Archives for October 2022

U promovuan dy vepra të Institutit të Shpirtërore e Kulturore të Shqiptarëve – Shkup

October 5, 2022 by s p

Sot, në kuadër të panairi të librit albanologjik, u promovuan dy vepra të Institutit të Trashëgimisë Shpirtërore e Kulturore të Shqiptarëve – Shkup. Fillimisht u promovua vepra “Shkupi, vetë historia e Kosovës” e autorëve Skender Asani, Albert Ramaj dhe Mehmet Prishtina. Përkitazi me këtë vepër foli recensenti i veprës, Dr. Sylë Ukshini, i cili theksoi se: “Libri i përgatitur nga Asani, Ramaj dhe Prishtina paraqet një dokument me vlera të veçanta historike dhe demografike e kulturore dhe një dëshmi se Kosova, ose Vilajeti i Kosovës ishte një epiqendër e rëndësishme e zhvillimeve rajonale. Ky fakt gjithsesi është argument përse Kosova ishte në fokusin e qarqeve diplomatike evropiane, në këtë kontekst edhe të diplomatëve italianë”.

Përveç tij, audiencës iu drejtuan edhe hartuesit e veprës, Skender Asani dhe Mehmet Prishtina. Drejtori i Institutit, Dr. Skender Asani, tha se arsyeja e hartimit të kësaj vepre është interesimi i vazhdueshëm i Institutit për historinë e Shkupit dhe rolin e tij në diplomacinë ndërkombëtare dhe në zgjidhjen e çështjes së Kosovës. Sipas tij, Shkupi është kryeqyteti i çështjes shqiptare dhe vetë historia e Kosovës.

Mehmet Prishtina, po ashtu në cilësi të autorit, foli se vepra është jashtëzakonisht e rëndësishme për zbërthimin e historisë së Kosovës, aq më shumë që ajo vjen si dokumentacion i diplomacisë italiane dhe e shpjegon në mënyrën më të paanshme gjendjen e shqiptare në Shkup në kapërcyell të shekujve XIX-XX dhe rëndësinë e Shkupit në temën e shtetndërtimit.

Pas kësaj, u promovua edhe vepra ““Fjalor frazeologjik i arealeve shqipe të Maqedonisë së Veriut” e autorit Qemal Murati. Për këtë vepër foli Dr. Zeqirija Ibrahimi – këshilltar shkencor në Institutin e Trashëgimisë Shpirtërore e Kulturore të Shqiptarëve. Në fjalën e tij, ai theksoi se: “Vepra “Fjalor frazeologjik i arealeve shqipe të Maqedonisë së Veriut” nga autori Qemal Murati, është ndër veprat më të rëndësishme të fushës së frazeologjisë që është botuar kurdoherë nga cilido autor në Maqedoninë e Veriut. Për dikë mund të duket ekzagjerim, por ky është konstatim që e them me kompetencë si gjuhëtar dhe si njohës i mirë i bibliografisë linguistike shqiptare në Maqedoninë e Veriut, duke qenë i bindur se me të dakordohen edhe kolegët e tjerë gjuhëtarë të pjesës shqiptare në Maqedoni të Veriut.”

Të pranishmëve iu drejtua edhe autorit i veprës, Qemal Murati, i cili shprehu falënderime për botuesin, pra Institutin, si dhe për recensentët e veprës.

Me këto promovime edhe u mbyll dita e dytë e panairit të librit akademik, që sivjet për herë të parë është organizuar në Prishtinë, ndërsa organizatorë ishin Instituti Albanologjik, Instituti i Trashëgimisë Shpirtërore e Kulturore të Shqiptarëve – Shkup dhe Akademia e Studimeve Albanologjike – Tiranë.

HENRY KISSINGER: “RUSIA KA HUMBUR, POR TANI DUHET SHMANGUR SHKALLËZIMI BËRTHAMOR”

October 5, 2022 by s p

Nga FEDERICO RAMPINI/

“Rusia ka humbur luftën, tani duhet të ndalojmë shkallëzimin e saj bërthamor. Mund t’a mundim edhe n’atë skenar por natyra e marrëdhënieve ndërkombëtare dhe I gjithë sistemi botëror do të çakërdiseshin. Diplomacia duhet të kthehet në veprim”

Henry Kissinger flet në Këshillin e Marrëdhënieve të Jashtëme të New Yorkut, një vënd për të i dëndur në kujtime. Në këtë qëndër studimesh të gjeopolitikës më 1957 ai botoi syzimin që u bë guri themeltar i mendimit strategjik amerikan: “Nuclear weapons and Foreign Policy”. Teorizonte lindjen e armatimeve bërthamore taktike – të paracaktuara për t’u përdorur vetëm në fushat e betejave e kundër një agresioni të trupave armike – dhe maste të gjitha pasojat.

Ai studim qe paralajmërues i një karriere të re, nga profesor universitar në krye të diplomacisë amerikane nën presidentët Richard Nixon e Gerald Ford. Në moshën 99 vjeçe urtësia dhe mëndjemprehtësia e tij janë pyetur për të kërkuar një përgjigje kërcënimeve të Vladimir Putinit, pikërisht për përdorimin e armëve bërthamore taktike në Ukrainë.

Kissingeri ka botuar një libër të ri, “Leadership”, galeria e portreteve të gjashtë shtetarëve të mëdhenj të Nëntëqindës. Nuk tërhiqer mbrapsht mbi shkallëzimin bërthamor. “Që nga fillimi i mësyemjes së Ukrainës – thotë – duhej shmangur një fitore e Rusisë. Aq më tepër duhet shmangur që të kërkojë një hakmarrje bërthamore. Nuk mund të lejojmë që përdorimi i armëve bërthamore të bëhet i zakonshëm, të normalizohet. Jo vetëm për atë që do t’ishte përfundimi i llahtarshëm i menjëhershëm, por edhe për pasojat në ndërpretimin dhe ligjërimin e pushtetit nga ana e atij që i përdor.Nuk është e pranueshme që Rusia t’arrijë me armët bërthamore rezultatin që nuk ka qënë e aftë të mbërrijë pa ato”.

Ish sekretari i Shtetit shpjegon se çfarë lloj përgjigjeje do të duhej të jepte NATO, nëse Putini do të përdorte vërtetë bërthamoren. Është një temë mbi të cilën ka pasur së fundi komunikime ndërmjet drejtuesve të nivelit të lartë ushtarakë të SHBA e të Moskës. “NATO – vëren – duhet të kundërveprojë sa më gjatë me armët e zakonshme. Por drejtuesit rusë duhet të dijnë se në rastin kur të përdorin armët bërthamore caqet për një marrëveshje paqe do të bëhen më të rënda për ta, Rusia do të dalë si një komb më i dobët se më parë”.

I paditur herë herë për cinizëm në Realpolitikën e tij, Kissinger saktëson se një rrugëdalje nuk mund të kalojë mbi kryet e popullit ukrainas. “Ukraina nuk duhet demoralizuar. Duhet të ketë një rol të dorës së parë në proçesin e paqës”. Të hartojë një listë të gjithshkaje ka fituar Kievi në fakt që kur ka ditur të qëndrojë kundër pushtuesit e që duhet raktifikuar në çfarëdo marrëveshjeje paqeje. “Mbrojtjet e lirive ukrainase përfshijnë përkatësinë e saj në Bashkimin Evropian. Ndërsa për marrëdhëniet e saj me NATO-n tashmë është zgjidhur nga ngjarjet. Prandaj Rusija ka humbur. Në luftën e Parë e të Dytë botërore Rusia kishte treguar aftësinë e kërcënimit t’Evropës në terrenin e armëve të zakonshme, tashti kjo forcë e saj është mposhtur”.

Megjithatë teoricieni më i madh në jetë i diplomacisë don të kthehet pikërisht në këtë: diplomacia.

“Një bashkëbisedim, qoftë edhe vetëm zbulues, është thelbësor në këtë atmosferë bërthamore. Nuk ka rëndësi nëse Putini na pëlqen apo jo. Nëse arma bërthamore do të hynte në veprim, sistemi botëror do të pësonte një çakërdisje me rëndësi historike. Nuk duhet të lidhim veprimin diplomatik me njeriun që n’a rri përballë. Na takon ne të përftojmë një bashkëbisedim që të ruajë sigurinë tonë por që të na riçojë tek fryma e bashkëjetesës. Përmbysja e udhëheqësit kundërshtar nuk duhet të duket si një parakusht”. Nuk është i butë me të tijtë, nuk i bën zbritje gabimeve të së kaluarës. “Kur ra Muri i Berlinit e filloi riorganizimi i Lindjes evropiane, Shtetet e Bashkuara kërkuan të integrojnë gjithë zonën në një rend nën drejtimin e tyre. Nuk qe urtësi orvajtja për të futur Ukrainën në NATO. Kjo nuk është një arsye për mësyemjen e Putinit. Por problemi tani është nëse është e mundur të bëhet një paqe me të. Dhe ky duhet përballuar në një kuadër më të gjërë: e ardhmja afatgjatë e marrëdhënieve ndërmjet Rusisë dhe Evropës, ndërmjet Rusisë dhe Perëndimit. Një Rusi që është e vetëdishme për kufizimet e saj , do të dëshërojë të jetë pjesë e Evropës apo do të zgjedhë Azinë? Mbi këtë duhet të shtjellojmë bashkëbisedimin”.

Vëndin e tij në analet e Nëntëqindit, ai e pushtoi si regjizor i shkrirjes SHBA – Kinë më 1971 – 72. Ajo marrëdhënie ka mbetur në qëndrën e vëmëndjes së tij. Në krahasim me takimin e famshëm Nixon-Mao, sot marrëdhëniet ndërmjet Washingtonit dhe Pekinit janë në minimumin e tyre historik. “Kina – përsiat Kissingeri – ka qënë gjithmonë një beleg i posaçëm për Amerikën, në sajë të përmasave të saj, sot më të fuqishme se kurrë në planin ekonomik, teknologjik e ushtarak. Nuk kemi patur të bëjmë kurrë me një Vënd kaq madhështor, filozofia e të cilit është praktikisht e kundërt me atë tonën. Kinezët e quajnë historinë si një proçes të vazhdueshëm që zhdërvjellohet në mijra vite. Problemet e veçanta – që ne i përballojmë një nga një – i shohin si shprehje të atij proçesi. Sot që raporti i forcave është pothuaj i barabartë, kërkimi i një modus vivendi duket i vështirë. Edhe se është thelbësor e ka të bëjë me t’ardhmen e njerëzimit.

“Gjatë dy administratave të fundit amerikane – vëren Kissingeri që ka vazhduar të jetë pyetur nga presidentët si në Washington po ashtu edhe në Pekin – ka zotëruar ndeshja. Duhet rivendosur një bashkëbisedim mbi tema dërmuese: një luftë ndërmjet mbifuqive do të kishte pasoja më të këqija se Lufta e Parë dhe e Dytë botërore. Së paku udhëheqësit amerikanë e kinezë e njohin se ky rrezik ekziston e që ata janë të vetmit që kanë mundësi t’a ndalojnë. Për pasojë venë në punë mekanizma paraprakë për të folur me njëri tjetrin në fazat e para të një krize. Pastaj janë temat e mëdha mbi të cilat bashkëpunimi i dyanshëm është i domosdoshëm: që nga ndryshimet klimatike deri tek e ardhmja e teknologjisë”. Përfundon me një thirrje Winston Churcillit mbi cilat janë tre kërkesat themelore për të bërë politikë të jashtëme: “Të studiohet historia. Të studjohet hiatoria, Të studiohet historia”. E me një përsiatje mbi rolin e Amerikës: “Kushtet për një drejtim tonin botëror janë përkeqësuar, veçanërisht për përhapjen e armëve bërthamore. Më shumë se kurrë, sot duhet të jemi krijues”

“Corriere della Sera”, 1 tetor 2022 Përktheu: Eugjen Merlika

MËSUESJA E PËRKUSHTUAR E SHQIPES

October 5, 2022 by s p

Nga IDAJET JAHAJ/

Jemi mësuar që heronjtë t’i kërkojmë e t’i njohim nga historia, nga e kaluara. Por harrojmë që shpesh ata, ose ato, janë edhe në kohën tonë, para nesh, e na duken të zakonshëm. Na bëjnë përshtypje me idealizmin e tyre, na rrisin admirimin me përkushtimin e tyre ndaj idealeve të një fushe të caktuar të veprimtarisë, veçanërisht atë atdhetare, e cila është më e qenësishmja ndër shqiptarë.

Fusha e arsimit kombëtar është nga më magjiket në këtë drejtim. Dhe, e arsimit jo vetëm këtu, në trevat brenda shtetit tonë, por edhe jashtë tij, në vendet fqinj. Kjo fushë, jashtë atdheut, për arsimin shqip, merr heroikë të veçantë. Mësuesit apo mësueset që kanë hapur shkolla shqipe në emigracion janë dyfish të nderuar e të vlerësuar, sepse punojnë me devocion të rrallë, në kuadrin e një vendi tjetër.

Një e tillë mësuese është Lefteri Metkaj, nga Vlora. Ajo ka hapur disa shkolla shqipe në kryeqytetin helen, natyrisht, me lejen dhe mirëkuptimin e enteve zyrtare atje, nga pushteti lokal dhe të organeve qendrore. Shembulli i saj është i rrallë dhe kërkon njohje e nderim të veçantë. Prej vitesh ajo punon në emigracion, në Athinë. Krahas punës për të siguruar jetesën e familjes saj, një pjesë të madhe të kohës ia ka kushtuar punës së mësimdhënies në shkollat që ka hapur për fëmijët e emigrantëve shqiptarë. Ka hapur tri pika shkollore të fillores, por edhe në klasa më të larta. Jep mësim pa u lodhur, në pika të ndryshme të kryeqytetit Helen,ku organizon fëmijët të marrin pjesë në mësimin e gjuhës shqipe. Zhvillon koncerte, ekspozita, teatro, projekte të ndryshme për njohjen e identitetit të tyre. Vazhdon në këtë ndërmarrje të vështirë, por të bukur, duke e konsoliduar dhe zgjeruar këtë veprimtari atdhetare.

Ndoshta termi “heroina” nuk shkon sa duhet, por përpjekjet, përkushtimi dhe rezultatet e një pune të tillë e shprehin këtë nocion. Lefteria, me shoqet që ka aktivizuar, është një mësuese e shquar në klasat e fëmijëve shqiptarë, të cilët, siç thotë ajo, “nuk i shikonte dot të luanin në sheshet e qytetit të huaj, duke folur greqisht”! Dhe përlotohej.

Le të kundrojmë pak kurrikulën e veprimtarisë së saj, si misionare e arsimit shqip. Kjo kurrikul është shumë e pasur. Pas mbarimit të gjimnazit “Ali Demi” në Vlorë, ajo ndoqi studimet në USH të Gjirokastrës, në degën e mësuesisë për ciklin e ulët. Pas studimeve, punoi mësuese në shkollat e qytetit të Vlorës: në “Teli Ndini”, “Marigo Posio”, “24 Maj” e në shkollën Artistike “Naim Frashëri”. Në të gjitha këto ajo u dallua si mësuese e talentuar, plot pasion e përkushtim për detyrat e arsimimit dhe edukimit të brezave të nxënësve. Kurdoherë e lidhur me punën, ajo nuk lodhej duke korrigjuar detyrat e nxënësve, duke u ngulitur atyre njohuri për vendin e kohën. Bile edhe në pushime e shikoje me fletoret e mjetet mësimore për orët e mësimit. Lavdërohej gjithnjë nga drejtoria e shkollës për cilësi e kalueshmëri të lartë në klasën e saj. Shpesh mësimet e orëve të hapura bëheshin tek ajo, si model rezultatesh e metodiste e mirë.

Në vitin e mbrapshtë 1997, kur qyteti gëlonte nga trazirat e rrëmuja pa kuptim, ku të gjitha shkollat pezulluan mësimin, Lefteria, edhe shtëpinë e saj e ktheu në shkollë. I mblidhte nxënësit, që të mos luanin me fishekë, por të vazhdonin mësimet e A.B.C-së, të përfundonin librin e Abetares. Po ashtu, në vitin 1999, priti me dashuri shqiptarët e Kosovës , ndihmoi mësuesit e tyre të sistemoheshin në punë në Vlorë, dha ndihma materiale për ta. Shprehu vullnetin për të qenë pranë fëmijëve dhe familjeve të tyre, për t’u lehtësuar dhimbjen fizike dhe shpirtërore, mundimet raskapitëse të shkaktuara nga genocidi serb, për shfarosjen e shqiptarëve.

Në vitin 2000 mërgoi në Greqi. Ndoqi për dy vite Universitetin e Athinës mësimet e gjuhës greke, organizuar nga Ministria e Arsimit të Greqisë, ku në provimin përfundimtar të nivelit D u vlerësua “MIRE”. Pas çertifikimit kreu shkollën dyvjeçare profesionale për infermieri. U punësua në Spitalin e Athinës. Por mendjen e kishte te profesioni i dashur i mësuesisë në gjuhën shqipe. Trishtohej kur shikonte fëmijët shqiptarë që flisnin me njëri-tjetrin greqisht. Kjo gjë i sëmbonte në zemër. Kjo e shtyu të trokasë e të kërkojë në zyrat e shtetit grek lejen për të hapur shkollë shqipe atje. Fillimisht gjeti shurdhëri, por ja ku u ndodh një grek i arsyeshëm. Ai ishte kryetari i Bashkisë së rajonit ku banonte Lefteria. Ai ia miratoi kërkesën, i dha edhe lokalet ku të hapte klasat. Të tillë njerëz janë humanistë të vërtetë midis kombeve. Ai u tregua internacionalist i lartë. E përkrahu aspiratën e mësimit të gjuhës shqipe nga fëmijët e emigrantëve shqiptarë. “Po t’u mohohej fëmijëve tanë, të grekërve, një e drejtë e tillë”?- u thoshte shpesh shokëve e zyrtarëve. Dhe e përgëzoi mësuesen shqiptare, aq të përkushtuar.

Lefteria hapi disa klasa në zonën e Rendit, në Athinë që në vitin 2012. U shqua si veprimtare në komunitetin shqiptar atje. I mblodhi nxënësit, u gjeti abetare, përpiloi programe. U ndihmua nga motra e saj mësuese, dhe nga disa kolege këtu në Vlorë. Duhet thënë se pati edhe pengesa fillimisht nga organet e pushtetit lokal këtu. E vazhdoi punën fisnike të mësimdhënies, duke patur përkrahjen pa rezerva të prindërve të nxënësve, atje në emigracion. Përmes emocionit të madh u hap shkolla dhe vazhdoi në vite. Lotët e gëzimit për shqipen nuk reshtnin, në çdo shtator, në çdo festë abetareje apo mbylljeje të vitit mësimor. Kjo e lumturonte, I jepte krahë mësueses së palodhur. Prindërit e falënderonin mësuese Lefton guximtare, siç i thërrisnin me dashamirësi emigrantët. Ajo u bë tashmë një veterane e vërtetë e shqipes dhe e diturisë. Pra, prej shumë vitesh ajo vazhdon të japë mësim në disa klasa në Athinë, por ka hapur edhe në lagje të tjera të kryeqytetit. Një heroizëm i vërtetë.

Shqipes nuk u mbarojnë vuajtjet. Por kënga e saj vazhdon të këndohet në shekuj .

Stoicizmi, talenti dhe vetmohimi i kësaj mësueseje janë konstante. Në sa e sa mbledhje , veprimtari, takime, konferenca, në vende të ndryshme të Evropës ka referuar ajo, po për punën e përhapjes së gjuhës së shkruar ndër brezat e rinj të shqiptarëve emigrantë. Në dhjetra . Me të tille atdhetarë e atdhetare shqipja përparon. Mësuese Lefteria, si një cicerone e vërtetë, referon kudo duke propaganduar sukseset e saj. Dhe suksesin e respektojnë të gjithë, edhe humanistët e kombit tjetër. Ka edhe shoqe të tjera nëpër vende të ndryshme të Greqisë apo vendeve të tjera, ku banojnë shqiptarë, që kanë hapur klasat e mësimin shqip, por Lefteria dha shembullin e para në Athine, dhe e përhapi më shumë se të tjerat këtë ndërmarrje të guximshme patriotike. Si ato rilindaset e dikurshme. Bukur e tha Zv. Kryetari i Bashkisë së Vlorës, në ditën e dekorimit të kësaj mesueseje, në Vlorë: ” Ju thoni që Lefteria u ngjan atyre grave rilindase. Por ajo është vetë, që tani, një rilindase e vërtetë”.

Nuk mjaftoi me këto veprimtari, por ajo, si një humaniste e palodhur e kulturës atdhetare, sponsorizoi edhe dy libra me vlerë fondamentale për kulturën e Vlorës, librat e një autori vlonjat “Kur çelin shkronjat “(rreth 400 faqe) dhe librin tjetër, po aq voluminoz “Gra vlonjate në histori”. Heroikë.

DAMKOSJA E VESEVE TONA

October 5, 2022 by s p

Adil FETAHU/

(Ibrahim Kadriu: “Njëmijë e një net /tonat/”).

Vargut të veprave të tij të shumta, në prozë, në poezi e drama, shkrimtari Ibrahim Kadriu ia shtoi edhe një vepër, së cilës vështirë t’ia caktosh zhanrin: a është roman, novela, tregime, përralla, kritika…? E ka shkrua në stilin e tregimeve arabe të “1001 netë-ve.” Ashtu edhe e ka titulluar: “Njëmijë e një net (tonat)”. Në këtë libër autori i fshikullon e damkosë sjelljet, veset, shprehitë, dukuritë negative të individëeve e të shoqërisë sonë kosovare, duke i shtjelluar në stilin e tregimeve arabe të Sheherezades, prandaj nën titullin e librit, në kllapa ka shtuar: (Sheherezada në veten e parë).

Për lexuesit e shumtë të këtij vështrimi për librin e Ibrahim Kadriut, paraprakisht duhet të japim një sqarim të shkurtër për tregimet arabe “1001 net” dhe të personazhit të Sheherezades, sepse jam i bindur se as një përqind e lexuesve të këtij vështrimi nuk e kanë lexuar as kanë idenë për romanin historik e voluminoz, mbi 2500 faqe, të quajtur “1001 net”.

“1001 NET “ DHE SHEHEREZADA

Romani “1001 net”, është një koleksion, një përmbledhje me tregime, përralla, legjenda, anekdota, humoreska dhe lloje tjera të krijimtarisë më interesante nga folklori popullor arab, persinan, indidan, etj. Kryesisht është prozë, por ka edhe shumë tregime në formë poezie. Ka shumë dialogje e monologje. E gjithë ajo krijimtari lidhet me dy personazhe kryesore: me perandorin e Persisë dhe të Indisë, Shahriari dhe me vajzen e bukur Sheherezada.

Për shkak të tradhtisë në maratesë që u kishin bërë gruaja e perandorit Shahriar dhe e vëllait të tij Shahzamanit, perandori kishte fituar bindjen se të gjitha gratë tradhtojnë. Për t’u hakmarrë kundër tyre, kishte urdhëruar që për çdo natë t’ia sillnin nga një vajzë të re, të cilat në mëngjes i vriste. Kjo kishte zgjatur tri vjet, duke shkaktuar frikë e tmerr për vajzat dhe prindët e tyre. Duke ditur për këtë mizori të Perandorit, e bija e vezirit, Sheherezada, një vajzë e bukur, e arsimuar, e cila kishte lexuar e mësuar shumë gjëra, kishte bërë një plan si ta ndërpriste atë kriminalitet dhe kishte vendosur të shkojë vullnetarisht për të kalua natën me perandorin. Sapo hyn në dhomë me Perndorin, fillon t’i tregojë një tregim interesant e të gjatë, sa që zbardhi mëngjesi pa e përfunduar tregimin në pjesën më interesante, të cilin do ta vazhdonte natën tjetër. Duke pritur me kurreshtje përfundinin e tregimit, perandori nuk e mbyti Sheherazaden në mëngjes, siç bënte me vajzat tjera, por e la që natën tjetër ta vazhdojë tregimin. Kështu Sheherezada vazhdoi tregime të cilat e magjepsin perandorin, duke mos e përfunduar, natën e parë, të dytë, të tretë e deri sa kaluan njëmijë e një net, afro tri vjet. Në ndërkohë Sheherezada i kishte lindur tre djemë. Perandorit i kishte pëlqyer Sheherezada dhe në përfundim të natës 1001, jo se e vrau, por i fali jetën dhe e shpalli Sheherezden për grua të veten me kurorë. Edhe motren e saj, Dariazaden e mori për grua vëllai i perandori, Shahzamani.

Romani “1001 net” është përkthyer dhe ribotuar shumë herë pothuajse në të gjitha gjuhët e botës dhe ka pasur një ndikim edhe te shkrimtarët më të njohur, si Monteskie, Dikens, Pushkin, etj. Shumë tregime nga ajo përmbledhje janë ekranizuar e bêrë filma për fëmijë e për të rritur. Romani është radhitur në vendin e 6 (gjashtë) të librave më të lexuara në botë. Në gjuhën shqipe, prej serbishtes e ka përkthyer profesori Hilmi Agani, ndërsa në një periudhë prej njëzet vjetëve e ka botuar “Rilindja” në 8 vëllime librash. Vëllimet janë ndarë sipas numrimit të netëve, kurse vëllimi i fundit përmbanë tregimet e Sherezades prej natës 871 – 1001.

“NJËMIJË E NJË NET (tonat)”

Duke ndjekur imagjinatën dhe stilin e përdorur nga romani historik arab, “1001 net”, shkrimtari ynë i njohur, Ibrahim Kadriu, ka krijuar një vepër letrare të pashembëllt në letërsinë shqiptare, të cilën e ka emërtuar “Një mijë e një net (tonat)”. Por, derisa romani “1001 net” përmbanë imagjinata, përralla e tregime nga krijimtaria popullore arabe e persiane, libri i Ibrahim Kadriut përmbanë ngjarje, vende, objekte e subjekte, dukuri e personazhe reale bashkëkohore kosovare.

Në 69 ese a novela të shkurtëra, ka përmbledhur një kompleks gjendjesh e situatash nga përditshmëria jonë, duke kritikuar dhe ironizuar sjelljet dhe veset e qytetarëve, veçmas pangopësinë e njerëzve të pushtetit. Në këtë frymë, librin e hapë me poezinë e Ali Asllanit, “Maskarenjtë”:

Hani e pini e rrëmbeni,

Mbushni xhepa mbushni arka…

Të pa brekë ju gjeti dreka,

Milionerë ju gjeti darka!…

Lexuesit e gjeneratave më të vjetra e mbajnë mend, se Ibrahim Kadriu, në cilësinë e gazetarit dhe redaktorit të gazetës “Rilindje”, në vitet e shtatëdhjeta e mbante një rubrikë të emërtuar “Sheherezada”, në të cilën botonte tregime të stilit të “1001 netëve”. Nën ato tregime nënshkruhej me pseudonimin Riukad im Rahib (që ishte angram i emrit dhe mbiemrit Ibrahim Kadriu), emër që tingëllon si emër arab. Personazhi kryesor i tregimeve në atë rubrikë ishte Sheherezada.

Dhe, në natën e parë, të “Një mijë e një netëve”tona, po e njëjta Sheherezade e lidhë tregimin me ato të para pesëdhjetesa vjetëve, kur thotë: “…Dhe unë shqetësimet e mija ua rrrëfeja juve, dhe ju i kishit shqetësimet e jueja, që ishin të ngjashme. Dhe, pikërisht për këtë ngjashmëri shqetësimesh më bêtë shoqëri dhe ma mbajtët vullnetin e shkrimeve. Edhe sot, në këtë kohë të vonshme të cilën e kishim pritur me shekuj, siç po thonë do të mençur, dhe e kishim bindjen se do të jemi mirë, pa dhembje koke dhe me gjumë të rehatshëm. Dhe ky mendim ishte i rrejshëm, ashtu siç janë të rrejshme aq shumë premtime, dhe ato premtime sidomos bëhen para zgjedhjeve dhe me takatin e ministrave…”

Që në rrëfimin e parë, por edhe në disa rrëfime në vazhdim, Sheherezada tregon shqetësimin e saj dhe të popullit, për: arsimin, hapjen e universiteteve e kolegjeve që janë bërë si fabrika për prodhimin e analfabetëve, pa menduar se ku do të punësohen e çka do të punojnë gjithë ata që kryejnë me diploma të blera, e që niveli i arsimit ka rënë edhe nën nivelin e disa shteteve të Afrikës.

Në vazhdimin e tregimeve, përmes Sheherezades në veten e parë, autori kritikon e dëmkos të gjitha prapshtitë, shprehitë, veset, gënjeshtrat, premtimet, manipulimet, hajnitë, korrupsionin, keqpërdorimet e mjeteve të buxhetit, që financojnë vepra e gjithëfarë festivale të pa vlerë e nuk ndihmojnë krijuesit e veprave të mirëfillta. Tregon shqetësimet e pensionistëve; shqetësimin për regjistrimin joreal të popullsisë dhe rënien e natalitetit; braktisjen e fshatit dhe mospunimin e tokës; ndojtjen e ambientit; aksidentet në komunikacion, në rrugët e prishura dhe trotoaret e zëna; përqindjet e “vjelura” nga tenderët; paratë e diaspores të humbura pa adresë; veteranët e rrejshëm; moskujdesi i fëmijëve ndaj prindërve; ndërtimet pa leje dhe projektet e parealizuara; moskujdesi ndaj personaliteteve të merituara; mospërkrahja e krijuesve; emërtimi i rrugëve me emra personash të cilët nuk njeh mahalla e vet; shkrimi i firmave në gjuhë të hueja; padrejtësia ndaj diaspores lidhur me sigurimin e veturave; ngatërresat politike brënda partive; kapardisjen me vlera të shpifura në art e letërsi; vërshimi i makinave të prishura si mbeturina; peripetitë dhe pengesat për regjistrimin e veturave; puna e Trustit të pensioneve; investime të mëdha për punë të vogla (shembulli i objektit të Rilindjes); mosrealizimi i projektit të Gërmisë; mungesa e sundimit të ligjit; problemi i vizave; ejt. etj. Të gjitha këto i shtjellon përmes monologut të Sheherezadës dhe herë-herë edhe përmes dialogut me ndonjë mik a mike të saj (Haruni, Ali Duli, Gjylinazja etj.), duke marrë shembuj konkret nga jeta dhe (mos)puna e organeve dhe institucioneve tona. Novelizimin e situatës në Kosovë autori e bënë në mënyrë shkëlqyeshme, me humor e satirë, duke marrë shembuj konkret e dëmkosë sjelljet, veset dhe dukuritë negative.

Në këtë libër autori ka përdorur gjuhë e fjalë ekzoktike, sikur ato të romanit “1001 net”, duke pëdorur fjalë, emra, mbiemra e folje, kuptimin e të cilave e di vetëm gjenerata e vjetër e lexuesve, si për shembëll: havadyze; kanagjeqe; iftijaqë; nur; jaratisë; sajgi; zijaret; duhma; rraqe; petka; nijet; sehir; jesir; kuvet; firade; gjytyrim; shitoft; tebdil; ymri; evlia; nafuz; çehre; kajstile; estekfurullah; sajdisë; sevda; tabijat; kajmekam; sejmenë; habere; gjymysh; munafik; teveqel;, hygjym; kërname; fiqir; hisedar, e të tjera si këto.

Kronikën e tregimeve të Sheherezadës nga “Njëmijë e një net (tonat)”, e mbyll me intervistën që Sheherezada “e zhvillon” me dijetarin, diplomatin e shkrimtarin tonë, Faik Konica, i cili edhe vet ka marrë e përkthyer disa tregime nga “1001 net:, dhe i ka përfshirë në tregimet e tij: “Nën hijen e hurmave”. Dhe Sheherezada i bënë disa pyetje Faikut për aktualitetin tonë. Me qenë se Sheherazada e zgjatë pyetjen, Faiku i thotë: “Më trego më shpejt se çka dëshiron prej meje, e mos e zgjat si deputetët që, edhe kur nuk dinë çka thonë, i sulen foltores. Dhe Shehezada fillimisht e lutë ta thotë mendimin e tij për mjerimin e shqiptarëve, dhe ai ia thot troç: Mjerimi ishqiptarëve ka qenë në tërë kohërat të kapej pas individëve dhejo pas ideve. Historia e shqiptarëve është e mbushur fund e krye me prova të tilla të përngjashme. Të përipiqemi me të gjitha forcat tona të shërojmë shqiptarët nga dashuria për individët. – Në pyetjen se çka mendon Konica për individët të cilët kanë fituar oroel pa pasur ide, merr këtë përgjigje: “Zgjidhja ideale do të ishte për shqiptarët të zhdukin njëherë e mirë ndikimet orientale, duke shkëputur çdo lidhje, fetare, morale apo letrare, qoftë me bizantinët, qoftë me turqit. Mirëpo, gjë e bukur të ndodhte kjo në çast. Zgjidhja do ishte e realizueshme po qe se stërgjyshërit tanë do ta kishin përgatitur me kohë për ne; atëherë neve do të na duhet ta përgatisim këtë zgjidhje për nipat tonë të ardhshëm”. – Në pyetjen që ta thotë ndonjë mendim për shqiptarët që krenohen me veten, Faiku i jep këtë sqarim: “Shqiptarët janë një komb të cilit i pëlqen të lëvdojë veten. Si thonë gojrrumbullët tonë, kombi shqiptar është i pari nga mendja, nga sjellja e nga trimëria. Sikur shqiptarët të qenë jo kombi më i mendshmi, por thjesht një komb i mendshëm, ata do të kishin dalë me kohë nga dita e zezë ku ndodhen”. – Në pohimin e Sheherezades, se shqiptarët janë trima, Faiku i përgjigjet: “Trimëria e shqiptarit nuk është e artë, është e teneqejtë…sado e madhe (tingllon) në vetvete, është e vogël në shkaqet që e ndezin…Trimëria e vërtetë është ajo që vihet në shërbim të së drejtës dhe të Atdheut, në shërbim të dobisë së përgjithshme. Të tjerat janë punë egërsie e kafshërie, jo trimërie”.

Edhe disa pyetje të Shehrezades dhe përgjigje të Faikut për situatën aktuale dhe perspektivën tonë, si dhe shqetësimet dhe dëmkosjet e autorit të librit për dobësitë, prapësitë dhe veset tona, do t’i mësoni poqese e lexoni librin e Ibrahim Kadriut: “Njëmijë e një net (tonat)”, libër që, përmes personazheve të imagjinuara ose atyre reale, me gjuhën figurative, jo vetëm ju zbavitë, por edhe ju shqetëson për prapësitë dhe veset e përditshmërisë sonë.

Dhe në faqen e pasme të kopërtinës së librit, sikurse edhe te “nata e pesëdhjetegjashtë”, i përëritë edhe njëherë vargjet e Ali Asllanit:

“Hani e pini e rrëmbeni, mbushni xhepa mbushni arka…

Të pa brekë ju gjeti dreka, milionerë ju gjeti darka.

Hani, pini e rrëmbeni, është koha e çakejëve,

Hani, pini e rrëmbeni, është bota e maskarenjve…

Dallavere nëpër zyra, dallavere në pazar,

Dallavere me të huaj, dallavere me shqiptarë.

Dhe për një kërkoni – pesë, por më mirë njëzetepesë,

Le të rrojë batakçiu dhe i miri le të vdesë!”

Adil FETAHU

SHËN JERONIMI NGA ILIRIA ANTIKE DHE ÇFARË KA TË BEJË EMRI I TIJ ME ORGANIZATËN E KOMBEVE TË BASHKUARA

October 5, 2022 by s p

Nga Frank Shkreli

“Parce mihi, domine, quia dalmata sum!” — Më fal o Zot se kam ndodhur dalmat — fis ilirian — citohet të jetë shprehur në latinisht, Shën Jeronimi (347- 420), i lindur në qytetin Stridon të Ilirisë, që duhet ketë ekzistuar diku në territorin e Kroacisë ose Sllovenisë së sotëshme. Kush është ky bir i Ilirisë antike dhe pse e përdor emrin e tij Organizata e Kombeve të Bashkuara (OKB) sot, pothuaj, 17-shekuj më vonë?

Kësaj pyetjeje i përgjigjet Dom Lush Gjergji në librin e tij, “Shën Jeronimi Ilir”: “Shën Jeronimi ilir është një ndër kolosët e mëdhenj fetar, shpirtëror, kulturor, biblik, patristik, që e pranojnë dhe nderojnë jo vetëm të gjithë të krishterët, por mbarë njerëzimi, si shenjt dhe dijetar të madh, një ndër doktorët dhe etërit e Kishës më të spikatur të kohës së tij, “egregius doctor Ecclesiae” – doktor i shkëlqyeshëm i Kishës, së bashku me Shën Ambrozin (330-297) dhe Shën Augustinin (354-430). Ai ishte njeri i dijes dhe kulturës, por edhe i studimit, uratës, pendesës, jetës së rreptë asketike, duke luftuar kundër mëkatit, veseve, epsheve, pothuaj gjithnjë në kërkim të përsosmërisë dhe shenjtërisë.

Këto arsye, por edhe shumë të tjera, sidomos në 1600 – vjetorin e vdekjes së tij, ai vjen tek ne dhe ndër ne me shumë porosi dhe aktualitete, si njeri i Provanisë dhe historisë tonë të lashtë martire dhe biblike, “vegël” e Zotit, për t’ia dhënë mbarë njerëzimit Biblën, nëpërmjet “Vulgatës”, përthimit të shkëlqyeshëm në gjuhën latine, me shekuj si burim jete dhe frymëzimi për fe, traditë, kulturë dhe qytetrim evropian dhe botëror”, ka shkruar Dom Lush Gjergji, i njohur tanimë në botën shqitare dhe më gjerë si biografi i Nenë Terezës, autor i dyzina librash mbi jetën dhe veprimtarinë e Shën Nenë Terezës shqiptare, në gjuhën shqipe dhe të përkthyera në gjuhë të tjera, përfshir anglisht. Dom Lush Gjergji është autor edhe i shumë veprave të tjera letrare, përkëthimesh, botimesh teologjike dhe subjektesh të tjera.

Por le t’i këthehemi subjektit të këtij shkrimi modest, protagonistit kryesor, Shën Jeronimit me rastin e Ditës Ndërkombëtare të Përkëthyesve Botërorë – ditë që shënohet nga Kombet e Bashkuara me 30 Shtator, ndonëse pak me vonesë – datë kjo që Kisha Katolike Universale shënon gjithashtu edhe Festën e Shën Jeronimit – Ilirit të vet-shpallur.

Dita Ndërkombëtare e Përkëthyesve është caktuar si e tillë me anë të një rezolute nga Asamblea e Përgjithëshme e Kombeve të Bashkuara me 24 Maj, 2017 për të nderuar rolin e përkëthyesve dhe profesionistëve gjuhësorë, të cilët me punën e tyre, bashkojnë kombet, përforcojnë paqën, mirëkuptimin dhe zhvillimin midis vendeve, gjuhëve dhe kulturave të ndryshme. Asamblea e Përgjithëshme e OKB-së e ka parë të arsyeshme që Dita ndërkombëtare e Përkthyesve të jetë, pikërisht, 30-shtatori, dita kur, sipas kalendarit kishtar, shënohet festa e Shën Jeronimit, përkëthyesit të Biblës, që si i tillë konsiderohet edhe mbrojtësi i përkëthyesve. Bibla është libri që është përkthyer në mbi 2-mijë gjuhë botërore, nga gjuhët e vjetra hebraishtja, armaishtja dhe greqishtja. Sh;n Jeronimi-Ilir e ka përkthyer Biblën në latinisht dhe në greqisht.

Përkëthyesit e Kombeve të Bashkuara në kabinat e tyre gjatë një debati brenda Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara në Nju Jork. Organizata e Kombeve të Bashkuara është organizata e cila punëson numrin më të madh të përkthyesve dhe profesionisteve gjuhësorë në botë. PHOTO: UN/Manuel Elias –

30 shtatori është dita liturgjike e festës së Shën Jeronimit. Kjo është arsyeja që OKB-ja ka caktuar, pikërisht, këtë ditë si Ditën Ndërkombëtare të Përkthyesve, në nder të Shënjtit të madh me origjinë ilire, i cili i ka dhënë botës perëndimore përkthimin e parë të Biblës në latinisht dhe në shenjë respekti për të gjithë përkthyesit, anë e mbanë botës, për rolin e tyre lehtësimin e komunikimit midis popujve dhe njeriut me njeri. Tema e Ditës Ndërkombëtare të Përkthyesve 30-shtator 2022, ishte “Një botë pa pengesa” (A world without barriers)

Sipas Kombeve të Bashkuara, Dita Ndërkombëtare e Përkthyesve është një mundësi që, të pakën njëherë në vit, të nderohet puna e përkthyesve dhe e të gjithë profesionistëve gjuhësorë, të cilët luajnë një rol të rëndësishëm në komunikimin midis popujve dhe kombeve, duke lehtësuar dialogun, bashkpunimin dhe zhvillimin, ndërkohë që me punën e tyre ata kontribojnë për forcimin e paqës dhe sigurisë në botë.

Është interesant fakti që Organizata e Kombeve të Bashkuara ka vendosur që në këtë Ditë Ndërkombëtare të kujtohet çdo vit, pikërisht, Shën Jeronimi, një prift katolik, me origjinë iliro-shqiptare – si simbol dhe shembull i një profesioni — përkthyes Biblës pothuaj 17 shekuj më parë – për brezat e rinjë të përkthyesve sot – punën e të cilëve, OKB-ja e cilëson, si një vlerë themelore të Organizatës së Kombeve të Bashkuara.

Frank Shkreli

PS- një shkrim i para disa viteve për autorin dhe përkthimin e parë nga teksti origjinal i Biblës, Beslidhjes së Re, në gjuhën shqipe. Frank SHKRELI/ Dom Simon Filipaj: “Shqiptarë, flisni shqip me Zotin!” | Gazeta Telegraf