Archives for June 2023

Astrit Lulushi/

Enuma Elish (i njohur gjithashtu si Shtatë Tabelat e Krijimit) titulli i të cilit rrjedh nga rreshtat fillestare të pjesës, “Ndodhi në Qiell”, tregon historinë e fitores së Zotit mbi forcat e kaosit dhe vendosjen e rendit në krijimin e botës.

Të gjitha pllakat që përmbajnë mitin (e njohur edhe si Enuma Elis), të gjetura në Kish në bibliotekën e rrënuar në Nineveh, dhe vende të tjera të gërmuara, datojnë në shek. 1200 pes. Megjithatë, këto janë kopje të një versioni shumë më të vjetër të mitit që daton shumë kohë përpara mbretërimit të Hamurabit të Babilonisë (1792-1750 pes), mbretit që e ngriti perëndinë Marduk në hyjninë mbrojtëse të Babilonisë. Poema në formën e saj aktuale mendohet të jetë një rishikim i një vepre edhe më të vjetër sumeriane.

Meqenëse Marduk, kampioni i perëndive të reja në luftën e tyre kundër Tiamatit, është me origjinë babilonase, sumeriani Ea/Enki mendohet të ketë luajtur rolin kryesor në versionin origjinal të tregimit. Kopja e gjetur në Kish ka perëndinë Assur në rolin kryesor siç ishte zakoni i qyteteve të Mesopotamisë (Zoti i çdo qyteti konsiderohej gjithmonë më i miri dhe më i fuqishmi). Marduk, perëndia i Babilonisë, figuron vetëm aq i dukshëm sa ai në histori, sepse shumica e kopjeve të gjetura janë nga skribët babilonas. Megjithatë, Ea/Enlil ende luan një rol të rëndësishëm në versionin babilonas të Enuma Elish duke krijuar qenien njerëzore.

Historia, një nga më të vjetrat në botë, ka të bëjë me lindjen e perëndive dhe krijimin e universit dhe të qenieve njerëzore.

Në fillim, kishte vetëm ujë që rrotullohej në kaos. Nga ky rrotullim, ujërat u ndanë në ujë të ëmbël, i njohur si perëndia Apsu, dhe ujë të hidhur, të kripur , i njohur si perëndesha Tiamat. Pasi u diferencua, nga bashkimi i këtyre dy entiteteve lindën perënditë më të rinj.

Këta perëndi të rinj, megjithatë, ishin jashtëzakonisht të zhurmshëm, duke e shqetësuar gjumin e Apsut gjatë natës dhe duke e shpërqendruar atë nga puna e tij ditën. Me këshillën e mdimësit të tij Mamu, Apsu vendos të vrasë perënditë më të rinj. Tiamat, duke dëgjuar për planin e tyre, paralajmëron djalin e saj të madh, Enkin (nganjëherë Ea) dhe ai e vë në gjumë Apsun dhe e vret. Nga mbetjet e Apsut, Enki krijoi shtëpinë e tij.

Tiamat, dikur mbështetëse e perëndive të reja, tani është e inatosur që ata i vranë shokun e saj. Ajo konsultohet me perëndinë Quingu i cili e këshillon të bëjë luftë me perënditë më të rinj. Tiamat e shpërblen Quingun me Tabelat e Fatit, të cilat legjitimojnë sundimin e një perëndie dhe kontrollojnë fatet, dhe ai i mban ato me krenari si parzmore. Me Quingun si kampionin e saj, Tiamat thërret forcat e kaosit dhe krijon njëmbëdhjetë përbindësha të tmerrshme për të shkatërruar fëmijët e saj.

Ea, Enki dhe perënditë më të rinj luftojnë kundër Tiamatit kot derisa, nga mesi i tyre, del kampioni Marduk i cili betohet se do ta mposhtë Tiamatin. Marduk mposht Quingun dhe vret Tiamat duke e gjuajtur me një shigjetë që e ndan në dysh; nga sytë e saj rrjedhin ujërat e lumenjve Tigër dhe Eufrat. Nga kufoma e Tiamatit, Marduk krijon qiejt dhe tokën, ai cakton perëndi për detyra të ndryshme dhe lidh njëmbëdhjetë krijesat e Tiamatit në këmbët e tij si trofe (për më shumë adhurim nga perënditë e tjera) përpara se të vendosë imazhet e tyre në shtëpinë e tij të re. Ai gjithashtu merr Tabelat e Fatit nga Quingu, duke legjitimuar kështu mbretërimin e tij.

Pasi perënditë kanë mbaruar së lavdëruari për fitoren e tij të madhe dhe artin e krijimit të tij, Marduk konsultohet me perëndinë Ea (zotin e mençurisë) dhe vendos të krijojë qenie njerëzore nga mbetjet e cilitdo prej perëndive që e inkurajoi Tiamatin të bënte luftë. Quingu akuzohet si fajtor dhe vritet dhe, nga gjaku i tij, Ea krijon Lullun, njeriun e parë, që të jetë një ndihmës i perëndive në detyrën e tyre të përjetshme për të ruajtur rendin dhe për të mbajtur larg kaosin.

Siç shprehet edhe poezia,

“Ea krijoi njerëzimin

të cilit i imponoi shërbimin

dhe i la të lirë perënditë”.

Pas kësaj, Marduk “organizoi botën e poshtme” dhe i shpërndau perënditë në detyrat e tyre të caktuara. Poema përfundon me lëvdata të gjata të Mardukut për arritjet e tij.

Enuma Elish do të ishte më vonë frymëzimi për skribët hebrenj që krijuan tekstin e njohur si Libri i Zanafillës.

QPara shekullit të 19-të, Bibla konsiderohej libri më i vjetër në botë dhe tregimet e saj mendohej të ishin krejtësisht origjinale. Megjithatë, në mesin e shekullit të 19-të, muzetë evropianë, si dhe institucionet akademike dhe fetare, sponsorizuan gërmime në Mesopotami për të gjetur prova fizike për vërtetimin historik të tregimeve në Bibël. Këto gërmime gjetën krejt të kundërtën, megjithatë, në atë që, pasi u përkthye kuneiforma, u kuptua se një sërë tregimesh biblike ishin me origjinë mesopotamiane.

Tregimet e famshme si Rënia e Njeriut dhe Përmbytja e Madhe fillimisht u konceptuan dhe u shkruan në Sumer, u përkthyen dhe modifikuan më vonë në Babiloni dhe u ripunuan nga asirianët përpara se të përdoreshin nga skribët hebrenj për versionet që shfaqen në Bibël. Megjithëse paradigma bazë e rrëfimeve biblike dhe tregimeve të Mesopotamisë përputhen ngushtë, ka ende dallime domethënëse.

Si Zanafilla ashtu edhe Enuma Elsih janë tekste fetare që detajojnë dhe kremtojnë origjinën kulturore: Zanafilla përshkruan origjinën dhe themelimin e popullit hebre nën drejtimin e Zotit; Enuma Elish tregon origjinën dhe themelimin e Babilonisë nën udhëheqjen e perëndisë Marduk. Në çdo vepër është një histori se si u krijuan kozmosi dhe njeriu. Çdo vepër fillon duke përshkruar kaosin me ujë dhe errësirën fillestare që dikur mbushte universin. Pastaj krijohet drita për të zëvendësuar errësirën. Më pas, bëhen qiejt dhe në to vendosen trupat qiellorë. Më në fund njeriu krijohet. Pavarësisht nga këto ngjashmëri, të dy llogaritë janë më shumë të ndryshme sesa njësoj.

Duke rishikuar historinë e krijimit të Mesopotamisë për qëllimet e tyre, skribët hebrenj e shtrënguan narrativën dhe fokusin, por ruajtën konceptin e hyjnisë së plotfuqishme që sjell rend nga kaosi.

Marduk, në Enuma Elish, vendos rendin e njohur të botës – ashtu siç bën Zoti në përrallën e Zanafillës – dhe qeniet njerëzore pritet ta njohin këtë dhuratë të madhe dhe ta nderojnë hyjninë përmes shërbimit. Në Mesopotami, në fakt, mendohej se njerëzit ishin bashkëpunëtorë me perënditë për të ruajtur dhuratën e krijimit dhe për të mbajtur larg forcat e kaosit.

Marduk fitoi rëndësi në Babiloni gjatë mbretërimit të Hamurabit dhe shpejt tejkaloi ish-hyjninë mbrojtëse, Inanna/Ishtar, në popullaritet. Gjatë mbretërimit të Hamurabit, në fakt, një numër i hyjnive femra më parë të njohura u zëvendësuan nga perëndi meshkuj. Enuma Elish, duke lavdëruar Mardukun si më të fuqishmin nga të gjithë perënditë, prandaj u bë gjithnjë e më i popullarizuar pasi vetë perëndia u ngrit në rëndësi dhe qyteti i tij i Babilonisë u rrit në fuqi.

Ngritja e kultit të Marduk është e lidhur ngushtë me ngritjen politike të Babilonisë nga qytet-shtet në kryeqytetin e një perandorie. Që nga periudha Kassite, Marduk u bë gjithnjë e më i rëndësishëm derisa autori i Eposit Babilonas të Krijimit ishte i mundur të pohonte se jo vetëm që Marduk ishte mbreti i të gjithë perëndive, por se shumë prej këtyre të fundit nuk ishin më shumë se aspekte të personalitetit të tij.

Enuma Elish u lexua dhe u recitua gjerësisht në të gjithë Mesopotaminë, por ishte veçanërisht e rëndësishme në Festivalin e Vitit të Ri në Babiloni. Gjatë këtij festivali, statuja e Mardukut do të hiqej nga tempulli dhe, në mes të argëtuesve, do të parakalohej nëpër rrugët e qytetit, jashtë portave, për të pushuar në një shtëpi të vogël të ndërtuar për këtë qëllim. Enuma Elish, veçanërisht, mendohet se këndohej gjatë këtij procesioni. Përshkrimet e një perëndie me dy koka dhe krijimi i botës nga një dragua ofrojnë dëshminë më të hershme të përbërjes së eposit.