Archives for June 2023

Sardët

June 30, 2023 by s p

Astrit Lulushi/

Në Sardenjë ekzistojnë struktura nurhage ose nuraxis, që e bëjnë të veçantë kulturën Nurhage të këtij ishulli. Sipas Oxford English Dictionary, etimologjia e fjalës është “e pasigurt dhe e diskutueshme”. Nuraxis sardinisht do të thotë grumbull gurësh ose zgavër, të ndërtuara rreth vitit 1200 pes në këtë ishull. Baza semite e arabishtes nur ‘drita, zjarri’ tani përgjithësisht refuzohet nga gjuhëtarêt. Fjala latine murus (‘mur’) mund të lidhet me *muraghe. Sidoqoftë, një teori e tillë është e diskutueshme mes gjuhëtarëve.

Një tjetër teori etimologjike sugjeron origjinën proto-baske me termin *nur (gur). Një shpjegim tjetër i mundshëm është se termi nuraghe erdhi nga emri i heroit mitologjik iberik Norax, dhe rrënja *nur do të ishte një përshtatje e rrënjës indo-evropiane *nor.

Fjala ndoshta lidhet me emrat Nurra, Nurri, Nurru (gurë), dhe me sardenian nurra (grumbull gurësh, zgavër në tokë) edhe pse këto kuptime janë të vështirë për t’u pajtuar, Gjithashu, në Tiranë nuk ka ndonjë studim nga albanologë me institut tashmë të mbyllur. Ndonjë në krye mendon se shqipja është çështje e zgjidhur dhe se instituti albanologjik nuk meriton të jetë.

Sardët e lashtë vërshuan nga lindja dhe u vendosën në ishullin që sot mban emrin e tyre. Disa thone se ata janë Shardanë (shigjetarë), një nga “popujt e detit” që sulmuan Egjiptin e lashtë në vitin 1100 pes.

Ideja e një elementi paleobalkanik brenda gjuhës sarde nuk është e re. Studiuesi më i madh i gjuhës sardineze, gjermani Max Leopold Wagner, e kishte shprehur këtë ide në studimin e tij të vitit 1933. Kohët e fundit idea e tij është ringjallur. Prof. Alberto G. Areddu nxjerr disa marrëdhënie midis botës paleosardine dhe asaj trako-ilire. Banorët e Shardanës, sipas interpretimeve të studiuesve, ishin me origjinë ilire. Ishte koha e vërshimit të popujve të detit, kur qytetërimi mikenas u shemb. Sardenët (Shudah sot), ishin nga fisi i Sardeatëve ose Ardiei, qyteti i Pelastave nga i cili vjen etnonimi i Pelaestinëve ose Pellazgëve. Gjatë trazirave ata u bashkuan me valën e refugjatëve ose ‘popujt e detit’ me synim për të shkuar në brigjet e Nilit. Por nuk mundën dhe një pjesë e tyre u vendos në Sardenjë e Korsikë.

Prof. Alberto G. Areddu, i universitetit të Genoas, thotë se studiuesit shqiptarë duhet të merren me ‘çështjen sarde’ për t’u siguruar që mund të identifikojnë bërthamën e përbashkët shqipe – sarde.

Gjithashtu, me daljen e fakteve dhe zbulimeve të reja, ndoshta ka ardhur koha që lashtësia ilire të rivlerësohet, siç ndodhi me popullsitë e tjera të lashta indoeuropiane thuajse të harruara (siç është rasti i sagës kelte).

Shqiptarët Myslimanë mblidhen në xhaminë e Staten Island për festën e Kurban Bajramit

June 30, 2023 by s p

Nga Beqir SINA New York/

STATEN ISLAND- NY: Në xhaminë « Albanian Islamic Cultural Center » në Staten Island – NY, qindra besimtar muslimanë nga komuniteti shqiptar u sot heret në mëngjes ( e mërkurë 28 qershor) u bën bashk për të falur Kurban Bajramin.

Kurban Bajrami, ose Festa e Sakrificës, është një nga dy festat fetare më të mëdhatë të festuara nga myslimanët në mbarë botën. Ajo përkujton gatishmërinë e Abrahamit për të sakrifikuar djalin e tij përpara se të ndërhynte Perëndia.

Përveç pjesëmarrjes së besimtarve në seancat e liturgjisë fetare, lutjeve dhe faljes së Kurban Bajramit në xhami, besimtarët u shpërndan duke uruar njëri tjetrin dhe vazhduar me vizita në mjediset e tyre familjare për të festuar dhe më pas për të vizituar varrezat e të afërmëve të tyre.

Ndërsa, sot Muslimanët në mbarë botën, festojnë Kurban Bajramin festën e sakrificës, Shqiptarët muslimanë në Staten Island edhe ate për të festuar si mbar bota myslimane u mblodhën bashkë në xhaminë e tyre për t’i bêr lutjet e tyre Zotit të Plotfuqishëm për mirëqenien e tyre, dhe bekimet për familjet e tyre dhe komunitetin.

Qindra besimtarë e besimtare ishin edhe te xhamia e tyre e bërë gati për të ofruar ritualet ne dy falje të Kurban Bajramit. Xhamia ishte e mbushur përplot me besimtar ku binte në sy bashkimin e tyre ne tre brezat e shumicës së familjeve. Te bashkuar, baba gjyshi dhe nipi apo mbesa.

Qendra kulturore islame shqiptare e cila është një nga xhamitë më të mëdha në qytetin e Nju Jorkut dhe Shtetit të Nju Jorkut, thotë kryeimami i kësaj xhamie Dr. Dhulkarnejn Vardari i cili mbajti ligjeraten e tij rreth urtesive te Kurban Bajramit, storien e Profetit Ibrahim dhe te birit te tij Ismailit.

« Sakrifica dhe bujaria jan pjese fundamentale e karakterit te Muslimanit. Kete na e personifikon Ibrahimi as dhe familja e tij. Ne Storien e Ibrahimit mesojm se si duhet familja, femiu, dhe si definohet familja » tha pas faljes së namazit të Kurban Bajramit, Dr.TAHIR Kukaj i cili mbajti hutben për festën e kurbanit duke përcjell dhe mesazhin e Bajramit të këtij viti i cili tha ai është familja.

Në hutben e tij Dr. Kukaj tha se « Populli yne eshte i fortë sa eshte kujdesi ndaj familjes dhe femijeve. Festa e Kurban Bajramit nuk i perket vetem Muslimaneve, ne fakt kjo feste eshte feste per mbare njerezimin e ne menyre te veçant per Muslimant,te Krishteret dhe Hebrenjt. Ibrahimi ishte dhe mbetet figura emblematike per besimtaret e ketyre besimeve Qiellore. »

Ndërsa vazhdoi se në kete feste te sakrifices, besimtaret ofrojn Kurban, qe ne nje kuptim do thote, sakrifice por edhe afrim. Ne i afrohemi Zotit duke i sherbye familjes, konunutetit, popullit tone dhe mbare njerezimit. »

Imam Tahir Kukaj përcolli mesazhin e urimit nga kjo xhami : « Uroj qe populli yne te festoj perhere dhe perhere te jemi te bashkuar ne çdo hap te jetes tone si komb dhe ai popull. »

KEQARDHJE DHE HUMOR I ZI I POETIT ME HEROINËN E TIJ

June 30, 2023 by s p

(SPROVË MBI POEZINË “ZONJA LU” TË ALI ASLLANIT)

Sadik Bejko

1. Një zonjë e bukur e viteve 1930

Poeti këtë poezi e botoi për herë të parë në vitet ’60 tek përmbledhja me poezi “Vidi, vidi pëllumbeshë”. Nuk e ribotoi prapë te përmbledhja e mëpasshme “Kur merr zjarr rufeja”, Tiranë 1966. Përse? Edhe në ato vite të quajtura të socializmit, një poezi e të vërtetave të tilla nuk duhet të merrej seriozisht. Mund të pranohej si poezi humoristike, si tallje me një grua të pacipë, për më tepër ajo trajtonte ngjarje që kishin ndodhur diku prapa botës, në Kinën e së shkuarës. Kështu nën velin e shakasë dhe të asgjëje më shumë, poezia “Zonja Lu” edhe kur botohej, duhet të mbetej në hije, të kalonte në heshtje,. Kjo arrihej me dashjen e autorit të saj, që shkruante e nuk botonte në kohë, por më shumë “me dashjen” e shoqërisë sonë që nuk kishte stomak t’i gëlltiste të vërtetat e saj të hidhura, të vërtetat mbi njeriun dhe mbi vetveten.

Parë nga mendësitë e së sotmes, nga relativizmi ynë deri në shprishje i marrëdhënieve tradicionale martesore, kjo poezi nuk sjell gjë të re. Por poezia është shkruar në vitet ’30, atëherë kur thuhej se gruaja shqiptare martohej vetëm një herë: me burrin dhe pastaj (për herë të dytë) me qivurin. Mbase për këtë arsye autori është treguar i kujdesshëm; ngjarje që mund të kenë ndodhur përpara syve të tij, i ka çuar në Kinën e largët, në një hapësirë e në një kohë të papërcaktuar, vetëm të marrë me mend.

Nga biografët e poetit ka të dhëna se prototipi real i Zonjës Lu, një e ve me emrin e vërtetë Lulushe K. a Lulëzime, ka qenë një zonjëz që bënte pjesë në rrethin e afërt familjar të vetë autorit. Ishte e re dhe vërtet e bukur: “Iu afrova… një flori, mrekulli, një bukuri”.

Subjekti i kësaj poezie është si më poshtë. Poeti i madh kinez Lu dhe e shoqja e tij duheshin shumë. Dashuria e tyre e kishte kaluar provën e jetës. Po prova më e fundme, vdekja e njërit nga bashkëshortët, ç’mund të sjellë? Përkundër betimeve të gruas, që në rast vdekjeje të të shoqit, ajo do të vriste veten, apo do të mbetej e ve për tërë jetën, poeti Lu i kërkon së shoqes që ajo t’i mbetet besnike deri në ditën që do të thahet balta përsipër varrit të tij. “Vetëm prit e ki durim, sa të thahet varri im”. Poeti Lu vdes. Zonja Lu tenton të vetëvritet, por e ndalojnë. Pas kësaj ajo e ndan mendjen që të mbetej një e ve e devotshme për tërë jetën.

2. Sa t ‘më thahet balta e varrit

Dhe këtu fillon poezia. Vihet re diçka e pazakontë. Gruaja e ve, Zonja Lu, fillon të shkojë shpesh e më shpesh te varri i burrit të vdekur. Të gjallët shkojnë te të vdekurit, te varret e të afërmve të tyre për të bërë ritet, pra në ditë të caktuara, ose shkojnë kur e ndiejnë që i shtyn për atje një nevojë e brendshme e shpjegueshme a e pashpjegueshme. Në rastin e parë, shkohet në varreza për të respektuar kujtimin e të vdekurit, për të zbrazur lotët e dhembjes, në rastin e dytë, njerëzit shkojnë atje për veten e tyre, shkojnë në varreza nga që nuk i kanë punët mirë përbrenda vetes.

Zonja Lu i shpeshton vizitat në varreza, por jo vetëm kaq: ajo atje i bënte veri varrit të burrit. I bënte fresk me erashkë. “Që t’i bësh veri një varri, është punë e një të marri” vëren autori. Mos është marrosur Zonja Lu? “Dorë e saja vente vinte, bën veri e bën veri”.

Zonjën Lu nuk e shqetëson më kujtimi a respektimi i të vdekurit, varri është problemi i saj tani. “Varri është i freskët, është i njomë e është i ri”. “Që të thahet shpejt e shpejt, Zonja Lu i bën veri”. Zonja Lu cdo ditë bën një punë prej të marri: e përkulur mbi varr, rreh të thajë baltën e njomë të tij.

Çfarë ka ndodhur? Dy ditë pas vdekjes së burrit, ndërsa ajo shkonte në varreza për të qarë, një burrë i ri dhe i pashëm shpejt ia prishi mendjen:

Pas dy ditëve vjen një djalë, një djalosh, një bukurrosh

e i thotë zonjës Lu: ti shëndosh e un’ shëndosh!

Zonjës Lu kjo e papritur i bie në kokë. Sa më shpejt duhet të hidhet në krahët e këtij burri të ri. Ajo është nga ato gratë e vendosura që i arrijnë dëshirat, që veprojnë t’i realizojnë ato.

I duhet që të shmangë vetëm mbetjen peng te një fjalë e dhënë burrit të saj të vdekur. “… zonja ësht’ besnike, ka dhën’ fjalën, ka bërë bé”. Burrit që vdiq, poetit Lu, ajo i ka premtuar se do të mbetet e ve, përjetë, ose, së paku, do të jetë e tillë deri sa atij t’i thahet balta e varrit. Ky është kushti që i ka vënë poeti i madh Lu. “…Luja ime, është e shkurtër jetë e shkret \ vetëm prit e ki durim, sa të thahet varri im”.

Ky është një detyrim. Zonja Lu ka përpara një varr të freskët, një tog me baltë të njomë, që duhet ta thajë. Asgjë më shumë.

Në vend që ta lajë me lotë të nxehtë, do që ta thajë me një erashkë baltën e njomë para saj.

Fillimisht të ndalemi te idioma “ të bësh veri” që do të thotë të bësh fresk kur je në vapë, ose të thash diçka që është e njomë, e lagur, siç thajmë flokët me tharëse. Idioma tjetër, prit sa të më thahet varri, është pak më e komplikuar. Poeti Lu e dinte se po të vdiste në muajt e verës, varri pas dy ditësh do të ishte i tharë. Po të vdiste në muajt me lagështi, duhet të pritej deri sa të kthehej dielli, që balta e varrit të thahej vetiu. Idioma “sa të më thahet varri”, do të thotë, më prit një periudhë kohore që zgjat sa një stinë, prit sa të thahet kujtimi im jo balta ime, dmth sa të harrohet vdekja ime. Kjo mund të nënkuptonte dhe një vit kohë, dhe disa vjet. Ky kusht “kinez” ngjan me një kurth. “Sa të më thahet varri” nuk ka të bëjë me baltën. Kushti kërkon atë kohë të mjaftueshme, atë largësi të respektueshme nga kujtimi i dikujt që e kemi patur ndër njerëzit tanë më të dashur.

Te tragjedia Hamlet e Shekspirit, hasim në shpërthime dramatike për atë që sa pa u ftohur gjellët funerale të vdekjes së mbretit, u shtruan gjellët e festës së martesës së gruas së tij Gertrudës, mbretëreshës së Danimarkës me kunatin e saj. “Se oh, se oh, u shua, \ i drunjti kalë u harrua”, shpërthen në sarkazmë Hamleti. Nuk paskemi pasur një mbret të vdekur, po një kalë të drunjtë që u thye dhe shpejt e flakim tutje, pa asnjë lëndim.

Ali Asllani, butë, pa lëndime në dukje, na përcjell me nota humori, jo një mbretëreshë, po një grua të bukur, që nuk do të mbetet e ve, që po kapërcen mbi vdekjen e të shoqit për gëzimet që i premton tashmë një burrë tjetër.

3. Një grua e vogël, një njeri i rendit të tretë?

Në estetikën klasiciste por edhe në mendimin kritik të mëvonshëm deri te Tolstoi, përflitej termi “njeriu i vogël”, “njeriu i rendit të tretë”. Tragjikja, sublimja, e madhërishmja u përkisnin njerëzve të rendeve të larta. Njeriut të rendit të tretë i përkiste komikja, e shëmtuara, e ulta. Më tej realizmi, si drejtim artistik, zbuloi tragjiken dhe te njeriu i rendit të tretë.

Mos vallë zonja Lu bën pjesë te ky “njeriu i vogël”? Një zonjë që nuk është e denjë për tragjedi.

Hanko Halla e poemës me të njëjtin titull është tragjike e njëherësh komike, por kryesisht tragjike; ajo vuan e mbetet peng në moskuptimet e kohëve dhe të brezave. Zonja Lu nuk është as tragjike, as komike. Ajo është një grua e mbushur me dashuri dhe me përkëdheli të ëmbla. Duke qenë e bukur dhe nga një shtresë e mirë shoqërore, atë jeta e ka përkëdhelur. Vdekja e papritur e burrit të saj, një “Poet i madh i vendit, \ që peshohej këngë e tija me dërheme të ergjendit”, fillimisht e vë në situatën dramatike të vetëvrasjes. Por shpejt ajo e merr veten. Përballë sheh një tog me baltë, të cilin duhet ta thajë, për të ecur më tej me një martesë të re, të njomë mbi thatësirën e botës tokësore. Poezia sjell ndjenja, gjendje, të ngjara tokësore. Vdekjet si çdo gjë tjetër, përsëriten dhe lënë një varr prapa tyre. Ata që mbesin gjallë, vazhdojnë jetën. I gjalli me të gjallin, i vdekuri me të vdekurit. Vetëm kaq.

Zonja Lu, gruaja që i bën fresk me erashkë varrit të burrit të vdekur, është një nga imazhet më të rralla në krejt poezinë shqipe.

Si poezi me subjekt, me personazh qendror një grua, me situata që shtjellohen gjatë rrëfimit poetik, me një notë humori që ashpërsohet e ngjyroset me tonet e së errëtës, Zonja Lu disi afrohet me poemën “Hanko Halla”, kryeveprën e autorit.

Cili është faji i kësaj gruaje që satirizohet në poezi? Ali Asllani e paraqet atë si një grua pak lozonjare, por ai nuk moralizon. Heroina e tij tundohet nga një djalë i bukur dhe do që ai të zërë vendin e të vdekurit në shtratin e saj. Nuk bëhet fjalë për dashuri. Bëhet fjalë për joshje të ndërsjellë, për premtime të ëmbla, për shijimin e së hijshmes. “Ti e un’ një çift i ëmbël, çift i ëmbël, çift me shije, \ çift o çift që s’ka të dytë, si dy kokërrza qershije”, këto i thotë djaloshi. Zonja Lu si një fëmijë nuk pret sa t’i shijojë… “kokrrat e qershisë”.

Nuk besoj se këto që ndien zonja Lu janë të fajshme. As autori nuk e thotë. Autoi vetëm habitet, por me shumë elegancë gati sa nuk thotë që i pëlqen kjo që i del para syve: një mrekulli, një bukuri, një grua e gjallë, vitale.

Sado heshti buzë e kuqe, foli syri i saj i zi… \ dorë e saja s’kish të lodhur: bën veri e bën veri

Zonja Lu “gaboi” vetëm kur e mori fjalë për fjalë “tharjen e varrit”. Kushti “sa t’më thahet balta e varrit”, në dukje ngjan me një shaka. Po ky kusht kaq i pafaj dhe i parëndësishëm bëhet shtysa më boshtore e krejt poezisë, si në vazhdimin e saj rrëfimor, edhe në zbulimin më të plotë të personazhit. Zoti Lu si burrë dhe si poet e dinte që me vdekjen e njërit nga bashkëshortët, tjetri që mbetet i gjallë, është i zgjidhur nga detyrimet për dashuri dhe për besnikëri. Dashuria, besnikëria janë dukuri të kësaj bote, nuk kanë punë me botën tjetër. Poeti Lu (Ali Asllani) e di se sa të paqëndrueshme janë lidhjet njerëzore. Përmasa e njerëzores i bën ato të tilla: të brishta, të thyeshme.

4. Humor i zi: thahet vallë varri me një erashkë?

Zonja Lu nuk gaboi që u marros pas një tjetri, vetëm dy ditë pasi i vdiq burri. Kjo ishte natyra e saj. Nga të dhënat e biografëve vjen kumti që Lulushe K., zonja Lu e jetës reale, pas një jave nga vdekja i tha së ëmës: pëlqej një burrë tjetër dhe nuk pres sa të martohem me të. Lulushja e Vlorës u martua pas dy-tre muajsh nga vdekja e burrit, pa pyetur për mospëlqimet e njerëzve të afërm. Këta të afërm nuk ia falën, nuk i folën përjetë. Por zonja Lulushe K. iu dha kënaqësive të jetës, i shkeli rregullat e sjelljes së mirë në shoqëri, deri dhe lidhjet me të afërmit e saj.

Ali Asllani e ndëshkoi atë me shkruarjen e kësaj poezie. E vuri me një erashkë në dorë sipër një varri të njomë. Gjë që nuk ka ndodhur, por si situatë tragjikomike e fantazuar është e një forcë artistike të pashoqe. Njëherësh duke ndjerë keqardhje për të, ai e fshehu këtë poezi në sirtar, sikur të ndruhej nga publikimi i saj. Mbase e botoi kur prototipi i zonjës Lu, nuk ishte më në jetë. Nuk ishin më as familjarët e tjerë që mund të fyheshin. Nuk i shkonte një zotërie si ai, që me një poezi të tillë, të lëndonte kujtimin e të afërmve, kujtimin e heroinës së tij.

Patriarkalizmi i kohës së Hanko Hallës në vitet ’30 po shthurej, por jo deri në atë masë sa shoqëria e asaj kohe t’i pranonte ashiqare e me plot gojën shkëputjet me të kaluarën. Shoqëria e mirë kërkonte respektimin e klisheve zakonore.

Megjithatë autori nuk i fsheh te vertetat; na ka vënë përballë një zonjë Lu të papërmbajtur, që nuk pret sa të hidhet në krahët e të gjallit. Një zonjë Lu që përtej betimeve shtijanike dhe veprimeve sa për sy e faqe, i vihet punës që ta thajë varrin me pahir. Poezia e stërzmadhon gjer në sarkazmë, gjer në një situatë të humorit të zi gjestin e Zonjës Lu. Thahet varri me një erashkë?

Me kë tallet kësisoj kjo poezi? Me patriarkalizmin? Me zonjën Lu? Me natyrën e njeriut? Me fatkeqësinë e vdekjes që e vë njeriun para provave të tilla, sa ai zbulon lakuriq vetveten? Mos vallë tallet dhe me varrin që e përdhosin me tharjen dhunshëm të baltës së tij, në vend që të bënin të kundërtën, ta ngrohnin me shiun e lotëve. Mos po përdhosim vdekjen, atë që duhet ta respektojmë? Mbase autori tallet nga pak me të gjitha këto më lart.

Imazhi është vërtet çmeritës: një grua që gjasme qan burrin, po që nuk I pritet as sa t’i thahet varri.

Histori të tilla ishin të rënda për t’u thënë me zë të lartë edhe deri tani vonë.

Mbase autori me këtë poezi na thotë se martesa është një shfaqje konvencionale dhe dashuria në martesë një teatralitet i ndjenjës. Edhe disa nga veprimet e betimet tona janë teatrale. Nuk janë të vërteta. Të vërteta themelore janë jeta, vdekja, gjaku i nxehtë i njeriut dhe dheu i varrit që e mbulon atë. Të tjerat janë relative.

5. Zonja Lu ndër poezi të tjera dashurore të autorit

Zonja Lu zë një vend të veçantë në krejt poezinë e Ali Asllanit. Pasuria e lirikës së tij dashurore na ka zbuluar ndjenjat e së bukurës, të dhimbjes, të përgjërimit e të gëzimit dashuror në një poezi të së lartës, të sublimes e të së përjetshmes. “Zonja Lu” vjen si kontrapunkt i poezive të tjera të dashurisë të autorit, i poezive të përgjërimeve, të përkushtimeve, të lektisjeve, të turbullirave dhe të pështjellimeve shpirtërore, në atë dhënien me mish e me shpirt pas së bukurës. Derisa kjo e bukur është e përkohshme si edhe jeta, pse mos të jemi edhe ne të tillë: përkohësisht të dhemshuruar, të përgjëruar, të nxehtë dhe të turbulluar deri në marramendjen dhe përhumbjen më të thellë të mundshme? Një përkohësi e së përjetshmes. Një e përjetshme e përkohshme e harxhuar dhe kurrë e përmbushur.

Prapë mund të thuhet se zonja Lu është njeriu tjetër, jo njeriu i thellësive të mëdha të lirikës së Ali Asllanit. Zonja Lu është njeriu i vogël, ajo që estetët e dikurshëm e quanin njeriu i rendit të tretë. Te ky njeri lakuriqësitë tona janë të shprehura më ashiqare. Përballë një varri dhe një dashurie të shfaqur, ne tashmë e dimë se kë zgjedhim. Dhe njeriu i rendit të tretë a njeriu i rendit të parë kanë se ç’të gjejnë te kjo Zonja Lu. Kanë seç të gjejnë në veten e tyre: të varrosin sa më parë atë që vdiq, për të përqafuar të gjallin që na premtohet. S’kanë nga t’ia mbajnë.

“…Zonja Lu i bën veri”. Imazhi është konkret, i zhveshur, i prekshëm. Ky imazh përfundimtar na jep të gjithëve një fshikullimë të fortë, një flakërimë, për të na thënë se jemi gati të shkelim jo më mbi premtimet, po dhe mbi varrin, për të arritur synimet e gjakut e të ndjenjave tona. Autori këtu është një realist i ashpër. Humori bëhet i zi dhe cinizmi, sado i butë dhe i fshehur, i zhvesh dhe i hedh tej maskat tona të mjera.

Përshkallëzimi poetik nëpër nyjet e subjektit është degradues dhe çon nga humori përqeshës dhe jo nga dramatika dhe tragjikja.

6. Universaliteti i kumteve

Pjesa e dytë e poezisë shpjegon dhe përgjërimet boshe dashurore të pjesës së parë. Natyra e marrëdhënieve burrë-grua është teatrale, por një teatralitet i luajtur bukur, se njerëzit më tepër se sa ndjenja të thella shprehin imitimin, shkërbimin e ndjenjave të tilla brenda një lidhjeje konvencionale siç është martesa. Zonja Lu është e tillë në Shqipërinë e viteve ’30, në Kinën e lashtë dhe në Shqipërinë e sotme. Poezia kështu merr një përmasë universaliteti dhe thellësie në zbulimin e natyrës njerëzore. Sadoqë Ali Asllani duke i hedhur ngjarjet në Kinë, u mundua t’i fshehë, t’i transferojë gjetkë fajet, kjo ishte, kjo është Shqipëria. Universale në përjetimet e njeriut të saj si kushdo tjetër në botë dhe provinciale në fshehjen e këtij universaliteti. Meskine në hipokrizinë e saj dhe prapë universale në shfaqjet e ndjesive të së njerëzishmes \ të së panjerëzishme, të asaj që quhet jetë.

Ngjan se i biem shumë në qafë Zonjës Lu, përpëlitjeve të saj në marrëdhëniet me martesën, me jetën dhe me vdekjen. Janë përpëlitje dhe hipokrizi që të gjithë i luajmë, ndonëse pa e kuptuar se po i luajmë. Jemi shumë të sinqertë në lojën tonë. Madje fyhemi po të na thuash që luajmë, që nuk jemi realë. Në këtë pikë zonja e bukur dhe e ëmbël Lu është mrekullia vetë. Është më e sinqerta nga të gjithë dhe në mënyrën se si e vizaton autori, është më e pafajshmja. Në çdo moment ajo është vetvetja. Kur betohet se do të vrasë veten, nëse humbet burrin, është e sinqertë. Sapo ndodh vdekja, ajo vërtet merr thikën të vrasë veten. E pengojnë të bëjë vetvrasje dhe aty ajo kujtohet për premtimin e dytë: të mbetet përgjithmonë vejushë. Edhe këtë herë ajo e ka me gjithë mend. I shfaqet një burrë i ri dhe i bukur dhe ajo kujtohet për kushtin e vetëm dhe të vockël: tharjen e varrit. Ashtu bën: duhet të thahet varri, pa të bashkohet me të riun. Ai gjesti i saj që bën veri për të tharë varrin sa më shpejt, nuk është fort i honepsshëm moralisht, por në gjithçka ajo e respekton ish-burrin. Pra, ajo është brenda vetes në të gjitha rastet. Një grua si Zonja Lu vetëm kështu mund të veprojë. Edhe me burrin e ri do të jetë po kaq e sinqertë. Do t’i betohet me gjithë shpirt për dashuri ashtu si burrit të parë. Edhe me një të tretë të mundshëm po e tillë do të jetë. Siç thamë, Ali Asllani nuk moraizon. Ai vetëm e paraqet ashtu si është personazhin e tij.

7. Freskia e gjuhës, e ritmit, e rrëfimit

Edhe në këtë poezi Ali Asllani është poet i përshkrimeve të gjalla dhe shqisore. Disa nga vargjet më mbresëlënëse e shprehin këtë: “Ti e un’ një çift i ëmbël, çift i ëmbël, çift me shije, / çift o çift që s’ka të dytë, si dy kokërrza qershie”. Zonja Lu do të vetëvritet “ta bëjë copa-copa mishtë… me biçakun e fildishtë”.

Përsëritja, krahasimet, rima, ritmi i gjallë dhe fluturues, imazhet goditëse, idiomat nga gjuha e folur, ironia si edhe në këtë poezi, janë nga tiparet më të ngulëta të poetikës së Ali Asllanit.

Poezia “Zonja Lu” krijon një personazh të paharruar. Ajo nuk i arrin lartësitë e poemës “Hanko Halla”, po mbetet ndër poezitë e tij që përherë do të tërheqin vëmendjen e lexuesit dhe të kritikës.

Është një zonjë e re që do të thajë, varrin, vdekjen. “… zonja Lu i bën veri, bën veri.”

Me këto fjalë fillon dhe me këtë varg mbyllet poezia “Zonja Lu” e Ali Asllanit.

Shënim: citimet janë nga poezia Zonja Lu, në librin “Vidi vidi pëllumbeshë”, TOENA, Tiranë 1999

See Insights and Ads

Create Ad

Comment

Personaliteti me dy biografi

June 30, 2023 by s p

Bajram Mjeku/

Si e njihte shqiptaro-amerikani Gani Perolli, ish-kryetarin e Lidhjes së Dytë të Prizrenit, Xhafer Deva, i cili ishte edhe ministër i Punëve të Brendshme në Qeverinë Mitrovica në Shqipëri gjatë Luftës së Dytë Botërore.

Shqiptaro-amerikani, Gani Perolli është i lindur në vitit 1939 në Perollaj të Hasit të Shqipërisë së Veriut dhe që nga viti 1956 jeton në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Fati e deshi që ai për një kohë të jetonte në Boston të Shteteve të Bashkuara dhe të punonte e ta njihte për së afërmi ish-ministrin e Brendshëm, Xhafer Deva.

Këtë shkrim, gjithmonë sipas kujtimeve të mikut tim Gani Perolli e publikoj për një fakt; shumë nga kundërshtarët politikë të Xhafer Devës e prezentojnë atë si fashist, derisa kampi tjetër e prezenton herë si poliglot e herë si politikan i zoti, derisa e vërteta e madhe sipas Perollit ekziston midis dy ekstremeve. Jo vetëm Xhafer Deva midis shqiptarëve është personaliteti me dy biografi, gjithmonë i prezentuar sipas dëshirave, bindjeve ideologjike e veseve të njerëzve, pa e patur asnjëherë përgjegjësinë ndaj fjalës publike dhe të vërtetës historike, e cila na mungon aq shumë.

Ishin regjimet komuniste, të cilët në Kosovë e Shqipëri, Xhafer Devën e trajtonin si fashist dhe njeri që ka bërë krime. Ishin pikërisht këto dy regjime, të cilat në fakt kanë kryer krimet më të rënda kundër bashkëkombësve të vet që nga Lufta e Dytë Botërore, madje edhe mbasi ra Muri i Berlinit në nëntor të vitit 1989.

Gani Perolli, i cili tash është në moshën 84 vjeçare, së bashku me familjen e tij jeton në New Jersey të Shteteve të Bashkuara, thotë se ka patur fatin të punojë së bashku me të dhe ta pres disa herë mysafir në familjen e tij ish-ministrin Deva sa ishin duke jetuar në Boston dhe ai kujton: “Për herë të parë me ministrin Xhafer Deva jam takuar më 6 nëntor të vitit 1956 në Aeroportin e Romës. Ishim nisur të shkonim si emigrant politikë drejt Shteteve të Bashkuara dhe fati e deshi që të mos ktheheshim kurrë më në atdhe. Bashkë me familjen tonë, për në Shtetet e Bashkuara udhëtonte edhe Xhafer Deva me bashkëshorten e tij me origjinë austriake Oswalda dhe fëmijët e saj. Së bashku me ne dhe për koincidencë për në Shtetet e Bashkuara udhëtonin me familjet e tyre edhe disa personalitete tjera shqiptare dhe me ndikim gjatë Luftës së Dytë Botërore. Ishte profesor Gaqo Goga nga Korça, përfaqësues i Lëvizjes së Legalitetit, pastaj prof. Miftar Spahia së bashku me familjen e tij, i cili po ashtu ishte përfaqësues i Legalitetit, pastaj Mark Shala nga Shkodra, i cili i takonte Bllokut Independent, një inxhinier shqiptar nga Maqedonia, të cilit asnjëherë nuk ia mësova emrin, si dhe Ramazan Qosja me familjen e tij. Së bashku me ne udhëtonin me familjet e tyre edhe Ismail Vërlaci e Ndue Gjomarkaj, po ashtu personalitete me ndikim. Derisa ishim duke pritur në ambientet e Aeroportit të Romës, Said Kryeziu, i cili më vonë u zgjodh nënkryetar i Komitetit “Shqipnija e Lirë”, na prezentoi me ministrin Deva dhe Saidi tha: ‘Ky është Hamit Perolli nga Hasi, biografinë e pastër të të cilit zor ta ketë ndonjë shqiptar tjetër dhe ky është djali i tij Ganiu’, derisa unë isha vetëm 17 vjeç.

Xhafer Deva kishte një shtat mesatar dhe ishte zeshkan nga pamja. Në fytyrën e tij ravijëzoheshin shumë rrudha që i ishin krijuar nga hallet e kohës dhe mbante syza. Pamja e tij të jepte ndesinë e një burri të moshuar, megjithëse atëbotë ai ishte vetëm pesëdhjetedy vjeç.

Në fakt, itinerari ynë i udhëtimit nuk ishte drejtpërdrejt në Shtetet e Bashkuara. Nga Aeroporti i Romës në fillim shkuam në Islandë, pastaj në Kanada dhe nga Kanadaja mbërrijtëm në New York. Nga New Yorku, familja ime dhe ajo e Xhafer Devës përfunduam në Boston dhe i gjithë grupi që udhëtuam nga Aeroporti i Romës u pajisëm me Kartën e Gjelbërt, i cili na e jipte statusin e banorit të përhershëm me të gjitha të drejtat përveç të drejtës për të votuar. Kartoni i Gjelbërt, nuk na e siguronte nënshtetësinë amerikane, pasi duhet të qëndrosh së paku pesë vite, derisa atë na e siguroi presidenti i Shteteve të Bashkuara, David Eisenhower. Kjo Kartë vlente edhe për të gjithë emigrantët e Evropës Lindore.

Sapo u vendosëm në Boston, të nesërmen së bashku me Xhafer Devën kërkuam punë, pasi ekzistenca jonë materiale ishte në pikën zero. Shkuam në Hotel ‘Statler’ ndër më të njohurit e Bostonit dhe gjetëm punë. Në këtë hotel ishte menaxher shqiptaro-amerikani Vasil Carolli, i cili na punësoi dhe ishte veteran i Luftës së Dytë Botërore. Ai kishte miqësi të jashtëzakonshme me gjeneralin me nam David Eisenhower, i cili në këtë kohë ishte President i Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Vasil Carolli kishte punuar në Shtabin e Luftës së gjeneralit Eisenhower gjatë Luftës së Dytë Botërore.

Xhafer Deva ishte i heshtur për nga natyra dhe fliste rrallë. Pasion e kishte kuzhinën dhe për një kohë ka punuar si kuzhinier në Hotel Statler. Xhafer Deva fliste rrallë, dhe asnjëherë për të kaluarën e tij. Edhe kur fliste ndonjëherë, ankohej në Shqipërinë e kohës sa ishte ministër i Brendshëm, prandaj edhe e kamxhikoste…

Për Xhafer Devën është folur e shkruar shumë se kinse ka punuar për agjensi të ndryshme të inteligjencës, e në veçanti për CIA. Xhafer Deva nuk ka punuar asnjëherë për asnjë agjensi të inteligjencës dhe kur e ka themeluar organizatën e tij politike Lidhja e Prizrenit, si vazhdimësi e asaj që e kishte themeluar në vitin 1943, atë e trajtonte si klub politik. Këtë organizatë, më shumë e trajtonte si një vendtakim me emigrantët shqiptarë, pasi administrata amerikane ishte e kujdesshme në raste të këtilla, megjithëse edhe vet Deva ishte i kujdesshëm.

Është folur e shkruar se Xhafer Deva ishte poliglot i madh. Në fakt, Xhafer Deva i fliste dhe i shkruante bukur katër gjuhë të huaja si; gjermanishten, anglishten, turqishten dhe serbokroatishten, të cilat për mendimin tim mjaftonin për një personalitet. Është folur e shkruar po ashtu se Xhafer Deva ishte politikan i shquar, por për mendimin tim më shumë se politikan, Deva ishte praktik. Kur çdo fundjavë vinte në apartamentin tonë në Boston, pasi gruaja e tij dhe fëmijët gjatë kësaj kohe nuk jetonin së bashku me të në Boston dhe kur nana ime e gostiste me kafe, Xhafer Deva gjithmonë i drejtohej:

– Jo zonjë, shërbeju në fillim grave, pastaj mua, sepse nuk e meritojmë të shërbehemi të parët, sepse ne e humbëm luftën!

Me Xhafer Devën gjatë kohës sa ka qëndruar në Boston, jam takuar edhe në apartamentin e Destan Berishës nga Bilusha e Prizrenit në ‘126 Allen Street’ ku ishte edhe qendra e shqiptarëve në Amerikë, të cilët kishin ardhur mbas Luftës së Dytë Botërore. Destan Berisha ishte një burrë dinjitoz, i cili ka qenë pjesë e grupeve diversante që kanë zbarkuar në Shqipëri mbas Luftës së Dytë Botërore për të rrëzuar regjimin komunist, por as Destani nuk ishte bashkëpunëtor i ndonjë agjensie të inteligjencës. Gjatë fundjavës kur takoheshim në apartamentin e Destan Berishës, Xhafer Deva i pasionuar pas kuzhinës na e përgatiste drekën. Gjatë kësaj kohe, Xhaferit sikur i shtohej oreksi për të folur për të kaluarën. Ai na tregonte ngjarje të ndryshme nga jeta e tij si ministër i Brendshëm, më saktë na rrëfente ndodhi të ndryshme në rajonin e Drenicës, Llapit, Shalës së Bajgorës dhe rajoneve tjera të Kosovës. Xhafer Deva nuk ishte mendjemadh. Ishte njeri i thjeshtë dhe shumë i durueshëm.

Megjithëse në Shqipëri nuk kishin patur raporte të mira në planin politik, Xhafer Deva e çmonte fort Said Kryeziun, i cili ishte edhe nënkryetar i Komitetit ‘Shqipnia e Lirë’, shef i të cilit ishte intelektuali i madh, Mit’hat Frashëri. Sa herë fliste për Said Kryeziun, Xhafer Deva thoshte se një personalitet të këtillë të dytë nuk i gjendej në Kosovë, derisa në Shqipëri mund të ketë ndonjë të këtillë, por që nuk theksonte ndonjë emër. Kur u themelua Komiteti ‘Shqipnia e Lirë’ në gusht të vitit 1949 në Paris, Xhafer Deva e kujtonte kështu takimin e tij me Said Kryeziun, derisa ishte mysafir në familjen tonë: ‘Pas themelimit të Komitetit ‘Shqipnia e Lirë’, shkova te Said Kryeziu dhe i thashë që aleatët e mi e kishin humbur luftën dhe aleatët e tij e kishin fituar. Nga sot e tutje, unë dhe ata që vijnë mbas meje jemi ushtarët tu. Derisa jemi në mërgim, jemi më shumë vëllezër se sa ushtarë e gjeneralë, por kurdo që kthehemi në atdhe, atëherë secili nga ne do të veprojmë sipas bindjeve dhe pikëpamjeve tona…”.

Foto: Ministri i Brendshëm, Xhafer Deva duke folur para Asamblesë Kombëtare, pas shpalljes së neutralitetit të Shqipërisë Etnike në vitin 1944.

Naum Prifti- Simbol i triumfit të shpirtit njerëzor

June 30, 2023 by s p

Requiem në kujtim të shkrimtarit me vlera të papërsëritëshme…

Raimonda MOISIU

Mëhill VELAJ

Para disa ditëve u nda nga jeta një prej emrave më të shquar të letërsisë bashkëkohore shqiptare, një pionier i letrave shqipe, një burrë plot virtyte, mik, koleg, baba dhe bashkëshort i devotshëm, një artdashës i çmuar dhe mjeshtër i tregimit të shkurtër, shkrimtari kolonjar Naum Prifti.

Shkrimtari Naum Prifti konsiderohet sot një prej shkrimtarëve më të rëndësishëm, që i përket epokës së historisë moderne, që më shumë se çdo akt në jetën e tij të gjatë, ky njeri i madh dominoi intelektualisht dhe artistikisht, i dha aq shumë letërsisë shqipe, dhe letërsisë së Diasporës shqiptaro-amerikane, letërsisë bashkëkohore dhe kinematografisë shqiptare.

Ai u bë zëri shqiptar me vrullin intelektual dhe shkëlqimin e tij rrëfyes stilistik, që janë të dukëshme në veprat e tij letrare, si; vëllime me tregime, novela, letërsi për fëmijë, humor, skenarë filmash, drama, komedi, pjesë për teatrin e kukullave, skenarë për filma vizatimorë, biografi, artikuj kritikë, publicistikë, etj. Shkrimtari Naum Prifti zotëronte një ndjeshmëri mahnitëse në transformimin e një subjekti të vështirë në një subjekt të dritës e shpresës, mjeshtër i rrëfimit dhe fjalës së përkorë, duke çuar më lart traditën e M.Kutelit, me evolimin dhe bashkëkohësinë e krijimtarisë së tij.

Të gjitha veprat e Naum Priftit, përveç prirjes së tij natyrale,

ideve të artit si frymëzim shpirtëror, dimensionit estetik të natyrës, metaforës së rritjes, formimit fizik e intelektual, ëndrrat, dhe përvojat e jetës, u bënë shkak frymëzimi për të shkruar dhe shprehin më së miri të vërtetën universale të artit ekspresiv për individin e shoqërinë. Një vecanti sensuale dhe eksperimentale kjo, qëshkrimtari ndërthuri mendimin dhe ndjenjën në forma të rëndësishme filozofike dhe artistike. Kjo veçanti e të menduarit dhe të shprehurit të Priftit, rrjedh nga përkushtimi i tij, nga guximi, mëncuria, krenaria, modestia, unik, dhe i pabujë, që e bënë atë një simbol të triumfit të shpirtit njerëzor.Personazhet e veprave të tij letrare janë njerës të thjeshtë, dhe Prifti diagnostifikoi dhe mëkoi me dlirësi botën shpirtërore dhe sociale të tyre, ndërsa ata ndikuan me një fuqi të magjishme plot jetë dhe vuajtje njerëzore, dhe ai nuk ngurroi, por na i rrëfeu me lirinë e një shpirti të lirë, që e shëndrruan atë në Mjeshtër të Rrëfimit dhe Dialogut. Pena e Naum Priftit, këtij shkrimtari të shquar dhe i lënë padrejtësisht në hije,na ka frymëzuar dhe rritur me dashurinë për letërsinë, vepra që mbartin në vetvete dëshmi të njerëzores e shpirtërores, emocionuese dhe edukative. Vetë natyra, koha dhe liria i dhanë mundësinë, Naum Priftit, këtij njeriu të madh me vlera të papërsëritshme qytetarie e krijuese të letrave shqipe, të ngrejëë dhe ringrejë qindra herë strukturën e memorialit të krenarisë, gjuhës, të idealeve e virtyteve të kombit, edhe si pjesë e kulturës amerikane.

Në veprat e shkrimtarit Naum Prifti, që në pamje të parë bie në sy gjalëria e integritetit individual e kontributit dimensional krijues, kontribut që të bën të përfytyrosh si kanë qenë ëndrrat e tij, plot sfida e dhimbje, sakrifica e arritje, përkushtimin pakompromis jo vetëm për të pasqyruar dhe rrëfyer jetën, por edhe për t’i dhënë frymë dhe formësuar shoqërinë dhe marrëdhëniet njerëzore, situatave social-historike të shprehura përmes artit të të shkruarit. Teksa shkruajmë këtë requiem ndjejmë një emocion të vecantë për këtë tregimtar terrifik, personalitet i letrave shqipe dhe kulturës shqiptaro-amerikane, për këtë kolonjar të shquar, bashkëqytetar i drejtpërdrejtë i kolonjarit tjetër, Noli të Madh, jo vetëm sepse me tregimet, skenarët e filmave, dhe rrëfimet e tij i kemi lexuar që në fëmijërinë tonë, në librat e shkollës, si një shkrimtar i letërsisë për fëmijë, por edhe më pas, eruducioni i tij si shkrimtar dhe intelektual, kur u njohëm më nga afër me shkrimtarin e shquar në eventet kulturore, letraro-artistike që zhvillonte Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë, në metropolin e Neë Yorku-ttë Amerikës së largët, ai me statutin e Kryetarit dhe ne kolegë dhe anëtarë të saj, një miqësi dhe bashkëpunim që vazhdoi deri në fund të jetës së tij. Unë më pas u bëra një vëzhguese e krijimtarisë së tij letrare, deri edhe në intervistimin e këtij njeriu të shquar të letrave shqipe.

Origjina, shkollimi dhe fillesa në udhëtimin e gjatë krijues

Naum Prifti lindi më 7mars 1932, në fshatin Rehovë të Kolonjës, një fshat që dëshmon arsimdashës dhe kulturë të herëshme, qytetërim të vecantë, dhe konsiderohet si një perlë tradicionale dhe historike me atë arkitekturën e veçantë, natyrën emrekullueshme, me lëndina dhe lule të egra, ku secila prej tyre mbart ngjyra dhe aromë të veçantë.Fshati Rehovë njihet ndjeshëm për bibliotekat e para modeste të ngritura nga njerëzit e thjeshtë, intelektualët arsimdashës, dhe adhuruesit e dashamirës të librit.Nga Rehova kanë dalë personalitete të spikatura të artit, kulturës, shkencësdhe historisë. Një ndër personalitet më të shquara të gjysmës së dytë të shekullit të 20-të, është eruditi Prof. Peter R. Prifti (vëllai i N.P), i cili çmohet nga bota shqiptare si një patriot, dijetar i shquar, historian, politolog, gjuhëtar, përkthyes dhe letrar.

Pikëtakimet e para me librin i ka pasur në rininë e tij të herëshme, kur i bie në dorë libri “Shkrimtarët Shqiptarë”(pjesa I), një antologji e mrekullueshme hartuar nga Ernest Koliqi, Namik Resuli, Filip Fishta me jetëshkrime shkrimtarësh dhe copa të zgjedhura. Më pas, gjimnazisti i apasionuar pas librave nga Rehova e Kolonjës, u mahnit kur i ra në dorë romani i M. Zevacco-s , “Ura e Psherëtimave,” dhe pastaj me radhë “Bija e Mallkuar,” “Zonja me Kamelie,”e A. Dumas, etj., dhe sa herë vinte në Korçë pas lufte gjithmonë blinte libra, kryesisht romane të përkthyera. Krijimi i parë artistik i Priftit, Mjeshtrit të tregimit të shkurtër, ka qenë një vjershë humoristike e ngjashme me bejtet popullore, të ciën e ka shkruar kur ishte vecse 12 vjec. Atë ua recitoi shokëve të tij dhe më pas dhe disa partizanëve, midis të ciëve ndodhej edhe kushëriri i tij Pali Prifti, njeri me shkollë, që më vonë ra dëshmor në Luftën Nac.Cli. Shokët dhe ai e përgëzuan, madje shprehënedhe habinë që Naumi 12 vjecar e kishte krijuar vetë atë.Ndërkohë ky gjimnazist pasionant vazhdoi të shkruante vjersha humoristike në frymën e KAPA- Kristaq Cepës, dhe t’i i botonte ato, në gazetën e murit të shkolës unike Ersekë në vitet 1946-48. Krahas vjershave humoristike Naum Prifti nisi të shkruante tregime dhe tregimin e parë “Lapidari” bazuar te një ngjarje e vërtetë ndodhur në fshatin e tij, Rehovë, u botua te gazeta “Letrari i Ri” më 15 maj 1950.

Pasionin për të shkruar dhe hedhur në letër, përvojat jetësore, dhe ngjarje reale, filloi t’i perfeksiononte duke botuar tregime në organet periodike, revista “Nëndori,” gazeta “Rinia” të cilat më vonë i përmblodhi te vëllimi

Libri i tij iparë i rëndësishme është “Tregime të Fshatit, i cili u botua më 1956-ë nga Sh. Botuese “Naim Frashëri”, libër që nuk kaloi pa ënë gjurmë, por u prit shumë mirë nga kritika e kohës dhe do të printe një sukses të pandërprerë, libër pas libri të shkrimtarit Naum Prifti. Libri i parë me tregime mori vlerësime nga shokë e shkrimtarë që i përkasin gjeneratës së artë të shkrimtarëve, sikundër kritiku Mark Gurakuqi dhe Razi Brahimi.

Por vëllimi që pati me tepër sukses dhe do ta bënte të njohur ndër rrethet letrare, qe “Çezma e Floririt,” (1960). Ky vëllim ra në sy për frymën lirike dhe vërtetësinë e ngjarjeve, ndryshe nga letërsia descriptive dhe skematike e viteve të para të pasluftës.

Në adoleshencë, Prifti ishte kurreshtar të lexonte cdo gjë të shkruar edhe një copë letër të gjente në tokë, do ta merrtë në dorë dhe ta lexonte. Ndaj edhe u mrekullua kur lexoi me kërshëri një tregim të Sterjo Spases te vëllimi “Nusja pa duvak”. Mbeti i cuditur se aty mësoi që mund të bëhej letërsi edhe me jetën e njerëzve të thjeshtë, me zjarrishtën, postiqet, pagurin me raki, andajiu krijua ideja se vetëm për të tilla gjëra ia vlente të shkruhej. Mjeshtëri i tregimit, Naum Prifti kishte një mënyrë tepër ndjesore të këndvështrimit personal e origjinal të botës e njerëzve që e rrethonin, dhe kjo e bëri që ka pasur arritje dhe suksese në udhëtimin e gjatë krijues të tij deri në fund të jetës. I vëmendshëm ndaj kritikës letrare e kërkesave gjithnjë në rritje, mund të thuhet se Prifti ka qenë një tregimtar i lindur. Edhe pse ka shkruar në gjini të tjera, tregimi do të ishte gjinia e tij e preferuar. Shpesh dashamirët dhe adhuruesit e tregimit të tij, e quanin Çehovi shqiptar dhe kjo natyrisht i përkëdhelte sedrën dhe inkurajonte të shkruante vazhdimisht. Naum Prifti krijonte karaktere realiste bazuar në përvojën e tij personale, por edhe në eksperiencat jetësore, në vazhdën frymëzuese e krijuese të elitës së shquar të paraardhësve dhe bashkëkohasve të tij, të letrave shqipe, sikundër; Ernest Koliqi, Martin Camaj, Arshi Pipa, Safete Juka, Peter R.Prifti, Jakov Xoxe, Kico Blushi, Qamil Buxheli, Dhimitër Xhuvani, Sotir Andoni, Ismail Kadare, Vath Koreshin, Gazmend Kongoli, Nasho Jorgaqi, Petraq Kolevica, Vangjush Ziko, Petraq Zoto, Albana Lifschin, Fatos Kongoli, etj., të cilët ngritën nivelin e tregimit shqiptar, dhe ndihmuan që gjinia të çmohej si e meritonte duke kultivuar shije të lakmueshme estetike. E vërteta jetësore rralë qëllon të përkojë plotësisht me të vërtetën artistike. Një kritik rus pohon se të gjesh në jetë një subjekt të gatshëm, kjo është njëlloj si të gjesh në natyrë flori të pastër, të papërzierë me skorie. Megjithatë jeta disa herë tregohet bujare, dhe rastis të gjesh subjekte të plotë, personazhe që s’ke nevojë t’u bësh makijazh, pra t’u shtosh a t’u heqësh diçka. Një personazh të tilë Naum Prifti e gjeti në Divjakë kur u njohme Vasil Shoren, protagonistin e tregimit “Njeriu që ndiqte kuajt,” Vlash Zakën.

Naum Prifti ishte një punëtor i palodhur i penës. Për këtë flet e gjithë krijimtaria e tij cilësore, me numrin më të madh të botimeve, si asnjë krijues tjetër në Shqipëri, një trashëgimi e pasur për brezat e ardhshëm.

Familja humbi njeriun e saj të dashur, letërsia shqipe humbi një figurë të shquar të saj, gjuha shqipe humbi një mjeshtër të dashuruar marrëzisht pas saj.

Prehu në PAQE, miku dhe kolegu ynë!

Të qoftë dheu i lehtë, mik i shtrenjtë!!

I përjetshëm kujtimi dhe drita e e veprave që la pas, Naum Prifti shkrimtari simboli i triumfit të shpirtit njerëzor.

Biografia dhe veprat e shkrimtarit të shquar, Naum Prifti

Naum Prifti u lind në Rehovë të Kolonjës, në 7 Mars 1932 ku ka kryer shkolën fillore. Më pas, në Ersekë, atë 8-të vjeçare.Në 1953, mbaron Politeknikumin Mjekësor në Tiranë.Punon një vit si ndihmës mjek në Sanatoriumin e Korçës.I pasionuar pas letërsisë, vazhdon studimet për Gjuhë e Letërsi Shqipe në Universitetin Shtetëror të Tiranës.Gjatë viteve 1954-1960 ka shërbyer si redaktor në revistën Hosteni.Ndërsa nga 1960-67 si redaktor në revistën “Ylli”. Më pas ka punuar si arsimtar nga 1967-70 në Divjakë të Lushnjes.Në 1970-72 ka pasur përgjegjësinë si redaktor përgjegjës për buletinin “Skena e fëmijëve”, pranë Shtëpisë Qendrore të Krijimtarisë Popullore, Tiranë dhe si inspektor teatri në Ministrinë e Arsimit dhe të Kulturës gjatë 1974-76. Në këto vite ka shërbyer edhe si pedagog i jashtëm për Letërsinë Shqipe në Universitetin e Tiranës.Në vitin 1991, emigron në Amerikë (Neë York), ku vazhdon të japë ndihmesën e tij për komunitetin shqiptar këtu dhe për Letërsinë Shqipe.Në vitin 1995, zgjidhet sekretar i Federatës Panshqiptare Vatra, detyrë që e ka edhe sot.Me krijimin e Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë e zgjedhin kryetar të saj. Ka fituar shumë çmime për veprat letrare si vëllime me tregime, novela, letërsi për fëmijë, humor dhe skenarë filmash.Në vitin 2001 nderohet nga Ministria e Kulturës dhe Lidhja e Shkrimtarëve me çmimin: “Penda e Argjendë”, për vëllimin me legjenda “Nëna e Diellit”. Çmimin “Penda e Artë” për vëllimin me tregime dhe skica humoristike “As Miço, As Muço” nga Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptare-Amerikane, Neë York, 2003. Për punën e tij të gjatë, të vazhdueshme letrare dhe me nivel artistik, është Dekoruar nga Kuvendi Popullor me Medaljen e Punës dhe “Urdhrin Naim Frashëri klasi ll-të”. Krijimtaria e tij letrare është e larmishme dhe shtrihet në disa gjini : tregime, drama, komedi, novela, skenarë filmash, pjesë për teatrin e kukullave, skenarë për filma vizatimorë, biografi, artikuj kritikë, publicistikë, etj. Janë thuajse 100 vepra letrare, më shumë se vite jete dhe dyfishi i një gjysmëshekulli krijimtarie. Mijëra e mijëra faqe të shkruara me dorë, të shtypura me makinë të thjeshtë shkrimi, dhe të hedhura në kompjuterin e ditëve tona, qindra e qindra analiza, diskutime, letërkëmbime, biseda, që mund t’i quash pa frikë-publicistikë, për nga idea dhe mesazhi që mbartin dhe përcjellin.Tregimi, “Dimri i Urisë” ka fituar çmim Nderi (Honour Prize), në Konkursin Letrar Ndërkombëtar të Maison Naaman pour la Culture, 2004-2005. Autori pranohet anëtar Nderi i Shoqatës Kulturore Naji Naaman.

Shkruar nga

Raimonda MOISIU

Author Freelancer,

Ish/Kryetare e Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë

Mëhill Velaj

Poet/Shkrimtar

Kryetar i Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë

Qershor 2023, USA