Archives for November 2023

Artan Nati/

“Të gjitha kafshët janë të barabarta, por disa kafshë janë më të barabarta se të tjerat” është shprehja më sintetizuese e George Orwell në veprën e tij alegorike “Ferma e kafshëve”. Ky citat ilustron se si derrat, të cilët fillimisht drejtuan revolucionin me premtimin e barazisë dhe lirisë, përfundojnë duke u bërë po aq shtypës dhe tiranë sa njerëzit që përmbysën.Mesazhi këtu është se pushteti mund të korruptojë edhe ata që e nisin me qëllimet më të mira, dhe shërben si një koment për situatën e krijuar në Shqipërinë e pas diktaturës, ku liderat që udhëhoqën revolucionin e përmbysjes së komunizmit u shndërruan po aq të korruptuar sa paraardhësit e tyre dhe vazhdojnë edhe pas 33 vitesh të qëndrojnë në krye.
Vepra e Orwell-it shërben si një kritikë më e gjerë e çdo sistemi politik ku pushteti është i përqendruar dhe i pakontrolluar, dhe është një paralajmërim kundër ndjekjes verbërisht të liderëve karizmatikë dhe lejimit të tyre për të manipuluar dhe kontrolluar narrativën. Ai gjithashtu thekson rëndësinë e të qenit vigjilent dhe të mbajtjes përgjegjës të atyre që janë në pushtet për të parandaluar gërryerjen e parimeve mbi të cilat është themeluar një shoqëri.
Duket sikur Orwell e ka parashikuar në vitin 1945 se çfarë do të ndodhte në Shqipërinë e pas viteve 90-të. Në fillim të viteve 1990, Shqipëria më në fund hyri në rrugën e demokracisë dhe dukej se ditët e zeza kishin mbetur pas dhe më në fund do të bashkoheshim me familjen europiane. Në fakt kohët e mira nuk zgjatën dhe historia po kthehet drejt barbarisë dhe Shqipëria kurrë nuk ndërtoi një demokraci, por një autokraci, fakt të cilin e provon edhe numri i pafund i skandaleve në qeverinë e sotme, por edhe në qeveritë e kaluara. Është e vështirë të dallosh kush është ëngjëlli e kush është djalli. Korrupsioni është ngjitësi që mban sistemin tonë të bashkuar. Pasuria e të gjithëve është e ndotur qëllimisht, kështu që Rama apo gjithë liderët tanë të mëparshëm kanë pasur fuqinë të akuzojnë këdo për korrupsion dhe të largojnë këdo në çdo kohë. Pyetja më legjitime që bëjnë gjithë Shqiptarët është: Çfarë dreqin ndodhi? Pse nuk u realizuan shpresat e viteve 1990? Cili është faktori kyç që e ka bërë shekullin 21 kaq të errët, regresiv dhe të rrezikshëm?
Gjëja normale për të thënë është se rendi demokratik në Shqipëri është në krizë më të thellë se kurrë. Por vetëm duke thënë këtë nuk shpjegohet pse. Pse ne Shqiptarët e refuzojnë demokracinë? Çfarë dobësie në sistemin tonë të ashtuquajtur demokratik po shfrytëzojnë armiqtë e tij? Çfarë është në rrënjë të këtij 30 e ca vjeçari të errët postdiktatorial?
Kundërshtari me të cilin përballemi nuk janë thjesht dinosaurët politikë të trancizionit 30 vjeçar por mendësia dhe trashëgimia e tyre. Armiku ynë është natyra njerëzore. Ky nuk është një kundërshtar i vogël, por tani ne kemi një kuptim më të mirë të problemit me të cilin përballemi. Pikërisht këtu qëndron gjenialiteti i Orwell-it, që pa e njohur Shqipërinë të parashikonte se këta liderat tanë intelektualë , patriotë dhe idealistë, të shndërroheshin si derrat te vepra e tij “Ferma e kafshëve”, Liberalizmi është një mënyrë jetese e ndërtuar mbi respektimin e dinjitetit të çdo individi. Krijuesit e sistemit demokratik perëndimor e strukturuan sistemin liberal demokratik ashtu siç bënë pikërisht sepse i kuptuan instinktet më pak se demokratike të natyrës njerëzore. Çdo qenie njerëzore ka të drejta të caktuara që rrjedhin nga natyra e njeriut dhe jo nga qeveria ose ligjet e saj.
Kanti besonte se qeniet njerëzore kanë natyrshëm një prirje për të qenë të këqij. Ai e shpjegon të keqen radikale si korrupsion që pushton tërësisht një qenie njerëzore dhe çon në dëshira që veprojnë kundër ligjit moral universal.
Mendja jonë është një betejë e vazhdueshme – edhe nëse nuk e vërejmë atë. Siç shkroi Aleksandr Solzhenitsyn, “Vija e betejës midis së mirës dhe së keqes kalon nëpër zemrën e çdo njeriu”. Shumë nga themeluesit e Amerikës ishin besimtarë të zjarrtë të demokracisë liberale deri në një pikë. Ata kishin një respekt të thellë për virtytin individual, por edhe dobësinë individuale dhe besonin se ambiciet dhe epshi për pushtet ishin pasionet mbizotëruese në mendjet e shumicës së njerëzve. Gjithashtu ata besonin në “shthurjen e natyrës njerëzore” dhe se njerëzve “u mungon informacioni dhe vazhdimisht mund të mashtrohen”.
Themeluesit e kombit Amerikan ishin të vetëdijshëm se shumica drejtohen lehtësisht nga demagogë ambiciozë. Kështu, themeluesit e Amerikës ndërtuan një sistem që respektonte opinionin popullor dhe rregullin e shumicës, ndërsa përpiqeshin të ndërtonin parmakë për të kontrolluar pasionin dhe paragjykimet popullore. Themeluesit e ndanë pushtetin midis degëve. Ata ndërtuan një sërë kontrollesh, në mënyrë që demagogët dhe çmenduritë populiste të mos mbulonin vendin.
Ne nuk jemi aq të virtytshëm sa mendojmë se jemi. Shqiptarët nuk janë më të mirë se askush tjetër. Përkundrazi kombi jonë dhe gjithë ballkani ka jetuar në errësirë në periudhën e transformimeve të mëdhaja në europën perëndimore. Kjo duhet të na bëjë më të përulur e skeptik për gjykimet e nxituara tendecioze ndaj politikës amerikane dhe asaj europiane. Demokracia nuk është e natyrshme; është një arritje artificiale që kërkon punë të madhe.
Pastaj ne duhet të forcojmë institucionet që supozohet tu mësojnë qytetarëve se si të aplikojnë dhe bëhen pjesë integrale e demokracisë perëndimore: si të peshojmë provat dhe të angazhohemi për të vërtetën; si të korrigjojmë verbimet tona partizane dhe të mësojmë të dyshojmë në opinionet tona; si të respektojmë njerëzit me të cilët nuk jeni dakord; si të shmangim katastrofizmin, konspiracionin dhe mendimi apokaliptik; si të shmangim mbështetjen e demagogëve; si të krijojmë kompromise komplekse.
Demokratët nuk lindin; ato janë bërë. Nëse shekulli i 21-të do të bëhet më i ndritshëm për ne Shqiptarët në mbarë rajonin , ne duhet të bëhemi shumë më të mirë në vëzhgimin e sistemit tonë dhe liderëve tanë me skepticizëm dhe raciionalizëm. Ne nuk duhet të shqetësohemi vetëm për njerëzit që shkatërrojnë demokracinë. Duhet të shqetësohemi se kush e ndërton atë.