Archives for September 2023

Testamenti i Ali Podrimes

September 1, 2023 by s p

Dr. Dorian Koçi/

Unë, biri yt, Kosovë t’i njoh dëshirat e heshtura,

t’i njoh ëndrrat, erërat e fjetura me shekuj,

t’i njoh vuajtjet, gëzimet, vdekjet,

t’i njoh lindjet e bardha, caqet e tuka të kulluara;

ta di gjakun që të vlon në gji,

dallgën kur të rrahë netëve t’pagjumta

e të shpërthej do si vullkan:-

më mirë se kushdo tjetër të njoh, Kosovë.

Unë biri yt.

Ali Podrimja

Një nga botimet më të hershme të poetit Ali Podrimja në Shqipëri ishin disa poezi të tij një përmbledhje poetike të poetëve kosovarë “E di një fjalë prej guri” në vitin 1971 Përmbledhja poetike ishte një antologji e poetëve më të mirë kosovarë duke filluar nga Esat Mekuli, Azem Shkreli, Din Mehmeti etj që sillnin një aromë të re modernizmi në poezinë shqipe që dhe vetë po përjetonte një periudhë të tillë por që shumë shpejt do të ndryshonte dhe do ngurtësohej nën presionet e artit të Realizmit Socialist. Titulli i përmbledhjes qe zgjedhur nga një poezi e Azem Shkrelit, por e gjithë përmbledhja shprehte forcën përfaqësuese të poezisë dhe artit të tyre. Hierarkia e artistike dhe e vlerave është e çuditshme, sepse sa herë që kërkon të imponohesh vjen një moment që koha të zhvlerëson dhe të jep vendin e merituar si ndodhi me plot bardë të Realizmit Socialist në Shqipëri që sot kanë mbetur vetëm si shkrues të zakonshëm në historinë e letërsisë, kurse arti i vërtetë përmes poemave të Podrimes i kanë dhënë atij një emër të merituar në panteonin e letrave shqipe. Kosova në këtë përmbledhje poetike rrugëtonte drejt Shqipërisë , në nivel artistik përmes vargjeve të poetëve të saj si e gurtë, e ashpër dhe e vuajtur sepse të tilla ishin dhe vuajtjet e saj në përpjekjet për të formësuar dhe ruajtur identitetin e veçantë mes federalizmit të sllavëve të jugut. Përmes dhimbjes dhe pikëllimit shekullor të ndarjes me forcë nga trungu amë, vargjet e poetëve të saj ishin sa vargje për bukurinë krenare të viseve shqiptare po aq dhe vajtime për fatin e shqiptarit modern kosovar të ngujuar mes dy ideologjive kinse të afërta bazuar në internacionalizimin proletar por që në thelb po i bluanin identitetin e shqiptarit të Kosovës si dy mokra mulliri.

Filozofi i lashtë Platoni në veprën e tij “Republika”, një traktat filozofik për mënyrën sesi duhet ndërtuar shteti i përjashtoi poetët nga të gjitha funksionet drejtuese duke pretenduar se me artin e tyre dobësojnë shpirtin luftarak të qytetarëve, një gjykim që në fakt ka rezultuar të jetë një nga më të gabuarat e tij pasi imagjinoni se çdo të ishte arti antik grek pa epopetë homerike të Iliadës dhe Odiseut, art që për shumë shekuj u bë një art frymëzues i ringjalljes shpirtërore të Evropës. Po kështu ringjallja shpirtërore e Kosovës shumë më shpejt se demonstratat dhe lëvizjet e armatosura për pavarësi erdhën përmes vargjeve të poetëve të saj ku mes tyre shquante poezia e Podrimes “Unë biri yt Kosovë”. Vargjet e tij do të ishin gjithmonë në gëzimet dhe pikëllimet e popullit të vet martir si një libër i hapur për cilindo që dëshironte të njihte Kosovën. Podrimja ishte natyrë e heshtur, larg fanfarave dhe dritave që poetët diletantë shpesh herë na mërzisin dhe bombardojnë nëpërmjet medieve por arti i tij ishte i madh dhe merrte akoma më tepër jetë nëpërmjet zërit të butë dhe meliodoz të tij. I gjithë brezi im i mësuar me një fotografi bardhë e zi të zmadhuar të gazetës “Drita” të fundit të viteve 80 , fotografi që sipas të gjithave gjasave ishte zmadhuar sipas klisheve të artit socialist për të treguar se poeti është impozant dhe në jetën e tij private, u shtang në vitet 90 kur e pa për herë të parë poetin e famshëm me trupin e pakët dhe sytë e drojtuar por me fjalën zjarr. Tek Podrimja dukej sikur qëllimisht fjala shqip kish zgjedhur një njeri me trup të pakët për të mos trembur njeri sepse kumtet shqiptare të fund shekullit të XX ishin të tilla që nuk mund të linin asnjë njeri të civilizuar pa u prekur.

Fjala shqip kish dy dekada që përmes artit të Podrimes fluturonte në qiejt evropianë për të rrëfyer bukuritë dhe tragjeditë e një kombi të vogël që vuante nën një regjim kolonial në fund të shekullit të dritës dhe në mes të Evropës. Shuarja e tij, sepse të lashtët gjithmonë kanë besuar se poetët janë yje që shuhen dhe fill pas tyre kombi ashtu si fëmijët mund të thotë një dëshirë, mund të kumtojë atë që ai kish kënduar që në 1981 për Parisin se mbrapa do i lëmë pas shpine netët ballkanike, vallet , këngët , baladat dhe vetëm fyellin do marrim ti biem sa herë që do na rrokë malli . Rrugëtimi i kombit të tij për në Evropë pat filluar që herët nga poezia e tij me trajektoren moderne të përcaktuar qartë se pas do i lëmë mëritë ballkanike por kurrë s’do harrojmë identitetin tonë nëpërmjet melodive tona të luajtura me fyell që për shqiptarët është instrument magjik i vetëvendosjes së tyre, sigurisht jo “Fyelli Magjik” i Moxartit por ai i melodive ilire dhe këngëve të Naimit.

Lamtumirë poeti ynë që sa ishe gjallë na i kumtove të gjitha e tash e tutje sa herë duam të njohim vetveten do rikthemi sërish te arti yt sepse aty do gjejmë vetveten dhe të ardhmen. Në lajmin e fundit nga Podrimja u tha se shkaku i vdekjes ishte dehidratimi, por unë s’besoj se poetët vdesin nga mungesa e ujit sepse ata janë det fjalësh ku mund të lundrojë një komb i tërë, por poetët vdesin nga ëndrrat e paralizuara dhe për këtë gjë nëse duam ta nderojmë deri në çastin e fundit le ta bëjmë Shqipërinë e Kosovën se ky është amaneti i tij ashtu si kanë qenë amanetet e poetëve tanë që nga Naimi e Fishta e me radhë.

95 VJET NGA SHPALLJA E MONARKISË PARLAMENTARE NË SHQIPËRI

September 1, 2023 by s p

Ambasador Flamur Gashi/

95 vjet më parë, më 1 shtator të vitit 1928, një Asamble Kushtetuese e cila ishte zgjedhur me votimet që u mbajtën më 16 gusht të atij viti dhe që kryesohej nga Pandeli Evangjeli, vendosi me unanimitet të plotë për ndërrimin e formës së qeverisjes së Shqipërisë, duke e kthyer vendin nga Republikë, që ishte deri në atë kohë, në Monarki parlamentare. Dhe duke shpallur kryetarin e Republikës, Ahmet Zogun, si Mbret të Shqiptarëve.

– PSE DUHEJ NDËRRUAR FORMA E REGJIMIT?

Sipas shkrimeve të shumta të botuara në organe të ndryshme të shtypit shqiptar ato ditë që Kryeministri dhe njëkohësisht Presidenti i Shqipërisë, Ahmet Zogu, po vinte mbi krye kurorën e Skënderbeut, thuhej se: “Shumica e shqiptarëve në vitin 1925 kur u bë shpallja e republikës nuk ishin të kënaqur me atë formë regjimi që dukej se nuk ua përmbushte dëshirat e tyre për një lloj qeverisjeje më të mirë të vendit. Traditat dhe mentaliteti i shqiptarëve i pengonte ata të kuptonin idealet e një republike dhe vendimet e herëpashershme të parlamentit, nuk po zgjidhin problemet më urgjente që kishte vendi me gjithë ndërrimet e shpeshta të qeverive. Në ambientet dhe qarqet zyrtare gjithnjë e më shpesh po dëgjohej se: Me një mbretëri të konsoliduar e të trashëguar do të sigurohej vazhdimësia e regjimit të brendshëm në krahasim me pozitën e Presidentit të Republikës, që nuk ishte shumë i mbrojtur përpara precedentëve që jo rrallë e rrezikonin seriozisht atë”.

– SHTIMI I NJË PARAGRAFI NË STATUTIN E REPUBLIKËS

Në këto kushte në qershorin e vitit 1928, pas krijimit të qeverisë së re, Presidenti Zog, në emër të qeverisë dhe të deputetëve të Parlamentit, me qëllim që: për t‘i dhënë shtetit shqiptar një formë definitive regjimi, në kushtet dhe situatën e krijuar, dekretoi datën 5 gusht 1928, si ditë për mbledhjen e Asamblesë Kushtetuese, ku do të bëhej një rishikim i mundshëm i Kushtetutës në fuqi. Kështu, të dyja dhomat e legjislativit, Senati dhe Dhoma e Lartë e Deputetëve, në bazë të dëshirave që po shfaqnin shqiptarët dhe duke ndier nevojën e një rishikimi të përgjithshëm të statutit, me qëllim edhe për ta bërë atë më të përshtatshëm, në një mbledhje të përbashkët që kishte formën e një asambleje legjislative, e cila u mbajt më 6 qershor të atij viti, vendosi me unanimitet të plotë për shtimin e një paragrafi në nenin 141 të Statutit të Republikës, në të cilin thuhej: “Rishikimi i përgjithshëm i statutit i përket vetëm Asamblesë Konstituente”. Shtimi i këtij paragrafi në statut bëhej me qëllim që kur të shtrohej nevoja e rishikimit të përgjithshëm të statutit, të dy dhomat, konsideroheshin automatikisht të shpërndara dhe menjëherë dekretoheshin zgjedhjet për Asamblenë Konstituente.

– DEKRETIMI I ZGJEDHJEVE TË REJA MË 17 GUSHT 1928

Në po atë mbledhje të datës 6 qershor, të dy dhomat morën vendimin unanim për shpërndarjen e tyre, duke i hapur rrugë Asamblesë Konstituente që të hartonte e të votonte një statut të ri.

Në mbështetje të këtij paragrafi të shtuar në statut dhe vendimit të marrë prej asamblesë legjislative për shkrirjen e dy dhomave, u dekretuan zgjedhjet për t‘u mbajtur më datën 17 gusht 1928.

Këto zgjedhje u zhvilluan në afatin e ditën e caktuar dhe me një rregull e qetësi perfekte për t‘u admiruar, gjë e cila nuk kishte ndodhur kurrë më parë në zgjedhjet e zhvilluara që nga hapja Parlamentit të parë shqiptar në 21 prillin e vitit 1921.

Ato zgjedhje u zhvilluan me proporcionin: një asamblist për 15.000 banorë dhe për çdo fraksion që kalonte numrin e 7.500 banorëve, me votim indirekt, duke bërë kështu zgjedhje korrekte në të gjitha prefekturat e Shqipërisë, si: Shkodra, Kosova, Dibra, Durrësi, Elbasani, Berati, Korca dhe Vlora. Një javë më vonë, më 25 gusht 1928 u hap Asambleja me mesazhin e Kryesisë së Shtetit, i cili u lexua nga ministri i Drejtësisë, Hiqmet Delvina, i pari që ishte në radhën e ministrave.

Në fjalën e tij, në mes të tjerash ministri Delvina u shpreh: “Kryesia e Shtetit Shqiptar në këtë moment historik ndjen gëzimin ma të madh t‘ju përshëndes, Ju Etën të këtij Kombi Sovran, dhe t‘ju thotë mirseardhët dhe dalshi faqebardhë në misionin e naltë që iu ka ngarkuar kombi”.

Në mbyllje të fjalës së tij, ministri Delvina u shpreh: “Kryesija e Shtetit dhe gjithë organet e sajë duke pasur respektin ma të madh kundrejt sovranitetit të pacenuem të popullit shqiptar, çfaq edhe njëherë në mënyrën ma formale se ju përfaqësuesit do të bisedoni mbi fatet e këtij kombi që ju përfaqësoni, si ta gjykoni e ta dëshironi, si ma të arsyeshme për lumturinë e Shqipnis. Vullneti i popullit asht vendimi i Zotnisë Juej, i cili ka me qenë një udhën i pandryshueshëm dhe do të caktojë drejtimin e jetës shtetnore duke përdorur sypranin e vullnetin e Kombit”.

– MBLEDHJA E DYTË E ASAMBLESË

Pas mbledhjes së dytë të Asablesë u mbajt edhe një mbledhje tjetër më datën 27 gusht, ku si në mbledhjen e parë (atë të datës 25 gusht), u bë legalizimi i kredencialeve dhe betimi i të zgjedhurve. Po kështu u zgjodh edhe kryesia e Asamblesë me kryetar z. Pandeli Evangjeli. Në mbledhjen e tretë të Asamblesë u lexua një numër shumë i madh telegramesh që kishin ardhur nga të gjitha krahinat dhe prefekturat e Shqipërisë, ku shprehej solidariteti për krijimin e Monarkisë dhe proklamimi i Ahmet Zogut si Mbret i Shqiptarëve.

Pas leximit të telegrameve të ardhura nga populli, filloi shqyrtimi i pikës së parë të rendit të ditës, e cila kishte të bënte me rishikimin e përgjithshëm të statutit. Me propozimin e deputetit të Dibrës, Abdurrahman Dibra, u pranua me votim që: dispozitat e konsideruara si tepër të ngutëshme për t‘u ndryshuar, të hynin në fuqi që në momentin e votimit të tyre. Në diskutimet e filluara për këtë gjë, fjala iu dha fillimisht deputetit Abdurrahman Dibra, i cili ndërmjet të tjerash u shpreh: “Mund të pretendohet se monarshistët janë demode, ose se ju ka kaluar koha, dhe se këta cdukin sovranitetin e popullit, jo zoti Kryetar. Mbi format e shteteve dy teori janë: Demokracia e plutokracia. Nga këto, Demokracia ndahet në dy lloje: në demokraci republikane dhe demokraci monarkike. Sot vetëm këto dy forma ekzistojnë dhe këto dy forma burimin e kanë tek populli. Kryetarët e shteteve janë të lejuar që t‘i zbatojnë ato. Mundet të thotë dikush sot se forma republikane asht ajo forma ma e mbaruenme, unë ju them jo, se po të marrim parasysh disa vende republikane, atje janë formue oligarqina, nga ana tjetër nuk mund të thuhet se popujt Belg, Hollande dhe Skandinave, janë ma pak sovranë së Brazilja. Jo, sa asht njeni sovran, asht dhe tjetri. Gjithashtu nuk ka ndonjë ndryshim ndërmjet statutit të Francës e të Anglisë, prandaj nuk na mbetet gjë tjetër vecse të caktojmë atë formë qeverisje që i përshtatet popullit”.

Pas fjalës së mbajtur nga deputeti Abdurrahman Dibra, diskutuan me radhë deputetët e tjerë, si: Fejzi Alizoti i Prefekturës së Gjirokastrës, Spiro Papa i Beratit, Mihal Kaso i Gjirokastrës (bashkë me Javer Hurshitin), Sulejma Starova dhe Xhefar Ypi të Korcës, duke vazhduar më pas me diskutimet e tyre: F. Rusi, H. Myftiu, K, Kosturi, N. Kici, Dr. S. Pojani, Dr. Simonidhi, H. Papadhopulli, K. Mjeda, Z. Poga, H. Vrioni, A. Becëa, M. Kapidani, R. Matja, M. Bushati, Th. Papapano, Z. Begolli, duke i mbyllur diskutimet deputeti i Skraparit, Ferid Vokopola.

Në të gjitha diskutimet e deputetëve, shprehej nevoja e vendosjes së Monarkisë dhe Kurora Mbretnore e Skënderbeut t‘i dorzohej Ahmet Zogut, që cilësohej prej tyre si: “Shpëtimtar i Kombit”.

– FJALA E DEPUTETIT KOL MJEDA NË MBLEDHJEN E ASAMBLESË

Më datën 1 shtator të vitit 1928 (që ishte ditë e shtunë), në ora 9 paradite, u hap mbledhja e katërt e Asamblesë nga Kryetari Pandeli Evangjeli, që ia dha fjalën për diskutim deputetit të Dibrës, Kol Mjeda, i cili tepër i impresionuar iu drejtua asamblistëve me këto fjalë: “Zotnij, në këtë stinë pesë shekuj ma parë, miset e popullit (përfaqësuesit e popullit ishin mbledhur në Lesh, në vëndin teorik për t‘i dhuruar të madhit Skënderbe, Kunorën e Shqipnis, edhe sot Asambleja Konstituente asht mbledhur me i dhurue shpëtimtarit të kombit Kunorën e Mbretnis të madhit Skënderbe (salla shpërthen në duartrokitje). Çonju ju o burra, çonju ju o Lekë, çoju o Pirro, çoju u Shqiptarë, afroju këtu o i madhi Skënderbe, shif e gëzou se shqiptarët e cuen dëshirën tënde në vënd, që ti pesë shekuj ma parë deshe me e ba. O Skënderbe, në këtë minut, stërnipi yt, Zogu, po xen vendin tand, që, me gjoks të vet e me shpat të vet e fitoi. A je kund Naim, po ti Vaso ku je? Eja këtu e nxirri dy vjersha prej zemrës sate e rrëfej botës se populli shqiptar është mbledhur pranë fronit të madhit Skënderbe dhe sot po krenohet se po kryhet ëndrra jote e vjetër”.

Mbas fjalës së deputetit Kol Mjeda që u ndërpre disa herë nga duartrokitjet, diskutuan edhe deputetë të tjerë të cilët i mbaronin fjalimet e tyre solemne me shprehjet: “Rroftë Zogu, Mbret i Shqiptarëve, Rroftë Mbretnia Shqiptare”.

– NGRITJA E KOMISIONIT PËR STATUTIN QË DO SHPALLTE MONARKINË

Pas fjalimeve u zgjodh një komision i posaçëm i përbërë nga: Pandeli Evangjeli, Hiqmet Delvina, Kostaq Kota, Milto Tutulani, Abdurrahman Dibra, Ferit Vokopola, Javer Hurshiti, Fejzi Alizoti, Fiqri Rusi, Hafiz Xhemali, Mihal Kaso, Ndrek Kici, Engjëll Serreqi, Ibrahim Xhindi, Seit Toptani, Ahmet Hastopalli, Rexhep Matja, Halit Rroji, Anton Beca, Pjetër Poga, Xheferr Ypi, Sulejman Starova, Spiro Papa dhe Dr. Simonidhi.

Ky komision u ngarkua nga Asambleja për të përgatitur nenet e statutit për shpalljen e Monarkisë dhe proklamimin e Ahmet Zogut si Mbret i Shqiptarëve.

Pasi komisioni i ngritur për këtë qëllim hartoi statutin, Kryetari i Asamblesë, Pandeli Evangjeli, iu drejtua të pranishmëve me këto fjalë: “Shqipnis ky regjim kurdoherë i është dukur i arsyeshëm për mirëqeverimin e saj dhe sa më shumë imponohet sot, kur për t‘i dhënë fuqinë mbretnore, kemi Nalt Madhëninë e tij, Ahmet Zogun, Shpëtimtarin e Kombit, të provuem me vepra madhështore patriotike në të gjithë kohën e vetsundimit t‘onë. Një Mbret në krye të Shqipnis, i jep kësaj nga një anë plot fuqi morale, dhe nga ana tjetër një qeveri të qetë dhe plot forcë për mirërritjen e Kombit në të gjitha cfaqjet e tij. Prandaj komisioni i statutit, Kunorën e Naltë të fronit historik Shqiptar, ia paraqet Shpëtimtarit të Kombit, Ahmet Zogut, në temën: Zogu i Parë, Mbret i Shqiptarëve. Komisjoni me këtë rast propozon që të bahet tri ditë festë dhe 1 shtatori të shpallet si festë zyrtare”.

Pas fjalës së kryetarit të Asamblesë, filloi votimi i të gjithë neneve të statutit të paraqitur nga komisioni përkatës dhe u vendos që po atë ditë të 1 shtatorit në ora 5 pasdreke të vinte në Parlament për të bërë betimin përpara Asamblesë, vetë Mbreti i porsashpallur Zogu i Parë.

Sipas vendimit të Asamblesë, Ahmet Zogu u paraqit në Parlament në orën e caktuar duke bërë betimin solemn që sanksionohej nga statuti, betim i cili u prit me duartrokitje të gjata nga të pranishmit në sallë.

– FJALA E ZOGUT NË PARLAMENT PAS SHPALLJES MBRET I SHQIPTARËVE

Pas bërjes së betimit, Mbreti Zog mbajti një fjalë përshëndetëse përpara të pranishmeve që ishin në sallë.

Në fjalën e tij ai tha: “Zotërinj. Në mesazhin që iu dërgova para disa ditëve ju përshëndetshe tuj ju urue suksese Ju Etënve të Kombit. Sot, po ju drejtohem si shok, si bashkëpunëtor të idealit të përbashkët. N‘asht se në fjalimin tem nuk do të gjeni fjalët e nalta të krenve të ndershëm të stolisun me kunorë, të mos çuditeni. Se unë shof në kryesinë e Shtetit Shqiptar, në të cilën titull qoftë shëmbëlltyrën besnike të popullit dhe shërbyesin e palodhur të popullit. Sot në minutën kur ngarkohem me detyrën e randë dhe të naltë të shtetit prej vullnetit dhe dëshirës së popullit të cfaqun me vendimet e ndërgjegjies s‘uaj, do të veproj tuj marrë parasysh resposabilitetin moral të cilin herët ose vonë, dinë ta ç‘moj populli shqiptar për naltësimin e vendit. Bota e ka marrë lajmin se dhe ne bijt e shqipes mund të krijojnë një shtet. Mbas sodit detyrën e kemi ma të randë se duhet t‘i tregojmë botës se edhe shqiptari si cdo popull i qytetnuem mund të marri kulturën e cila asht pasunija e të gjithëve dhe ideali i botës mbarë. Vetëm në këtë mënyrë tuj i sigurue vendit t‘onë një të ardhme të mirë mund ta paguejm një detyrë historike. Në regjimin e ri Shqipnia ka me qenë një faktor paqeje në Ballkan. Relasjonet që ekzistojnë sot me shtetet fqinje e dashamire do t‘i forcojmë akoma dhe ma tepër. Zogu me shokët e vet jo vetëm do të respektoj të drejtat kombëtare, por edhe kur të jetë nevoja, me dorë të naltë të atij ideali që na ka falë natyra edhe na i ka shënue historija, tue plotësue edhe vendin në sheshin e qytetnimit. Si të mbaroni detyrën e shenjtë, të ktheheni në vendet e juaja dhe t‘i thoni popullit sovran se Prisi i tij, e shef botën si çdo shqiptar edhe se me sa shpejtësi e entuziazëm e keni vu në fronin e Kastriotit, aq me shpejtësi e kënaqësi keni me e gjet gjithmonë gati, për me i sakrifikue të gjitha, më asht nevoja dhe jetën, mbas dëshirit të tij dhe për të mirën e vendit. Zotnij, dalshi faqebardhë përpara historisë”. Pas fjalimit të tij, Ahmet Zogu i porsakurorëzuar si Mbret i Shqiptarëve, nën duartrokitjet e të pranishmeve që kishin mbushur sallën, ku mes tyre shquhej trupi diplomatik i akredituar në vëndin tonë dhe personalitetet e larta shtetnore të ftuara në këtë eveniment të rrallë që po përjetonte Shqipëria, u largua nga salla e Parlamentit i rrethuar nga deputetët. Jashtë selisë së Parlamentit, Mbretin Zog e priste një numër i madh njerëzish jo vetëm nga kryeqyteti, por edhe të ardhur nga vise të ndryshme të vendit, kryesisht nga zonat e Matit, Mirditës dhe Dibrës, të cilat njiheshin për besnikërinë dhe përkrahjen që i kishin dhënë Zogut deri në atë kohë.

– PËRSHËNDETJA E PARË NGA AMBASADORI ITALIAN, UGO SOLA

Sapo mbaroi ceremonia e betimit nga të gjithë përfaqësuesit diplomatikë që ndoqën aktin e kurorëzimit të Mbretit të Shqiptarëve, ministri fuqiplotë i Italisë në Shqipëri, Ugo Sola, ishte i pari që i dërgoi mesazhin e urimit Mbretit Zog, ku ndërmjet të tjerash shprehej: “Nalt-Madhërisë së tij Mbret i Shqiptarëve. I paraqes Nalt-Madhërisë suaj përshëndetjen e parë të Kombit aliat. Qeverija e N. T. Mbretit të Italisë, më dërgoi urdhrin, të cilin me kënaqësi dhe gëzim e ushtronj, që të hynj menjëherë në relacione zyrtare me Qeverinë e Nalt-Madhërisë së Tij, Mbretit të Shqiptarëve. Qeveria ime pa së afërmi, me kënaqësi ndërrimin e regjimit, i cili priti Nalt-Madhërin tuaj në fronin, të cilin aliat besnik i Italisë, Gjergj Kastrioti Skënderbeg, kishte lënë vakant prej pesë shekujsh. Unë jam i sigurtë se Nalt-Madhëria e juej do të frymëzoheni nga traditat e këtij të përparshmi të madh, për të mbajtun dhe për të forcumun ma tepër një aleancë, së cilës vleftën, fuqinë e ngjatjen e bajnë të ngutshme traditat historike dhe arsyet gjeografike. Vepra që Nalt-Madhëria e juej e cila ka fillue për dobi të popullit shqiptar, ja qysh sot asht ndjekun me urime të nxehta prej popullit dhe prej qeverisë së N. T. Sovranit t‘i, August”.

– Zogu i kthen mesazhin dhe falënderon qeverinë italiane

Këtij telegrami që ministri italian në Shqipëri, Ugo Sola, i dërgonte Mbretit Zog, me anë të cilit Italia njihte zyrtarisht regjimin Monarkik të Shqipërisë, Ahmet Zogu iu përgjigj po me një telegram, ku në mes të tjerash i shkruante: “Shkëlqesisë së Tij, Ministrit të Italisë. Durrës. Jam thellësisht i mallëngjyer nga fjalët dhe urimet që Shkëlqesia Juaj me shfaqni. Kini mirësinë të parashtroni falenderimet e mija ma të nxehta N. M. Sovranit August të Italisë dhe Duces, ashtu dhe popullit të madh Italian, për përkrahjen që, me kreshnikëri i kanë bamun popullit shqiptar ashtu dhe personit tim. Dua me sigurue Qeverinë aliate se relacionet miqësore dhe të sinqerta që ekzistiojnë, në kohën e arthme, nuku munt, vecse me u bamun gjithherë ma të përzemërta. Traktati i aleancës i lidhun ndërmjet dy qeverive do të vazhdojë shumë larg periudhës së caktueme; ka me vazhdue gjithmonë. Personalisht, unë falenmderoj Shkëlqesinë e juaj, që kini ndihmu kaq për të mbajtur relacione të mira në mes dy shteteve dhe me veprën e juaj të palodhur i prijtë gjithmonë fatbardhë. Detyrohem me ju lut, në mënyrë të posacme. Me sigurue rishtazi Ducen për mirënjohjen time dhe për miqësinë time të pandryshueshme”.

Pas telegramit të ministrit fuqiplotë (ambasadorit) të Italisë në Shqipëri, Ugo Sola, ku qeveria italiane e njihte Monarkinë Shqiptare dhe Mbretin Zog, në adresë të tij erdhën edhe shumë telegrame të tjera nga shtete të ndryshme të botës si: Hungaria, Greqia, Jugosllavia, Uruguai, Bullgaria, SHBA-ja, Franca, Holanda, Belgjika, Zvicra, Spanja, Polonia, Lituania, Letonia, Suedia, Finlanda, San Marino, Ekuadori, Egjipti etj.

Mustafa Qemal Ataturku, nuk e njohu Zogun Mbret Ndërsa Monarkia Shqiptare dhe Mbreti Zog u njoh zyrtarisht nga një numër i madh shtetesh të botës, të cilat i dërguan edhe telegramet e urimit, ajo gjë nuk ndodhi me Turqinë, ku kryetari i atij shteti të madh me lidhje të vjetra historike me Shqipërinë, Mustafa Qenmal Ataturku, jo vetëm që nuk e njohu, por i acaroi marrëdhëniet e tij me Zogun.

Madje ajo çështje shkoi deri në mbylljen dhe tërheqjen e ambasadave përkatëse të dy veëndeve për një periudhë prej tre vjetësh.

Kjo gjë bëri që të drejtat e popullsisë shqiptare që jetonte e punonte në Turqi, e cila përbënte një numër shumë të madh, do të mbroheshin nëpërmjet konsullatës italiane të akredituar në shtetin e madh aziatik, si aleatja dhe fqinja më e afërt e Shqipërisë.

– DEKLARATA E ZOGUT NË GAZETËN LONDINEZE “THE ILY EXPRESS”

Shpallja e Ahmet Zogut si Mbret i Shqiptarëve, u festua me ceremoni të ndryshme zyrtare në të gjitha qytetet dhe krahinat e Shqipërisë në mbarë vëndin, ku mori pjesë pothuaj i gjithë populli. Po kështu ajo ngjarje zgjoi interesin edhe të shtypit botëror, ku mjaft gazetarë të njohur të gazetave prestigjioze vrapuan për në Shqipëri për të marrë ndonjë intervistë nga Mbreti Zog.

Kështu, në një intervistë të gjatë prej dy orësh që Mbreti Zog dha në Tiranë ekskluzivisht për gazetën londineze “The Ily Express”, ndërmjet të tjerash deklaroi: “I vetmi ndryshim për mua tani është se më duhet të punoj 18 orë në ditë dhe kam mbi supe përgjegjësitë e tërë shtetit. Unë jam vetëm një punëtor dhe bëj detyrën time. Këtë kuptim ka për mua dinjiteti mbretnuer”.

………………..

Kurorën Mbretërore të Shqipërisë, që Ahmet Zogu vuri mbi krye zyrtarisht më 1 shtator të vitit 1928, do ta mbante deri në 7 prillin e vitit 1939, kur ish-aleati i tij më i ngushtë, Benitio Musolini, kreu agresionin ushtarak ndaj Shqipërisë dhe e detyroi Mbretin Zog që të largohej përfundimisht nga vendi i tij, ku ai kishte qeverisur për gati 15 vjet me radhë.

#JamShqiptar…

PËRMBYLLET KOMPLETI I “KOSOVËS” NË TETË VËLLIME

September 1, 2023 by s p

-“Kosova” VI,VII dhe VIII: Botues: “Jalifat Publishing”, Houston dhe “Faik Konica”, Prishtinë, 2018.

Nazmi Rrahmani

Me botimin e vëllimeve: VI,VII dhe VIII, përmbyllet projekti ambicioz “KOSOVA” në tetë libra, e para vepër e llojit të tillë në historiografinë shqiptare. E filluar në vitin 2012 me tri vëllime (Antika, Perandoria Osmane dhe Koha e re me Dardaninë qendër të antikitetit pellazg-ilir), dhe e plotësua në vitin 2015 me dy vëllime të tjera (IV dhe V, në të cilat u përshi koha nga viti 1912 deri në vitin 1999), tri vëllimet e fundit trajtojnë administratën ndërkombëtare nga faza e emergjencës humanitare (1999-2001), si dhe zhvillimet politike dhe shoqërore, që çuan te shpallja e pavarësisë, më 17 shkurt 2008.

Kohën e protektoratit ndërkombëtar prej tetë vitesh, autori e ka sistemuar në dy kapituj themelor: atë të ndërtimit të infrastrukturës së institucioneve ndërkombëtare përgjegjës për protektoratin nën drejtimin e UNMIK-ut dhe KFOR-it, dhe në përfshirjen e faktorit vendor në këtë proces me zgjedhjet e para lokale të vitit 2000 dhe ato vendoret në vitin 2001, prej nga dalin institucionet vendore: Parlamenti, Presidenti si dhe qeveria. Pjesa e parë e protektoratit ndërkombëtar gjen vend në “Kosovën” VI. Ndërsa “Kosova” VII, kap periudhën 2002-2008. Kompleti mbyllet me “Kosovën” VIII, me dokumentet kryesore të Kongresit të Berlinit 1878 (protokollet origjinale frëngjisht dhe gjermanisht të përkthyera edhe në gjuhën shqipe) dhe dokumente të zgjedhura nga Lidhja Shqiptare të Prizrenit 1878-1881, që lidhen me organizimin politik dhe ushtarak të Lidhjes Shqiptare nga mbrojtja e viseve shqiptare (Plavës, Gucisë, Grudës e Hotit e deri te Ulqini), si dhe themelimin e Qeverisë së Përkohshme të Lidhjes, me ç’rast rikthehet shteti mesjetar shqiptar i rrënuar nga osmanët pas vdekjes së Skënderbeut. Përzgjedhja dhe mbarështimi i këtyre dokumenteve e nxjerrin Kosovën si epiqendër të zhvillimeve kryesore historike nga mesjeta e këndej, mbi të cilat u jetësua platforma politike e nacionalizmit shqiptar, që solli te pavarësia e Shqipërisë në vitin 1912.

Në përputhje me konceptin e historisë kritike, autori ruan këtë qasje edhe në tri librat e fundit. Në këtë aspekt, në librin VI (Kosova 1999-2001 – Lugina e Preshevës dhe Maqedonia), rëndësi e madhe i kushtohet kohës së emergjencës humanitare, që lidhet me zbarkimin e misionit ndërkombëtar dhe rolin e tij për krijimin e rrethanave për normalizimin e jetës institucionale dhe infrastrukturës demokratike. Këtu, autori, është kritik ndaj rolit të faktori ndërkombëtar (UNMIK-ut dhe KFOR-it), që në përputhje me konceptin e “sigurisë para demokracisë”, strukturat e dala nga lufta i ktheu në partner politikë (paçka se ato përdorën metoda kriminale për përvetësimin e pushtetit, në formën e “një puqi të heshtur institucional”). Kjo ndikoi që “faktori luftë”, në forma të ndryshme, të vazhdojë të sfidojë rrethanat edhe në Luginë të Preshevës dhe në Maqedoni.

Edhe pse luftërat që u shfaqen në Luginën e Preshevës në vitin 2000 dhe në Maqedoni në vitin 2001 në formë të kryengritjeve të armatosura, në njëfarë mënyre shihen si vazhdim i luftës së UÇK-së për faktorizimin e mëtutjeshëm të çështjes shqiptare në rajon në përputhje me strategjinë që ato të përfshihen në kuadër të protektorateve ndërkombëtare, megjithatë, mbetën të kufizuara dhe larg qëllimeve të parashtruara politike, siç ishte kërkesa e UÇPBM-së për autonomi politike të Luginës së Preshevës të shpallur në referendumin 1992 dhe, nismëtarja e UÇK-së së Maqedonisë, për riorganizimin e Maqedonisë në shtet dy-kombesh (shqiptar-maqedonas gjegjësisht maqedonas-shqiptar). Kjo ka të bëjë sidomos për luftën e Maqedonisë, që ndonëse për nga aspekti ushtarak vlerësohet njëra ndër luftërat më të suksesshme të shqiptarëve në këtë shekull, ajo mbeti pa dividentën politike dhe shoqërore, ngaqë i mungoi platforma politike me të cilën sukseset në planin ushtarak do të përcilleshin me krijimin e strukturave të pushtetit politik dhe institucional me të cilat do të imponohej edhe zgjidhja politike (organizimi i shtetit maqedonas mbi parimin dy-kombesh siç u kërkua fillimisht). Kështu që, lufta për territore, përfundoi me marrëveshjen e Ohrit, e cila pos që “nën petkun e pluralizmit” solli në pushtet strukturat e luftës, që vazhduan avazin e pararendësve të tyre që t’u shërbejnë politikës nacionaliste maqedonase, nuk ndryshoi statusin politik dhe shoqëror të shqiptarëve.

Duhet theksuar, se trajtimi i Maqedonisë në librin VI, shkon tutje ngjarjeve të apostrofuara dhe shfaqet si çështje shqiptare. Kjo gjen mbështetje te qëndrimi se Maqedonia antike si dhe zhvillimet që rrodhën në mesjetën e hershme dhe atë të vonshme, në të gjitha fazat historike, ishte pjesë e etnisë shqiptare dhe , si e tillë, erdhi edhe deri te koha jonë. Me këtë rast, theksohet se e përfshirë në vilajetin e Kosovës me Shkupin kryeqendër të saj, Maqedonia zë vend kyç në zhvillimet politike të Rilindjes Kombëtare. Andaj nuk ishte e rastësishme që në gushtin e vitit 1912, në Shkup përfundoi marrëveshja e kryengritësve shqiptarë me me Perandorinë Osmane, e njohur si Katërmbëdhjetë pikëshi i Hasan Prishtinës, me të cilën iu vunë themelet pavarësisë së Shqipërisë. Rolin e qendrës historike shqiptare, Shkupi, do ta ketë edhe në zhvillimet tjera, edhe pse në realitetet që sollën pushtimet ballkanike të vitit 1912 dhe ato të Luftës së Dytë Botërore, kjo u luftua vazhdimisht nga pushtuesit serbë dhe jugosllavë, kur Maqedonia nga një koncept gjeografik, politikisht do të shpallet shtet i maqedonasve, gjë që edhe luta e fundit shihet si një kapitulli i papërfunduar i këtij konfrontimi historik kundër etnisë shqiptare në Maqedoni.

Diskursi kundër luftimit të etnisë shqiptare si dhe përpjekjet që t’i merret vazhdimësia historike nga antikiteti (lidhja me Dardaninë) deri në atë masë sa shteti i Kosovës, siç e paraqet Deklarata e Pavarësisë e 17 shkurtit 2008 e mbështetur mbi dokumentet e Ahtisarit, të shfaqet “pa histori”, pasqyrohet gjerësisht në vëllimin VII (Kosova 2002-2008). Me këtë rast, me sy kritikë shihen qëndrimet e faktorit ndërkombëtar, që Kosova të projektohet shtet qytetar me vulën e shpifur “të multietnisë”, ndërkohë që pakicës serbe, duke iu njohur “e drejta” që krishterimi ortodoks në Kosovë dhe objektet e kultit të trajtohen si trashëgimi ortodokse serbe në saje të gënjeshtrave të historiografisë serbe për gjoja shtetin mesjetar serb në Kosovë, i njihet “e drejta historike”.

Privimi i shqiptarëve nga trashëgimia e krishterimit ortodoks si pjesë e krishterimit të përbashkët, i cili, në këtë pjesë, pranohet qysh në shekullin IV dhe njohja e kësaj “të drejte” serbëve, krahas një shtrembërimi historik, njëherësh shfaqet edhe me pasoja politike, ngaqë le të hapur një konflikt, ku rëndom “e drejta historike” përherë ka përparësi ndaj “të drejtës etnike”, ose jetësore. Sepse, kjo e dyta, në rrethanat e caktuara politike, mund të ndryshohet dhunshëm, siç është parë vazhdimisht në përvojën e hegjemonizmit dhe ekspansionizmit serbomadh në dy shekujt e fundit ndaj etnisë shqiptare, e pasqyruar me luftëra dhe tri gjenocide, deri te i fundit në vitin 1999, që u ndal me ndërhyrjen e NATO-s.

STUDIMET ALBANOLOGJIKE NË KROACI

September 1, 2023 by s p

Prof. Begzad Baliu/

Republika e Kroacisë është një nga vendet e rëndësishme europiane, në arkivat e së cilës gjendet një pasuri e jashtëzakonshme e burimeve materiale e shpirtërore të popullit shqiptar. Kjo është edhe arsyeja që në këtë vend janë vendosur shumë familje shqiptare në të gjitha periudhat kohore dhe kjo është arsyeja që ky vend ka dhënë shumë personalitete në fushë të albanologjisë.

Personalitetet shkencore, si: Milan Shuflai, Çiro Truhelka, Henrik Bariç, Aleksandër Stipçeviq, Radoslav Katiçiq, Josip Rela, Shime Deshpali, Mirua i Kikicës etj., janë studiues, shkrimtarë, enciklopedistë, intelektualë etj., pa të cilët nuk mund të shkruhet historia e kulturës dhe qytetërimit shqiptar, ndërsa një listë tjetër shumë më e madhe do të mund të krijohej prej politikologësh, ushtarakësh, ekonomistësh, arkitektësh, etj., pa të cilët nuk mund të shkruhet historia e popullit shqiptar.

Sfondi i hapësirës ilire nga antikiteti, komunikimi shumë i pasur ndërmjet qendrave ekonomike dhe kulturore gjatë mesjetës, bashkëpunimi i dendur për çlirimin kombëtar gjatë historisë së re ndërmjet Republikës së Kroacisë, Republikës së Shqipërisë dhe Republikës së Kosovës, krijojnë një rrafsh të përbashkët mbi të cilin mund të krijohet edhe një histori e përbashkët kujtese me perspektivë mes këtyre dy popujve.

Le t’i theksojmë vetëm disa prej tyre.

Në traditën kroate të studimeve albanologjike, emri i medievistit të shquar Milan Shuflai (1879-1931) zë kryet e vendit të atyre studiuesve që trashëguan shkollën austro-gjermane në gjysmën e dytë të shekullit XX. Sigurisht, për shkak se kjo shkollë, në këtë kohë, përgatiste edhe brezin e parë të albanologëve shqiptarë, kryesisht në shkollën e françeskanëve e të jezuitëve në Shkodër dhe në Grac e Vjenë të Austrisë, ndikimi i kontributit të Shuflait, do të shquhet jo vetëm në elitën shkencore e kulturore shqiptare, por edhe në tekstet e shkollave të mesme dhe të gjimnazeve të kohës.

Interesimi për jetën dhe veprën e tij do të thotë interesim për historinë dhe kulturën shqiptare.

Milan Shuflai ishte studiues me dhunti të jashtëzakonshme shkencore dhe gjenia e letrave me njohje ndërkombëtare. Ai ishte përgatitur në shkollën austro-gjermane dhe është e kuptueshme që gjenia e tij të mos kurorëzohej me referencën e rastit, por me sintezën e madhe të saj.

Milan Shuflaiu merrej me njërën nga temat më të mëdha të historisë së Ballkanit, që njëkohësisht ishte edhe tema më e errët për shqiptarët dhe hapësira ku manipulohej më së shumti nga historiografia serbe. Duke u marrë me kërkimin e dokumenteve të kësaj periudhe ai njëkohësisht po e përmbyste mendësinë serbe për të përvetësuar bëmat e kësaj epoke si prodhim i përvojës së popullit serb dhe heronjve të tij. Për më tej, Shuflai po ia rikthente popullit shqiptar pasurinë materiale dhe shpirtërore të mesjetës shqiptare: hapësirën e banimit, qytetet, fshatrat, institucionet religjioze, organizimin e fiseve, betejat, heronjtë, eposin etj.

Duke u marrë me përudhën më komplekse të mesjetës Milan Shuflaiu arrinte të strukturonte gjithë historinë kombëtare të shqiptarëve: antikitetin, mesjetën e hershme, mesjetën e vonë, periudhën osmane dhe natyrisht Rilindjen kombëtare, prandaj është e kuptueshme që institucionet shtetërore dhe akademike do t’ia besojnë shkrimin e historisë kombëtare, të cilën do të arrijë ta shkruajë vetëm pjesërisht.

E këtë nuk mund ta lejonin serbët, sidomos shteti, kisha dhe institucionet akademike. Ata nuk mund të duronin që shkolla austriake e Vjenës dhe Gracit të zhvendosej në Zagreb, brenda shtetit të sllavëve të jugut, ku albanologjia e nxitur nga një grup klerikësh shqiptarë (Gjergj Fishat, Shtjefën Gjeçovi etj.), dhe e përkrahur nga disa studiues kroatë e sllovenë të shkollës austro-gjermane po ligjërohej dhe po bëhej shkencë e dijes së përmasave ballkanike e evropiane. Kjo është arsyeja që serbët të eliminojnë Shuflain dhe të kryejnë një mision të dyfishtë: të eliminojnë studiuesin i cili iu printe kërkimeve shkencore në fushë të historisë shqiptare dhe të zhvendoste qendrën e studimeve albanologjike nga Zagrebi në Beograd.

Seminari i Albanologjisë në Beograd, pavarësisht misionit të rëndësishëm që ka pasur në disa arritje të albanologjisë, është fryt i politikës serbe për të mbajtur nën mbikëqyrje arritjet në fushë të kulturës shqiptare në Ballkan, ndërsa ato t’i përdorte për nevojat e saja diplomatike.

Në Zagreb, viteve të fundit ka pasur mjaft përpjekje për të botuar veprën e plotë të Shuflait (shih shkrimet dhe intervistat e Profesor Aleksandër Stipceviqit dhe të Musa Ahmetit), dhe madje të themelojnë një Institut me emrin e Shiflait. Ky, natyrisht, nuk do të ishte nderë vetëm për Shuflain, por edhe për perspektivën e albanologjisë.

Arkeologu, etnologu dhe folkloristi i pasionuar kroat Qiro Truhelka (1865-1942), i takon brezit të studiuesve të shquar mes dy luftërave botërore. Duke njohur rezultatet shkencore të kohës në qendrat shkencore të Zagrebit, Zarës e Sarajevës, në njërën anë, dhe duke qenë i angazhuar ligjërues në Universitetin e Shkupit, ai njohu për se afërmi edhe botën materiale e shpirtërore të popullit shqiptar. Gjatë qëndrimit të tij në Shkup ai bëri kërkime në fushë të arkeologjisë, etnografisë, gjuhësisë, folklorit etj., por në dijen shqiptare do të kujtohet për mbledhjen dhe përkthimin e përrallave shqiptare (1905), një pjesë e të cilave ka mbetur edhe sot në dorëshkrim. Në fushë të arsimit roli i Truhelkës këtu del i rëndësishëm edhe në fushë të arsimit. Përrallat shqiptare të përkthyera në gjuhën serbe ai ua dha studentëve për krahasim me gjuhën e tyre. Qiro Truelka njihet dhe si autor i fjalorit gjermanisht-shqip, botuar në vitin 2002 në Zagreb.

Në ligjërimin shkollor e universitar të shkollës shqipe Qiro Truhelka kujtohet për mendimin e tij lidhur me prejardhjen e etnonimit shqiptar, të cilin ai e nxirrte nga totemi shqype. Sipas këtij dijetari “emri popullor Shkypëtar dhe emri i vendit Shkypenija vinte nga Shkupi shqype. Së këndejmi, shkuptarë, shqyptarë, shqiptarë”.

Në rrethet shkencore dhe arsimore shqipe ndërmjet dy luftërave është diskutuar dhe madje polemizuar mendimi i tij për prejardhjen gjuhësore, gjeografike dhe etnike të eposit të kreshnikëve, duke e kundërshtuar mendimin e Truhelkës për prejardhjen e këngëve të kreshnikëve nga Bosnja. Argumenti i tij se këto këngë i sollën në hapësirën shqiptare bozaxhinjtë, hallvaxhinjtë dhe kazazët ishte dhe mbeti i paqëndrueshëm dhe aspak serioz në diskutimet e mëtejme të kësaj çështjeje.

Henrik Bariq është një nga studiuesit më të mirë që ka dhënë linguistika kroate e brezit të parë të shkollës austriake. I lindur në Dubrovnik më 1888, Henrik Bariq, pas shkollimit elementar në Kroaci, studimet i vazhdoi në Grac. Në këtë qendër, ku ballkanistika vazhdonte të ndërtonte shkollën e saj, bashkë me hapat e parë që kishte shënuar në krijimin e shkollave gjuhësore nacionale, Bariqi studioi indoevropian¬istikën dhe romanistikën. Studimet në këto dy fusha bënë që Bariqi të njihet me rezultatet më të reja edhe në fushë të albanologjisë, sidomos me sintezat e mëdha që kishte lavruar Gustav Majeri dhe thellimet tjera që sillte Holger Pederseni e sidomos Norbert Jokli. Kjo është arsyeja pse që në një nga veprat e tij të para, kur më pak e kur më shumë, trajton gramatikisht, etimologjikisht dhe të krahasuara me gjuhë të tjera, si dhe leksikun e gjuhës shqipe.

Kur Henrik Bariq mbaroi studimet dhe pjesën e parë të formimit të tij gjuhësor, shkolla austriake e Zagrebit dhe Sarajevës ishte trensferuar në Beograd, me hapjen e Seminarit të Albanologjisë, por Bariqi që më 1922 do t’i zgjerojë kërkimet e këtij Seminari duke nxjerrë edhe Arkivin, serinë e revistës së këtij Seminari, rreth të cilit mblodhi personalitetet më të rëndësishme albanologjike të asaj kohe. Rëndësia e kësaj qendre albanologjike, e cila vazhdon të funksionojë edhe në kohën tonë ka qenë e madhe dhe ka shërbyer për përgatitjen e brezave të shumtë të albanologëve.

Po të merret si tërësi vepra e tij, si njësi studimore apo monografike, në të cilën janë trajtuar strukturat historike të gjuhësisë indoevropiane (guturalet indoevropiane, palatalet i.e.) apo asaj ballkanike (çështjet miksoglotike ), si dhe të gjuhëve ballkanike veç e veç, do të mund të shohim se shqipja dhe gramatika e etimologjia e saj, zë një nga vendet e rëndësishme në mesin e tyre fushave. Sa i përket fondit indoevropiane të shqipes, Henrik Bariq kundërshtoi në vazhdimësi rezultatet e Gustav Majerit për romanitetin e theksuar të shqipes, ndërsa në fushë të pozicionit ballkanik të shqipes ai punoi shumë për të përcaktuar vendin e formimit të popullit shqiptar e të gjuhës shqipe. Sikur dihet, Henrik Bariq, këmbënguli në vazhdimësi në pikëpamjen e atij grupi historianësh e sidomos gjuhëtarësh që mbronin prejardhjen trake të popullit shqiptar e të gjuhës shqipe. Shkolla shqiptare e albanologjisë, pavarësisht nga ndonjë mospajtim, sidomos sa i përket çështjes së prejardhjes së popullit shqiptar e të gjuhës shqipe, e ka çmuar ndihmesën e madhe që Henrik Barqi i ka dhënë gjuhësisë shqiptare dhe linguistikës në përgjithësi, duke e parë veprën dhe jetën e tij në traditën e pasur të shkollës austro-gjermane në përgjithësi dhe të shkollës etnolinguistike e historike të gjuhëtarëve kroatë në veçanti.

Profesor Aleksandër Stipçeviqi, padyshim është personaliteti më me ndikim në shkencën shqiptare të gjysmës së dytë të shekullit XX. Reflektimi i tij arsimor, shkencor dhe kulturor në rrethet shkollore mbështetej në dy paradigma: Prejardhja e tij arbërore (nga arbëreshët e Zarës), dhe studimet i tij për prejardhjen ilire të popullit shqiptar e të gjuhës shqipe.

Përkushtimin e vet shkencor e shtriu në tre rrafshe: historia jetësore e ilirëve dhe ndërlidhja e tyre me shqiptarët; historia dhe bashkëkohësia e arbëreshëve të Zarës; historia dhe fati i librit në përgjithësi e te kroatët në veçanti.

Gjatë kësaj periudhe interesimet e tij për fatin e paraardhësve të tij- arbërorëve, u botuan dhe u komentuan edhe në shkolla më shumë si histori dhe publicistikë, ndërsa veprat dhe studimet për ilirët (Ilirët- historia, jeta dhe kultura, 1966, Simbolet e kultit te ilirët, 1991 dhe Bibliografika ilirika, e kanë nënshtruar plotësisht mendimin e historianëve të Kosovës, në të gjitha tekstet e historisë dhe tash së fundit në tekstet për qytetërimin.

Profesor Stipçeviqi u shqua në mbrojtjen e shkollës e të mendimit shqiptar edhe gjatë viteve ’90, kur këta ishin të përndjekur nga regjimi diktatorial serb i Beogradit.

Profesor Aleksandër Stipçeviqi në tekstet shkollore të albanologjisë, të botuara në ish-Jugosllavi dhe më vonë, ka plotësuar mendimin për ilirët dhe antikitetin shqiptar në atë përmasë që për gjuhësinë e ka bërë Profesor Eqrem Çabej. Në përmasa të ndikimit të përgjithshëm në fushë të ilirologjisë, vepra e Profesor Stipçeviqit zuri vendin që para Luftës së Dytë Botërore e kishte arkeologu i shquar austriak Karl Pach.

Në traditën kroate të studimeve albanologjike Profesor Radosllav Katiçiq zë një vend të veçantë, për disa arsye: e para, ai ka përgatitur një brez studiuesish në fushë të albanologjisë dhe ballkanologjisë. Në rrethet e ngushta shkencore të studiuesve të Kosovës Profesor Katiçiq konsiderohej studiues i shkollës linguistike perëndimore, duke e diferencuar kështu nga radhët e studiuesve të tjerë jugosllavë; e dyta, ai ka qenë nga ata pak studiues, që nën ish-Jugosllavi, nga aspekti gjuhësor studionte dhe mbronte me kompetencë prejardhjen ilire të popullit shqiptar e të gjuhës shqipe; e treta, ndikimi i tij në mendimin shkollor të dijes shqiptare është bërë në shkallë kryesisht universitare, por në mënyrë të tërthortë, rezultatet e tij janë shpjeguar dhe reflektuar, sado në formë divulgative, edhe në librin shkollor. Studiuesve shqiptarë në fushë të gjuhësisë dhe të historisë u kanë dhënë rëndësi shpjegimeve të tij për gjuhën dhe sidomos antroponiminë ilire, ndërsa tekstet e tij në fushë të historisë në mënyrë të tërthortë kanë ndërtuar në shpjegimin e Provincave Dardane të Ilirisë, duke u mbështetur në veprën e tij Gjuhët antike të Ballkanit.

Sigurisht, për shkak të koncepteve teorike dhe metodologjike moderne, me të cilat udhëhiqej, Profesor Katiçiqi më shumë është shquar në librin shqip të ish-Jugosllavisë, por ka qenë i vlerësuar dhe i çmuar edhe në rrethet shkencore e akademike të Tiranës.