Archives for November 2023

Çfarë shkruan Edith Durham për origjinën e shqiptarëve dhe karakteristikat dalluese, bujarinë, trimërinë dhe besën

November 15, 2023 by s p

Përgatiti: Albert Vataj/

….“Pasardhës të arianëve të parë ardhacakë dhe të ilirëve, trakasve apo epirotëve të kohëve klasike, shqiptarët janë raca më e vjetër në Evropën Juglindore. E njëjta ndarje e përcaktuar mirë, e cila e copëzoi vendin që moti mes mbretërive të Ilirisë dhe të Molosisë mund të gjendet sot në lumin Shkumbin (rruga Via Egnatia, arterie e madhe romake ndërmjet Lindjes dhe Perëndimit), duke i ndarë dy pjesët kryesore të popullatës.

Por, përkundër dallimeve mes tyre në religjion, dialekt dhe institucione shoqërore, shqiptarët gjithmonë kanë mbajtur një racë – si veçanti të vetëdijes kombëtare dhe qartas janë dalluar nga racat e tjera të Gadishullit Ballkanik”.

“Rreth vitit 600 para erës sonë ata u pushtuan dhe mbase u ndikuan gjerësisht nga keltët, nga veriu. Nga ky trung kelto – ilir ka prejardhjen shqiptari modern. Kështu, ai është banori më i vjetër i Gadishullit Ballkanik dhe fakti se ai ka mbijetuar pushtimin dhe sundimin e njëpasnjëshëm të romakëve, bullgarëve, serbëve e turqve dhe mbeti shqiptar, dëshmon mjaftueshëm ndjenjën e tij të fuqishme kombëtare. Asnjë pushtues nuk ka pasur sukses në kredhjen e tij”.

Ai është zakonisht artizan i shkathët dhe punon në mënyrë industriale. Gati e tërë prodhimtaria e qëndistarisë së bukur nga ari e Ballkanit është vepër shqiptare. Kostumi madhështor i Oborrit të Malit të Zi ishte krijimtari e rrobaqepësve shqiptarë. Shumica e argjendarëve të Ballkanit, gjithashtu, janë shqiptarë apo me prejardhje shqiptare. Dhe, mjaft e çuditshme- siç thotë Mis Durhami – shumica e formësimeve artistike që akoma bëhen nga ata u përngjajnë ornamenteve të gjetura në varreza parahistorike, sa që së bashku shkathtësia dhe stolia duket se janë trashëguar nga ilirët e lashtë. Ajo pastaj vazhdon duke pohuar se pastërtia shtëpiake e shqiptarit mund të jetë shembull për shumë të tjerë.

-“Kishat dhe xhamitë së bashku mund të gjenden në qytetet më të mëdha. Meqë turqit kishin pushtuar Shqipërinë në fund të shekullit XV, shqiptarët vite me radhë kërkonin ndihmë nga Evropa e krishterë dhe posaçërisht nga Venediku. Askush nuk erdhi dhe në shekullin XVIII Islami filloi të përhapej në Shqipëri ashtu sikur edhe në trojet e tjera të Ballkanit. Por shqiptarët e vënë racën para religjionit dhe të krishterët me myslimanët u bashkuan të luftonin turqit për pavarësi. As që është myslimani shqiptar fanatik”.

….“Meqë shqiptarët e krishterë të jugut i takojnë Kishës Ortodokse, një peshkop grek këtu madje njëherë kishte shkishëruar gjuhën shqipe dhe priftërinjtë thoshin se ishte e padobishme të lutej në shqip meqë Krishti nuk e kupton atë. Nga ana tjetër, turku e dënonte me pesëmbëdhjetë vjet burgim çdokënd i cili ligjëronte apo botonte në gjuhën shqipe të ndaluar.

-Por shqiptari i patundshëm i botonte librat e tij jashtë vendit dhe i fuste brenda fshehurazi me vështirësi dhe rrezik. Shqiptari mësoi dhe mbeti shqiptar. Kur kishte mundësi ai i kryente studimet në Vjenë apo Paris. Shumë studentë u arsimuan në Robert College nga amerikanët”.

NDJENJA E ATDHEDASHURISË NJË PËRBËRËS THEMELOR I ESESË SË FAIK KONICËS “MALLI I ATDHEUT”

November 15, 2023 by s p

Dr. Gëzim Puka/

Vështrim semiotik

Ndërsa merr në dorë veprën e plotë të Konicës, lexuesit nuk i shpëton dot nga vëmendja një prozë e shkurtër poetike e titulluar “Malli i Atdheut”. Në analizën e këtij teksti duhet të merret në konsideratë e ashtuquajtura semiotikë e pasioneve. Brenda“Mallit të Atdheut” të Konicës nuk mund të mos ndihej prania e një teprie pasionale, e cila ngulitet thellë në sistemin semantik të këtij teksti. Në këtë prozë, të cilën do ta citojmë më poshtë të plotë, përpos nyjëtimit në nivel tingullor poetik, kemi edhe një shtresë kuptimi që përpara se të strukturohet, përmban logjikën e vazhdueshmërisë të asaj që quhet ndjenjë dashurie për atdheun.

Studiuesi semiotik Gianfranco Marrone, në librin “Trupat shoqërorë – Proceset komunikuese dhe semiotika e tekstit”, shprehet: “Ndjenja nga ky këndvështrim, nuk duhet kuptuar si një përbërëse irracionale e përvojës njerëzore që i kundërvihet arsyes, as si një gjendje pasive sjelljeje që i kundërvihet veprimit. Krejt ndryshe nga ç’mendohet duke u vendosur në një nivel të thellë të kuptimit, ndjenja ka dinamikat e veta, të cilat, duke u investuar shoqërisht e kulturalisht gjenerojnë si arsyen, si veprimin, ashtu edhe pasionin”.

Duke u nisur nga skema e Marrones për tekstin e Konicës “Malli i Atdheut” mund të kemi:

Ndjenja e atdhedashurisë

1.Përmasa njohëse në tekst:“Kur vete njeriu, i lirë e i vetëm, larg atdheut – viset era, ndryshimi i zakoneve, ëmbëlsia e udhëtimit e njëmijë gjëra që vihen re ndër popuj të huaj, të gjitha këto ta përgëzojnë zëmrën e të bëjnë jo ta harrosh Shqipërinë, po të mos vejë tek ajo aq dendur mendja. Më tutje, si ngopen sytë së pari ndryshime, gazi shuhet pak nga pak. S’ di ç’ të mungon, s’di se ç’të duhet”.

2.Përmasa pragmatike: “Një hije trishtimi ta mbulon fytyrën; e, pikë së pari herë-herë, mbastaj më dëndur e më në fund shpesh e pothuaj kurdo e kudo, kujtimi i prindërve, i miqve e i shokëve, kujtimi i dheut ku u lindëm e u rritëm, ku qajtëm foshnja e ku lozëm djem, kujtimi i atyre maleve larg të cilëve nuk rron dot mirë një shqiptar, kujtimi i kombit, që, megjithë ca të liga që ka, është kombi ynë, e më tepër kujtimi e dëshira e etja e gjuhës sonë ta shtërngojnë e ta dërrmojnë me të vërtetë zemrën”.

3.Përmasa pasionale: “Ah, malli i Shqipërisë, malli i atdheut të dashur, i shenjtë madh e dashuri e shenjtë, kush është ai shqiptar që s’e ka pasur në dhe të huaj! Duhet të jesh jashtë Shqipërisë, e të jesh larg, për të kuptuar se ç’forcë e ç’bukuri të ëmbël ka për veshët kjo fjalë: Shqipëri! Ajo më e zbrazura letër, ajo fjala më e vogël, na sjell, kur vjen nga Shqipëria, një gaz të parrëfyeshëm, se na sjell si një copë të atdheut…”

Ky teskt na sugjeron që ndjenja e atdhedashurisë të shihet si pasion në formën e parakushtit për shenjim dhe logjikisht i paraprin gjenerimit të kuptimit pozitiv për vendin e lindjes. Kështu ndërtohet fusha kuptimore ku pozitivja: “… kujtimi i prindërve, i miqve e i shokëve, kujtimi i dheut ku u lindëm e u rritëm, ku qajtëm foshnja e ku lozëm djem, kujtimi i atyre maleve larg të cilëve nuk rron dot mirë një shqiptar, e më tepër kujtimi e dëshira e etja e gjuhës sonë ta shtërngojnë e ta dërrmojnë me të vërtetë zemrën. Ah, malli i Shqipërisë, malli i atdheut të dashur, i shenjtë madh e dashuri e shenjtë, kush është ai shqiptar që s’e ka pasur në dhe të huaj! ” i paraprin negatives: “… kujtimi i kombit, që, megjithë ca të liga që ka, është kombi ynë,”; ku dashuria për atdheun: “Ah, malli i Shqipërisë, malli i atdheut të dashur,” i kundërvihet refuzimit të tij: “i lirë e i vetëm, larg atdheut – viset era, ndryshimi i zakoneve, ëmbëlsia e udhëtimit e njëmijë gjëra që vihen re ndër popuj të huaj, të gjitha këto ta përgëzojnë zëmrën e të bëjnë jo ta harrosh Shqipërinë, po të mos vejë tek ajo aq dendur mendja.”; ku e bukura: “…kujtimi e dëshira e etja e gjuhës sonë ta shtërngojnë e ta dërrmojnë me të vërtetë zemrën.” i kundërvihet së shëmtuarës:“…kujtimi i kombit, që, megjithë ca të liga që ka”.

Programi rrëfimtar i Subjektit – Konica, mërgimtari shqiptar: “…viset e ra, ndryshimi i zakoneve, ëmbëlsia e udhëtimit e njëmijë gjëra që vihen re ndër popuj të huaj, të gjitha këto ta përgëzojnë zëmrën e të bëjnë jo ta harrosh Shqipërinë, po të mos vejë tek ajo aq dendur mendja” i kundërvihet Objektit me vlerë – atdheut, Shqipërisë: “Duhet të jesh jashtë Shqipërisë, e të jesh larg, për të kuptuar se ç’forcë e ç’bukuri të ëmbël ka për veshët kjo fjalë: Shqipëri! Ajo më e zbrazura letër, ajo fjala më e vogël, na sjell, kur vjen nga Shqipëria, një gaz të parrëfyeshëm, se na sjell si një copë të atdheut…”.

Prej këtij teksti buron vetëdija se mekanizmat kuptimorë, që prodhojnë pasionin e krenarisë për atdheun dhe e ndërkallin tek ky diskurs, janë në thelb të njëjtë me ato që gjenden në përmasën pragmatike dhe njohëse, por të vrojtuar në një tjetër perspektivë, në atë të Faik Konicës, i cili e ndërfut në këtë lloj proze në nivel të së thënës si shkrim, por për ta tejmbarsur me pasionin e krenarisë për atdheun në nivel të thënies, për ta poetizuar si ese.

Ka një lloj pështjellimi modal tek “Malli i Atdheut”.

Në librin e sipërcituar Gianfranco Marrone shprehet: ““Makina” e modalitetit, sigurisht që është e para që priret të ndërtojë konfigurime pasionale – të duash, të duhet, të mundesh, të dish- që nga njëra anë, përcaktojnë të bërët e aktantëve (kompetenca modale) dhe, nga ana tjetër, shtypin (ngarkojnë), investojnë qenien e vetë këtyre aktantëve (ekzistencë modale) duke u artikuluar dhe mbivendosur ndryshe mes vetes”.

Konfigurimi modal tek kjo ese mund të shihet nga dy këndvështrime të ndryshme. Nga njëra anë kemi perspektivën e veprimit, ku Subjekti (Faik Konica, mërgimtari shqiptar) vë në jetë një program ndarjeje nga Objekti me vlerë (Atdheu) dhe është i pajisur me një të duash dhe të mund të bësh, domethënë mund të emigrosh.

Nga ana tjetër, pikërisht, kur projektohet ky program veprimi, që do të thotë largimi nga atdheu, kemi perspektivën e pasionit të atdhedashurisë, ku vetë subjekti (Konica, shqiptari) është i pajisur me një të duash të jesh i bashkuar me objektin me vlerë (atdheun), që ndiqet më pas nga një mund të jesh në atdhe, mund të dish të jesh shqiptar.

Modalitetet e qenies së autorit Faik Konica në këtë tekst të shkurtër nuk janë gjë tjetër veçse ulje-ngritje apo konfigurime pasionale. Kombinimi i një të duash të bësh Shqipërinë një vend parajse, me një nuk mund të bësh asgjë për të, pasi e tillë është gjendja e atdheut, nga këndvështrimi modal, mund të kuptohet si një të duash të jesh i bashkuar, por që nuk e realizon dot. Ky mosrealizim provokon pasion, mall dhe dëshpërim. Ndërsa ajo që bën më pas autori, është se ai e transferon modalitetin nga një të duash personale e subjektit në një të duhet që ka për qëllim ruajtjen e një sistemi vlerash shoqërore, që kanë të bëjnë me atdheun, Shqipërinë, dashurinë për të. Kjo ndjenjë sigurisht nuk është vetëm e Faik Konicës domethënë e subjektit. Krenaria për Shqipërinë, si pasion, varet edhe nga modaliteti apo ndjenja të mund të jesh një shqiptar i mirë, qoftë edhe larg atdheut.

Pështjellimi modal në këtë diskurs eseistik është një përbërës i rëndësishëm i subjektivitetit dhe e gjejmë jo vetëm tek aktorët (shqiptarët e mërguar) që shprehen në tekst, por edhe tek vetë e thëna (eseja) që shfaq ndjenjën e krenarisë dhe atdhedashurisë. Tek ky tekst i Konicës nuk është e vështirë të vësh re pasurinë apo tejkalimin me pasionin e krenarisë dhe atdhedashurisë, të cilat bëhen mbizotëruese. Aktantët e komunikimit – thënësi dhe thëniemarrësi – përmes këtij teksti tejmbushen me pasionet që parakuptohet se i provon aktanti kolektiv – mërgimtari mitik shqiptar. Marrëveshja e vërtetësisë dhe e ndjeshmërisë tek proza poetike“Malli i Atdheut” është një marrëveshje që lidhet mes thënësit dhe thëniemarrësit (publikut). Ajo bazohet tek ndarja e të njëjtit pasion për atdheun, thënë ndryshe, tek një ekzistencë modale e përbashkët.

Përfundimisht, eseja “Malli i Atdheut” e Faik Konicës është një thurje e mundimshme që krijohet prej përpjekjes për të motivuar thëniemarrësin – shqiptarin dhe thënësin – autorin me të njëjtat kombinime modale: të duash, të duhet, të mundesh dhe të dish të jesh një shqiptar i mirë.

Violetta Berisha kryetarja e Bashkisë Fairview viziton Vatrën më 18 Nëntor 2023

November 15, 2023 by s p

Violetta Berisha kryetarja e Bashkisë Fairview, Bergen County në New Jersey do të zhvillojë një vizitë në Federatën Pan-Shqiptare të Amerikës VATRA ditën e Shtunë, datë 18 Nëntor 2023 ora 1 PM.

Takimi zhvillohet në Selinë Qëndrore të Vatrës në adresë: 2437 Southern Blvd, Bronx, NY 10458.

Ftohet komuniteti dhe media që të marrin pjesë.

120 vjetori i shkollës së parë shqipe në Iballë

November 14, 2023 by s p

Nga Dr. Zekri Palushi (MD), Australi, 14 Nandor, 2023/

Iballja, vendlindja e T’Lumit Fran Mirakaj, me një krenari, dhe madhështi të veçantë, festoj 120 vjetorin e hapjes së shkollës së parë shqipe, e në të njejtën kohë, inaguroj pagëzimin e rrugës Iballe – Fushë – Arrëz, me emrin ‘’Rruga Fran Miraka’’.

Për mua pesonalisht, dhe gruan time Tina, vizita e kohëve të fundit, që patëm në Iballe, ishte me të vërtetë, një eksperiencë e veçantë, dhe mallëngjyese, aq më tepër, kur kemi rreth 28 vite, që jemi larguar nga Shqipria.

Ndërsa unë kisha qenë vetëm një herë në Iballe, gruaja ime, Tina, s’kishte qenë as një herë, në këtë vend ku kishte lindur gjyshi, si dhe nana e saj, Agia, me dy motrat, Dilën dhe Filen.

Gjatë rregjimit komunist, gjithçka ishte e vështirë, dhe ç’do gja shihej me dyshim, prandaj edhe lëvizjet ishin mjaft të kufizume, dhe shpesh të rrezikshme, -sidomos për ata me ‘’Biografi të Keqe’’, që në përgjithësi konsideroheshin edhe armiq të pushtetit popullor. Një prej këtyre ‘armiqve’, ishte edhe gruja ime, Tina. Prandaj, ajo s’kishte guxuar ta vizitonte Iballën, shtëpinë e gjyshit të sajë, Të Lumit Fran Miraka, që ishte pushkatuar nga rregjimi polpotjan, i mega-kriminelit sadistik, Enver Hoxhës, për ‘krimin’ e besimit në fenë Katolike, dhe mos-mohimin e Krishtit.

Le të kthehemi përsëri tek udhëtimi jonë, nga Tirana, për në Iballe.

Dikur, gjatë rregjimit komunist, kur ‘’Lufta kundra Rehatisë Personale, ishte Objektivi Kryesorë i Partisë së Punës’’ për ta ndërmarrë këtë udhëtim, duhej të mendoheshe mirë, megjithse distanca s’ka qenë më shumë se 170 km, rruga ishte mjaft e keqe, dhe tejet e lodhëshme. Ajo kalonte në terrene të thyera, dhe mjaft të rrezikëshme, që sherbente edhe si një rrugë ‘strategjike’, (siq komunistve u pëlqente ta quanin)! -Makinat lëviznin mjaft rrallë, dhe ishin shumë të vjetra, të keq-mbajtura, dhe aspak të sigurta. Duhej të ishe me fat, për të arritur në kryeqytet, dhe anasjelltas, shëndosh e mirë, dhe brenda ditës.

Por ne, kësaj here, rrugtuam në një komfort të plotë, dolëm nga një trafik, në të vërtet kaotik, por të mirë-organizuar, në brendësi të Tiranës, dhe pas pak kilometrash, morëm autostradën (Rruga e Kombit). Një rrugë e mirë, -që gjatë gjatësisë saj, anash rrugës, ishin ndërtuar mjaft lokale pushuese, dhe stacione karburantesh moderrne.

Në zonën e Fanit, dolëm nga autostrada, për të ndjekur rrugën, që shumë shpejt, na qoj në Fushë-Arrëz. Aty u ndalëm pak, pimë nga një kafe, dhe pastaj, vazhduam udhëtimin tonë, drejt destinacionit.

Sigurisht që edhe segmenti rrugorë, Fushë-Arrëz -Iballe,s’ishte ma si më parë, gjithçka kishte ndryshuar, rruga ishte zgjëruar, dhe shtruar gjithkund me një asfalt cilësor. Kjo rrugë, rreth 36 km., në kohën Enver-Hoxhiane, do t’ju merrte 3-4 orë, ndësa tani, ne hymë në Iballe, për 40 minuta!

Asht pikërish kjo rrugë, në të cilën ne po ecim, që nesër do të pagëzohej me emrin: RRUGA FRAN MIRAKA, ndërkohë, tabelat me këtë emër tashmë ishin vendosur në disa pika të kësaj rruge, -një gjë që na befasoj, -por edhe na dha shumë emocione positive, ndërkohë që Tinës, po i rridhnin lotët.

Sigurisht, që mbrritja në iballe, ishte tepër eksituese, dhe mjaft mallëngjyese, sidomos për Tinën, e cila, siq thashë edhe më parë, -po vinte këtu për herë të parë, dhe përveç mallit, fantazisë, kurjozitetit, dhe deshirës që e kishin ndjekur gjatë gjithë jetës për të vizituar vend-lindjen e nanës, dhe gjyshit të saj. Ajo s’kishte kujtime të lidhura me këtë vend, ndërsa mua mu ngjallën disa kujtime, nga vizita ime, në vitin 1991.

Ishim në fushatë elektorale, kur unë isha kryetari i Degës së Partisë Demokratike, për rrethin e Pukës, e njëherësh, edhe kandidat për deputet. Për këtë arsye, mora pjesë në një miting, nga ato që organizoheshin në atë kohë. Ishin mbledhur mjaft njerëz, megjithse, frika nga komunizmi hala ishte e gjallë, dhe e fortë. Militantizmi komunist jo vetëm që nuk ishte shuar, por vazhdonte, me aktivitetet e tij bullëzuese, dhe kërcnuese. Ata, me çdo kusht, dhe mjet, përpiqeshin që frikën jo vetëm ta mbanin gjallë, por edhe ta intensifikonin. Qëllimi i tyre, ishte që të shkaktonin sa më shumë pa-siguri, frikë, dhe konfuzion tek njerëzit.

Në këtë aspet, ata nuk më kursyen as mua, tentuan të prishnin mbledhjen, të krijonin rrëmujë, të na intimidonin, dhe t’na kërcnonin, se do të përmbysnin makinën, që ishte në përdorimin tim.

Këto kujtime mu ndërprenë sapo arritëm në Iballe, në këtë bukuri natyrore, të shtrirë, si një fushë gjigande futbolli, që natyra e kishte rrethue me aq mjeshtri, me male të gjelbërueme, me kodra të buta, të zbukurume me një hije të spektrit të mrekullueshëm të ngjyrës jeshile, e që vende-vende, kishin filluar të konkuroheshin nga ngjyrat e vjeshtës, -duke e shëndrruar atë, në një të verdhë-në-të kuqe!

Pas pak momentesh, makina jonë u ndalu para një godine lluksoze, që ishte një hotel-restorant, ndërtuar në zemër të Iballës!

Kjo godinë na befasoj, si me karakterin e sajë arkitektonik, ashtu dhe me ambjentet e sajë të brendëshme, të punuara, mobiluara, dhe dekoruara me një cilësi të lartë, -që komplementoheshin edhe me një sherbim tepër mik-pritës, një guzhinë të nivelit kulinar, dhe pasterti shembullore. Befasi ishte edhe hoteli bashkëngjitur, me dhomat e tij lluksoze, që pa asnjë ekzagjerim, përmbushte standartin 5-yjor, të klasifikimit internacional!

Ky kompleks mbante emrin ‘’Bujtina L’’, dhe ishte investimi i punës, mundit, dhe djersës së një Iballsi shumë të suksesëshëm, Lazër Mëhillit.

Le të kthehemi përsëri tek agjenda e këtij eventi, pra, festimi i 120 vjetorit, të shkollës së Iballës, e para shkollë, e hapur në veri, dhe nga shkollat e para, në Shqipërinë e asaj kohe. Siq thashë edhe më sipër, ky aktivitet,i mirëorganizuar, ishte rrezultat i një pune kolosale disamujore, të një grup-njerëzish, kryesisht Iballas, të drejtuar nga një tjetër biznesmen Iballas, tepër i suksesëshëm, Dedë Maluta, drejtues i Kompanisë ‘’JUNIK’’ shpk, me bazë në Shëngjin të Lezhës.

Deda, si një nga ish-nxanësit e shkollës së Iballes, kishte marrë përsipër që ta organizonte këtë event, dhe të përballonte shumicën e shpenzimeve të tij, ku përfshiheshin: restaurimi i shkollës, kthimi i njërës prej dhomave të saj në museum, dhe paisja e këtij muzeumi me stenda të veçanta, në të cilat do të pasqyrohej jeta, puna, dhe historia në përgjithsi, e krejt krahinës së Iballes.

Të nesërmen, me 28 Tetor, heret në mëngjez, në oborrin e madh të kësaj shkolle, në pjesën anësore të tij, Iballësit, kishin ekspozuar prodhimet e tyre bujqësore, blegtorale, dhe artistike.

Po heret në mëngjez, kishte filluar një simpozium, ku personalitete të ndryshme shkencore, përfshi këtu edhe ish-ZV. Kryeministrin demokrat, me origjinë Iballas, Profesor Rexhep Ukën, diskutonin punimet e tyre.

Më vonë, Presidenti I Rrepublikës së Shqipërisë, Zoti Bajram Begaj, inaguroj pagëzimin e rrugës, me emrin e Të Lumit Fran Miraka, dhe më pas, të pranishmit, patën rastin të vizitonim ambjentet e kësaj shkolle, tashma të restauruar me shumë kujdes. Në korridorin e sajë, ishte vendosur një bust i mrekullueshëm, i Frrok Kol Pematit, emri i të cilit, i ishte dhënë kësaj shkolle. Sigurisht që këtu duhet të përmendim edhe vizionarë të tjerë, e patriot, si Kol Zezajn, Vocërr Prel Mehmetin (Mirakaj), Kol Nik Alia, dhe Palush Pjetri, për të cilët, është folur gjatë në simpoziumin e mëngjezit.

Në muret e korridoreve të shkollës ishin ekspozuar mjaft punime të bukura arti në pikturë, me tematika të ndryshme, të hedhura në tellaje, nga piktor mjaft të talentuar, që kishin shkuar ditë më pare, në Iballe, për të paraqituur në veprat e tyre, aspekte të ndryshme të ksaj treve.

Nga korridori i katit të dytë, hymë në dhomën-muzeum, ku stenda e pare i kushtohej Te Lumit Fran Miraka, që pasoheshin nga shumë stenda të tjera ku paraqitej historia, kultura, dhe personalitetet e ndryshme, kontribues, jo vetëm në jetën e iballes, por edhe atë, të nivelit kombëtar.

Ndërkohë, grupe të ndryshme të muzikës, dhe të valleve, me shumë solist të njohur, përfshi të madhin Shkëlzen Jetishi, (me origjinë nga Iballa), argëtuan gjatë gjithë kohës publikun e shumtë pjesmarrës.

Dhe më vonë, këtë aktivitet, e përshëndeti edhe Zoti Bajram Begaj, si dhe ish kryeministri i Kosovës me origjinë Iballas, dhe deputet në detyrë, Ramush Haradinaj.

Përshëndetje pati edhe nga shumë të tjerë, -por unë këtu po veçoj atë të gruas time, Tinës, përshëndetja e së cilës, preku thellë, jo vetëm ndjenjat, shpirtin, dhe zemrën e sajë, por nga fundi i kësaj përshëndetje, shumë-kush ishte i përlotur, përfshi edhe ish-legjendarin e UÇK, Ramush Haradinaj, i cili, herë pas here, drejtohej nga ne, dhe i thonte Tinës: ‘’Oj mbesë, m’ke ba me qajt’’!

Prandaj, edhe unë po e mbylli shkrimin tim, për ti lënë pak vend tekstit të sajë përshëndetës:

Të dashur, MIQ, të pranishëm në ktë event të shenuar!

Sot, ndjehem mjaft e emocjonume, e privilegjume, dhe tepër e nderume, që, si mbesa e Fran Mirakës, të ndodhem këtu, n’mes njerëzve ma të shtrenjtë, ma të dashur, dhe ma të mirë në botë, Iballsve dajve të mi!

Fillimisht dua që ne emrin tim, të familjes time dhe në veçanti të nanës time Ages, t’ju përshëndes të gjithëve, dhe ti përcjelli falenderimet ma të përzemërta, dhe mirënjohjen ma të thellë, ORGANIZUESVE të këti eventi mjaft të randsishëm historik, jo vetëm për Iballen, dhe rrethin e Pukës, por për të gjithë Shqipninë.

Unë s’do t’flas shumë, sepse, arsya për t’cilën ne jemi mbledhë ktu, dhe vetë tematikat e këtij eventi, të pasqyruara në stendat e këtij MUZEUMI, do të flasin jo vetëm sot, -por edhe në të ardhmen, ata do të flasin, e t’ju tregojnë brezave që do të vinë, miqve të ndryshëm, e vizitorve të HUAJ, se Iballja, megjithse një zonë e thellë, dhe e largët, me bijët e saj të nderuem, e patriot, si Frrok Kol Pematin, Kol Nik Alinë, Palush Pjetrën, Padër Zef Mesin, dhe Vocërr Prel Mehmetin (Mirakajn) -qysh në vitin 1903, e kishin kuptu mjaft mirë se edukimi asht një nga elementët ma të randsishëm, në luftën për të drejtat njerëzore, dhe se, ky edukim, mund të përdorej si një armë e fuqishme, për t’ndryshu, jo vetëm Iballen, por edhe të gjithë kombin tonë.

Dhe në të vërtetë, kështu ndodhi, kjo ishte shkolla e parë që u hap në veri, dhe një nga shkollat e para, të hapuna, në Shqipninë e asaj kohe, një shkollë që e futi Iballen, në hartën e Arsimit Kombëtar, dhe ngriti edhe ma nalt emrin, dhe prestigjin e këtij vendi, dhe kësaj zone, që tash e mbrapa, do të njifej jo vetëm për trimni, burrni, e bujari, por do të njifej edhe për dituni.

Asht pikërisht kjo shkollë, ku mësun, dhe u edukuen qindra Iballas, asht pikërisht kjo shkollë që pregatiti studen për shkollat e larta të asaj kohe, dhe vazhdon, e do të vazhdojë të pregatisë student për universitete të ndryshme, Brenda, dhe jasht vendit.

Asht pikërisht kjo shkollë, nga ku dolën personalitete të nderur në fushën e shkencës, artit, e kulturës, dhe mbi të gjitha, asht bash kjo shkollë, ku mori mësimet e para, edhe gjyshi im, I lumi Fran Miraka, këtu mori mësimet e para edhe nana ime Agia, me motrat e saj, Dilën, dhe Filen, dhe mbi të gjitha, kjo asht shkolla, ku baba im i mrekullueshëm, Frrok Gjoka, (dritë past aty ku asht), ka punuar si mësues, rreth viteve 1955.

Pra, asht Iballa, ky vend fisnik, që lindi njerëz patriot, e atdhetar, asht kjo iballe, që lindi shumë pesonalitete të tjera, për të cilët, do të flitet në këtë event, -por mbi të gjitha, -ashtë Iballa, ky vend i bekuem, ku lindi edhe gjyshi im, i lumi, Fran Mirakaj, -që kulçedra e kuqe komuniste, ja mori jetën, në mënyrën ma barbare, bash n’lule të rinisë së tij, veç pse besonte e mbronte fenë e Krishtit. Kështu, Ai e la gjyshen time, Prenë Aliajn të ve, e n’pikë të hallit, me 3 vajza, tashma jetime, kur nana ime, Agia, ishte veçse 6 mujshe.

Gjyshi im I mirë, u arrestue, -jo pa qëllim, bash në Natën e Krishtlindjeve.

Ndërkohë që po e nxirrnin nga shpia, (ku nuk u kthye ma kurrë), edhe pse i lidhur me zingjirë të shternguar mirë, i drejtohet grues së tij fisnike, Prenës, duke i thanë: ‘’mos u mërzit, se ty ka me t’ndihmue Krishti, me i rritë kto fëmij’’.

Unë nuk po ju marr ma shumë kohë, sepse shumë prej jush, e dinë se ç’far ka heqë familja jonë, e në të vërtetë, të gjithë Mirakajt, gjatë atij rregjimi gjakatar komunist, por s’mund të la pa ju tregue se dje, ndërsa po vinim për në Iballe, -pashë se gjatë rrugës ishin vendosur tabelat me emrin e gjyshit tim: ‘’Rruga Fran Mirakaj’’, kjo qe mjaft e pa-pritur, dhe në të vërtetë, më ringjalli dhimbje të thella, që mu perzien me shumë emocione kënaqësie, dhe krenarie. Emocione që u bane edhe ma të fuqishme sot, kur Presidenti i Rrepublikës, Zoti Bajram Begaj, me zbulimin e pllakës, zyrtarizoj pagëzimin e Rrugës Iballe Fushë Arëz, që tash e mbrapa, do të quhet ‘’Rruga Fran Mirakaj’’.

Po kështu, një efekt të veçantë, krijoj jo vetë tek unë, por edhe tek të gjithë vizitorët, ishte edhe një stendë, mjaft e kompletume, kushtuar gjyshit tim të mirë, që organizuesit e këtij eventi, e kishin vendosur bash në fillim të muzeumit. Aty flitej shkurtimisht për jetën e gjyshit, por mjaft interesante ishin edhe një fjalim i shkurtër, i Senatorit Jonathon Duniam, në Senatin e Australisë, si dhe një artikull i shkruar nga pastori Australian, Campbell Markham, botuar në një gazetë australiane ‘’Corner Post’’, ku flet për jetën, torturat, dhe pushkatimin e të Lumit Fran Miraka.

Edhe një herë, duke falenderuar nga zemra, me një mirënjohje te veçantë, organizuesit dhe të gjithë ata që kanë kontribuar për realizimin e kësaj inisiative mjaft të çmuar, po e mbylli përshëndetjen time me disa vargje të kangës, kushtuar kti martiri të demokracisë, dhe katolocizmit botror! “….,

Frani jot nuk paska vdekë, n’rrugë t’shejtnimit asht tuj ecë, brezat tjerë që do të vinë, për Fran Pjetrën do të ndijnë,

shejt atëherë ai do t’jetë, do ti luten njerëzit krejt, n’festa, n’gzime, e në halle, shen Fran Pjetra rrnon n’Iballe’’.

Zoti ju ndihmoft ju, Iballen, rrethin e Pukës, dhe t’gjithë Shqipninë.

Nga Dr. Zekri Palushi (MD) , Australi, 14 Nandor, 2023

Comment

FIGURA VIGANE E SKENDERBEUT

November 14, 2023 by s p

Idriz Lamaj/

Në veren e vitit 1977 u mbushen 115 vjet qekur poeti dhe shkrimtari i njohur maqedon, Grigor Perliçev, kurorëzoi veprimtarinë e tij letrare me një poemë të shkelqyer historike prej afër 3800 vargjesh. Poema mban titullin “Skenderbeu” dhe ka ngel e panjohur deri me 1950, kur dorëshkrimi i saj, origjinal në gjuhën greqisht, iu dorëzue Bibliotekës Shtetërore “Vasil Kollarov” në Sofje të Bullarisë.

Edhe pas zbulimit të këtij dorëshkrimi me rëndësi të veçantë, kaloi një kohë e gjatë derisa i hyri punës serioze, shkrimtari i njohur bullgar, Hristo Konov, i cili bëri përkthimin e parë të kësaj vepre në gjuhën bullgare. Më vonë, vepra në vetvete zgjoi kureshtje për përkthim edhe te studiuesit e kritikës letrare maqedone, në republikën e Maqedonisë në Jugosllavi.

Me këte vepër të rrjedhshme poetike, e cila provon qendresën heroike dhe rritjen historike të Kombit shqiptar me Skenderbeun në krye, Grigor Perliçev mori pjesë në konkursin për poemën më të mirë në gjuhën greqisht, me 1862.

Por, “…plot nëntdhjetë vjet mbeti i panjohur fati i kësaj poeme, e plotë një shekull brendësia e sajë…”, shkruen paraqitësi dhe përkthyesi i poemës në bullgarishtë, Hristo Konov.

Një shkrimtar tjetër bullgar, kritiku dhe letrari i njohur Aleksander Milev, njohës i thellë i jetës dhe veprave të Perliçevit, në një koment që i bëri poemës “O Armatollos”, e cila fitoi çmimin e parë në një konkurs letrar me 1860, lenë për të kuptur se poema “Skenderbeu” nuk e fitoi çmimin në konkursin e vitit 1962 për arsye politike. Poema “O Armatollos”, njëra prej veperave poetike më të përsosura letrare të Perliçevit, bënë fjalë për Serdarin e njohur maqedonas, Kapidanin Kuzman, të cilin e vranë kaçakët e Gegërisë.

Dy kritik dhe përkthyes të njohur maqedon, Gregori Stalev dhe Mihail Petrusevski (ky i fundit thonë se ka bë një përkthim dinjitoz të poemës “Skanderbeu” në gjuhën maqedone), shkojnë edhe më larg.

Të dytë mendojnë se poemen “Skenderbeu”, poeti e paraqiti në konkurs në një kohë jo të favorshme, sepse në atë kohë, kleri shovenist i Kishës greke “…bënte propagandën e deshprimit për helenizimin e të gjithë Ballkanit…”. Prandej, një vepër e tillë si kjo (është fjala për poemen “Skenderbeu”, IL.), jo që ishte e pamundur të fitonte çmimin e merituar, por “ishte e pamundur të shihte dritën e botimit”. (Shih: Greogri Stalev, Grigor Perliçev “Serdarot”, Misla, Skopje 1973, kapitujtë, “Perliçev vo svoeto vreme” , dhe “Makedonija vo vremeto na Perliçev”).

Sidoqoftë, zbërthimi i kësaj çështje kërkon një studim të veçantë shkencor. Sepse, bullgaro-maqedonët që janë marrë me komentimin e kësaj vepre kanë bërë edhe “punën” e tyre politike. Asnjëri nuk na thotë: Çfarë e shtyri Perliçevin të merret me botën shqiptare? Në çfarë rrethanash është shkruar poema “Skenderbeu”? Si dhe nga e njofti Perliçevi popullin shqiptar dhe pse kishte aq dashuri e respekt për Skenderbeun?

Fundi i fundit, kjo dihet nga të gjithë: Grigor Perliçev lindi me 1831, u rritë, jetoi dhe vdiq (me 1893) në qytetin e Ohrit të Shqipërisë Etnike, ku masa dërmuese e atij qyteti ishin shqiptar.

Tani, le të shohim në vija të përmbledhta përmbajtjen madhështore të poemës në fjalë. Që në fillim, ashtu si këngtarët në këngët tona popullore kreshnike, poeti i tërhjek vrejtjen lexuesit, të përcjell me vemendje secilen lëvizje të ngjarjeve, të cilat zhdërvillen si vargoj, njëra pas tjetrës.

Ky poet gjeni, i paisur me mësimet e poetëve mjeshtër të klasicizmit bizantin, nuk e len lexuesin pezull, përkundrazi, në vargun e dytë, në fillim të poemës e cila është afër 3800 vargjesh thotë:

“Po bëhem gadi t’iu kendoj për t’famshmin Skenderbeg”.

Dhe, kështu e fillon këngën e tij me një hyrje të gjatë. Kjo hyrje e gjatë, e gjall dhe e gërzhitshme, pasohet me këngën e parë e cila përputhet historikisht me jetën dhe gjendjen e heroit tonë – me levizjet energjike të Skenderbeut, me vendosmerinë e shqiptarve –“zmiata luta” – shlliga të idhta, dhe me trimrin e kapidanëve, aleat të Krytrimit të Krujës.

Nga një herë, ndjenjatë shpirtërore të poetit dhe relacioni i njohjes së tij me realitetin historik, duket se zbutin e vargun poetik:

“Filloje ti këngën e muzës gojëmbel, virgjiresh”,

por papritmbas, aty përaty e urdhëron muzën nevrikisht:

“Këndoj ata trima që tashi kanë me u përlesh”.

Me elemente homerike, me vargje të rrjedhshme 15 rrokshe, pa i dhënë rëndësi rimës, poeti na sjell në ball të 20 mijë ushtarëve turq Ballaban Pashën, para mureve vigane të Kështjellës së Krujës.

Por, sa arrinë ushtria turke, akoma pa u vendosur nëpër çadratë plisverdha, komandanti i tyre, satrapi renegat Ballaban Pasha, e nis korierin e tij, Eminin, për në Kështjell të Krujës, me i dërgue Skenderbeut dhuratat dhe me marrë hetime mbi pozitën strategjike të fortifikatës legjendare të Krujës.

Mbrenda mureve të Kështjellës, Emini pritetë bujarishtë nga sherbyesitë. Ai mbetet i mahnitur nga pritja e shqiptarëve në një lloj ceremonie fetare ku ishte edhe Skenderbeu me shokët dhe miqët e tij. Pas ceremonisë, Prijsi Shqiptar (kryeheroi i poemës), me anën e Dimkos i dërgon Ballaban Pashës “dhuratat” e veta: Drapnin, kazmën dhe umin e parmendës jetike, që t’i sjell në mend rrjedhen e gjakut të tij.

Nga qendrimi i Skenderbeut, Ballaban Pasha tërbohet prej inatit. Në mënyrën më mizore, duke e ngulur në hu, e mbyt Dimkon e shkret, megjithëse këshilltari plak i Ballabanit u përpoq t’ia mbronte jetën duke i thënë: “Është turp dhe falimentim politik me e vra të dërguarin e Skenderbeut në besë”. Këtë krim të pandërgjegjshëm e mbështeti edhe Jakubi, krahu i djathtë i tij. Ai me fjalë fyese hidhet kundër këshilltarit të mençur osmanli. Në atë ndërkohë ia beh në kamp të ushtrisë turke perç-gjati Sinan, i cili përngjet në një gogol të llahtarshëm. Atë e kishte dërguar Sulltani si pararoje kundër Krujës. Sinani i tregon Ballabanit për masakrimin e tmerrshëm të ushtrisë së tij, në ndeshjen e përgjakshme me shqiptarët, ku kishte pësuar disfatën e plotë. Sinanit në fushën e betejës i kishte mbet edhe i vëllai.

Me një fines prej poeti mjeshtër, Përliçevi përshkruan fatkeqsinë e ushtrisë turke, tronditjen dramatike të shpirtit të Sinanit dhe zemrimin e pakufi e të çmendur të Ballabanit. Ballabani vendos qysh në agim të sulmoj me të gjitha forcat e veta Krujen e Skenderbeut.

Sipas poemës, muzgu i mbrëmjes bjenë përtokë, ushtria turke është në dieni të plotë që të nesërmen porsa të shkrep dielli, të gjithë si një trup i vetëm do të hidhen mbi muret e trasha të Kryeqytetit të Arbëris. Megjithëse duket një farë shqetësimi në fytyratë e tyre të zbehta si gëlqere, shihet edhe një lloj optimizmi për “fitoren e sigurtë”. Numëri i madh i ushtrisë dhe oficerët trima me Ballabanin në krye i japinë zemër dhe shpresë edhe ushtarit më frikacak.

Në tjetrën anë, mbrenda Kështjellës të Krujës të rrethuar me mure dhe hendek, mbretëron qetësia, nuk shihet asnjë shqetësim. Skenderbeu ka shtruar një darkë madhështore, me mish të pjekur në hell dhe verë të kuqe, për aleatet e vet. Në darkë është i pranishëm edhe Emini i cili përpiqet me i mbush mendjen Skenderbeut dhe kapidanëve të tjerë për vendosmërinë dhe suprioritetin e ushtrisë turke.

Sipas versionit të poetit, ende pa mbaruar darka, njëri prej besnikëve të Skenderbeut, tregon publikisht për vrasjen e shemtuar të Dimkos nga Ballabani. Eminit i dridhet zemra, i zgurdullohen sytë dhe i zbehet fytyra e i bëhet myk. Ai frikohet prej hakmarrjes, por Skenderbeut as që i shkon në mend një gjë e till. Përliçevi, poeti i Ohrit, tamam si të ishte vet arbëror, i drejtohet Eminit të frikësuar për vdekje:

“Çlirohu dhe uli t’rrahurat e zemrës Emin i pahshëm,

Dhe qetësohu lirisht si t’ishe në shtëpinë tënde.

Se ti je në tryezë dhe n’bukë të shqiptarëve të ndershëm,

Të cilët për besë e nderë s’largohen kurrë prej vdekje”.

Domethënë, hakmarrja nuk vjenë në vështrim. Eminit i bënë përshtypje të thellë shpirtmadhësia e shqiptarëve, gjakftohësia e komandantit të tyre dhe maturia e çdo bisede. Ai vendos të mbetet bashk me shqiptarët në Kështjell të Krujës por iu lutet që mos t’a detyrojnë të lyejnë duert e tij me gjakun e vëllzërve të vet.

Egërsohet nata nga të ftohtit, përveç stuhisë gjëmojnë malet e larta të Krujës kreshnike. Ballabanin, që ishte shtri për një sy gjum, e mbulon një djerës e ftohët, e kaplon një ankth i çuditëshëm, një ënderr e keqe i paralajmëron ndeshjen e afërtë dhe kobin e zi. Gëdhin mengjezi i bardh, rrezet e diellit fillojn me përbi lagështirën e natës, Ballaban Pasha përgaditet për sulm. Ushtria e tij e veshur me çelik është regjimentuar, burizanët e ushtrisë lajmërojnë gadishmërinë.

Ndërkaq, Skenderbeu me shpatë ngjesh dhe pelerinë krahëve, pasi përshendet të shoqen dhe të birin; shaluar mbi gjog të mejdanit, si një shkëmb i gjall, vëhet në ball të ushtrisë shqiptare. Për të dy anët e krahëve të tij janë rreshtuar trimat në zë si Andre Topia, Lek dhe Pal Dukagjini, Tanushi, plaku – Komnen Arianit dhe tok me ‘ta Despoti i Malit të Zi, Cernojeviqi, tmerri i turqëve, i cili kishte lidhur fatin e Principatës të vet me të famëshmin Skenderbe.

Të dy ushtritë qendrojnë ball përball me njëra-tjetrën. Ushtria shqiptare numerikisht më e vogël, ec me hapa të matur dhe të ngadalshëm drejtë armikut. Ushtria e madhe turke nxiton hapat drejtë kundërshtarit. Të dy palët zbatojnë përpikërishtë urdhërat e gjeneralëve të tyre.

Por, sa afrohen në një afërsi që dallon trimi – trimin, del Jakubi nga turma e ushtrisë turke, dhe me një zë të çjerr i kërkon mejdan Skenderbeut.

Të shpejtë si dy rrufe prej qielli, Tanushi shqiptar dhe Crnojeviqi malazez, i çveshin shpatat për t’i dal në mejdan Jakubit, por Skenderbeu, më i shpejt se rrufeja, goditë me thember të hekurtë gjogun e mejdanit, vërsulet si shigjeta, dhe brënda një afati të shkurtë i qeron hesapet me Jakubin; me një të rën shpate, Ai e hedh për tokë krahun dhe kokën e trimit anadollak – krahun dhe kokën e Jakubit.

Fillon përleshja e përgjakshme. Ball përball, gjokës përgjokës, çelik për çelik ndeshen burratë. Ballabani i tërbuar për vrasjen e Jakubit, hiqet me dal në dyluftim me Skenderbeun por nuk e lejon këshilltari plak, sepse vrasja eventuale e tij do të demoralizonte ushtrinë turke. Nga të dy palët vritën një mori trimash, fusha e mejdanit mbushet me kufoma të këltitura në gjak. Fati luftarak kalon nga njëra anë në tjetrën. Skenderbeu pasi shtrin përdhe edhe Halilin si herkul, duke pre koka armiqësh për të dy anët, si tigër i tërbuar hynë në zemër të ushtrisë të armikut.

Ballabani që ruhet prej Skenderbeut, një çast gjëndet para tij. Duke shpresuar se mund t’i shpetonte nga tehu i shpatës, ai nis me ikë, por Skenderbeu me shpjetësi vetëtime kap një gur të madh dhe e qellon. Kështu, i turpruar, aspak trimërisht, humb jetën satrapi mizor Balllaban Pasha.

Me vrasjen e tij vendoset fitorja e shqiptarëve. Ushtria turke shpartallohet keq, merret nëpër këmbë të ushtrisë shqiptare dhe korret literalisht nga shpatatë e tyre. Përleshjen e hatashme dhe disfaten fatale të turqëve, poeti e përshkruan hollësishtë në disa faqe të librit. Ai e përfundon poemën duke iu lutë Zotit që të mëshirojë ndaj fatit të robëve të luftës dhe i nderpren luftimet.

Në këtë mënyrë përfundojnë edhe vepratë pavdekshme të Homerit e të Virgjilit. Në veprën e Perliçevit, figura e Skenderbeut ngritet në olimpin e heronjëve më të mëdhenjë. Heroi i jonë vëhet në ball të njerëzve më të virtytshëm dhe më të drejtë, njëkohësisht edhe në vargun e trimave më të njohur në ç’do kohë.

Duke lexuar “Skenderbeun” e Përliçevt, lexuesit i kujtohen heronjët e Iliadës të Homerit dhe të Këngëve të Rolandit. Ai harron se është duke lexuar për ndeshjen e përgjakshme te Bedemet e Krujës, dhe i fluturon mendja te ndeshjet e tmershme fyt-përfyt rreth mureve të Trojës dhe të Saragosës; apo, te ndeshjet vigane të Lekës Madh me Darin e Persisë.

Epokën e Skenderbeut, të mbushur me lufta të shumta heroike, e nderoi çdo shekull me vepra historike dhe letrare.

Në qoftë se krahasojmë, si është lartësuar figura e Skenderbeut nga autorë të ndryshëm, duhet shfletuar e komentuar edhe poema e Grigor Perliçevit. Kur të bëjmë krahasimin, padyshim vijmë në përfundim se vepra e tij radhitet në vargun e veprave më të njohura poetike që u janë kushtuar figurave të shquera legjendare Europiane.

Kjo vepër iu bën jehonë ngjarjeve historike të asaj kohe, dhe për më tepër, vesh famën e Skenderbeut, siç thotë kritiku letrar bullgar – Konov, me petkun e simbolit të ethnicitetit arbëror.

BOTUAR 45 VJET MË PARË NË GAZETËN DIELLI, 15 SHKURT – 16 MARS, 1978