Archives for October 2023

Reflektimi magjepsës i ballafaqjeve shkëlqimtare të Natasha Lakos në librin “Njeriu si një tjetër”

October 10, 2023 by s p

Nga Albert Vataj/

Tani që mbajë “Njeriu si një tjetër”, të shtrënguar në kraharor, si një përjetim i fuqishëm emocional, mëkuar hyjshëm prej leximit, cak i një ngulmimi të hovshëm të zotërimit të gjendjes, më vjen si një pështjellim ndjesia, “po sikur” ky libër, sikur guximi i Natasha Lakos për t’i mbledhur gjithë këto shkreptima drite, të mos ishte formalizuar, sikur këto pishtarë të flakërimtë, të mos mund ta dëbonin terrin rrethkujisës.

Sa herë më trand mendimi; se ka libra që vdesin pa lindur; ka vullnete krijuese që fiken pa u ndezur; ka zemra që murohen, pa mundur t’i hukasin sythit të dëshirimit në një mot cerge; kaplohem prej një ndjenje paniku, dhe nxitoj të gjej mes të pamundurave të krijuesve, atë më tronditësen, arratisjen nga thirrja shpirtërore dhe degdisja në një botë harrimtare, të asaj copëze hyjnimi që shuhet si një kambanë e largët.

Por, deshti Zoti dhe ai akt i shenjt i leximit, që ky altar devocionesh të epërme të ngrihej para të lartit gjunjëzim të lutjes, dhe të vinte në jetë copëzat e atyre kumtimeve, të cilat të shpërndara prej një shpërthimi të kohës dhe mosinteresimit, të bashkohen, të vijnë për të sendërtuar një qenie, për të frymuar një gjallim, për të dëshmuar meritimin e një pulsi në etjen për ritëm.

Kjo pasuri kaq e madhe shprehëse që na ofrohet nga Natasha Lako përmes librit, “Njeriu si një tjetër”, si në dhuratë prej duarve të shpërblesave të larta drejtuar kah ne, cytur në gjithëtekstshkrimin e mëtuar si një mëkim, që është edhe pasuri e shpresës e një devocioni i hyjt në letërsi, në muzikë, në pikturë, në kinematografi, në koreografi, gjen krisje e na mbush me gjithëgjasshmërinë e ngjarjeve të mëdha të shpirtrave që epen e blatohet një ngulmimi të qiellt, kah feksia e territ të pafundësisë pikon dritë.

Sipas autores, por edhe prejkah epja lexuese na ngas, në këtë libër ka shkrime që e kanë nisur botimin prej vitit 1996, si dhe shënime të pabotuara që po shfaqen për herë të parë. Por, kronologjia sipas vitit të botimit të shkrimeve të ndryshme që lidhen me ngjarje artistike letrare, nuk e tejkalon dot kronologjinë e një trashëgimie që udhëton deri në ditët tona nën shkëlqimin e humanizmit evropian, që te shqiptarët mori rrugë prej Marin Barletit, Gjon Buzukut e për të arritur te të gjithë punëtorët e gjuhës shqipe dhe te të gjitha arritjet botërore, si kërkim individual artistik në shprehjen e një riqytetërimi të vazhdueshëm. Këtë e dëshmon edhe loja aktoreske që mban gjallë vepra të pavdekshme. Të bisedosh me autorë të periudhave të afërta ose të largëta, por edhe me lexuesin e sotëm, nuk do të thotë se merr përsipër punën e një lajmësi të vonuar, pasi nuk ka vepër që nuk jep gjithnjë rilexime të reja, si zbulime që vijnë prej gjendjes ku lexuesi vendos veten. Njeriu vjen si një tjetër njeri, si pasojë e lirisë së identifikimit të pafund në një udhëtim shekullor që vjen deri në ditët tona. Por, edhe të mësohesh me veten nuk është e lehtë.

“Njeriu si një tjetër” i Natasha Lakos, nuk është vetëm një përmbledhje me shkrime të publikuara dhe jo, është një ardhje lajmëse e së bukurës, në një qasje për ta pranuar të kapesh nga magjia e një poetike rrëfimtare dhe shtjelluese, e pashoqe.

Tekstet e poetes janë një dëshmim i epërm i trajtimit të mendimit si shtjellim, i cili në paralelizëm ose në kumtim të veçëm, përcjell te lexuesi një panoramim dehës dhe shterues i autorëve dhe veprave, në qendër të së cilës është poezia, ëma e ligjërimit të shpirtit. E kush më hirshëm se një poete dhe një penë që stoliset nga figurshmëria dhe metafora, mundet ta sjellë në jetë një manifestim të tillë, tek i cili ne njihemi në një dimension të ri me autorë dhe me krijime.

Nis ky eksplotim në “Bogdani dhe Herakliti..”, “Naim Frashëri dhe Uollt Uitman”, “Tri letra për “Rapsodia e këngëve arbëreshe”, “Hasan Tahsin & Hoxha Tahsin”, “Perpetuum mobile, ose dashuria për shkronjën”, “Asdreni dhe shteti mendor…”, për të vijuar me trajtesat brilante të Natasha Lakos; “Të jetosh dhe të ekzistosh, si Sevasti”, “Mjeda & Sibelius”, “De Radë dhe Xhejms Xhojs”, “S.P.I.R.I.T.U.S”, “Nga Arshi Pipa te Betim Muço, Fatos Lubonja dhe Jan Myrdal”, “Dori dhe Teodori”, “Dhe me parzmore kaltërsish!”, “Piktorë, trinitet, supermarket”. Është e gjihë kjo ai konstelacion yjesh që vijnë në këtë shpërthim të madh për të pasuruar galaktikën e zotërimeve tonë për letërsinë, poezinë, të bukurën dhe si nën efektin e një shkëlqimi të vezullimtë të fjalës së shpirtit.

Vijon ky manifestim ekselent i asaj marrëdhënie që autorja rreket të strukturojë me lexuesit, me: “Të ndaluar, të pandaluar, të larguar”, “Moikom Zeqo dhe “Golgota e fluturave”, “Poezia e Agim Matos dhe erërat e Poseidonit”, “Tirana dhe Pirandelo”, “Rreth e qark Medeas”, “Riqytetërimi”, “Nga koha e komisarëve, në kohën e komisionarëve”, “Të vërtetat e çnjerëzores dhe denatyrales”.

Për të përfunduar me të tjerë xhevahirë të këtij akti që shkaset nga krijimi për të krijuar një “Dita ime e Sofia Kopolas”, “Fletë muzikore”, “Tremb dhe trondit”, “Romani, ky produkt i parë borgjez shqiptar”, “Mirënjohje për poetët shqiptarë që i kënduan dashurisë”, “Shtojcë nga poezia e të heshturave, më të pareshtura”, “Nobelizmi dhe antinobelizmi poetik”, “Koha e dialekteve ose përjetësia nr 2”, “Shekspiriotë dhe shekspirianët”, “Çelësat e gjuhës së Migjen Kelmendit”, “Qytet dhe kryeqytet”, “Kukulla” na shoqëron në datëlindjen e Kadaresë”, “Një pikë e zbehtë blu”.

Përkushtimi për ta ofruar gjithëdijen në një univers që na josh të gjithëve, si në një magjepsje, e bën Natasha Lakon jo vetëm një eseiste të kalibrit ndër shqipshkrues, por edhe një përulësi përkorjeje, që ajo i ofron këtij altari ku të gjithë vijmë me lutje dhe ikim me shëlbim.

“Ndonjëherë, lexuesi e ka më lehtë të lidhë krijimtarinë me perceptimet kolektive, kur vetë themelet krijuese të saj shkëlqejnë në shfaqjen e botës personale të njeriut, në dëshirim, në përballje e fitore; perceptime që nuk prekeshin lehtë dhe thellë në periudhën e një kolektivizimi të përgjithshëm mendor, të atyre periudhave shekullore që u ngritën në piedestal gjatë totalitarizmit, i cili filloi të shembej vetëm në fillim të viteve ’90.” është ajo çfarë e përafron komunikimin e Lakos me atë gjenerim të nevojës për t’u përfshirë në aktin sublim të përfshirjes jo vetëm në lexim si një dialektologji hijerëndë akademike, por në përjetimin e mrekullimit të iluminizmit si në një ceremonial të hyjshëm drite qiellore.

Duke ndaluar tek rileximi, Lako pohon me dlirësinë e një shpirtjeje blatimi të epërm, si kjo qasej “ka sjellë më pranë ato botë që mund të quheshin të largëta, vetëm se autorët nuk kanë pasur rast ta njohin njëri-tjetrin. Leximi afron botë të ndryshme, siç afron edhe aktorët, të cilët gjejnë gjithnjë një vete tjetër në rolet që janë krijuar nga autorë, gjer edhe të lashtësive.

Nëse hyjmë në botën e pikturës, njeriu nuk shfaqet i njëjtë te portreti dhe tek autoportreti. Të gjitha këto duken si shenja të vetëlëvizjes së këtij rruzulli tokësor, ku interpretimi artistik i takon shprehjes më të lartë, por, ku riinterpretimi i vetes, gjithnjë e më tepër, shfaqet si një tjetër, deri te përdorimi i silikonit.”

Rrugëtimi në këtë botë ku zëri i poetikës i hedh shpirtit puhiza yjësish për ta stolisur, është jo tamam si një udhëtim imagjinar, edhe pse fjala e lëmuar dhe mylmimi hyjnor i dritës së dijes i shndërron këtë skena në tempujt kah madhërishëm zbresin perënditë e lashta dhe vetëtimshëm kapërthejnë qiellin shpërthime vezulluese.

Në një përafri të çfarë e ngas arsyen e secilit prej interesimeve tona, Natasha Lako të merr përdore për të të treguar kah kalohet brenda këtij labirinti kur shprehet në parathënie se “Nga këto shkrime të vendosura një njëra pas tjetrës, edhe unë ndiej se sa të çmuara janë udhëtimet e njeriut në botën e madhe të letërsisë dhe artit, ku gjithkush gjen një vete tjetër, duke u shëruar gjithnjë e më shumë nga uni agresiv që shfaqet në sistemet e komunikimeve të shpejta. Sa më të rëndësishme bëhen fatet kolektive për historinë e një vendi, aq më shumë ato ndërlidhen me fatet personale nga njëri skaj në skajin tjetër të botës.” Kësisoj ne kapin fillin inkandeshent që thur atë cohën e hollë të prehjes dhe përmendjes, që autorja rreket të shpërfaqë në këtë ngulmim për t’i folur të gjithëve dhe për t’u pranuar prej të gjithëve.

Më shumë se si një estete, Lako vjen në faqet e kësaj përmbledhjeje, si një përzemërsi e ngrohur në diejt e gufimit të harbimeve të gjallnisë, vjen si dashamirësi që buron nga zemra e saj prej nëne dhe mendja e dritur. Nisur si një zëshmëri e aktit të hyjshëm të leximit, Natasha Lako, goxon të pretendojë dhe të përafrojë çdo gjasshmëri, të ligjërojë përmes saj, si kah një vullnet që nuk vjen të heq pingule mbi paralele, por të bëjë shkrimin si dhe leximin një prekje hyjnore. Ne meritojmë të jemi të shpërblyer kaq bujarisht nga “Njeriu si një tjetër” dhe të shprehim përulësisht mirënjohjen për këtë mundësi.

Natash Lako na lutet të lexojmë, për të pasuruar botën tonë, por edhe për ta bërë më të begatuar dritash çdo kontakt me artin, me sublimen e shpirtit që del prej thellë forcës së krijimit për të na ushqyer me mrekullim.

LAUREATI I ÇMIMIT “NOBEL” – JON FOSSE

October 10, 2023 by s p

Kur shkruaj, më duket sikur më flet dikush tjetër. Unë e shënoj atë që dëgjoj – Fosse – nga asgjëja në hiçgjë –

Laureat i çmimit “Nobel” për letërsi për vitin 2023, dramaturgu, poeti, eseisti dhe romancieri norvegjez Jon Fosse, në krijimtarinë letrare të vet nuk trajtoi “tema të mëdha”. Çmimi prestigjioz iu dha për “dramat inovative dhe prozën, që i japin zë të pathënës”. Rrënjosjen në gjuhën dhe në natyrën e prapatokës norvegjeze të vet, Fosse e ndërlidh me teknikat artistike në gjurmën e modernizmit.
Lidhur me çmimin e sipërthënë, Fosse thotë: “Këtë e shoh si një shpërblim për letërsinë e cila pikësëpari dëshiron të jetë letërsi, pa atribute të tjera”.
* * *
Ylli letrar botëror Fosse, shpesh është përmendur si kandidat i çmimit “Nobel”. Ka lindur në Haugesund të Norvegjisë në vitin 1959. Opusi i madh i tij është shkruar në nynorsk, që është një prej pesë gjuhëve të dikurshme të Skandinavisë perëndimore. Ka shkruar një numër të madh dramash, romane, përmbledhje poezish, ese, libra për fëmijë. Ka bërë edhe përkthime. Pas dramaturgut norvegjez Henrik Ipsen (Henrik Ibsen, 1828-1906), Fosse është dramaturgu norvegjez më i përkthyer dhe më i shfaqur në botë. U bë i njohur edhe me prozën e tij.
Studioi letërsinë krahasuese, sociologjinë dhe filozofinë në Universitetin e Bergenit. Në Universitetin e Hordalandit ligjëroi shkrimin kreativ. Kohë pas kohe punoi si gazetar dhe si kryeredaktor. I takon brezit të shkrimtarëve të cilët në vitet ’80 të shekullit XX sollën në Norvegji postmodernizmin dhe iu kundërvunë haptas traditës sociale-realiste që mbizotëronte në vitet shtatëdhjetë të qindvjeçarit XX. Por, kur është fjala për Fossenë, orientimi i ri nuk është manifestuar në teknikën e të shkruarit me referenca intertekstuale.
* * *
Kah mesi i viteve ’80 të shekullit XX, Jon Fosse shkonte në meshë në kishën katolike në Bjørgin. Pas shumë viteve kaloi në katolicizëm. “Nuk do të mund ta bëja këtë po të mos ishte Meister Eckhart-i dhe mënyra e tij e të qenit edhe katolik edhe mistik”.
Fosse flet për ndikimin e teologut, filozofit dhe mistikut katolik gjerman Majster Ekart (Meister Eckhart, rreth 1260 – rreth 1328) dhe për dimensionin mistik të fesë në kalimin e tij në katolicizëm.
Fosse i thotë New Yorker-it se Kishën katolike e sheh si faktor të vetëm dhe të vërtetë përballë forcave ekonomike të fuqishme që e qeverisin botën sot. “Sa e shoh unë, Kisha është institucioni më i rëndësishëm i teologjisë antikapitaliste. Faktorë të tjerë janë edhe letërsia dhe arti por ato nuk janë aq të fortë sa Kisha”.
* * *
Prej viti 2011 jeton në rezidencën Grotten, në kuadër të Pallatit Mbretëror në qendër të Oslos. Këtë nder të jashtëzakonshëm ia bëri mbreti i Norvegjisë, për kontributin e veçantë që ia ka dhënë Fosse kulturës dhe arit norvegjez. Gjysmë viti jeton në Oslo, ndërsa në kërkim të qetësisë, po aq jeton në një fshat austriak. Në Norvegji, Fosse është institucion kombëtar, klasik bashkëkohor. Shkrimtari norvegjez Karl Ove Knausgaard (Karl Ove Knausgård, 1968- ) e ka quajtur Fossenë “poet i së panjohurës” dhe “shkrimtar evropian më i rëndësishëm”.
Fosse shkruan në gjuhën nynorsk. Kjo është gjuhë e pakicës në Norvegji të cilën norvegjezët e ndërgjegjësuar në pikëpamje kombëtare e ndjejnë qenësisht, ngase gjuha bokmal që edhe sot shpesh përdoret në Norvegji, ua përkujton norvegjezëve kohën e pushtimit danez dhe është tejet e afërt me gjuhën daneze.
E njohur si “norvegjishte e re” të cilën e përdorin jo më shumë se 10 për qind e popullsisë norvegjeze, versioni i kësaj gjuhe i përdorur nga Fosse, është zhvilluar në shekullin XIX dhe është bazuar në dialektet rurale. Kësisoj është bërë alternativë e përdorimit dominues të gjuhës daneze, që ka pasuar pas unionit gati 400-vjeçar me atë vend.
Fosse i cili shkruan në versionin më pak të afirmuar nga dy versionet zyrtare të gjuhës norvegjeze, thotë: “Për mua, shpërblimi paraqet mirënjohje për gjuhën në të cilën shkruaj dhe për lëvizjen që synon promovimin e saj. Për këtë shpërblim, i falënderohem gjuhës”.
* * *
Fosse është pjesëtar i dramës së re evropiane që e karakterizon paraqitja reale e botës, brutaliteti, të qenët i drejtpërdrejtë, të qenët provokues, fabula lineare apo vargu i tregimeve fragmentare. Koha rrallë është e përcaktuar, ndërsa vendi ku zhvillohet ngjarja kryesisht është banesa, një pjesë e shtëpisë, krevati bashkëshortor, spitali etj. Me gjuhën dhe me formën bëhen eksperimentime të shpeshta. Temat fare nuk janë “të mëdha”. Kryesisht bëhet fjalë për frustrime private të individëve në shoqëri, dëshpërimi, të qenët i pafuqishëm, të qenët pasiv.
Vepra e Fossesë mbështetet në një gjuhë të thjeshtë e cila mesazhin e vet e përcjell nëpërmjet ritmit, melodisë dhe qetësisë.
Veprimtaria e tij prek ndjenjat më të thella të njeriut, ankthet, pasigurinë, pyetjet mbi jetën dhe vdekjen. Debitoi në vitin 1983 me romanin “E kuqe, e zezë” (Raudt, svart). Pasojnë romanet, përmbledhjet me poezi, midis të cilave shquhet “Engjëlli me ujë në sy” (Engel med vatn i augene, 1986), esetë dhe librat për fëmijë. Në vitin 1994, në Teatrin Kombëtar në Bergen u shfaq pjesa teatrale e parë e tij “Dhe kurrë s’kemi për t’u ndarë” (Og aldri skal vi skiljast). Pason drama “Emri” (Namnet, 1995), për të cilën u nderua me çmimin “Ibsen”. Vijnë dramat “Ditë vere” (Ein sommars dag, 1999) dhe “Ëndërr vjeshte” (Draum om hausten, 1999).
* * *
Prej vitit 1993 Fosse u fokusua kryesisht në krijimin e dramave. E zhvilloi gjuhën teatrore të vet, sa intensiv aq edhe poetik. Ai konsiderohet si një prej dramaturgëve evropianë më provokues, më të lëvduar dhe më të shfaqur. Botuesi i tij thotë se ai është përkthyer në më shumë se 40 gjuhë, ndërsa dramat e tij janë shfaqur mbi 1.000 herë anekënd botës. Disa drama i janë shfaqur në skenat e teatrove më të njohur të Evropës dhe të botës, përfshi edhe skenat teatrore të Japonisë, të Australisë dhe të Kilit.
Në vitin 2000, iu dha çmimi teatror kryesor nordik, ndera për romanin “Melankolia” (Melancholia, 1995/1996) – çmimi “Melsom”. Për punën letrare të ardhshme, shteti i Norvegjisë i akordoi bursë të përjetshme.
Ka shkruar mbi dyzet drama. Shumë drama i janë përkthyer në pesëdhjetë gjuhë. Konsiderohet si një prej dramaturgëve bashkëkohorë më të mëdhenj dhe më të shfaqur në botë. Romanet e tij janë përkthyer në mbi njëzet gjuhë të botës. Sidomos janë lexuar dhe lexohen romanet “Mëngjesi dhe mbrëmja”, “Melankolia 1”, “Melankolia 2” dhe “Septologjia”.
“Magnum opus” i tij në lëmin e prozës është cikli i romaneve “Septologjia” që e përfundoi në vitin 2021, e që konsiderohet vepra letrare më e rëndësishme e tij.
* * *
Në romanin “Mëngjesi dhe mbrëmja” gruaja e peshkatarit Olai – Marta është në çastet e lindjes së fëmijës. Për peshkatarin, kjo është një ngjarje e madhe. Ata kanë një vajzë – Magdën. Lindja është e vështirë. Pranë Martës ndodhet mamia e moshuar Ana. “Po qe se lind djalë, do t’ia vë emrin e tim ati, Johanes. Kur të rritet, edhe ky do të bëhet peshkatar si unë” – thotë Olai dhe bërtet me zë: “Foshnja do të vijë në këtë botë të ftohtë, aty do të jetë vetë, i ndarë nga Marta, i ndarë nga të gjithë, gjithmonë do të jetë vetë. Kur të kalojë e gjitha, kur të vijë koha, do të rrënohet dhe do të shkojë atje nga ka ardhur, nga asgjëja do të shkojë në hiçgjë. E tillë është rrjedha e jetës…”
“Mëngjesi dhe mbrëmja” është roman që, duke hyrë në thelbin e lindjes dhe të vdekjes, i lidh dy pikat e jetës së njeriut. Në mes ndodhet jeta që duket se gjithmonë është e njëjtë, por gjithmonë edhe ndryshe. Roman madhështor për ëndrrën kur jeta kishte kuptim.
Të shkruarit e ka çuar Fossenë në alkoolizëm por edhe e ka nxjerrë prej tij, për ta afruar me Zotin. “Kur shkruaj, më duket sikur më flet dikush tjetër. Unë e shënoj atë që dëgjoj”.
Vitet e fundit Fosse shkruan vetëm pjesë teatrore të cilat sot janë pjesë përbërëse e repertorëve të metropoleve teatrore të Evropës.
* * *
Herë-herë e kanë krahasuar me romancierin dhe dramaturgun irlandez, kryesisht të shprehjes franceze Semjuel Bekit (Samuel Becket, 1906-1989). Në mesin e njëqind gjenive më të mëdhenj të gjallë, gazeta Daily Telegraph e ka renditur Fossenë në vendin e 83-të, ndërsa gazeta Le Monde i Parisit e ka quajtur “Becketti i shekullit XXI”.
“Jon Fosse është poet i së panjohurës. Mbase kështu më së lehti mund të sqarohet suksesi i madh i tij. Ai na jep neve diçka që na mungon” – Den internasjonale Ibsenprisen / The International Ibsen Award.
* * *
Pretendues seriozë të sivjetshëm për ta marrë çmimin “Nobel” për letërsi, midis tjerëve kanë qenë edhe shkrimtarja avangarde kineze Kan Sue (Can Xue, 1953- ); shkrimtari bashkëkohor japonez Haruki Murakami (1949- ); prozatorja, poetja dhe kritikja kanadeze Margaret Atvud (Margaret Atwood, 1939- ); prozatori anglez me prejardhje indiane, i cili rrjedh nga një familje myslimane e Indisë në të cilën flitet gjuha urde dhe angleze, Salman Rushdi (Salman Rushdie, 1947- ); shkrimtari australian Gerald Murnane (1939- ), të cilin The New York Times e ka quajtur dikur “shkrimtari më i madh i gjallë në gjuhën angleze për të cilën shumë njerëz kurrë s’kanë dëgjuar”. Si laureat i mundshëm është përmendur edhe shkrimtarja ruse, kritike e hapur e Kremlit – Ludmilla Ullicka (Lyudmila Evgenyevna Ulitskaya, 1943- ), e njohur për romanet epike të saj.
* * *
Veprat: Romanet më të njohura: “Melankolia I” (1995); “Melankolia II” (1996); “Mëngjesi dhe mbrëmja” (2000); “Ky është Alesi” (2004); “E kuqe, e zezë” (Raudt, svart); “Vigjilenca” (2007) etj. Romani “Septologjia” (2021) është vepra më e rëndësishme e tij. Përbëhet prej tre vëllimeve dhe është i ndarë në shtatë pjesë.
Dramat më të njohura: “Emri” (Namnet, 1995); “Fëmija” (1996); “Nëna dhe fëmija” (1997); “Biri” (1997); “Njeriu me kitarë” (1999); “Ëndërr vere” (Ein sommars dag, 1999); “Vizitorët” (2000); “Dimri” (2000); “Pasdite” (2000); “Vasha në sofë” (2002); “Vdekja e qenit” (2004); “Ëndrra” (2005); “Hijet” (2006); “Unë jam erë”; “Dhe kurrë s’kemi për t’u ndarë” (Og aldri skal vi skiljast); “Ëndërr vjeshte” (Draum om hausten, 1999).
Përmbledhjet me poezi, midis të cilave shquhet “Engjëlli me ujë në sy” (Engel med vatn i augene, 1986),

Xhelal Zejneli

photo by: https://www.vg.no

President Milanović after Meeting with President of Kosovo: Serbia must give answers about events in the north of Kosovo

October 10, 2023 by s p

“Full support for Kosovo, so it is at least admitted in the community of European states. I am pursuing this and I am saying this because the International Court in The Hague already in 2010, at the request of Serbia, said that all conditions for international recognition and statehood of Kosovo have been met. After that, some member states of the European Union, which said they would recognize Kosovo under the condition that such an opinion is given, went into a yearslong silence that continues to this day,” the President of the Republic Zoran Milanović said today after meeting with the President of the Republic of Kosovo Vjosa Osmani Sadriu, who is paying an official visit to the Republic of Croatia.

“It would be good if other leaders called for the recognition of Kosovo, as I did at the UN. It should be recognized. I try to look at things rationally, keeping in mind Croatia’s interests above all,” added the President of the Republic.

President Milanović commented on the recent attack in Banjska in the north of Kosovo and called on Serbia to give answers about the events that took place. “In recent days, we have seen the escalation of conflict and dangerous actions in the north of Kosovo, behind which someone stands in terms of organization, resources and finances – these are the facts. Our positions are clear. Serbia must give answers to some obvious things. These are all things we have seen before in history and we don’t want to see them again. Someone stands behind this and we need to know who in order to be able to continue living normally. Because, if there are no consequences now, it means that we are waiting for the next such event. And we must not allow that,” said President Milanović.

In this context, President Milanović said that Serbian President Aleksandar Vučić must give answers to some questions: “Uniforms can be purchased online; however, weapons cannot be purchased that way. It’s not IKEA, nor an amusement park. In order to prepare for such a thing, you need to have the approval of the supreme leader or at least people who are close to him. A number of logical questions arise, to which Serbia must give answers.”

Responding to a question about Russia’s possible involvement in events in the north of Kosovo, with the aim of destabilizing the region, President Milanović said: “I don’t know if Russia has anything to do with the attack in Banjska, but the events in Kosovo certainly suit it. I am more surprised by Serbia, which seems to be unaware that it has lost everything it could lose in terms of the development of a nation. A healthier, more rational policy would be more beneficial to them. Serbia is certainly not contributing constructively to relations with neighbouring countries.”

In her statement to the press, the President of the Republic of Kosovo emphasized that Croatia is a major friend, ally and partner of Kosovo. “You were on our side when our survival was threatened, you support us even today when Kosovo is one of the most consolidated democracies in the region,” said President Osmani, adding that there are still forces in the region that want to return to the past.

“Kosovo is determined to continue moving forward and we are happy to have allies like Croatia. President Milanović continues to be our voice in forums where we are not present, but where we strive to be present: in NATO, in the common family of European states and in the UN, where President Milanović strongly called on all countries that have not done so to recognize the irreversible reality of the existence of an independent and sovereign state of Kosovo. I wish to thank you most profoundly on behalf of all the citizens of Kosovo,” said the President of Kosovo.

She emphasized that Kosovo views Croatia as one of its main allies, not only in the region. “We share a part of a common history, the acquisition of freedom and independence. Hundreds of Albanian citizens fought together with the citizens of Croatia in order for Croatia to achieve freedom and independence. Croatia is part of the KFOR peacekeeping mission in Kosovo where Croatian soldiers served in thirty contingents. I want to thank Croatia for its contribution to our stability and peace”, said President Osmani in her statement to the representatives of the press, adding that economic cooperation between Kosovo and Croatia is also essential.

PHOTO: Office of the President of the Republic of Croatia / Filip Glas, Marko Beljan

Përndjekja e hebrenjve nga çetnikët serbë nëpër vendbanimet shqiptare gjatë Luftës së Dytë Botërore

October 10, 2023 by s p

Dr. Sc. Qazim Namani

Instituti i Kosovës për Mbrojtjen e Monumenteve, IKMM, Prishtinë/

Mitrovica është qyteti i dytë në Kosovë, pas Prishtinës, për praninë e komunitetit hebre gjatë kësaj periudhe. Bazuar në disa burime të kohës, mendohet se në këtë qytet jetonin afër 200 hebrenj mes dy luftërave botërore. Komuniteti hebre në këtë qytet kishte një rol mjaft të rëndësishëm në zhvillimin e jetës kulturore dhe ekonomik të qytetit.

Në këtë qytet gjurmët e komunitetit hebraik, ruhen te disa objekte të banimit në pjesën qendrore të qytetit. Gjatë kësaj kohe Gjermania, Italia dhe Bullgaria i ndanë territoret e banuara me shqiptarë sipas sferave të interesit. Për interesa të ngushta politike dhe ekonomike Mitrovica, mbeti nën administrimin e qeverisë kuislinge serbe dhe ushtrisë gjermane. Në qytetin e Mitrovicës, në muajin qershor 1941 formohet Komisariati i Policisë Ushtarake të fshehtë. Në vitin 1942 themelohet shërbimi policor i fshehtë (Gestapo). Në 1942 fillon përndjekja e pjesëtarëve të komunitetit hebre në Mitrovicë, të cilët u rekrutuan dhe u vranë më pas në kampin e Sajmishtës dhe kampin e Batajnicës në Beograd. Për arrestime dhe dërgimin e hebrenjve në kampet të përqendrimit, me gjermanët bashkëpunuan disa grupe të çetnikëve që vepronin në rajonin e Mitrovicës. Një tjetër forcë bashkëpunuese për identifikimin dhe dorëzimin e komunitetit hebre në duart pushtetit nazist gjerman, është përfolur edhe roli i kishës ortodokse të qytetit. Shqiptarët dhanë kontributin e tyre duke i kaluar disa dhjetëra hebrenj nga zona e kontrollit të gjermanëve në zonën e kontrollit nga italianët.

Përndjekja e hebrenjve nga çetnikët serbë nëpër vendbanimet shqiptare gjatë Luftës së Dytë Botërore

Ndarja e sferave të interesit në mes të Gjermanisë , Italisë dhe Bullgarisë në trojet shqiptare

Në vijim të shohim si u zhvilluan bisedat në mes Gjermanisë, Italisë dhe Bullgarisë, për ndarjen e sferave të interesit, në këto treva të banuar me popullatë shqiptare.

Gjatë bisedimeve për ndarjen e sferave të interesit në territorin e Kosovës në mes të Gjermanisë, Italisë dhe Bullgarisë, u zhvilluan bisedimet prej datës 22 e deri më 24 prill 1941 në Vjenë të Austrisë.

C:\Users\Pc\Desktop\Kufiri i Shqiprise Prapashtice Guri i Pribocit.png

Vija e demarkacionit në mes të Gjermanisë, Italisë dhe Bullgarisë në Kosovë, dhe me ngjyrë të kaltër kufiri jugor i Serbisë, Prapashticë deri në Priboc

Edhe pse Hitleri i kishte premtuar Italisë, territorin e Kosovës, për interesa të ngushta politike dhe ekonomike, për shkak të minierave të Trepçës, nën kontrollin gjerman mbeti Mitrovica, me rrethinë, Vushtrria dhe Besiana (Podujeva), një pjesë e Drenicës, Obiliqi deri shumë afër Prishtinës. Po ashtu në këtë takim gjermanët e lejuan Bullgarinë që ta okupojë, territore të Kosovën Lindore, deri afër Dardanës (Kamenicës), Gjilanit, Vitisë e deri në Kaçanik. Në fund komanda superior e forcave të armatosura gjermane më 3 gusht 1941, e njoftoj komandantin në Serbi, se ishte caktuar vija e demarkacionit.

Vendimet e Qeverisë Kuislinge Serbe dhe bashkëpunimi i saj me ushtrinë gjermane

Këshilli i komisareve të qeverise kuislinge të Serbisë, më 6 gusht 1941, e nxori dekretin për formimin e qarkut të Kosovës.

Kryetar i qeverisë kuislinge serbe ishte zgjedhur Acimovic. Qarku i themeluar nga gjermanët në territoret me popullatë shqiptare, ishte në kuadër të Serbisë, por me status të veçantë, për pushtet të përbashkët në mes shqiptarëve dhe serbëve.

Komandanti i divizionit të 60-të, të motorizuar gjenerali Eberhard, më 21 prill 1941, në Mitrovicë e kishte organizuar një tubim, në të cilin e kishin ftuar edhe parinë shqiptare.

Kur plani gjerman “Final Solution” ose zgjedhja përfundimtare u përdor për herë të parë në konferencën e Vansi (Vannsee) në Berlin, më 20 janar të vitit 1942, ku ushtarakët e lartë gjerman diskutuan për zbatimin e këtij plani për vrasjen e të gjithë hebrenjve në Evropë në këtë kohë qëndrimi i shqiptarëve ndaj hebrenjve ishte human dhe i drejtë.

Njësitë ushtarake të Divizionit të 60-të, dhe të Divizionit 294, vepronin sipas instruksioneve të komandantit të prapavijës së Armatës së Dytë, gjeneral kolonelit Voltfgang Shmit-Llogan.

Më vonë me 22 prill1941, këto detyra kaluan në duart e komandantit të ri ushtarak për Serbi, gjeneral nënkolonelit Helmut Ferster.

Helmut Ferster e kishte për detyrë të udhëheq administratën ushtarake dhe administrative në tërë territorin e Serbisë.

Në atë kohë në qytetin e Mitrovicës ishte formua, Orts Komanda 1/861, si organ i administratës ushtarake.

Më 2 maj 1941 Orst Komanda, e kishte ndërruar emrin dhe e kishte bërë Krajs Komandura 86, në kuadër të Feld Komandat urës 816 e cila selinë e kishte në Uzhicë.

Krajs Komandanti i ushtrisë gjermane në Mitrovicë, më 16 maj 1941, kishte mare pjesë në këshillime me shtabin e komandantit e përgjithshëm të ushtrisë gjermane në Serbi, gjeneralin Helmut Ferster.

Krajs komandatura e Mitrovicës ishte kompetente për rrethet dhe kontrollonte territoret e Mitrovicës, Vushtrrisë, Llapit, Studenicës dhe të Dezhevës ( Tregut të Ri).

Gjermanët i filluan bisedimet, me të gjitha forcat reaksionare të komuniteteve brenda territorit të Serbisë: Të serbëve, malazezëve, boshnjakëve, shqiptarëve, folksdojçët, bjellogardistet etj.

Gjermanët në Mitrovicë, ishin pritur nga paria shqiptare në, më kryetar Xhafer Devën, kurse në Trepçë gjermanët, u pritën nga Loticistët, Foldojçerët, Bellogardistët, dhe admiruesit e tjerë të fashizmit, të cilëve ju printe drejtori teknik i minierës Gjorgje Dimitrijevic. Siç shihet në minierat e Trepçës shqiptarët ishin të përjashtuar nga çdo ndikim i udhëheqjes apo edhe punësimit, edhe pse popullate e këtyre vendbanimeve ishte me shumicë shqiptare.

Në atë kohë në minierën e Trepçës ishin të punësuar 3600 punëtor, ndërsa në qytetin e Mitrovicës, jetonin gjithsejtë 13.000 banorë të shumë kombësive si: shqiptarë, serbë, malazias, turq, romë, hebrenj e tj.

Udhëheqësit kompetent të ushtrisë gjermane (Nojhauzeni, Braumileri) etj, dhe eksponentët e tyre në minierën e Trepçë, i eksploatimin mineralet dhe pasuritë e asaj treve për nevojat e ekonomisë dhe ushtrisë gjermane. Orst Komandatura, prej 2 majit të vitit 1941, dhe Krasj komandat ura 861, si organi më i lartë i pushtetit ushtarak-administrativ të ushtrisë gjermane për Qarkun e Kosovës, i zbatonte të gjitha masat, që i urdhëronte administrate gjermane në Serbi.

Në Mitrovicë më punët informative dhe me shërbimin kontra-informativ, merrej selia e degës së shërbimit gjerman ABVER (mbrojtja), qendra e së cilës gjendej në Beograd. Organizatë tjetër informative ushtarake e cila kishte funksion ekzekutiv (bënte arrestime, hetime e tj), ishte policia e fshehtë ushtarake (Gehajmefe-LD policia)-GEP, dhe qendra e saj po ashtu gjendej në Beograd, (GEP-grupi 20).

Më 12 qershor 1941, në qytetin e Mitrovicës, formohet Komisariati i Policisë Ushtarake të fshehtë. Ky komisariat bashkëpunonte ngushtë me degën e ABVERIT, dhe i kryente urdhëratë e tij, si dhe urdhëratë e komandave ushtarake gjermane.

Organizatë e tretë informative ishte shërbimi I-C (Ajus-ce), në njësitë e ushtrisë gjermane, që vepronte edhe në terren. ABVER dhe GEP, organizuan aktivitete informative në terrenin e Mitrovicës dhe Qarkut të Kosovës në përgjithësi. Në atë kohë ende nuk ishte themeluar ekspozitura e GESTAPOS. Gesoapo u formua në muajin shkurt të vitit 1942.

Me punët policore dhe të sigurisë merrej xhandarmëria (Feld Xhandarmëria), komanda e së cilës ishte pranë Krajs Komandurës së Mitrovicës, e cila i kishte degët e saj në Tregun e Ri dhe Rashkë.

Roja kufitare doganore (Colgreneslive), krahas shërbimit kufitar doganor, kishte edhe detyra policore, dhe të sigurisë me karakter ushtarak-informativ dhe kontra-informativ. Në qytetin e Mitrovicës ekzistonte komisariati i këtij shërbimi edhe në terren.

Interesimi i gjermanëve ishte që të sigurohet rrugëtimi i lirë, drejt Beogradit dhe Serbisë qendrore, përmes luginës së lumit Ibër. Udhëtimin e lire nëpër luginën e Ibrit, gjermanët e shihnin vetëm, duke bashkëpunuar Milan Nedicin, dhe çetnikët të cilët ishin koncentruar në atë zone. Në vijim të shohim bashkëpunimin e çetnikëve me ushtrinë gjermane.

Philip Cohen në librin e tij “Lufta sekrete e Serbisë, propaganda dhe falsifikimi i historisë” dokumenton pastrimin e të gjithë hebrenjve nga bashkëpunëtorët nazist të Serbisë, i cili shkruan se ishte kryetar i qeverisë së Serbisë gjenerali Milan Nedici i cili mburrej se Beogradi është kryeqyteti i parë evropian i pastruar nga hebrenjtë.

Çetnikët u bënë aleatët më besnik të gjermanëve në Mitrovicë me rrethinë

Gjermanët në qytetin e Mitrovicës i gjetën bashkëpunëtoret e tyre, nga të gjitha komunitetet, që në ato vite jetonin në Kosovë. Si aleatin më besnik gjermanët e gjetën Kosta Milovanovicin dhe grupin e çetnikëve të tij. Vojvoda Kosta Peçanci, nën patronimin e gjermaneve shkoi në Beograd, dhe e formoi shtabin e aradheve çetnike. Siç shihet rolin kryesor për bashkëpunim me Gestapon, në qytetin e Mitrovicës e kishin dy formacionet e çetnikëve, grupi i Kosta Milovanovicit dhe ai i Kosta Peçancit.

Të gjithë komandantët gjerman me urdhër të Komandës së Lartë 65, u informuan për gatishmërinë e Kosta Peçancit, dhe çetnikëve të tij, se do ta pastrojnë territorin e kësaj zone prej komunistëve dhe kundërshtarëve tjerë të ushtrisë gjermane.

Si kudo, forcat gjermane, edhe pse kishin pushtet absolut ushtarak dhe civil, mbështeteshin te kuislingët, kryesisht në degën lokale të Policisë Speciale, xhandarmërinë, forcat e Loticit, formacionet e çetnikëve, dhe anëtarët e aparatit administrativ. Në zonën e Leskocit. mjaft aktiv ishin edhe vullnetarët e Kosta Peçanacit.

Kosta Peçanci e pranoj detyrën, se do ti pastroj territoret Prej Leskoci, Luginës së Ibrit, Kralevës, Rashkës dhe Raçës. Për këtë çështje më 17 shtator 1941, u informua edhe Shtabi i ushtrisë gjermane, Divizionit të Kosovës 717-të.Këto forca filluan aksionin me arrestime dhe pushkatime të hebrenjve në qytetet ku ata jetonin. Në Leskoc, me datën 11.12 të vitit 1941, u pushkatuan 6 hebrenj. Duke e përcjellë gjendjen e hebrenjve të Selanikut, rruga më e siguruar e shpëtimit të hebrenjve ishin tokat shqiptare drejt kufirit në zonën e kontrollit nga italianët. Zona më e siguruar dhe më e afërt për shpëtimin e hebrenjve nga këto anë ishin fshatrat shqiptare në Malësinë e Galabit.

Në këtë periudhë Xhafer Deva i mobilizoj shqiptaret për mbrojtjen e hebrenjve, brenda zonës që kontrollohej nga gjermanët. Duke e parë rrezikun disa familje hebraike nga Nishi, Kushumlia, Piroti, Vraja e Leskoci, përmes shqiptarëve arritën të kalojnë në territorin e kontrolluar nga italianët.

Më 24 prill 1942 e vizituan Mitrovicën Dr. Harolld Turner, krye shef i Shtabit Administrativ pranë Administratës ushtarake të Serbisë dhe përfaqësues i qeverisë kuislinge serbe, Millan Aqimovic. Komanda qarkore e rojës shtetërore serbe gjendej në Mitrovicë. Organizata “Zbor” vazhdoi të punoi dhe veproi në mënyrë të organizuar dhe pas pushtimit gjerman. Stevan Ilic, udhëheqës i rajonit organizativ të “Zborit” në Mitrovicë më 8 korrik 1941 e kishte vizituar sekretarin e përgjithshëm të “Zborit” në Beograd, dhe prej asaj kohe rregullisht ju dërgonte raport atij dhe Millan Nedicit për rrethana në Kosovë. Stevan Ilic u emërua shef i Qendrës Informative për Kosovë. Stevan Ilici bashkëpunonte gjithashtu edhe me Gestapon në Mitrovicë.Me këtë rast Horald Turner, ia bëri me dije xhandarmërisë shqiptare se Qarku i Mitrovicës, si territor i takon Serbisë, andaj duhet të aplikohen pa kushte, dhe vendoseshin një mëri dekretligjesh për rregullimin administrativ të Kosovës.

Kosta Peçanci dhe çetnikët e tij, duke qenë të pakënaqur, me administratën e Acimovicit, ata e formuan qeverinë kuislinge në krye më gjeneral Milan Nedicin, të cilit ju besua detyra, që të punoj me forcat e armatosura gjermane, për likuidimin e partizanëve, kundërshtarëve tjerë, dhe vendosjes së pushtetit të rregullt.

Forcat e çetnikëve të Nedicit, e morën në kontroll edhe luginën e lumit Ibër, dhe atje i zhvilluan disa konflikte me xhandarët shqiptar. Njësitë çetnike në këtë zonë i udhëhiqte Mashan Gjurovici. Gjurovici vazhdimisht i akuzonte shqiptarët, se po bëjnë presion ndaj popullatës serbe, në Leshak, Leposavic, Sllatinë, dhe Bajnsk. Çetnikët e Mashan Gjurovicit, Vaso Popovicit, Radomir Sveticit, David Popovicit, Brana Petrovicit, ishin shumë aktiv, dhe rreth vetes i tubonin serbët përgjatë luginës së lumit Ibër, tej përroit të fshatit Cerajë. Në këtë trevë u formuan edhe dy rryma tjera të çetnikëve, ajo e Drazha Mihajlovicit dhe e Kosta Peçancit.Nga këto të dhëna kuptohet qartë se lugina e lumit Ibër, ishte e kontrolluar tërësisht nga formacionet e grupeve çetnike serbe.

Gjermanët edhe Milan Nedici, në fillim të vitit 1942, dërguan forca të mëdha ushtarake në luginën e lumit Ibër, me detyrë që të sigurojnë rrugëtimin e pa penguar, për mirëmbajtjen e rrugës dhe hekurudhës, prej qytetit të Mitrovicës e deri në Kralevë. Gjermanët i jepnin rëndësi të posaçme këtij territori dhe vijave të komunikacionit.

Forcat kuislinge të çetnikëve të Milan Nedicit, që në fillim të vitit 1942, ishin shpërndarë, në Mitrovicë, Rashkë, Vushtrri, Besianë, Tregun e Ri dhe Luginën e Ibrit.

Mbrojtja doganore kufitare, përveç gjermanëve që e kishin një numër të vogël të ushtarëve, pjesa më e madhe e doganierëve ishin nga forcat çetnike të Nedicit, veç tjerash Nedici, i kishte dërguar për këtë qëllim 29 oficer dhe 658 ushtarë. Në mesin e këtyre doganierëve ishin edhe një numër i vogël nga xhandarmëria shqiptare nën komandën e Bajazit Boletinit, e të cilët trajtoheshin si pjesëtar të rojës shtetërore serbe.

Me urdhër të komandës ushtarake gjermane, xhandarmëria e forcave shqiptare, u detyrua për të ju bashkuar rojës shtetërore serbe.

Komanda e rojës qarku shtetëror serbë, për këtë zonë gjendet në Mitrovicë. Ardhja e Milan Nedicit në Mitrovicë, solli edhe disa njësi të armatosura serbe.

Organizata fashiste Lotiçiste “Zbor” e bëri arrestimin e hebrenjve në Mitrovicë me rrethinë

Kjo organizatë fashiste serbe, aktivitetin e saj kundër hebrenj ëve e kishte filluar, para Luftës së Dytë Botërore.

Sjellja ndaj hebrenjve në Serbi, ndryshoi kah fundi i viteve tridhjeta të shekullit XX, kur partia fashiste serbe “ZBOR”, e filloi fushatën e hapur anti semitike. Krye rabini Alkalaj u dëbua nga senati me 1938, ndërsa me 1939 dhe 1940 kundër hebrenjve aplikohen restrikcione të ndryshme ligjore.

Organizata serbe fashiste, Lotiçiste “Zbor”, e vazhdoi veprimtarinë e vet edhe në kushtet e okupimit nga Gjermania. Gjatë viteve1941/42, organizata fashiste serbe “Zbor” që e drejtonte Lotici, përkrahej nga një pjesë e klerit serb, i bëri listat për likuidimin e hebrenjve. Në vitin 1941 kjo organizatë serbe, ju dorëzoi gjermanëve listën e të gjithë hebrenjve që jetonin në Kosovë.

Stefan Ilici, duke mos hasur në pengesa nga xhandarmëria shqiptare, të cilët tani më nuk kishin asnjë mundësi që të kundërshtojnë, vepronte në rajonin e Mitrovicës, i pa penguar nga askush. Stefan Ilic, që ishte udhëheqës i rajonit organizativ të “Zborit” në Mitrovicë, më 8 korrik 1941, e vizitojë në Beograd sekretarin e përgjithshëm të “Zborit”, dhe e njoftoi për rrethanat e krijuara në qytetin e Mitrovicës. Prej asaj kohe Stefan Ilici, i dërgonte rregullisht raporte sekretarit të “Zborit”, dhe Milan Nedicit. Stefan Ilici u emërua shef i Qendrës Informative për Kosovën. Stefan Ilici, ishte bashkëpunëtor i Gestapos në Mitrovicë, dhe merrej me zbulimin e pjesëtareve të partizanëve dhe hebrenjve.

Qeveria serbe e Millan Nedicit në fillim të vitit 1942 i shtoi shpërblimet për informimin, zënien dhe likuidimin e kundërshtarëve.

Në luginën e Ibrit vepronte edhe aradha çetnike në udhëheqjen e Mashan Gjurovicit i cili ju drejtua Millan Nediqit me kërkesë që të ju lutet organeve ushtarake gjermane që kjo aradhe të mbetet në këtë luginë. Kjo u arrit pasi që çetnikët kishin dhënë shumë dëshmi të bashkëpunimit me gjermanët. Në prill të vitit 1942 edhe lotiqistet erdhën në luginën e Ibrit, më këtë rast organizuan një solemnitet më 26 maj 1942. Meshën e kreu në kishën ortodokse në Leshak Kleriku-Lotiqist Boshko-Haxhi-Trifunovic. Në mars të vitit 1943 u formua korpusi i dytë çetnik i Kosovës me shtatë brigada.

Gjermanët dhe Millan Nediqi dërguan qysh në fillim të vitit 1942 forca të mëdha ushtarake në luginën e Ibrit për mirëmbajtjen e hekurudhës dhe rrugës. Njësitet e Nedicit ishin shpërndarë në Mitrovicë, në Rashkë, në Podujevë, Vushtrri, dhe Novi Pazar.

Prej marsit të vitit 1942, u formua ekspozitura e Gestapos, për ti likuiduar partizanët dhe hebrenjtë, Qeveria e Milan Nedicit, në fillim të vitit 1942 i shtojë shpërblimet, për zënien dhe vrasjen e pjesëtareve të partizanëve dhe hebrenjve, ku disa prej tyre ishin mbështetur te grupet komuniste dhe ato partizane.

Qeveria e tij jepte shpërblim për likuidimin e çdo anëtari të partisë komuniste, shpërblimi u shtua prej 3000-25 000 dinarë, ndërsa për atë çetnik, që e vret prijësin e bandave të armatosura partizane, shpërblimi u shtua prej 25.000 në 100.000 dinarë. Vrasësit e komunistëve merrnin edhe disa shpërblime tjera, dhe për çetnikët sigurohej me garanci, fshehja e emrave të tyre. Pas ofrimit të këtyre kushteve, çetnikët filluan aksionin, për arrestimet e kundërshtarëve të ushtrisë gjermane

Arrestimet që i bëri Gestapoja, në maj të vitit 1942, i solli dëm lëvizjes sepse Gestapo arrestoi 44 anëtar të lëvizjes, 24, prej tyre ishin anëtar të PKJ, kurse 14 anëtar të LRKJ.

Vojvoda Mashan Gjurovici, në një nga letrat që ja kishte dërguar Kosta Pecancit, lavdërohej se si i kishte depërtuar në kampin e qëndrimit në qytetin e Nishit, një grup prej 28 partizanësh. Çetnikët merrnin paga prej Qeverisë së Millan Nedicit, në mënyrë që ata ta ruanin rrugën automobilistike dhe hekurudhën që kalonin nëpër luginën e lumit Ibër. Milan Nedici në fillim të vitit 1942, e gradoi vojvodën Mashan Gjurovicin, duke i dhënë edhe gradën e kapitenit të klasit të dytë.Nga këto burime tani më bëhet e qartë se të gjithë hebrenjtë e zonës së Nishit, të cilët u kapën nga grupet çetnike, u dërguan në kampin e Sajmishtës, në Beograd.

Disa qindra hebrenj nga Mitrovica u depërtuan në kampin e Zemunit, e pastaj në Bergen-Belsen. Bazuar në këtë të dhënë nga Muzeu i Zagrebit, në Kosovë thuhet se ka pas 550 hebrenj, prej tyre janë vrarë 210 ose 38,2%. Nga kjo e dhënë kuptojmë se bëhet fjalë për vrasjen e 210 hebrenjve, shifër kjo që qarqet e ndryshme sllave, u orvatën që këtë të keqe të ju veshin shqiptarëve. Shtohet pyetja në këtë shifër a u përfshinë hebrenjtë nga Mitrovica me rrethinë, që në atë kohë këto territore, ishin brenda kufijve të Serbisë.

Nga të dhënat e cekura më lartë mundë të pohojmë se edhe nëse është bërë kjo vrasje dhe dorëzim i hebrenjve, këtu nuk kanë dorë shqiptarët, sepse me shumë shembuj konkret dëshmohet virtyti i shqiptarëve dhe sakrifica e tyre për shpëtimin e hebrenjve.

Shtohet pyetja a thua fati i 210 hebrenjve ishte vepër e forcave çetnike që vepronin në Mitrovicë dhe rrethinë të cilët në atë kohë bashkëpunonin me forcat gjermane. Kjo bënë të mendohet se këta hebrenj ishin nga Serbia të cilët u penguan që të hyjnë në Kosovë nga kolaboracionistet serb, duke i kthyer prapë në Serbi-Zemun për ti dërguar pastaj në kampin e Bergen Belzenit, sigurisht se shqiptarët nuk i dërguan në Zemun as prej Zemuni në kamp për vrasjen e tyre. Kjo çështje kërkon një studim të hollësishëm për të kuptuar realitetin dhe fatin e këtyre 210 hebrenjve që studiuesit sllav, e veçanërisht ata serb u orvatën që këtë të keqe të ju veshin shqiptarëve të Kosovës.

Nga dokumentet e kohës dhe të mbijetuarit e hebrenjve që kishin qenë në kampin e Prishtinës, kuptojmë për sjelljen humane dhe korrekte të ushtarëve Italian dhe shqiptarëve të Kosovës të cilët bënë çmos që hebrenjtë nga ky kamp të dërgohen në Shqipëri.

Kur në vitin 1942 gjermanët urdhëruan kapjen e hebrenjve në Kosovë, autoritetet shqiptare i urdhëruan hebrenjtë që të shkojnë në Shqipëri. Rreth 500 hebrenj sa ishin në Kosovë në atë kohë kaluan në Shqipëri, të cilët u vendosën në Berat, Krujë e vende tjera. Prenk Uli që kishte qenë sekretar i Prefekturës së Prishtinës gjatë Luftës së Dytë Botërore njihet si shpëtimtari më i madh i hebrenjve në Prishtinë, këtë e dëshmoi Josif Levi i cili kishte qenë rabin hebraik në Prishtinë kur thotë se Prenk Uli me trimëri të pa shoqe i shpëtoi 52 hebrenj.

Vrasja e tre tregtarëve më të njohur të Mitrovicës në Leshan

Aradhet çetnike filluan që të vrasin edhe pjesëtar të komuniteteve tjera, por më shumë bëri jehonë vrasja e tre tregtarëve shqiptar, më të njohur të Mitrovicës, të cilët u vranë në Leshan. Ky rast i detyroj gjermanët që të hulumtojnë rastin dhe të kërkojnë largimin e çetnikëve nga ajo zonë, dhe të kalojnë në Serbinë Perëndimore.

Për këtë rast Mashan Gjurovici, i drejtohet me një letër Milan Nedicit, duke ju lutur që të intervenoj, pranë administratës ushtarake gjermane, që ai me çetnikët e tij të mbesin në luginën e lumit Ibër.

Mashan Gjurovici në letrën e tij kishte shkruar. Çetnikët e kësaj aradhe kanë bërë çmos për këtë trevë, për ti likuiduar partizanët e kundërshtarët tjerë të ushtrisë gjermane, që çetnikët e tij bashkë me ushtrinë gjermane, kanë dhënë plotë dëshmi të bashkëpunimit. Prezantimet tendencioze të shqiptarëve për çetnikët para trupave gjermane, është e pa saktë shkruan ai, sepse në këtë pjesë ku vepronte aradhja ime deri më tani, nuk ka ndodhur asnjë gjë e pa pëlqyeshme për gjermanët.

Pas ndërhyrjes së Milan Nedicit, forcat e çetnikëve të Moshan Gjurovicit mbesin edhe më tutje në luginën e lumit Ibër.

Forcat gjermane së bashku me çetnikët që vepronin në atë zonë, duke i kërkuar kinse vrasësit e tre tregtarëve më të njohur të Mitrovicës, në fshatin Belluq, kishin zënë hebrenj dhe qytetar tjerë robër, të cilët i mbajtën disa muaj në burgun e Mitrovicës, pastaj i internuan në kampet e përqendrimit, ku shumica prej tyre u likuiduan.

Përqendrimi i çetnikëve në luginën e lumit Ibër

Siç shihet pas këtyre ndërhyrje dhe arrestimeve me ndihmën e çetnikëve, të cilët duke i shërbyer ushtrisë gjermane, çetnikët u konsoliduan mire për të qëndruar edhe më tutje në luginën e lumit Ibër. Bashkëpunimi në mes të ushtrisë gjermane, dhe formacioneve çetnike dhe ushtarake të Nedicit u shtuan.

Përveç kësaj po në prill të vitit 1942, në luginën e Ibrit, erdhën edhe lotiçistët me armatën e tretë vullnetare nën komandën e kapitenit Jovan Kragujac. Kjo aradhe pasi erdhi në Leshan, ia fali kishës ortodokse një kambanë të madhe pasi më 26 maj 1942, e organizoj një miting të madh. Meshën e kishës në këtë rast e kreu kleriku lotiqist, Boshko Haxhi Trifunoviqi, dhe pas meshës foli edhe kapiteni Jovan Kragujac, pas tij e morën fjalën inxhinieri Dragutin Jakshiqi dhe Mlladen Vuçkovici, vullnetar. Kjo aradhe serbe e ardhur si përforcim në Leshan, i kishte 341 ushtarë, ku 18 prej tyre ishin angazhuar në polici.

Në këtë periudhë gjermanët, konstatuan se administrata gjermane, me ndihmën e qeverisë kuislinge serbë të Milan Nedicit, ishin forcuar mjaftë, dhe nuk kishin nevojë të madhe që të bashkëpunojnë me aleancën e lidhur më çetnikët e Drazha Mihajlovicit dhe me komunitetet tjera që jetonin në Mitrovicë. Pas këtij bashkëpunimi me ushtrinë gjermane, çetniket i forcuan radhët e tyre, dhe filluan organizimin e organizatave çetnike në vendbanimet ku me shumicë jetonte popullata shqiptare.

Është me rëndësi të dihet se gjermanët në luginën e lumit Ibër e kishin sjellë edhe një korpus me ushtarë rus, për ta siguruar hekurudhën dhe komunikacionin nëpër luginën e lumit Ibër, në një gjatësi prej 98 km, prej Zveçani e deri në Ushçe, përgjatë rrugës u ndërtuan 66 bunker me betonarme, dhe në këtë korpus mbrojtës rus ishin të mobilizuar 1.100 ushtarë. Garnizoni i çetnikëve i kishte 685 vetë, me ta ishin edhe njësitë e rojës shtetërore serbe, si dhe korpusi i vullnetarëve serb. Të gjitha këto forca e kishin për detyrë që të sigurojnë komunikacionin dhe të pengojnë depërtimin e ushtrisë partizane, prej Sanxhaku në Serbi.Në fakt gjithë ky numër i ushtarëve serbë, rusë dhe gjerman, e kishin në kontroll të plotë këtë zonë, dhe e pengonin çdo bashkëpunim dhe lidhje të shqiptarëve të Tregut të Ri me shqiptarët e Mitrovicës përmes luginës së lumit Ibër.

Marrëveshjet e Nedicit me gjermanët dhe krijimi i formacioneve të para partizane kundër gjermanëve

Në këto rrethana gjermanët i bënë disa marrëveshje me shkrim me çetnikët e Nedicit. Komandanti i ushtrisë gjermane gjeneral Feld Marshali Maksimilija Fon Vajks, në një nga urdhëratë e vet shkroi: Në këtë situatë që gjendemi, duhet të rishqyrtohen ofertat e çetnikëve. Ai gjithashtu urdhëroi që të nder prehen të gjitha format e propagandës kundër lëvizjes çetnike.

Në frymën e këtyre marrëveshjeve në mes majorit të korpusit të çetnikëve Vojsllav Llukacevicit, dhe ushtrisë gjermane, ishte paraparë lufta e përbashkët me ushtrinë gjermane në shumë qytete e mes tjerave edhe në qytetin e Mitrovicës.

Në vitin 1942, në Mitrovicë dhe rrethinë, kishin filluar që të formohen edhe celulat e para, kundër formacioneve çetnike dhe ushtrisë gjermane. Një numër i anëtarëve të partive që e kundërshtonin okupimin gjerman, u burgosën, disa prej tyre së bashku me hebrenjtë u depërtuan në kampe të përqendrimit, ndërsa disa edhe u vranë. Nga burimet e shkruara të kohës mësojmë se pas burgosjes në muajin maj të vitit 1942, ndër të burgosurit ishte edhe Kryetarja e Këshillit të Rrethit të Organizatës së Grave në Mitrovicë, Silvira Tomazini, e cila pas qëndrimit prej rreth 3 muaj në burgun e Mitrovicës, më në fund pushkatohet.

Agjenti më i dalluar i Abverit në trevën e Mitrovicës, ishte Konstantin Plavsici, i cili vepronte kundrejt zonës italiane të pushtimit dhe agjenturës britanike. Prej dokumenteve gjermane, është bërë e ditur se Konstantin Plavsici, ia kishte dorëzuar Abverit në Mitrovicë, një pjesë të madhe të informative për numrin, udhëheqësit, dhe vendet ku gjendeshin aradhet partizane që vepronin në rajone të ndryshme të Shqipërisë. Siç shihet agjenturat e çetnikëve serb, në vitin 1942, kishin arritur të vepronin edhe brenda territorit të Shqipërisë.

Formimi i korpuseve çetnike brenda kufijve të Shqipërisë

Në vijim ofrojmë të dhëna, rreth shtrirjes dhe organizimit të korpuseve çetnike, brenda kufijve të Shqipërisë, duke i organizuar radhët e veta në tërë territorin e Kosovës së sotme e Shqipërisë.

Komandanti i korpusit të parë çetnik në Kosovë, kapiten Jovan Milladinoviqi, më 11 nëntor e urdhëroi kapitenin Zhivorad Zhika Markovicin, që të shkoi në terren në rrethet e Mitrovicës, Vushtrrisë, dhe Llapit për të formuar organizata çetnike. Ai në pranverë të vitit 1943, ia kishte kthyer një telegram Komandës Supreme duke shkruar, se është shumë i lumtur, që atij ju besua detyra për organizimin e çetnikëve në trevat e Kosovës.

Korpusi i dytë çetnik i Kosovës u formua në muajin mars të vitit 1943, në Llokovicë afër Leposaviqit, korpusi i katër i çetnikëve formohet me 7 shtator, për trevën e Dukagjinit, e cila i numëronte 120 vetë. Komandant brigade për këtë trevë ishte caktuar Radovan Role Vulici.

Brigada e çetnikëve të Mitrovicës, përbëhej prej anëtarëve të Keserovicit, dhe komandant i saj ishte caktuar Zarija Radovanovici. Brigada që vepronte në lumin Ibër në atë kohë, ishte nën komandën e Mihajlo Zekicit. Grigada e çetnikëve që u themelua në dhjetor 1943, në qytetin e Pejës, komandohej nga Milosh Petrovici. Brigadën e çetnikëve të Sharrit e udhëhiqte Bogdanovici, komandant në brigadën e çetnikëve të Graçanicës ishte caktuar Vaso Zokici, ndërsa brigadën e çetnikëve të Drenicës e udhëhiqte komandant Makarija Llazarovici.

Në vitin 1943, shihet qartë se çetnikët i kishin themeluar brigadat edhe në të gjitha zonat me popullatë shqiptare brenda zonës së Italisë, që në atë kohë ishin bashkuar me trojet shqiptare dhe quheshin Shqipëri. Nga këto burime shihet qartë se të gjitha trevat e Kosovës si ato që ishin në kontroll të gjermanëve por edhe ato në kontroll të italianëve ishin mbuluar me rrjetin e organizuar të forcave çetnike të Serbisë.

Korpusi çetnik i Kosovës në vitin 1943 ishte bërë ndër më të mëdhenjtë në Serbi, dhe deri në atë kohë i kishte mobilizuar 1700 vetë. Çetnikët në rrjetin e tyre i tubonin njerëzit, që kishin formim shovinist, dhe që nxisnin aspirata për vrasjen dhe shpërnguljen e shqiptarëve.

Shtabin e përgjithshëm të korpusit të çetnikëve, përveç komandantit Zhika Marinkovicit, e përbënte edhe togeri i xhandarmërisë së Mitrovicës Miorad Popovici, si krye shef i shtabit dhe majori Dragolub Radovici nga Toplica, si zëvendës komandant i korpusit të çetnikëve.

Gjatë kësaj periudhe, oficer informativ ishte zgjedhur Lluka Radonjici, ish shef i stacionit hekurudhor në qytetin e Mitrovicës, e i cili punonte me këmbëngulje për të siguruar sa më shumë njerëz, për punë informimi në Mitrovicë, dhe vende tjera në Kosovë.

Pranë shtabit të çetnikeve ekzistonte edhe shërbimi propagandistik, radiostacioni, itendantura dhe gjyqi special ushtarak. Nga këto të dhëna kuptohet qartë se në territorin e Kosovës së sotme, gjatë vitit 1943, formacionet e çetnikëve e kishin në duart e veta tërë situatën në terren.

Këto formacione të çetnikëve, së bashku me ato që ishin themeluar në Maqedoninë e sotme, në vitin 1944, u bashkuan me forcat partizane jugosllave, dhe bënë masakra të tmerrshme ndaj popullatës së pa mbrojtur shqiptare.

Raportet e ushtrisë gjermane me shqiptarët e Mitrovicës dhe Sanxhakut

Në vijim të shohim qëndrimin dhe raportet e shërbimit informative gjerman, me popullatën shqiptare të Kosovës, dhe asaj të Sanxhakut, që me ndarjen e sferave të interesit kishin mbetur brenda kufijve të Serbisë.

Me 21 prill 1941, në Mitrovicë, u bë marrëveshja e përfaqësuesve shqiptarë, me divizionin 60 të këmbësorisë gjermane dhe formohet xhandarmëria shqiptare nën komandën e kapiten Pajazit Boletinit, dhe u vendos shkalla e lartë gjyqësore.Gjyqi i qarkut të Mitrovicës, përfshinte gjyqet e rretheve në Tregun e Ri, Vushtrri e Podujevë.

Në gusht të vitit 1941, formohet organizata “Lidhja Popullore Shqiptare”, kryetar zgjidhet Rexhep Mitrovica. Kjo organizatë veproi në dy drejtime: hapjen e sa më shume degëve në vendbanimet shqiptare dhe hapjen e shkollave për ta arsimuar rininë shqiptare. Kjo organizatë bënte propagandë për të ju bashkuar Shqipërisë.

Në Mitrovicë u formuan shoqëritë kulturore artistike si “Skënderbeg”. “Terik”, etj. Në korrik të vitit 1941, hapet shkolla në gjuhën shqipe, dhe parashihej hapja e 48 shkollave fillore në gjuhën shqipe, dhe kishte nevojë për 104 mësues.Shkollat fillore në gjuhën shqipe u hapën edhe në Pazar të ri, Vushtrri e Podujevë.

Në muajin mars 1943, shërbimi informative gjerman e mbajti një mbledhje në Sjenicë, në të cilën morën pjesë Xhafer Deva dhe Hasan Zvizdici, me që rast u vendos që të formohet çeta e nëntë e regjimentit të katërt të Divizionit të Blinduar “Brandenburg”, në të cilin u angazhuan 80 vetë. Çeta u formua në Rashkë e pastaj u plotësua në qytetin e Vushtrrisë. Shumica prej anëtarëve të çetës ishin boshnjak, që ju bashkangjitur edhe një numër i vogël i shqiptarëve. Pjesëtarët e kësaj çete merreshin me punët informative dhe aksione me diversantë. Deri në shkurt të vitit 1944, kjo qetë veproi në Sanxhak dhe në Serbi.

Pas formimit të Lidhjes së Dytë të Prizrenit me datën 16-19 shtator 1943, me qëllim që të mbrojë viset shqiptare të çliruara edhe pas kapitullimit të Italisë. Kryetari i Komitetit Qendror të Lidhjes së Dytë të Prizrenit, Bedri Pejani, në fund të muajit mars të vitit 1944, ia dërgon një letër Hitlerit, me kërkesë për armatosjen e shqiptarëve të Kosovës, dhe kërkojë ndihmën e Gjermanisë për çlirimin e të gjitha viseve shqiptare të pushtuara nga sllavët. Bedri Pejani kërkojë që në prill të vitit 1944, të formohet një divizion “SS” me vullnetar shqiptar.

Po ashtu Oliver Jens Schmit, shkruan se në fillim të vitit 1944, u themelua Divisioni SS Skandërbeg, por veprimi i të cilit ishte i kufizuar. Divizioni kishte fuqi të dobët ushtarake, andaj më shumë u mor më depërtimin e 281 hebrenjve nga Kosova. Në këtë rast shihet qartë se Schmit i referohet librit të Pavle Dzeletovic Ivanovit, libër ky i porositur nga qarqet jugosllave anti shqiptare, për ta mohuar kontributin e shqiptarëve për shpëtimin e hebrenjve gjatë Luftës së Dytë botërore.Nga burimet e mëvonshme u vërtetua se të dhënat në librin e Ivanovit nuk kanë bazë të qëndrueshme shkencore, por janë shkrime të pa sakta dhe propaganduese të Milorad Vavicit, që u botuan në vitin 1983.

Ky është vetëm një shembull se një historian serioz, duhet të jetë shumë i matur, kur shkruan pa fakte të verifikuara, për tiparet dhe virtytet e një populli të huaj.

Akuzat se shqiptarët e Kosovës, i dorëzuan hebrenjtë te ushtarët gjerman nuk qëndrojnë, sepse në terren hasen shumë raste kur shqiptarët e Kosovës e rrezikuan edhe familjen e tyre për shpëtimin e hebrenjve. Këtë e dëshmojë edhe vet Xhafer Deva, Rexhep Mitrovica dhe shumë shqiptar tjerë nga Kosova që kaluan për detyrë në Tiranë.

Këta shqiptar nga Kosova që e morën në dorë qeverisjen e Shqipërisë të asaj kohe, po të kishin qenë ndjekës të hebrenjve, këtë do ta bënin edhe në Tiranë, dhe qytetet tjera të Shqipërisë së sotme, asnjë hebre nuk do të mbijetonte në Shqipëri, dhe Shqipëria do të radhitej bashkë me shtetet tjera të rajonit si vende ku u bënë përndjekjet e hebrenjve. Përkundrazi, këta edhe kur vepruan në Kosovë e Serbi, u treguan human dhe mbrojtës të hebrenjve, tani këtë respekt ndaj hebrenjve e treguan edhe në Shqipëri.

Pas kapitullimit të Italisë Shqipëria u pushtua nga gjermanët por ë gjithë hebrenjtë u strehuan te fshatarët shqiptar. Shqipëria doli nga lufta e dytë botërore si i vetmi vend evropian që kishte më shumë çifut se para lufte.

Bashkëpunimi i Drazha Mihajlovicit me ushtrinë gjermane

Pas kapitullimit të Italisë, ushtria gjermane hyri në territorin e Shqipërisë. Gjermani e formoi qeverinë e re në Tiranë. Xhafer Deva dhe Rexhep Mitrovica, ishin caktuar të jenë pjesë e kësaj qeverie. Pas kalimit në Tiranë, të këtyre figurave të njohura nga Mitrovica, popullata shqiptare e rrethinës së Mitrovicës, dhe e Sanxhakut mbetën nën kontrollin e ushtrisë gjermane dhe formacioneve çetnike. Ky ishte rast i volitshëm për çetnikët që të fillojnë aksionet e tyre kundër popullatës së pa mbrojtur shqiptare.

Pas kapitullimit të Italisë, njësit gjermane, pjesëtar të korpusit të vullnetarëve të rrethit, dhe Drazha Miahajlevici me çetnikët e tij, morën pjesë së bashku me ushtrinë gjermane në luftime, kundër partizanëve.

Qëndrimi i Drazha Mihajlovicit, dhe çetnikëve të tij, ishte pastrimi i territoreve veriore, duke i vrarë dhe larguar shqiptarët nga vendbanimet e tyre. Drazha Mihajlovici deklarohej kundër hakmarrjes personale, dhe insistonte se vetëm hakmarrja kolektive dhe e organizuar do të arrinte efektin e qëllimeve të tij.

Drazha Mihajloviçi dhe formacionet tjera të çetnikëve, natën e Bozhiqëve të vitit 1943, pikërisht më datën 5 dhe 6 të muajit janar 1943, forcat serbo-çetnike i vranë dhe masakruan 9200 shqiptarë të pafajshëm, ndërsa me dhunë i detyruan të shpërngulën nga vendlindjet e tyre edhe 32 000 banorë tjerë me origjinë shqiptare. Kjo masakër është kryer me bekimin e Kishës Ortodokse të Serbisë. Korpuset çetnike kryen një prej krimeve më të rënda, gjatë Luftës së Dytë Botërore në këtë pjesë të Gadishullin tonë. Të mbijetuarit e Masakrës së Bihorit u detyruan të konvertohen me dhunë. Vajzat e reja dhe gratë e mbetura pa burra, u skllavëruan për nevojat e batalioneve çetnike.

Këto krime të rënda, që çetnikët i kryen kundër popullatës së pafajshme shqiptare, nuk penguan bashkëpunimin e çetnikëve me ushtrinë gjermane.

Në fillim të vitit 1944, Korparmata e Dytë e Çetnikëve të Kosovës, ndër më të mëdhatë në Serbi

Korparmata e Dytë e Çetnikëve të Kosovës, në fillim të vitit 1944, kishte mobilizuar një numër të vullnetarëve diku midis 1500-1700, dhe hynte në radhën e Korparmatave më të mëdha në Serbi.

Çetnikët në Mitrovicë lëviznin lirshëm, dhe zhvillonin shantazhe e propaganda, madje edhe merrnin nga qytetarët ndihma material. Në fund të muajit prill 1944, komandanti i Korparmatës së Dytë të çetnikëve të Kosovës, Zhika Markovici, ju drejtohet serbëve të Vushtrrisë dhe Mitrovicës, që me datën 6 maj, ditën e Shën Gjergjit të dalin në malin e Kopaunikut (Albanikut), për ta dhënë betimin e mbretit për atdheun. Në tekst të betimit ithtarët e lëvizjes çetnike, u zotuan se do të luftojnë dhe do të hakmerren, për Kosovën, Rrafshin e Dukagjinit, Drenicën, Kollashinin, Lebanën dhe Ibrin.

Pas këtij betimi Ratko Krivokapici, i cili ishte zgjedhur komandant i brigadës fluturuese çetnike në Sanxhak, bëri masakrime të mëdha të popullatës myslimane në atë trevë.

Korparmata e Dytë e Çetnikëve të Kosovës, në vitin 1944, haptas bashkëpunonte më ushtrinë gjermane, dhe mori pjesë aktive në luftime përkrah ushtrisë gjermane.

Në një telegram të shërbimit informativ gjerman, të datës 13 prill 1944, thuhet se Zhika Markovici, komandant i Korparmatës së Dytë të Kosovës, është i gatshëm që me 4000 ushtar të vihej nën komandën gjermane. Siç shihet Korparmata e Dytë e Çetnikëve të Kosovës, në vitin 1944, në prill të këtij viti, ishte shumë aktive dhe kishte bashkëpunim të plotë me ushtrinë gjermane, andaj nuk përjashtohet mundësia që ndonjëri nga aksionet e kryera të çetnikëve kundër hebrenjve të ju vishen shqiptarëve.

Si përfundim, duke u bazuar në burimet e shkruara, por edhe nga numri i hebrenjve, që shpëtuan gjatë Luftës së Dytë Botërore, ne si popull mund të krenohemi me qeveritë e kohës, sepse po të kishin në programin e tyre ndjekjen e popullatës hebraike, në takat shqiptare nuk do të mbijetonte asnjë qytetar hebre. Në disa burime serbe shqiptarët e Kosovës akuzohen për arrestimin e disa hebrenjve në Prishtinë, nga divizioni SS Skandërbeg, gjatë vitit 1944. Nuk përjashtohet mundësia të ketë pasur ndonjë rast, por shqiptarët nuk kishin kurrfarë kompetence, të udhëhiqnin aksione të tilla, dhe nuk kishin komandë të plotë në asnjë veprim, pasi që ky divizion, ishte themeluar në muajin prill të vitit 1944. Për mbrojtjen e hebrenjve, padyshim se ka merita të mëdha edhe qeveria e Rexhep Mitrovicës.

Murteza Studenica në librin e tij “Shqiptarët dhe Hebrenjtë” shkruan: Kur gjermanët kishin kërkuar listën e hebrenjve që jetonin në trojet etnike shqiptare, dy hebrenj lider të komunitetit hebraik, z. Kohen dhe z. Jakoel shkuan në Ministrinë e Punëve të Brendshme të Shqipërisë dhe kërkuan mbrojtje. Ekzistonte një marrëveshje midis gjermanëve dhe Xhafer Devës, se gjermanët nuk duhet shumë të përzihen në punët e brendshme të qeverisë. Këta dy hebrenj u takuan me Xhafer Devën, ishin të shqetësuar se ky do ti dorëzonte në Gestapo (Geheim Stat Polizei-Policia Sekrete Gjermane). Xhafer Deva për befasinë e këndshme të këtyre dy hebrenjve, refuzoi që ti dorëzonte listat e emrave të hebrenjve, që gjendeshin në trojet etnike shqiptare. Mjekët dhe gjykatësit shqiptar nga Kosova i dërgonin hebrenjtë qoftë për mjekim apo për ta kryer burgun në Shqipëri , me të vetmin qëllim shpëtimin e tyre.

Kur nazistët i kërkuan listat e hebrenjve më 1943, qeveria shqiptare kundërshtoi ti dorëzonte ato. Populli shqiptar pa dallim feje ju dha strehë, bukë, mbrojtje dhe bëri që asnjë prej tyre të mos bëhej pre e holokaustit.

Në Maj 1945, Komiteti i hebrenjve të Jugosllavisë i drejtohet me përshëndetje Qeverisë Demokratike të Shqipërisë ku thuhet: “Kur hebrenjtë e Jugosllavisë, Polonisë, Gjermanisë” etj., shuheshin me gaze e mjete hekuri nga nazifashistet, pa dallim, burra, gra, e fëmijë, në Ballkan ishte një popull që u ngrit mbi çdo teori racore dhe mbi qytetërimin perëndimor, popull hero dhe mikpritës i Shqipërisë…Në historinë e kësaj lufte do të mbetet i shënuar një popull i vogël, por bujar e heroik, populli shqiptar, i cili do të shënohet ndoshta i vetmi, nga të gjithë popujt e pushtuar të Evropës, që pengoi dhe ndaloi shfarosjen dhe ndjekjen e hebrenjve.

Shkolla Shqipe “Mësonjëtorja” në Brescia të Italisë

October 10, 2023 by s p

Monda Mara/

Me emocionet e fillimit, nisëm ditën e djeshme kursin e mësimit plotësues të gjuhës dhe kulturës shqiptare, në shkollën shqipe “Mësonjëtorja” Brescia. Të pranishëm në çeljen e vitit të ri shkollor 2023 – 2024, nxënës, prindër, mësues, të ftuar të ndryshëm, si dhe Pietro Ghetti, consigliere comunale Comune di Brescia.

Jemi të lumtur që këtë vit këtij kursi të gjuhës shqipe, por edhe njohjes së zakoneve, traditave, kulturës sonë, i shtohen nxënës të rinj, me dëshirën dhe kuriozitetin për të mësuar më tepër rreth prejardhjes së tyre shqiptare. Gjithashtu trupës sonë pedagogjike i është bashkuar edhe një mësuese e re, Matilda Troka.

Mirëseardhjen nxënësve ia uroi, koordinatori i shkollës Ahmet Bendo. Ai theksoi rëndësinë që ka gjuha shqipe në formimin e identitetit tonë kombëtar. Ndërsa mësuesit e kësaj shkolle, pasi u prezantuar përpara të pranishmëve, theksuan rëndësinë e bashkëpunimit shkollë – prind, si çelës në mbarëvajtjen e këtij misioni.

Pietro Ghetti, përfaqësues i arsimit në Comune di Brescia, në përshëndetjen e tij, përgëzoi mësuesit dhe koordinatorin për përkushtimin dhe gadishmërinë për t’iu mësuar këtyre nxënësve gjuhën amtare.

Në mbyllje një nga veprimtaritë më të pëlqyera për nxënësit tonë, vallja popullore, uli siparin e kësaj ceremonie të shkurtër.

Suksese nxënësve të të gjitha shkollave shqipe në mërgim dhe u shtofshin sa më shumë këto kurse të gjuhës dhe kulturës shqiptare!