• Home
  • Politics
  • Opinion
  • Culture
  • Sports
  • Economy
  • Interview
  • Reporting
  • Community
  • Vatra

Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Pavarësia e Shqipërisë dhe teatri diplomatik dhe ushtarak i Luftërave Ballkanike

November 28, 2023 by s p

Dr. Dorian Koçi/

Kryengritjet e mëdha të viteve 1910-1912 përbëjnë një faqe të re, një shkallë më të lartë të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare. Ato kishin si objektiv kryesor plotësimin e programit kombëtar të lëvizjes shqiptare, të përcaktuar qysh në kohën e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, krijimin e shtetit autonom e më pas të pavarur shqiptar. Lëvizja shqiptare e viteve 1910-1912 luajti një rol të rëndësishëm edhe në rrafshin e jashtëm, në zhvillimin e ngjarjeve politike në Turqinë Evropiane, në mënyrë të veçantë në dobësimin e pozitave të Perandorisë Osmane në këtë zonë. Kryengritjet e mëdha shqiptare dhe lufta italo-turke e kishin dobësuar pozitën e Turqisë në Ballkan dhe u kishin krijuar popujve të kësaj zone kushte të favorshme për zhdukjen e plotë të sundimit osman. Krahas luftës së armatosur që zhvillohej në Shqipëri, deputetët shqiptarë që bënin pjesë në parlamentin turk, nën udhëheqjen e Ismail Qemalit dhe të Hasan Prishtinës, e sulmuan haptas qeverinë xhonturke, për politikën e mohimit të të drejtave kombëtare, të njihte kombësinë shqiptare dhe të drejtën e saj për t’u vetëqeverisur.

Më 11 janar 1912 Hasan Prishtina, në emër të grupit të deputetëve shqiptarë, paralajmëroi qeverinë e Stambollit se po të vazhdonte të shkelte të drejtat kombëtare që u takonin bashkatdhetarëve të vet, në Shqipëri do të shpërthente së shpejti një kryengritje e re. Mohimit të vazhdueshëm të kombësisë nga Perandoria Osmane , deputetët shqiptarë që në vitin 1909 kur ministri brendshëm në parlament guxoi ta mohonte kombësinë shqiptare në Perandorinë Osmane, iu përgjigjën të gjithë pothuajse në kor, “Var, Effendim, var”-egziston zotëri egziston.Por qeveria turke e pushtuar nga nacionalizmi dhe dëshira për të turqizuar popujt e Perandorisë Osmane nuk hoqi dorë nga nga politika e saj antishqiptare. Ky qëndrim i xhonturqve dhe sidomos dhuna e mashtrimi që ata përdorën gjatë fushatës elektorale që u zhvillua në pranverën e vitit 1912, krijuan kushtet për shpërthimin e një kryengritjeje të re, të kryengritjes së përgjithshme të vitit 1912. Kur zemërimi i shqiptarëve kishte arritur në kulm, në pranverën e vitit 1912, nën kryesinë e Hasan Prishtinës, Isa Boletinit, Bajram Currit, e të tjerëve filloi në Kosovë kryengritja e armatosur. Brenda pak ditëve kryengritja e Kosovës mori përpjesëtime të mëdha. Nga mesi i korrikut forcat kryengritëse zotëronin pothuajse gjithë territoret shqiptare dhe numri i tyre arriti deri në 50.000 veta.

Më 30 korrik 1912 udhëheqësit politikë të kryengritjes shqiptare kërkuan që parlamenti osman të shpërndahej brenda 48 orësh dhe një qeveri e re të zevendësonte qeverinë egzistuese që dominohej nga figura centralizuese të Komitetit “Bashkim dhe Përparim”. Osmanët nuk kishin asnë mundësi tjetër përveçse të binin dakort me kërkesat e kryengritësve shqiptarë, kur ata prezantuan kërkesën e tyre specifike për autonomi; katër vilajet e Shkodrës, Kosovës, Janinës dhe Manastirit të bashkoheshin në një provincë, ushatarët shqiptarë të shërbenin vetëm në vendin e tyre, gjuha shqipe të ishte gjuha e administratës shtetërore dhe e arsimimit të popullsisë, të ardhurat nga taksat të shpenzoheshin brenda vendit, të gjithë shqiptarët të kishin të drejtë të mbanin armë, dhe disa politikanë xhonturq në Stamboll të dënoheshin për aktet e tyre të dhunës ndaj shqiptarëve. Qeveria osmane kundërshtoi shërbimin ushtarak brenda provincës dhe dënimin e politikanëve xhonturq por udhëheqja politike shqiptare këmbënguli në zbatimin e të gjitha kushteve.

Fitimi i autonomisë dhe krijimi i një shteti autonom shqiptar në territore që përfshin katër vilajetet i vuri në alarm mbretëritë ballkanike që pretendonin përfshirjen e shumë territoreve shqiptare brenda shteteve të tyre. Në këto kushte shpërtheu Lufta e Parë Ballkanike vjeshtën e vitit 1912. Më 8 tetor, Mali i Zi i shpalli luftë Turqisë. Më 17 tetor, i shpallën asaj luftë Serbia e Bullgaria dhe një ditë më vonë Greqia. Fuqitë e Mëdha fillimisht besonin se Perandoria Osmane do të mund të rezistonte por raporti i forcave kësaj radhe ishte ndryshe në terren. Mbretëritë e Ballkanit kishin rekretuar rreth 715.000 trupa ndërsa osmanët kishin rreth 320.000 pa guxuar të sjellin në Ballkan forca nga Azia dhe Arabia sepse i druheshin një sulmi rus dhe britanik. Ushtritë e vendeve ballkanike ishin më mirë të armatosura dhe shumë më tepër të motivuara për të fituar pasi prej rreth 100 vjetësh disa breza ishin rritur me urrejtjen ndaj osmanëve dhe të përfshirë nën ethet e nacionalizmit, ideologjisë shtetformuese që mbizotëronte në vendet e tyre dëshironin të dëbonin përfundimërisht osmanët dhe islamin nga Ballkani. Ushtria bullgare filloi luftimet për shkak të pozicioneve të saj afër Stambollit. Ushtria bullgare fitoi betejën e tyre të parë të rëndësishme më 22 tetor në Kirk Killisa duke i detyruar trupat osmane të tërhiqeshin nga linja e Burgas Lule. Pas një javë luftimesh të ashpra trupat bullgare përparuan drejt linjës Chatalja përpara Stambollit.Pas një muaji të luftimeve banorët e Stambollit dëgjonin topat e ushtrisë bullgare afër linjës Chatalja.

Vetëm Edërneja dhe Stambolli vazhdonin të rezistonin ndaj forcave fitimtare bullgare. Ndërsa forcat bullgare ishin të zëna në luftë me osmanët në drejtim të Stambollit, forcat serbe, malazeze dhe greke triumfuan në perëndim. Në 19 tetor forcat serbe kaluan kufijtë në Maqedoni dhe pesë ditë më vonë thyhen linjën vendimtare për mbrojtjen e Maqedonisë në Kumanovë. Më andej dërguan një pjesë të trupave të tyre për të ndihmuar forcat bullgare në rrethimin e Edernesë dhe pjesën tjetër për të pushtuar Sanxhakun e Novi Pazarit sëbashku me forcat malazeze. Pjesa kryesore e ushtrisë serbe vazhdoi drejt juglindjes , duke ndjekur turqit nga Prilepi, dhe duke përparuar drejt Ohrit dhe Manastirit. Duke pushtuar Kosovën, Maqedoninë Perëndimore, dhe Sanxhakun e Novi Pazarit, trupat serbe u kthyhen tashmë drejt perëndimit dhe pushtuan Durrësin duke iu ardhur në ndihmë forcave malazeze në rrethimin e Shkodrës. Ndërkohë forcat greke përparuan drejt veriut pa hasur shumë rezistencë. Ata pushtuan Grebenë më 31 tetor, Prevezën më 3 nëntor, dhe fitoren më të madhe Selanikun më 8 nëntor. Një detashment bullgar arriti gjithashtu në Selanik por me një ditë vonesë. Forcat greke i lejuan që të hynë në qytet por pasi e kishin bërë të qartë se nuk do të ndanin autoritetin mbi qytetin me ta. Kontigjente të forcave greke hynë dhe në Epir, ku rrethuan Janinën më 10 nëntor. Pothuajse brenda një muaji nga shpërthimi i luftës, ushtritë osmane filluan të thyheshin dhe të tërhiqeshin. Duke ndjekur ushtritë osmane, divizionet serbe, greke dhe malazeze marshuan në drejtim të territoreve shqiptare me shpresë se duke i pushtuar këto territore dhe duke u mbështetur në të drejtën e fitimtarit, do të siguronin aneksimin e tyre. Në këtë situatë kaq të zymtë për fatin e Shqipërisë, kur lindi rreziku që të mos përfilleshin të drejtat kombëtare shqiptare, politikani dhe patrioti i nohur shqiptar, Ismail Qemali lëshoi idenë për mbledhjen e kongresit kombëtar në një vend të lirë të Shqipërisë, i cili të vendoste dhe të merrte masat më të përshtatshme dhe më të ngutshme për të shpëtuar vendin nga rreziku i ri. I ngarkuar nga rrethet patriotike të vendit, në pragun e Luftërave Ballkanike shkoi në Stamboll për ta bindur qeverinë osmane t’u jepte Shqiptarëve autonominë. Pas fillimit të Luftës së Parë Ballkanike ndërmori, së bashku me Luigj Gurakuqin, një aksion të ri politik për të shpëtuar atdheun e për të shpallur Pavarësinë e Shqipërisë. Në mbledhjen e Bukureshtit më 5 nëntor 1912 gjeti përkrahjen e kolonisë shqiptare të atjeshme dhe prej andej shkoi në Vjenë, ku u takua me personalitete politike austro-hungareze e me përfaqësues diplomatikë të Fuqive të Mëdha dhe siguroi përkrahjen e tyre për çështjen shqiptare. Ismail Qemal Vlora ndoqi me kujdes ndryshimin e shpejtë të qëndrimit politik të Fuqive të Mëdha ndaj Perandorisë Osmane dhe arriti në përfundimin se duhej thelluar kërkesa politike, duke e çmuar shpalljen e pavarësisë si të vetmin mjet për shpëtim. Nga Bukureshti, Ismail Qemali i shoqëruar nga Luigj Gurakuqi, Pandeli Cale e disa patriotë të tjerë, kaloi në Budapest, pastaj në Vjenë. Para se të nisej në Shqipëri, Ismail Qemali kërkoi telegrafisht nga të gjitha krahinat e Shqipërisë zgjedhjen e përfaqësuesve për mbledhjen sa më parë të Kongresit Kombëtar, në Durrës ose në Vlorë. Të gjitha krahinat e Shqipërisë, me gjithë afrimin e ushtrive ballkanike zgjodhën menjëherë përfaqësuesit e tyre.

Gjate rrugës së Ismail Qemalit për ngritjen e flamurit dhe shpalljes së pavarsisë do shoqërohej nga Luigj Gurakuqi dhe pas shume ndalesash në vende të ndrysme më 21 nëntor 1912 do mbërinin në Durrës. Më 28 nëntor 1912 u mblodh Kuvendi i Vlorës, i cili zgjodhi si kryetar të qeverisë Ismail Qemalin. Në këtë Kuvend, që u mblodh nën kryesinë e tij më 28 nëntor 1912, lexoi deklaratën e Shpalljes Pavarësisë së Shqipërisë dhe ngriti Flamurin Kombëtar. Ismail Qemali ndër të tjera tha: Të bëhet Shqipëria më vehte nën një Qeveri të Përkohshme; të zgjidhet një pleqësi për ndihmë e kontroll të Qeverisë, të dërgohet një komision në Europë për të mbrojtur çështjen shqiptare përpara Mbretërive të mëdha. Të gjithë delegatët me një zë i pëlqyen fjalët e Ismail Qemal Beut dhe vendosën që: Shqipëria të bëhet që sot më vehte, e lirë, e pamvarur nën një Qeveri të Përkohshme. Pо atë ditë (28 nëntor 1912), Kongresi i Vlorës ngarkoi Ismail Qemalin të formonte qeverinë e parë shqiptare. Më datën 3 dhjetor Perandoria Osmane arriti një armëpushim me Serbinë dhe Bullgarinë, ndërsa Greqia dhe Mali i Zi refuzuan ti bashkoheshin këtij armëpushimi pasi Greqia dëshironte që të vazhdonte rrethimin e Janinës dhe bllokadën detare ndaj Perandorisë Osmane, ndërsa Mali i Zi rrethimin e Shkodrës. Brenda dy muajve osmanët kishin humbur gjithëka në Ballkan përveçse fortesave të Shkodrës, Janinës , Edernesë dhe Stambollit.

Një ditë më vonë në Shqipëri, më 4 dhjetor 1912 Ismail Qemali miratoi qeverinë e përkohshme, si vijon: Kryeministër dhe Ministër i Jashtëm, Ismail Qemali; Zv.Kryeministër, Dom Nikoll Kaçorri; Ministër i Brendshëm, Myfit Libohova; Ministër i Luftës, Mehmet pashë Dërralla; Ministër i Financave, Abdi bej Toptani; Ministër i Drejtësisë, Petro Poga; Ministër i Arsimit, Luigj Gurakuqi; Ministër i Punëve Botore (Publike), Mithat Frashëri; Ministër i Bujqësisë, Pandeli Cale; Ministër i Postëtelegrafëve, Lef Nosi. Kjo qeveri mori masa për reformimin e administratës gjyqësore, mbledhjen e taksave, fillimin e vitit shkollor 1913-1914 dhe nënshkroi disa marrëveshje koncensionare. Kuvendi Kombëtar i zhvilloi punimet prej 28 nëntorit deri më 7 dhjetor 1912. Gjatë kësaj kohe ai zgjodhi qeverinë, pleqësinë dhe caktoi komisionin që do të mbronte të drejtat e kombit shqiptar në arenën ndërkombëtare. Këtu shihen dhe bazat e para të organizimit të shtetit shqiptar dhe aktet e tij të para legjislative. Megjithëse i formuar dhe i mbledhur në rrethana të jashtëzakonshme, kur Shqipëria ishte bërë fushë luftimesh ndërmjet ushtrive turke dhe ballkanike, Kuvendi Kombëtar i Vlorës, që përfshinte delegatë nga të gjitha krahinat e Shqipërisë, përfaqësonte efektivisht vullnetin e gjithë kombit dhe u bë organi më i lartë i shtetit shqiptar, mbajtësi dhe shprehësi i sovranitetit shtetëror. Prandaj vendimet e tij kishin vlerën e vendimeve kushtetuese që sanksiononin vullnetin e popullit shqiptar për shkëputjen nga Perandoria Osmane dhe për krijimin e një shteti të pavarur.

Shpallja e pavarësisë së Shqipërisë dhe caktimi i kufijve të saj ishin guri i fundit i mozaikut të krijimit të shteteve kombëtarë në Ballkan. Për shkak se këto ngjarje të rëndësishme diplomatike , jo vetëm për popullsinë dhe etninë shqiptare që po materializonte një proces që popullsitë dhe etnitë e tjera të Ballkanit e kishin realizuar më herët, por edhe për vetë rajonin që për shumë kohë ishte kthyer në një skakierë diplomatike ku luanin kryesisht interesat e dy Perandorive të Mëdha, asaj Austro-Hungareze dhe Ruse si dhe të një Fuqie të re të Madhe ambicioze si Italia, shpallja e pavarësisë së Shqipërisë i dha fund rebusit mbi lidhjet e Perandorisë Osmane me Ballkanin. Vendimet e Konferencës së Londrës, rreth 8 muaj më vonë, 29 korrik 1913, njohën pavarësinë e Shqipërisë, por në një territor të cunguar. Shteti i ri kombëtar shqiptar pa një hapësirë të madhe të territoreve të banuara nga shqiptarët t’iu jepej vendeve fqinjë. Serbia në përfundim të Luftës së Dytë Ballkanike pushtoi 19 000 km (Kosovën dhe Maqedoninë), duke u zgjeruar në 82% territor, me një popullsi prej afro një milion shqiptarësh; Mali i Zi pushtoi 62% territor, ku jetonin 190 mijë shqiptar, gati po aq sa kishte vet shteti malazez; Greqia pushtoi 68 % të Çamërisë ku jetonin 67 % popullsi shqiptare.

Pavarësisht mbështetjes ndërkombëtare të përbërë kryesisht nga Austro-Hungaria dhe Italia, foshnja më e re e Europës kishte lindur e gjymtuar. Vendimet e mbrapshta të Konferencës së Londrës dhe Paqes së Bukureshtit në përfundim të Luftës së Dytë Ballkanike u shndrruan në instrumenta që mbajnë ndezur fitilin e konflikteve etnike për fat të keq edhe sot në Ballkan.

Filed Under: Histori Tagged With: Dorian Koci

Testamenti i Ali Podrimes

September 1, 2023 by s p

Dr. Dorian Koçi/

Unë, biri yt, Kosovë t’i njoh dëshirat e heshtura,

t’i njoh ëndrrat, erërat e fjetura me shekuj,

t’i njoh vuajtjet, gëzimet, vdekjet,

t’i njoh lindjet e bardha, caqet e tuka të kulluara;

ta di gjakun që të vlon në gji,

dallgën kur të rrahë netëve t’pagjumta

e të shpërthej do si vullkan:-

më mirë se kushdo tjetër të njoh, Kosovë.

Unë biri yt.

Ali Podrimja

Një nga botimet më të hershme të poetit Ali Podrimja në Shqipëri ishin disa poezi të tij një përmbledhje poetike të poetëve kosovarë “E di një fjalë prej guri” në vitin 1971 Përmbledhja poetike ishte një antologji e poetëve më të mirë kosovarë duke filluar nga Esat Mekuli, Azem Shkreli, Din Mehmeti etj që sillnin një aromë të re modernizmi në poezinë shqipe që dhe vetë po përjetonte një periudhë të tillë por që shumë shpejt do të ndryshonte dhe do ngurtësohej nën presionet e artit të Realizmit Socialist. Titulli i përmbledhjes qe zgjedhur nga një poezi e Azem Shkrelit, por e gjithë përmbledhja shprehte forcën përfaqësuese të poezisë dhe artit të tyre. Hierarkia e artistike dhe e vlerave është e çuditshme, sepse sa herë që kërkon të imponohesh vjen një moment që koha të zhvlerëson dhe të jep vendin e merituar si ndodhi me plot bardë të Realizmit Socialist në Shqipëri që sot kanë mbetur vetëm si shkrues të zakonshëm në historinë e letërsisë, kurse arti i vërtetë përmes poemave të Podrimes i kanë dhënë atij një emër të merituar në panteonin e letrave shqipe. Kosova në këtë përmbledhje poetike rrugëtonte drejt Shqipërisë , në nivel artistik përmes vargjeve të poetëve të saj si e gurtë, e ashpër dhe e vuajtur sepse të tilla ishin dhe vuajtjet e saj në përpjekjet për të formësuar dhe ruajtur identitetin e veçantë mes federalizmit të sllavëve të jugut. Përmes dhimbjes dhe pikëllimit shekullor të ndarjes me forcë nga trungu amë, vargjet e poetëve të saj ishin sa vargje për bukurinë krenare të viseve shqiptare po aq dhe vajtime për fatin e shqiptarit modern kosovar të ngujuar mes dy ideologjive kinse të afërta bazuar në internacionalizimin proletar por që në thelb po i bluanin identitetin e shqiptarit të Kosovës si dy mokra mulliri.

Filozofi i lashtë Platoni në veprën e tij “Republika”, një traktat filozofik për mënyrën sesi duhet ndërtuar shteti i përjashtoi poetët nga të gjitha funksionet drejtuese duke pretenduar se me artin e tyre dobësojnë shpirtin luftarak të qytetarëve, një gjykim që në fakt ka rezultuar të jetë një nga më të gabuarat e tij pasi imagjinoni se çdo të ishte arti antik grek pa epopetë homerike të Iliadës dhe Odiseut, art që për shumë shekuj u bë një art frymëzues i ringjalljes shpirtërore të Evropës. Po kështu ringjallja shpirtërore e Kosovës shumë më shpejt se demonstratat dhe lëvizjet e armatosura për pavarësi erdhën përmes vargjeve të poetëve të saj ku mes tyre shquante poezia e Podrimes “Unë biri yt Kosovë”. Vargjet e tij do të ishin gjithmonë në gëzimet dhe pikëllimet e popullit të vet martir si një libër i hapur për cilindo që dëshironte të njihte Kosovën. Podrimja ishte natyrë e heshtur, larg fanfarave dhe dritave që poetët diletantë shpesh herë na mërzisin dhe bombardojnë nëpërmjet medieve por arti i tij ishte i madh dhe merrte akoma më tepër jetë nëpërmjet zërit të butë dhe meliodoz të tij. I gjithë brezi im i mësuar me një fotografi bardhë e zi të zmadhuar të gazetës “Drita” të fundit të viteve 80 , fotografi që sipas të gjithave gjasave ishte zmadhuar sipas klisheve të artit socialist për të treguar se poeti është impozant dhe në jetën e tij private, u shtang në vitet 90 kur e pa për herë të parë poetin e famshëm me trupin e pakët dhe sytë e drojtuar por me fjalën zjarr. Tek Podrimja dukej sikur qëllimisht fjala shqip kish zgjedhur një njeri me trup të pakët për të mos trembur njeri sepse kumtet shqiptare të fund shekullit të XX ishin të tilla që nuk mund të linin asnjë njeri të civilizuar pa u prekur.

Fjala shqip kish dy dekada që përmes artit të Podrimes fluturonte në qiejt evropianë për të rrëfyer bukuritë dhe tragjeditë e një kombi të vogël që vuante nën një regjim kolonial në fund të shekullit të dritës dhe në mes të Evropës. Shuarja e tij, sepse të lashtët gjithmonë kanë besuar se poetët janë yje që shuhen dhe fill pas tyre kombi ashtu si fëmijët mund të thotë një dëshirë, mund të kumtojë atë që ai kish kënduar që në 1981 për Parisin se mbrapa do i lëmë pas shpine netët ballkanike, vallet , këngët , baladat dhe vetëm fyellin do marrim ti biem sa herë që do na rrokë malli . Rrugëtimi i kombit të tij për në Evropë pat filluar që herët nga poezia e tij me trajektoren moderne të përcaktuar qartë se pas do i lëmë mëritë ballkanike por kurrë s’do harrojmë identitetin tonë nëpërmjet melodive tona të luajtura me fyell që për shqiptarët është instrument magjik i vetëvendosjes së tyre, sigurisht jo “Fyelli Magjik” i Moxartit por ai i melodive ilire dhe këngëve të Naimit.

Lamtumirë poeti ynë që sa ishe gjallë na i kumtove të gjitha e tash e tutje sa herë duam të njohim vetveten do rikthemi sërish te arti yt sepse aty do gjejmë vetveten dhe të ardhmen. Në lajmin e fundit nga Podrimja u tha se shkaku i vdekjes ishte dehidratimi, por unë s’besoj se poetët vdesin nga mungesa e ujit sepse ata janë det fjalësh ku mund të lundrojë një komb i tërë, por poetët vdesin nga ëndrrat e paralizuara dhe për këtë gjë nëse duam ta nderojmë deri në çastin e fundit le ta bëjmë Shqipërinë e Kosovën se ky është amaneti i tij ashtu si kanë qenë amanetet e poetëve tanë që nga Naimi e Fishta e me radhë.

Filed Under: LETERSI Tagged With: Dorian Koci

KONTAKTET POLITIKE E USHTARAKE, ARBËRORE-HUNGAREZE GJATË MOTIT TË MADH

July 6, 2023 by s p

Dr. Dorian Koçi/

Kontaktet arbërore-hungareze duhet të kenë qenë të hershme, që në momentet kur kurora hungareze zotëronte territore të gjera të Kroacisë dhe të Bosnjës së sotme. Dokumentacioni në dispozicion nuk na ndihmon shumë në këtë drejtim, por duke ditur se prania e arbërve qoftë si qytetarë, apo si tregtarë dhe udhëheqës ushtarakë të Republikës së Raguzës ka qenë relativisht e madhe, mund të sugjerojmë se ka pasur një kontakt të ngushtë mes tyre.Gjithësesi këto kontakte do të marrin një rëndësi edhe më të madhe politike dhe ushtarake sidomos në shekullin XV, kur territoret e Arbërit dhe të Hungarisë ishin nën kërcënimin e drejtpërdrejtë të osmanëve. Më 1439 veprimtaritë e trupave osmanne erdhën duke u intensifikuar në Serbi, pranë kufirit jugor të Hungarisë. Në pranverë të po atij viti sulltan Murati II sulmoi dhe pushtoi rajonin në lindje të lumit Morava. Në të njëjtën kohë disa prej vasalëve të osmaneve po shkretonin pjesët perëndimore të mbretërisë së Serbisë. Sulltani rrethoi kryeqytetin e Serbisë, Smederevon. Despoti serb Gjergj Bankoviç ia besoi mbrojtjen e kështjellës së birit, Gregorit, dhe ungjit të tij, Thoma Kantakuzenit, ndërsa për vete u strehua në Hungari tok me djalin e vogël dhe gjithë çmund të mbartë me këtë rast. Në shpurën e tij bënin pjesë edhe shumë fisnikë hungarez. Kjo e fundit, gjatë mbledhjes së Dietës të mbajtur në Bude më 29 maj 1439, vendosi që të organizojë një fushatë kundër osmanëve për të zhdukur rrezikun që i kanosej Beogradit, çfarë e bënte jo dhe aq për tu ardhur në ndihmë serbëve. Në të vërtetë Dieta vendosi që mbreti të shkonte në luftë vetëm me ushtrinë vetjake dhe me forcat e fisnikërisë së madhe e të prelatëve, pa pasur të drejtë të thërriste nën armë të gjithë fisnikët, me përjashtim të rasteve tejmase të ngutshme, as të kërkonte taksa të përgjithshme për të pajtuar mercenar. Është pikërisht ky momenti kur fillojnë dhe kontaktet e para arbëre-hungareze për të organizuar një rezistencë të përbashkët. Në thelb, ky bashkëpunim do të mbështetej mbi sferën e përbashkët kulturore, pasi të dyja territoret përkisnin në nocionin gjeografik e kulturor të Europës. Familjet fisnike arbëre ishin përfshirë në atë, çka po përbënte idetë e para të Rilindjes Europiane, një lloj ringjallje të së kaluarës së lavdishme së kulturës së antikitetit dhe lidhjes së origjinës së tyre me heronj të asaj periudhe. Familjet fisnike arbëre fillojnë të mbajnë anale dhe kur botohen veprat e tyre më vonë, si ato të Engjëllorëve, p.sh – një familje fisnike shqiptare nga Drishti, origjina e tyre do të jetë e lidhur gjithmonë me trashëgiminë greko-latine dhe legjenda të frymëzuara nga ngjarjet e mëparshme në rajon. Ky tipar është shumë i rëndësishëm pasi përcakton përkatësinë e identitetit që këto familje fisnike ndiejnë, por edhe sepse ato përfshihen në afërsinë midis tyre dhe familjeve të tjera europiane duke përforcuar kështu idenë europiane të rajonit që zë fill nga miti i lashtë i Europës, por që ushqehet rrugës edhe me mite të rinj.

Kontaktet e para diplomatike shqiptaro-hungareze mendohet se janë vendosor për herë të parë pikërisht në fillimet e epokës së Skënderbejane. Protagonistët kryesorë të tyre kanë qenë Heroi ynë Kombëtar Gjergj Katrioti Skënderbeu (1405-1468) dhe mbreti polak Vlladisllavi III (1424-1444) dhe regjenti hungarez, governatori i Transilvanisë Janosh Huniadi, sundues të shtetit polako-hungarez. Kryeqyteti i këtij shteti ishte me rotacion, njëherë Krakovi i Polonisë dhe herën tjetër Buda i Hungarisë. Fillimet e fitoreve të Janosh Huniadit në digën danubiane përforcuan autoritetin e mbretit polak Vladislav në Hungari dhe ngjallën shpresat tek popullsitë e Ballkanit që ishin nën zgjedhën osmane. Popullsitë e krishtera të Ballkanit, e sidomos ato të vendeve kufitare me rajonet që kishin pushtuar osmanët, vuanin nën arbiritretin dhe dhunën ndaj tokave të pushtuara që ende nuk kishin pranuar Islamin apo nuk kishin realizuar një armëpushim me Sulltanin. Në ligjin klasik islamik, ndarjet kryesore tëterritoreve që sundonte Sulltani ishin si më poshtë: Dar al-islam (territori i Islamit / nënshtrimi vullnetar i Zotit), duke treguar rajone ku mbizotëronte ligji islamik, dar al-sulh (lit. territori i traktatit) që tregon – Tokat joislamike të cilat kanë përfunduar një armëpushim me një qeveri myslimane, dhe dar al-harb (territor i luftës), që tregon vendet fqinje jo-islamike sunduesit e të cilave thirren të pranojnë Islamin. Inkursionet e osmanëve, gjithnjë më të shpeshta në atë kohë, shkatërronin fshatra e qytete dhe me mijëra njerëz ishin shndërruar në skllevër. Tregtarët u shmangeshin zonave që qenë vazhdimisht të kërcënuara. Jeta ekonomike ishte e trazuar, skamja sa vinte e rritej. Mund të shtohej edhe fakti që njerëzit asokohe nuk arrinin ta kuptonin, çfarë do të bëhej e qartë vetëm falë perspektivës historike, se sundimi osman ushtronte ndikim negativ mbi jetën e popujve të pushtuar ngaqë osmanët kishin një regjim feudal-ushtarak i cili nuk merrej aspak me organizimin e prodhimit, nuk merrte masa për ta nxitur, po vetëm synonte të shfrytëzonte popullsinë e nënshtruar. Ushtria osmane dhe punonjësit civile qenë të pandershëm dhe të korruptuar, abuzonin shumë me njerëzit duke e përkeqësuar kësisoj gjëndjen ekonomike dhe duke e çuar mbrapa kulturën në vend. Marrëdhëniet arbëre-hungareze u zhvilluan në harkun e viteve 1440-1460 kur Hungaria nën udhëheqjen e Janosh Huniadit ndërmorri ofensivën e madhe në brigjet e Danubit, Serbi e Varnapër të dëbuar osmanët nga Ballkani. Në vjeshtën e vitit 1443 po përgatitej beteja e madhe e Nishit, midis forcave të Unionit Polako-Hungarez dhe atyre të Perandorisë Osmane. Në këtë betejë Skënderbeu braktisi forcat osmane dhe u kthye në Krujë më 28 Nëntor 1443. Marrja e kështjellës së Krujës shënon fillimine kryengritjes arbëre kundër osmanëve duke ndërtuar tashmë krahas digës antiosmane të Danubit dhe atë të Adriatikut. Edhe pse në pamjen e parë mund të duket si një aksion i koordinuar dokumentacioni historik nuk dëshmon një kontakt të drejtë për së drejt midis Huniadit dhe Skënderbeut. Në veprën e Marin Barletit, “Historia e Skënderbeut” (1508-1510) përmendet se Skënderbeu duhet të kishte qenë i informuar rreth ofensivës dhe planeve të Huniaditdhe Gjergj Brankoviçit dhe në fakt ai duhet të ketë bërë marrëveshje me ta, por ky konstatim është më tepër një hipotezë e Barletit sesa mbështetet në një dokumentacion historik. Barleti mund të ketë pasur informacion të besueshëm por gjithësesi narrativa e tij historike nuk mund të merret si një provë në vetvete e një marrëveshje mes Huniadit dhe arbërve. Në pranverën e vitit 1444 rezistenca arbëre u institucionalizua me themelimin e Lidhjes së Lezhës (2 mars 1444) dhe në pritje të invazioneve osmane ishte e natyrshme që Skënderbeu të shikonte për një aleancë të qëndrueshme te Huniadi dhe kurora hungareze. Skënderbeu, pavarësisht dëshirës së mirë, të shprehur në letrën e tij, nuk mundi dot t’i bashkohet koalicionit europian, të udhëhequr nga mbreti Vladislav III në Varnë të Bullgarisë. Barleti njofton se despoti i Serbisë, Gjurad Brankoviç e pengoi kalimin e arbnorëve drejt Varnës. Në mungesë të dokumenteve, historia e ka lënë me kaq këtë çështje.

Dy fushatat e mëdha të ushtrisë së krishterë të përbashkët, të përbërë nga elementë të ndryshëm prej kombësive europiane, nën udhëheqjen e mbretit të Polonisë dhe Hungarisë, Vladislavit III, të quajtur të Varnës (i biri i Vladislavit II Jagellonit) dhe të vojvodës së famshëm transilvan, Janosh Huniadit, i nxitëndëshirat e popujve ballkanas për t’u çliruar, duke sprapsur me luftë të armatosur rrezikun osman. Më 16 tetor 1444 ushtria hungareze mbërriti në Nikopolis dhe pasi ndenji aty tri ditë, vazhdoi rrugën e vjetër romake drejt bregut të Detit të Zi, duke pushtuar, grabitur e shkretuar shumë qytete e kështjella. Përballë Varnës kjo ushtri arriti më 9 nëntor dhe, po atë natë, ushtarët nga larg panë zjarret e ushtrisë së Sulltanit. Ishin vetëm 16.000 ushtarë të përbërë nga trupat e mbretit Vladislav, ato të siguruara nga kardinali Cesarini, trupa translivane dhe rumune, kroate dhe vllahe. Kjo ushtri modeste duhej të mbante shpresën te përforcimet që duhej të vinin nga zbarkimi i galerave burgunde e atyre papnore. Sipas planit të Cesarinit, trupat e zbarkuara nga flota do t’u dilnin nga pas otomanëve, duke i vënë mes dy zjarresh. Mirëpo flota nuk kishte mundur të mbërrinte në kohë dhe Murati II, i cili qe rikthyer në fron me urgjencë, kishte mundur që t’i kalonte trupat e tij në kontinentin europian me ndihmën perfide të galerave gjenoveze. Fatkeqësisht, kryqëzata europiane dështoi dhe mbreti Vladislav III u vra më 10 nëntor 1444. Burimet historike otomane nuk e fshehin mendimin se fati i luftës ishte me ushtrinë e krishtere që në fillim të betejës. Epërsia e saj ia prishi mendjen dhe vetë Sulltanit, që po matej të kriste e të ikte. Kthesa e betejës në kronikat otomane parashtrojnë ndërhyrjen e perëndisë në fatin e betejës. Mbreti Vladislav III, i fryrë nga mburrja, vendosi t’i shkatërronte ai vetë kundërshtarët dhe u vërsul kundër trupave të Muratit. I gozhduar midis një jeniçeri dhe një azapi, që i vranë kalin, ai tanimë ishte pa kalë. JeniçeriKoca Hidir ia preu kokën dhe ia dërgoi Sulltan Muratit. Marcin Bielski, humanisti polak, në veprën e vet, “Mbi Skënderbeun e Maqedonisë, princin shqiptar” shkruan se Skënderbeu me njerëzit e tij nuk mundi të ishte në kohë në këtë betejë sepse për të vajtur në Varnë duhet të kalonte përmes Serbisë dhe Bosnjes dhe Despoti i Serbisë në tokat e tij i krijoi vështirësi e vonesa të panumërta. Kur dëgjoi se hungarezët u mundën dhe mbreti mbeti i vrarë, u zhyt në dëshpërim e vajtoi. Tri ditë nuk hëngri e nuk piu dhe me asnjë njeri nuk bisedoi ngaqë ndiente keqardhje. Ky relacion i Bielskit konfirmon edhe një herë tjetër letrat e shkëmbyera midis mbretit Vladislav III dhe Skënderbeut, si edhe dëshirën e të dyve për të ndërtuarnjë aleancë të ngushtë antiosmane. Por detaji më interesant në këtë libër është pasazhi, ku shkruhet se ndoshta një pjesë e shpëtuar e ushtrisë së Unionit Polako-Hungarez gjetën strehë edhe në Shqipëri. Luftëtarët e ushtrisë hungareze, shkruan Bielski u shpërndanë. Disa shkuan dhe në Shqipëri. Këtu Skënderbeu i strehoi, i ushqeu, u kuroi plagët, u garantoi siguri, u dha dhurata, pavarësisht cilës kombësie i përkisnin. Deri më tani nuk ka të dhëna dokumentare të tjera që ta vërtetojnë këtë fakt, por nuk përjashtohet mundësia që një kontigjent i shpëtuar i ushtrisë hungarezo- polake të ketë arritur në portet e Arbërisë me anijet veneciane. Në këtë rast, prania e këtij kontigjenti të ushtrisë polake do të përbënte edhe vendosjen e kontakteve të para të drejtpërdrejta midis ushrisë së Skënderbeut dhe ushtrisë hungarezo-polake. Mirëpo pavarësisht këtyre burimeve të tërthorta historike nuk ka gjurmë në dokumentacion që të shkëmbimit të ambasadorëve apo dërgatave diplomatike në këtë periudhë dy vjeçare 1444-1446 midis Skënderbeut dhe Huniadit. Vetëm në vitin 1447, në prag të fushatës së Huniadit në Fushë-Kosovë ka dy burime historike që dëshmojnë për planet e bashkëpunimit midis dy heronjve të krishtërimit. Burimi i parë historik është historiani bizantin Chalkokondyles i cili shkruajti në 1460 se Huniadi dërgoi lajmëtarë tek Skënderbeu dhe Araniti, sepse qëllimi i tij ishte të bashkonte forcat me ta ndërsa ishin duke depërtuar thellë në Europë. Për këtë arsye ata (Skënderbeu dhe Araniti) ishin informuar më parë.

Ky bashkëpunim shikohej në fakt në kuadër të një gjeostrategjie më të madhe paneuropiane rreth rrezikut otoman sesa një bashkëpunim lokal administrativ midis Hungarisë dhe Arbërisë. Plani i Janko Hunyadit ishte ti dëbonte osmanët nga Europa në disa faza. Hapi i parë, i cili duhej të realizohej në vjeshtë të vitit 1448 me ndihmën e Skënderbeut, ishte pushtimi i Maqedonisë dhe i portit të Selanikut. Duke marshuar drejt jugut të Serbisë dhe duke bashkuar forcat me ushtrinë e arbërve, ai kishte për ti ndarë më dysh zotërimet e Perandorisë osmane në Europë. Duke pushtuar Maqedoninë, Arbëria ishte e mbrojtur nga sulmet e reja të osmanëve; Selaniku mund të shëndërrohej në një bazë për flotat e Venedikut dhe të Aragonës me synimin për të bllokuar Ngushticat dhe një pikënisje, në stere, për të ndërmarrë një sulm vendimtar në drejtim të Adrianopojës. Një urë lidhëse tepër e rëndësishme midis Arbërisë dhe Hungarisë ishte Mbretëria e Napolit, shtet që nën udheheqjen e Alfonsit të Aragonës kish zhvilluar një politikë aktive antiosmane në rajonin e Europës Lindore. Mirëpo kjo politikë dhe ekspansion i Mbretërisë së Napolit në Europën Lindore zhvillohej në rivalitet me politikën dhe ekspansionin territorial që kishtë në këto territore Republika e Venedikut. Vetë konflikti me Venedikun që pati Skënderbeu në 1448 shikohej si një reflektim i këtij rivaliteti ku Princi arbër i zhgënjyer nga ndihma e deri atëhershme venedikase filloi të ndërtonte themelet e një politike të jashtme të lidhur ngushtë me Mbretërinë e Napolit. Ishte pikërisht ky konflikt qëvonoiSkënderbeun dhe fuqitë arbëre që komandonte të bashkoheshin me fuqitë e Huniadit në Fushë Kosovë. Pavarësisht faktit që në Traktatin e Paqes së nënëshkruar midis prijësve shqiptarë dhe Venedikut në 4 tetor 1448 sh kruhej se gjithashtu , mbasi kanë pleqëruar në mes tyre zotërinjtë e sipërshënuar të Shqipërisë dhe kanë vendosur që i sipërshenuari zoti Skënderbe të shkojë ai vetë me sa më shumë ushtri që të mundet për t’u bashkuar me zotin Janus(Janosh Huniadi) i përmenduri zotërim i Venedikut duhet të urdhrojë t’i jepen e ti dorëzohen të përmendurit Skënderbe, për llogari të shpërblimit të tij, brenda 15 ditëve një mijë e katërqind dukatë që do të zbriten nga shpërblimi i tij ,ushtria arbëre nuk arriti të ishte e pranishme në betejë. Një shkak tjetër i pranuar gjerësisht nga historianët ishtedhe neutraliteti i Despotit Serb George Brankovic (1377 –1456) që pengoi akoma më seriozisht që forcat arbëre të bashkoheshin me ato hungareze në Fushë-Kosovë. Arsyet e këtij qëndrimi të Despotit Serb ndaj fushatësantiosmane hungareze shtriheshin sa diplomatike po aq dhe fetare. Ai nuk i zinte besë plotësisht Hunyadit. Druhej se pas përpjekjeve për çlirim guvernatori i Hungarisë fshihte synimin për të nënshtruar popujt e Ballkanit. Frika e tij ushqehej edhe nga ndryshimi i besimeve. Pas koncilit të Firences në 1439 kur papa ti kishte manifestuar haptazi qëllimin për të përfituar prej vuajtjeve të popujve të Lindjes për ti kthyer ata në katolicizëm, serbët – popullsi ortodokse –shpesh shihnin te ndihma e ofruar nga një vend katolik një orvatje të fshehtë për ti kthyer në katolicizëm. Madje edhe në këngët popullore serbe rreth Janko Huniadit – të cilin ata e thërrasin Jank Sibiniani –ngandonjëherë ai na paraqitet si një kryqtar fanatik që rrihte të kthente me forcë në katolicizëm popujt e çliruar prej ushtrisë së tij. Fushata e vitit 1448 e ndihmoi luftën e popullit arbër, edhe pse nuk jemi në gjëndje të pohojmë ekzistimin e një aleancë formale. Aty nga fundi i pranverës së vitit 1448 i vendosur t’i jepte fund “rebelimit” të arbërve, sulltani e sulmoi Skënderbeun me një ushtri prej afro 100.000 vetash. Ai pushtoi disa lokalitete dhe rrethoi Krujën, qendrën kryesore të qëndresës por nuk mundi ta pushtonte. Lajmet e përgatitjeve të Hunyadit, por edhe arsye të tjera të mundshme, bënë që sulltani të vendoste ta ngrinte rrethimin e Krujës dhe gjatë muajit gusht të tërhiqej nga Arbëria .

Ushtria hungareze depërtoi në thellësi të mbretërisë serbe duke mos hasur forca osmane çka e dobësoi dhe vigjilencën e tyre. Më 28 shtator nisi marshimin në drejtim të jugut, nga vendi ku lumi Morava shkon e derdhet në Danub. Më pas zbriti në luginën e lumit Lab dhe në më pak se dy ditë arriti në Fushën e Mëllenjave. Kjo ka ndodhur më 14 ose 15 tetor 1448. Një gabim që beri Janko Huniadi gjatë marshimit për më shumë se 300 kilometra në territorin e armikut – pavarësisht nga përvoja e gjatë – ishte organizimi i keq i shërbimit informativ lidhur me lëvizjet e osmanëve.Mendohej që Janko Huniadi të takohej me Skënderbeun pa mbërritur te qafat që të nxirrnin në luginën e Vardarit, drejt Maqedonisë. Ai qëndroi në mënyrë që ushtria të pushtonte për pak ditë, në veri të Fushës së Mëllenjave, pranë Prishtinës. Mirëpo osmanët që ishin lajmëruar më parë nëpërmjet shërbimit të tyre të informimit kishin marrë masat për t’u prerë rrugën forcave hungareze në Fushë-Kosovë.

I përballur me shfaqjen e papritur të osmanëve, Janko Huniadi kishte dy rrugëdalje: ose tërhiqej drejt jugut, të përshpejtonte kësisoj bashkimin e forcave me Skënderbeun, ose t’u bënte ballë në vend, në pritje të ardhjes së arbërve, të cilët nuk mund të ndodheshin larg. Guvernatori e hodhi poshtë idenë e tërheqjes në drejtim të jugut. Një gjë e tillë kishte për të qenë demoralizuese për ushtarët kur ta shihnin veten të ndjekur nga armiku në një territor të panjohur për ta dhe në drejtim që i largonte edhe më nga vendi i tyre. Në të njëjtën kohë, kishte për të qënë e vështirë të shmangej një sulm i osmanëve me ushtrinë të rreshtuar në pozicion marshimi, duke krijuar një situatë që sillte humbje të sigurt. Kundrejt lumit Sitnica, në krahun e djathtë të ushtrisë osmane, ishin vendosur trupat e Anadollit, të komanduara nga bejlerbeu i ri, Sgur-pasha me origjinë arbërore. Beteja u zhvillua e ashpër, por hungarezët humbën, osmanët vranë shumë fisnikë hungarëzë gjatëtërheqjes dhe vet Huniadi ra rob te zotërimet e George Brankovic. Humbja ushtrisë hungareze në Fushë-Kosovë në 1448 i privoi forcat e koalicioneve antiosmane evropiane nga ofensiva e sulmit dhe dëbimit të otomanëve nga Ballkani dhe tashmë Huniadi do mbronte me sukses zotërimet hungareze ashtu si dhe Skënderbeu principatën e vet.

Vetëm në vitin 1455 pas shpalljes si Papë të Romës të Papa Kalistit III ideja e një kryqëzate të organizuar do të zinte vend sërish në mendimin dhe aksionin politik të vendeve evropiane, ku sërish do kryqëzoheshin fatet e rezistencës arbëre dhe hungareze. Ai ishte ideatori dhe organizuesi i ndërmarrjes së një kryqëzate, e cila u quajt “Liber Brevium Callisti III”. Kardinalët dhe predikuesit iu drejtuan turmave popullore, duke u bërë thirrje “të rrokin kryqin” për të luftuar armiqtë e besimit. Kontigjenti më i madh i kryqtarëve u mblodh në Gjermani, Bohemi dhe Hungari në sajë të predikimeve të fratit Xhiovani da Kapistrano. Rezultati i parë i kësaj mbështetjeje qe pjesëmarrja e këtij kontigjenti forcash në marrjen e Kështjellës së Beogradit nga ana e forcave hungareze, me në krye Janosh Huniadin më 6 gusht 1456. Më 6 gusht 1456, në të kremten e shpërfytyrimit të Krishtit, mbërriti në Romë lajmi se turqit qenë thyer në Beograd. Me këtë rast, papa organizoi festime falënderimi për ushtarët e kryqëzatës, sepse Beogradi ishte etapa e parë. Tashmë lipsej të marshonte drejt Konstandinopojës dhe Jeruzalemit. Mirëpo, pavarësisht kësaj ndërmarrje dhe angazhimi papnor për të mbledhur njerëz për Kryqëzatën duhet pranuar se dukej se mungonte në angazhimin e vet pothuajse e gjithë fisnikëria, që asaj kohe zotëronte gati përjashtimisht ndaj shtresave të tjera, profesionin e përdorimit të armëve; për shembull në betejën e Beogradit ku kryqëtarët luftuan trimërisht dhe fituan, nuk kishte mes tyre asnjë fisnik, por vetëm artizanë dhe fshatarë. Në këtë kontekst europian të përpjekjeve të papa Kalistit III për organizimin e një kryqëzate të sukseshme, Skënderbeu dhe Arbëria kishin pasur një interes maksimal për të pasur pjesë të rëndësishme në të. Skënderbeu pati pësuar disfatën e Beratit më 26 korrik 1455 dhe pati luhatje të pushtetit të tij pas tradhtive të nipërve të vet, Gjergj Stres Balshës, që kish dorëzuar kështjellën e Modricës më 1456 dhe Hamzait më 1457. Por pas fitores mbi ushtrinë osmane të udhëhequr nga Isak Bej Evrenozi, (gjenerali osman më me përvojë përsa u përket betejave me shqiptarët dhe i këshilluar ngushtë nga Hamza Kastrioti), në Betejën e Albulenës, Skënderbeu fitoi sërish mbështetjen e vazhdueshme të Papa Kalistit III dhe mbi të gjitha, vlerësimet pozitive në të gjitha oborret e Europës përmes korrespondencës të Papës me këto oborre për t’i tërhequr në politikën e tij antiosmane. Në planin teorik të kryqëzatës, Skënderbeu zinte një rol kryesor në rreshtimin e forcave: Arbëria dhe forcat e tij gjendeshin në linjën e parë. Për Shqipërinë u caktua si nunc për kryqëzatën, ipeshkëvi i Krajës, Pal Engjëll-Dushi, i cili do të vepronte në bashkëpunim me Skënderbeun, jo vetëm në Shqipëri, por edhe në Dalmaci dhe në Serbi, besojmë, ndoshta për të mbledhur në të parën ndihma për Shqipërinë, e në të dytën, për të mbështetur pozicionin e saj të lëkundur e kësisoj, drejtpërdrejt të rrezikshëm për Shqipërinë. Gjergj Kastrioti-Skënderbeu arriti ta mposhte pushtuesin me zotësinë e tij. Kështu shembulli i tij, nga motiv ndihmash, u shndërrua në motiv inkurajimi për princat e krishterë në luftën kundër osmanëve. Ky fakt duket qartë në letrën që papa Kalisti III i dërgonte mbretit të Hungarisë, Matia Korvinit: Falë fitoreve të tjera të arritura nga biri ynë i shtrenjtë, fisniku Skënderbe i Shqipërisë kundër turqve, forcat e armikut duhet të jenë ligështuar në maksimum . Në vijim Papa Kalisti III flet me superlativa për Skënderbeun, duke e quajtur atë kavalier trim dhe atlet i Zotit: Në Shqipëri, kavalieri dhe atleti i Zotit, Skënderbe, forca dhe qëndresa jote shpirtërore, që ti vë në veprim kundër turqve dhe lëngesat e vazhdueshme që ti duhet të përballosh… I falemi Zotit për vendin tënd, që të ka vendosur për të qëndruar si një pendë dhe një mur i fuqishëm, mbi të cilin turren duke u mundur shpesh, për të dhënë lavd e nderim të jashtëzakonshëm, armiqtë me të cilët lipset të përleshesh edhe trup me trup. Ah, sikur të kishim edhe të tjerë me vlerën tënde, mes princërve kristianë, për të mos qenë kaq të ankthshëm e kaq të shqetësuar për mbrojtjen e besimit tonë! Kjo korrespodencë inkurajuese i drejtohej Matias Korvinit për ta tërhequr në kryqëzatë, pasi menjëherë pas fitores së Beogradit, nga kufomat e shumta, si edhe nga mungesa e ushqimeve shpërtheu murtaja. Midis shumë të tjerëve kishte vdekur dhe Janosh Huniadi më 11 gusht 1456 çka e kishte komplikuar shumë fatin e kryqëzatës së porsafilluar. Lajmi i vdekjes së Huniadit tronditi gjithë botën evropiane të krishterë.Madje edhe njeriu që ai e kishte mundur, Mehmeti II, u prek nga vdekja e Huniadit duke thënë se qysh nga agimi i kohërave nuk kishte pasur ndonjë burrë që ti shërbente më mirë kauzës së tij. Trupi i heroit u soll në Transilvani dhe u varros në katedralen katolike në Alba Julia, ku dhe sot mund të shihet rrasa e bukur e vendosur mbi varrin e tij pas disa vitesh. Edhe pas vdekjes ai qëndroi në Transilvani, ku edhe ishte ngritur në majat e lavdisë prej përkushtrimit të njerëzve, të cilët i ranë pas dhe e ndoqën në betejat në të cilat Huniadi u priu me trimëri dhe zotësi të pashoqe. Pas vdekjes së Huniadit, djali i tij mbreti Mathias Corvini ndoqi një politikë të përqendruar më së tepërmi në zotërimet e tij sesa në mbështetje të koalicioneve evropiane antiosmane. Kjo ishte arsyeja që papa Kalisti III në subvencionet e mbledhura në Dalmaci urdhëroi të ndaheshin në mënyrë të barabartë ndërmjet mbretit të Hungarisë, mbretit të Bosnjës, si edhe Gjergj Kastriotit të Shqipërisë. Mbreti i Hungarisë, Matthias Corvinus (1458–1490) nga botëkuptimi i përkiste Rilindjes Europiane: Ai kishte një nga bibliotekat më të pasura në Europë që ia kalonte vetëm ajo e Vatikanit. Ai kishte arriturnjë administrim të përsosur të vendit dhe ishte përkrahës e mbrojtës i arteve të bukura. Gjatë kohës së tij, aleancat dhe vizitat e ndryshme të europianëve rritën interesimin për Europën në këto territore. Për fat të keq, pas vdekjes së Huniadit, qëndresa hungareze nuk do të jetë aq e fortë, sa pati qenë nën udhëheqjen e tij dhe pesha e veprimeve luftarake kundër osmanëve do të përqëndrohet në Arbëri e More, ku jeton një numër i madh popullsie arvanitase.

Mbreti i ri i Hungarisë Matthias Corvinus do të negociojë me Skënderbeun në 1459 nëpërmjet Vendedikut por gjithmonë me dëshirën për të përforcuar pozitat hungareze në Kroaci dhe Bosnjë pas shkatërrimit të Serbisë nga otomanët dhe humbjes së kontaktit të drejtë për së drejtë me territoret e Skënderbeut. Corvinus nuk gjendej në pozita të favorshme brenda Hungarisë dhe nuk dëshironte të ndërmerrte aksione luftarake jashtë mbretërisë së tij. Shpresat për një alencë të re me Skënderbeun u ringjallën nëvjeshtën e vitit 1464 kur pas përpjekjes së dështuar të otomanëve për të pushtuar Jajcen në Bosnjë, ai ndërmorri një ofensivë të re për të zgjeruar territoret e sundimit të tij në Bosnjë. Në fakt Republika e Venecias ishtë për të dytin vit radhazi në luftë me otomanët dhe në alenca formale me Hungarinë dhe për këtë arsye ata i kërkuan Corvinusit që nën shembullin e babait të vetë të bashkonte forcat me arbërit, të hapte frontin e dytë me otomanëtdhe të lehtësonte në këtë mënyrë venedikasit që ishin të anagazhuar me luftime me otomanët në More. Matthias Corvinus duket që të ketë kontaktuar sërish Skënderbeun me një propozim për një aksion ushtarak të përbashkët: qëllimin e të cilit është e vështirë për ta dyshuar. Si duket ka qenë lajmi i vdekjes së Papa Piut II në fillim të shtatorit që e bëri atë që ta braktiste planin e ofensivës së përbashkët me venedikasit dhe arbërit dhe të kufizohej në mbrojtjen e zotërimeve të tij në Bosnjën e veriut. Mattias Corvinus vazhdoi të ishte në kontakte diplomatike me Venedikun dhe Skënderbeun por tashmë ishte një realitet i njohur se qëllimi i tij ishte të përforconte pozitat e mbretërisë hungareze në Bosnje dhe Hercegovinë. Për këtë arsye është e vështirë të besohet se ai hyri në një marrëveshje alence me Skënderbeun në vjeshtën e vitit 1466 si përmendet në një burim historik nga mediavelisti Pall. Asnjë ndihmë efektive nuk iu dha Skënderbeut dhe në gusht 1466 ishte pothuajse një fakt i njohur në Itali se Mbreti i Hungarisë nuk do të kalojë lumenjtë Drava dhe Sava në fushatë kundër otomanëve në këtë vit. Pavarësisht se Mattias Corvinus e la Skënderbeun ashtu si dhe serbët dhe boshnjakët më parë në fatin e vet qëndresa arbëre do të vazhdojë deri në fund të shekullit XV, çka do të bëjë që inkursionet osmane drejt Italisë të mos jenë të sukseshme dhe në kujtesën kolektive shqiptare, kjo luftë do të hyjë si “Moti i madh”. Në vitet e Rilindjes Kombëtare, motivet historike, politike e kulturore të kësaj kohe do të bëhen motivet kryesore të zgjimit kombëtar dhe sëbashku me to edhe të idesë europiane mes shqiptarëve. Marrëdhënieve arbëre-hungareze do trajtohen në Këngën VIII të “Istorisë së Skënderbeut” (1898) të Naim Frashërit duke ngulitur në memorien kolektive të shqiptarëve themelet e një miqësie dhe aleance të ngushtë.

Filed Under: Kronike Tagged With: Dorian Koci

Gëzuar Pavarësinë SH.B.A!

July 4, 2023 by s p

Dr. Dorian Koçi/

Nga SHBA-ja kishin ardhur idetë në vitet 20’, ku Shqipëria kish eksperimentuar për herë të parë me zgjedhjet e lira dhe demokratike përmes veprimtarisë dhe publicistikës së dy nga korifenjve të ”Vatrës”, Fan Noli dhe Faik Konica, të cilët lanë gjurmë të pashlyeshme në mendimin politik, filozofik dhe kulturor të Shqipërisë. Por ndihma e SHBA-së nuk kish konsistuar vetëm në transmetimin e ideve, apo dhe më herët në ndihmën e dhënë për përhapjen dhe lëvrimin e gjuhës shqipe nëpërmjet rrjetit të tyre protestant në Korçë e Manastir, por dhe në ndihmë të drejtpërdrejtë si në rastin e Konferencës së Paqes në Paris, më 1919-1920, ku plani prej 14 pikash i Presidentit Thomas Woodrow Wilson (1856-1924) u bë ombrella mbrojtëse për ruajtjen territoriale të Shqipërisë, vazhdimësinë politike dhe stabilitetin e saj.

Madje, edhe në vitet e vështira të diktaturës komuniste, ku vendet kishin qenë në dy kampe të kundërta politike, sa herë që ishte diskutuar tërësia territoriale e Shqipërisë nga fqinjët e vet problematikë dhe të mbushur gjithë pasione shoviniste, SHBA-ja qoftë në Konferencën e Paqes, më 1946 apo dhe më vonë në kuadrin e doktrinave të NATO-s, kishin vënë veton për të përmbysur këto plane të mbrapshta, pasi për to si në fillim të viteve 20’ apo dhe në vitet 60’ e deri tani stabiliteti i Shqipërisë ishte dhe mbetet një paritet kryesor i politikës së jashtme të tyre. Ky fakt është dëshmuar jo vetëm që gjatë gjithë ekzistencës së shtetit shqiptar, por dhe në aksionin e madh që ndërmori NATO në vitin 1999 për të ndaluar gjenocidin serb ndaj Kosovës, aksion që solli lirinë për shqiptarët dhe riformatoi sërish ekuilibrin e forcave në Ballkan në formimin e shtetit më të ri të Europës – Kosovës.

Jepni Per Nenen

Ç’thot’ ajo e ve e gjorë,

-Mbretëreshë pa kurorë-

Faqe-çjerrur, lesh-lëshuar,

Shpirt e zëmër përvëluar;

Gjysm’ e vdekur: “O Shqiptarë,

Nënës mos ia bëni varrë!”

Mbahu, Nëno, mos kij frikë

Se ke djemtë n’Amerikë.

Qan e lutet Nën’ e mjerë,

Kërkon vatrën edhe nderë,

Do lirinë dhe atdhenë,

Si ç’e pat me Skënderbenë,

Bijt’ e besës thërret pranë.

Kur i thirri dhe s’i vanë?

Mbahu, Nëno, mos kij frikë,

Se ke djemtë n’Amerikë.

Cilët jan’ ata tiranë

Që të pren’ e që të vranë

Që të therrë bij e bija,

Dhe t’u-nxi, t’u-mbyll shtëpija?

Derthni plumba, o Shqiptarë,

Gjakn’ e Nënës për të marrë,

Mbahu, Nëno, mos kij frikë,

Se ke djemtë n’Amerikë.

Cilët bij të trathëtuan

Dhe të doqnë dhe të shuan

Dhe të lan’, o Shkab’ e ngratë

Pa fole, pa zog, pa shpatë?

Këta qena, o shok’ i mbytni,

Mbushni gjyle që t’i shtypni.

Mbahu, Nëno, mos kij frikë,

Se ke djemtë n’Amerikë.

Sa kërkon e sa të duhen?

Burrat nga detyra s’ndruhen!

Trim i mirë do të japë,

S’kursen jetën as paratë;

Hithni, hithni tok dollarë,

Të mos mbetemi të sharë.

Mbahu, Nëno, mos kij frikë.

Se ke djemtë n’Amerikë.

Do të ndihim pa kursyer

Për ty, Nëna jon’ e vyer,

Që me drit’ e nder të thuresh

Dhe me bijt’ e tu të mburesh.

Cila Nënë lyp paranë?

Cilët bij me shpirt s’i dhanë?

Mbahu, Nëno, mos kij frikë,

Se ke djemtë n’Amerikë.

Armë dhe fishekë mblithni,

Qesen edhe shpirtin hithni:

Për lirin’ e vëndit t’onë,

Sot -se nesër është vonë-

Jepni, Nënën të shpëtoni,

Komb e vatra të nderoni.

Mbahu, Nëno, mos kij frikë

Se ke djemtë n’Amerikë.

Fan Noli 1917

Filed Under: Fejton Tagged With: Dorian Koci

Tabloja “Lord Bajroni me truprojën e tij suliote”

June 22, 2023 by s p

Dr. Dorian Koçi/

Lord Bajroni, përfaqëson një dukuri të veçantë në qytetërimin perëndimor. Heroi Bajronian që ai krijoi paraqet jo vetëm klithmën e ndryllur prej shekujsh për liri individuale e kolektive por edhe pikëllimin e madh të shekullit për mos përmbushjen e këtyre të drejtave themelore. Fundi i shekullit të XIX dhe fillimi i shekullit të XIX ka një veçanti që shfaqet për herë të parë në mendimin europian që nga Roma e lashtë. Natyra, forca dhe bukuria e saj zevëndëson arsyen dhe racionalitetin e shekullit të XVII. Mirëpo natyra te Bajroni nuk është si të Wordsworth që përdëllohet e mahnitet nga lulet narcis apo zambakët e ujit por është një aspekt i rëndësishëm që përmbush dhe realizon ëndrrat e heronjve të vet. Kështu p.sh në poemën i “Burgosuri i Shilonit” , heroi kryesor harron vuajtjet e veta vetëm sepse përmes hekurave të dritares së burgut shikon panoramën e maleve të Zvicrës dhe bukurinë e liqenit. Këto karekteristika të veçanta të artit dhe personalitetit të tij bënë të mundur që qysh në gjallje të tij , Bajroni të krijonte një audiencë të gjerë dhe pasues të shumtë. Një pjesë e madhe e bashkëkohësve të tij pavarësisht profesionit që kishin iu bashkangjitën idesë së tij për ringjalljen e Greqisë dhe krijimin e Komitetit për lirinë e Greqisë. Mes personaliteteve të shumtë kulturorë që morrën pjesë në këtë komitet, ishte dhe William Parry me profesionin inxhinier dhe që e shoqëroi Bajronin deri në Mesolongj. Një vit pas vdekjes së Bajronit ai botoi librin “Ditët e fundit të Bajronit”, ku përshkruan momentet e fundit të Bajronit dhe jetën e 600 luftëtarëve suliotë që e shoqëronin atë. Në atë kohë Mesolongji ishte një qytet fare i vogël dhe i varfër me 3000 banorë. Ishte i papastër i pa sistemuar plot mjerim , i ndërtuar mbi baltë e pellgje i rrethuar nga këneta të cilat mund të quhen brezi i vdekjes. Banesa ku zuri vend Bajroni ishte fare e thjeshtë megjiatë ajo u bë shtabi i kryengritjes për disa muaj.(Afrim Karagjozi. Bajroni. Plejad:2009, fq 261). Mirëpo përveç përshkrimeve shumë të rëndësishme dhe autentike për momentet fundit të Bajronit në librin “Ditët e fundit të Bajronit”të William Parry (London: Printeted for Knight and Lacey, 1825), janë botuar dhe tre ilustrime nga piktori i njohur dhe ilustruesi i talentuar Robert Seymur (1798 – 20 April 1836). William Parry ishte shoqëruesi i Bajronit në përpjekjen e tij për të formuar një batalion kryengritësish suliotë në revoltën greke ndaj Perandorisë Osmane në 1824.

Ai njihet si ilustrues i disa kryeveprave të letërsisë angleze dhe botërore si “Klubi Pikuik” i Dikensit apo dhe ilustrimet e disa kryeveprave të tjera botërore. Tabloja e parë titullohet “Largimi i Bajronit nga Tepelena me truprojën e nderit të Ali Pashë Tepelenës (1825) ose “Lord Bajroni me truprojën e tij suliote”. Tabloja është imagjinare dhe në rastin kur mendohet se është largimi i Bajronit nga Tepelena çuditërisht tabloja korrospondon me panoramën e pikturuar. Në tablo shquan rrjedha e lumit të Vjosës, dhe duket se është porta kryesore e quajtur porta e pashait. Nuk ka mundësi që të jetë Mesolongji, pasi ai është një port i vogël kurse panorama e pikturuar pasqyron terren malor. Shpesh herë ilustruesit e mëvonshëm të veprave të romantikëve dhe udhëtarëve vepronin mbi skica të hartuara nga udhëtarë më të hershëm që kishin vizituar vendet për të cilat bëhej fjalë. Në skicë janë pasqyruar katër topa topa dhe dhe dy ushtarë. Njëri nga ta tregon me dorë , kurse tjetri pi duhan me një pipë të gjatë. Ata janë të veshur ndoshta si artilierë, pasi nuk kanë rroba tradicionale shqiptare të identifikuara lehtë nga fustanella. Prania e artilierisë në skicë dëshmon për një element të rëndësishëm të ushtrisë së Ali Pashë Tepelenës. Ali Pashë Tepelena mund të blinte dhe të importonte nga shtete të ndryshme evropiane armatime, municione dhe pajisje të ndryshme ushtarake të shumta. Në pashallëkun e Janinës u zhvillua arma e artilerisë, xhenios, si dhe e zbulimit. Ushtria zotëronte një park artilerie me 500 gryka zjarri. Ali Pasha ngriti edhe një uzinë ku në 1807 u prodhua mortaja e parë me cilësinë e mortajave bashkëkohore që prodhoheshin në Evropë.(Prof. Asoc. Dr. Bernard Zotaj: Ushtria e Ali Pashë Tepelenës. Gazeta Telegraf. 25 Janar, 2017).

Bajroni i takoi suliotët gjatë udhëtimit të tij të parë në Shqipëri e Greqi në 1809 dhe gjatë udhëtimit të tij të dytë në Greqi në 1823-1824. Ai i admiroi aftësitë ushtarake të shqiptarëve dhe shkroi me simpati për ta. Në letrën dërguar nënës së tij në datën 12 nëntor 1809, midis të tjerash Bajroni shkruan:“…I dua shqiptarët shumë. Në udhëtimin që bëra, kam rojtur një herë dy ditë, dhe një herë tjetër tri ditë, në një kazermë shqiptarësh, dhe s’kam gjetur kurrë ushtarë aqe të pëlqyer sa shqiptarët, ndonëse kam qenë në garnizonet e Gibraltarit e të Maltës, dhe kam parë shumica ushtarësh spanjollë, frengj, sicilianë dhe anglezë. Nuk më vodhën gjësendë, dhe më ftuan me gëzim të marr nga zahireja dhe nga qumështi i tyre…”Po kështu në shënimet e poemës “Çajld Harold’s” (Childe Harold’s Pilgrimage, 1812-1817), shkruar në bazë të përshtypjeve nga udhëtimet të poetit në Spanjë, Greqi, Shqipëri, Zvicër, Itali etj ai shkruan për një moment kur qëndron në një vendpushim dhe suliotët i marrin këngës dhe valles rreth zjarrit. Bajroni përshkruan një vendqendrim në Lutraki në Greqi, ku ai i shoqëruar nga 50 trupa shqiptarësh dhe arvanitësh po udhëtonte drejt Tripolicës për të takuar Veli Pashën, djalin e Ali Pashë Tepelenës. Aty rreth zjarrit dhe natën pasi hëngrën dhe pinë verë, shoqëruesit shqiptarë u ngritën dhe ia morrën valles. Bajroni në shënime shkruan : “Nata ishte e errët, por në flakëritjen e zjarrit të kapte syri një korije, ca shkëmbinj dhe një liqen, të cilët tok me pamjen e egër të valltarëve të ngjante me një tablo që mund të kishte qenë piktura më e bukur e ndonjë piktori të tipit të autorit të Misterit të Udalfit”. …Dhe ndërsa e mërmërisnin këtë këngë, vinin rrotull zjarrit, uleshin në gjunjë, hidheshin lart dhe vini rrotull, kurse kori përsëriste fjalët.Fëshfërima monotone e valëve mbi guralecë në buzë të detit, ku ishim ndarë në grupe, mbushte menjëherë intervalet e heshtjes së këngëve me butësi dhe thyente monotoninë e tingujve. Më vonë, piktorët H.Waren dhe W.Finden që realizuan ilustrimet e poemës “Shtegtimet e Childe Harold” në 1830, realizuan këtë gravurë të luftërarëve shqiptarë duke vallëzuar. Ata e quajtën “Vallja Suliote” duke dëshmuar se edhe pas kaq vitesh imazhi romantik i suliotëve ende gjallonte në artin europian. Në ditarin e vet në 10 tetor të vitit 1823 , Bajroni në Mesolongj shkruante për sulitotët se : Suliotët, këtu e gjetkë që janë, më kanë në zemër ose, së paku kanë krijuar një lloj miqësie të re me mua(meqë u kam ndihmuar si atyre edhe familjeve të tyre , mesa munda sipas rrethanave), prandaj është afër mendjes se kanë dëshirë të madhe që të bëhem kryeprijësi i tyre(nëse mund ta them kështu). Tani për tani s’do ta doja diçka të tillë , meqë ka mjaft përçarje dhe prijës. Por në qoftë nevoja, pse jo? Suliotët njihen sot për sot si luftëtarët më të mirë dhe besnikë, kështu që, ka të ngjarë që të jem i detyruar ose të kem dëshirë, ose nevojë, që ta kem përkrahjen e burrave të tillë , me ndihmën e të cilëve, siç ma thotë mendja, do të mund të bëhej diçka si në Greqi ashtu dhe jashtë saj(meqë kudo ka mjaft padrejtësi për të zhdukur).(Abdullah Karjagdiu, Bajroni dhe shqiptarët, fq 128, tezë e doktoraturës). Siç shikohet koncepti i lirisë te Bajroni nuk ishte i lidhur ngushtë vetëm me lirinë e Greqisë por ai mendonte për një liri universale për parimet e së cilës duhej luftuar kudo në Europë. Sulitoët, për të cilët ai shkruante në ditarin e vet më 28 shtator 1823 në Qefaloni se ishin një kastë ushtarake e të krishterëve ortodoksë shqiptarë (H.Spender. Byron and Greece, fq 226), i shikonte si detashment të lirisë romantike që po mbizotëronte gjithandej nëpër Europë.

Tabloja “Largimi i Bajronit nga Tepelena me truprojën e nderit të Ali Pashë Tepelenës (1825) ose “Lord Bajroni me truprojën e tij suliote” edhe pse është realizuar një vit më vonë se vdekja e Bajronit, dëshmon për ndikimin e madh që pati vepra “Shtegtimet e Childe Haroldit” dhe përshkrimi i shqiptarëve në mendimin evropian të kohës.

Bibliografia:

1- Abdullah Karjagdiu, Bajroni dhe shqiptarët. (tezë e doktoraturës)

2- Byron . Shënimet e Childe Harold. Tiranë 1973, përkthyer nga Skënder Luarasi.

3- H.Spender. Byron and Greece, 1924.

4- Prof. Asoc. Dr. Bernard Zotaj: Ushtria e Ali Pashë Tepelenës. Gazeta Telegraf. 25 Janar, 2017.

5- William Parry . “Ditët e fundit të Bajronit”. London: Printeted for Knight and Lacey, 1825

Filed Under: Histori Tagged With: Dorian Koci

  • 1
  • 2
  • 3
  • …
  • 8
  • Next Page »

Artikujt e fundit

  • Shqipëtarët me besim të pakufishëm se Amerika se do të jetë miku ynë i përjetshëm
  • Eugene Pittard dhe kontributi i tij nё zbulimin e periudhёs sё Neolitit (7000-4500 p.Kr) nё Shqipёri
  • Argjentina një ëndërr e jetuar
  • “Kisha mesjetare e Shën Aleksandrit në Bokion (Pruell-Spiten): Historia dhe arkitektura”
  • 4 Korriku – Meteor i Demokracisë Botërore dhe Dritë Udhërrëfyese për Lirinë e Popujve
  • FEDERATA VATRA: AMERIKË, GËZUAR 4 KORRIKUN, 249 VJETORIN E PAVARËSISË
  • 10 arsye përse ne shqiptarët duhet të duam SHBA-në pa kushte
  • Jehona e Deklaratës së 4 Korrikut të vitit 1776 në SHBA dhe Shqipëria
  • Sotir Kolea, 4 shtator 1872 – 3 korrik 1945
  • Bajroni dhe dy këngë të Folklorit Shqiptar
  • Aty, ku fjala, kënga, vallja, lutjet, gëzimi e hidhërimi bëheshin vetëm shqip!
  • 7 Fakte Tronditëse Ujë me Akull ose me Temperaturë dhome
  • SHKOLLA VERORE SHQIPE NE KROACI, SELCE 2025
  • Drejtori Ekzekutiv i Institutit të Krimeve të Kryera gjatë Luftës në Kosovë Dr. Atdhe Hetemi priti në takim Dr. Elmi Berishën, kryetarin e Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës, VATRA
  • Mësuesit e Shkollës Shqipe në Bavari

Kategoritë

Arkiv

Tags

albano kolonjari alfons Grishaj Anton Cefa arben llalla asllan Bushati Astrit Lulushi Aurenc Bebja Behlul Jashari Beqir Sina dalip greca Elida Buçpapaj Elmi Berisha Enver Bytyci Ermira Babamusta Eugjen Merlika Fahri Xharra Frank shkreli Fritz radovani Gezim Llojdia Ilir Levonja Interviste Keze Kozeta Zylo Kolec Traboini kosova Kosove Marjana Bulku Murat Gecaj nderroi jete ne Kosove Nene Tereza presidenti Nishani Rafaela Prifti Rafael Floqi Raimonda Moisiu Ramiz Lushaj reshat kripa Sadik Elshani SHBA Shefqet Kercelli shqiperia shqiptaret Sokol Paja Thaci Vatra Visar Zhiti

Log in

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy

Privacy Overview

This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary
Always Enabled
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Non-necessary
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
SAVE & ACCEPT