallarë! Kur lexon dy vargjet e para mendon se Kadëna, e shoqja, e ka stolisur beun, për të shkuar në ndonjë dasmë, apo diku në ndonjë festë në krahinën e tij. Vargu i tretë, sa befasues aq dhe i drejtpërdrejtë, nuk të le të hamendësosh shumë, por  ta jep në “lule të ballit”: t’i dha armët e ergjënda. I armatosur dhe madhështor mbi kalin e tij, beu do të niset në një luftë të shenjtë jo të zakontë, ku vajtja dihet e kthimi jo. Por Devish Ali Dukati, që e di mirë ku po shkon e ka një pishmanllëk të vogël. Dhe një burrë i tillë, sado i ashpër dhe krenar, pasi i hipën kalit, ashtu  “nisur e stolisur”, kthen kokën nga Kadëna e tij e dashur:Dolle në divan në shkallë,/Hype balashit me shalë/M’u te porta më të dalë,/Të vate dora më pallë,/Ktheve kokënë mënjanë,/ Seç të tha zonja dy fjalë… Dhe ajo fare hapur, si një grua labe e vërtetë, pa pishmanllëk, sy më sy, e uron ashtu shqiptarçe: Ec o bej, t’u bëftë e mbarë/ Të luftoç me pashallarë!/Të luftoç me turkomanë, /Të përpiqesh për nizamë!  

Rrallë të gjesh vargje të tillë, ku vetë gruaja vesh, stolis e armatos burrin për luftë dhe i uron udhën e mbarë. Thuhet se gratë e Spartës e bënin një veprim të tillë, por këtu hasim një të vërtetë, që ka ndodhur në Dukat të Vlorës, 170 vjet më parë. Dervish Ali Dukati, ashtu si mijëra luftëtarë të tjerë morën një porosi të shenjtë: të luftojnë me pashallarët turq ose jo turq sepse: Nizamë dhe xhelepe s’ka/,Është vendi fukara,/Jetojmë me lakëra,/ Katër shtëpi me një ka. 

Bëhet fjalë për kryengritjen e famshme të vitit 1847 kundër Reformave të Tanzimatit. Dervish Ali Dukati, ishte një nga udhëheqësit e shumtë, që nxorri ajo luftë e pashembullt, që la gjurmë në historinë e shqiptarëve. Ishte një nga bejlerët e Dukatit, që iu përgjigj thirrjes së Lidhjes Shqiptare (Kuvendi i Mesaplikut, qershor 1847) për luftë. Mesaplik te rrapi i thatë/,Për një ditë e për një natë,/ U mblodhë gjithë kazatë. Luftëtarët e Labërisë do të prezantoheshin në luftën e Qafës së Sinjës në Berat, nën komandën e Zenel Gjolekës, si komandant i forcave të Jugut, vendosur në Kuvendin e Mesaplikut.Tre sahat more eranë/Luftoje me pashallarë./Me pashallarë luftoje,/Tanzimanë nuk e njohje./Turçe dije por nuk doje,/ Me terxhymanë bisedoje.Dy vargjet e fundit  i hasim dhe në gojën  e Rrapo Hekalit, Hodo Aliut, Tartar Memushit apo të ndonjë luftëtari tjetër, në gjyqin kundër bejlerëve të Beratit. Si duket edhe Dervish Ali Dukati ka qenë në grupin, që gjykuan bejlerët e Beratit në Qafën e Sinjës, bashkë me Rrapo Hekalin e të tjerë. Përpjekja tjetër do të bëhej në Urën e Konisbaltës, ku Dervish Aliu, në krye të luftëtarëve të Dukatit dhe të Tragjasit, do të zhvillonin betejën më heroike të tyre, që përshkruhet me ngjyra të gjalla në shumë këngë. Figura e tij, hipur në kalin e bardhë “sa një kullë”, të mbetet në mendje,  si personazhet në Eposin e Kreshnikëve: Tragjas e Dukatë shumë,/Djemuria një furtunë,/ Del o Kanina me vulë!/Dervish Aliu kish nurë,/Çil’ i bardhë sa një kullë. Dhe ja se çfarë bën ai, me ushtarët turq sikur të ishin bagëti e imët: Halldupët gunëmurrë,/I qëndron si dhentë në shtrungë,/U rrij’ me këllëç në hundë,/I përmbys për nënë urë./O Dervish Ali Ajani/Ç’e bëre si të desh xhani! Por luftëtari, që e ka fituar të drejtën për t’u përjetësuar në këngë, me bëmat e tij, nuk është vetëm. Në këngët e shumta historike, krahas drejtuesve qendrorë të luftës si Zenel Gjoleka, Rrapo Hekali, Hodo Aliu, Gjikë Thanasi, Çelo Picari, Shahin Kolonja, etj., kronikani popull nuk harron dhe luftëtarët e tjerë, duke i përmendur pothuaj të gjithë, qoftë me një varg ose vetëm me emër. Përndryshe asnjë nga udhëheqësit e kryengritjes së vitit 1847 nuk do të zinte vend në panteonin e pavdekësisë, nëse nuk do të kishin me vete trima si veten.  Në luftën e Urës së Konisbaltës vullnetarët e fshatrave Dukat e Tragjas, do të tregonin se ishin luftëtarë të rallë, të lindur vetëm për të fituar: Djemtë e Dukatit fodullë,/Lëftojnë e s’e luajnë gurë./Djemtë e Tragjasit levenë,/Ç’e punojnë keq dyfeknë./O dukat’ more dukat’/Palla juaj këllon gjak! Rapsodi popullor vazhdon me kujdes, të mos harrojë luftëtarët e tjerë, që u përjetësuan në luftën për mbrojtjen e Urës së Konisbaltës. Në vargjet e mëposhtme jepet figura e Elmaz Rodakut, Kamber Gjolekës dhe ajo e Brahim Sulos nga Dukati: I shkreti Elmaz Rodakë,/ Sokëllin e po bën lartë!/Elmaz Rodak ballëverdhë,/Dhe me ca shokë të tjerë,/ Në Urë të plagosur mbenë. Në vazhdim kemi këngën me titullin: Qaj o fshati nënë Qorre, për Selmanë Alinë nga fshati Dukat: Qaj o fshati nënë Qorre,/Për Selman Ali me more (i mençur)!/Selman Ali nga Dukati,/Nikëhilë nga llagapi,/Dërgon më Dervish Alinë, /Konisbaltë kemi pusinë… Midis luftëtarëve ka një lidhje të fortë edhe në situatat më të vështira. Dervish Ali Dukati, ndërsa luftohej, porosit për Elmazin e plagosur: Dervish Aliu seç tha:/O Kamber të kam vëlla, /Merre Elmazin në krah,/Se këtu mereqet s’ka!  Ura e Konisbaltës do të ishte varri dhe lavdia e bijve të Dukatit e të Tragjasit:  Te Ura në Konisbaltë,/ Mbenë dukatë e tragjastë./ Rrapua  hidhejë në flakë,/Topi vu, e s’çqitej prapë. Thuhet së në këtë përpjekje me forcat turke nga 187 luftëtarët e Dukat-Tragjasit mbetën të gjallë vetëm 83. Dervish Ali Dukati, nuk do të vritej si shumë shokë të tij, në luftërat e vitit 1847-1848. I plagosur rëndë ai do të sillej në fshatin e tij. Nga sa informon kënga: Plagosnë Dervish Alinë,/Iu vra dhe kali i thinjë,/Shokët e prunë në kra,/Në Dukat në Llogora./Kush e pruri atë burrë/Njëqind okë e ca më shumë? Portreti i Kamber Gjonlekës dhe Brahim Sulos të kujton Trimat e Jutbinës: E pruri Kamber Gjoleka,/Brahim Sulo krahëfleta./Ezhdërha nga trupi bollë,/Që i zë derrat me dorë,/Sikur janë koqe mollë. Dervish Ali Dukati, nuk do të pushonte përpjekjet e tij kundër Reformave të Tanzimatit sidomos kundër rekrutimit të djemve shqiptarë për llogari të Turqisë. Në disa vargje, duket se autoriteti i tij ishte shumë i madh, sa vetë zyrtarët turq e kishin frikë dhe i druheshin: Hajmedet ç’e gjet Alinë,/Që s’e kish për gjë kapinë,/Dil bën telendi myshirë./Myshir të mbledhç fiqirë/Se të ngarkoj me zinxhirë,/E të dërgoj në Janinë! Kjo do t’i kushtonte jetën trimit të Dukatit. Tradhtisht, krerët turkomanë të Vlorës e helmuan, kur ai shkoi i ftuar të bisedonte, për heqjen e shërbimit ushtarak, (kurasë), për djemtë e Labërisë. Hajmedet o Dervish be,/U krodhe në kafene,/Te berberi u rrove’/Të hodh’ helm, e ti s’e pe. Lajmi shkon vetëtimë në Dukat. Sigurisht që do të ishte një mot i keq, ku era frynte si e tërbuar: Frynë murrë që tundet dheu,/Erth’ fjalë se Dervish beu/Kullën e kuqe e preu…Të premten që menatë,/Seç na u hap një mandatë,/Vdiq një bej i Dukatë,/Dervish Aliu namlartë. Kënga do të vazhdojë, me haberin çuar Kadënës, që tashmë u bë si e marrë. Nuk e priste Zonja e Madhe e Dukatit, që beu i saj trim e luftëtar, që e kishte nisur e stolisur vetë për në luftë (Ajde bej t’u bëftë e mbarë/Të luftoç me pashallarë) e që ia kishte mjekuar plagët me aq kujdes, të helmohej tradhtisht në mënyrë aq të ulët: Kadënës kur i thanë:/Del e merr mushkën me shalë,/Se në Vlorë e lamë aganë,/Për të hequrë kuranë/Briti sa çkuli dynjanë/Edhe odat me tavanë… Pas tronditjes së parë, e ulur pranë trupit të pajetë të beut të saj, e qau me ligje, qetë e shtruar,  ashtu si dinë të qajnë gratë e pazakonta të atyre trevave, duke i përmendur një më një bëmat dhe mençurinë: Na vdiq një trim nga Dukati,/Dervish Ali mëndjelarti./Të mbet’ mushka me (y)zengjin,/Që çaje me të ordhinë,/E gjykoje mbi valinë./O Dervish Ali luleja,/Nizamët ajde, eja,/Merr Turqija, e vra Moreja. Dy vargjet e fundit shprehin dhimbjen e protestën për atë që ndodhte me shqiptarët e turqit qysh nga pushtimi i Shqipërisë. Për këto e të tjera plagë të mëdha, që shkaktoi sundimi turk, luftoi pashai i Dukatit me shumë shokë të tjerë, por nuk ia doli. Emri dhe bëmat e tij vijnë deri në ditët tona. Diku më tej Kadëna a ndonjë grua tjetër ka vazhduar vajin duke plotësuar: O Dervish Ali Dukati,/S’jeshe të qajnë gratë, /Po të qajnë gjithë kazatë! Epitaf më të saktë për një luftëtar të përmasave të tilla nuk mund të gjesh.