Archives for December 2023

Historia befasuese e këngëve të Krishtlindjeve në SHBA

December 22, 2023 by s p

Përgatiti Rafael Floqi/

Mariah Carrey ” All I Want for Christmas Is You”

Një Krishtlindjes jo aq e gëzuar sa duhet

In a year when most musicians faced uncertainty, Mariah Carey secured a streaming deal. ‘Mariah Carey's Magical Christmas Special' premieres on Apple TV+ on Friday.

Në episodin tonë të fundit të udhëtimit tonë nëpër muzikën e viteve 1990, ne zhytemi thellë në këngën më të madhe të festave të tre dekadave të fundit dhe udhëtimin e gjatë të Mariah Carey drejt lumturisë.

Grunge. Klani Wu-Tang. Radiohead. “Wonderwall”. Muzika e viteve ’90 ishte sa emocionuese aq edhe e larmishme. Por çfarë thotë ajo për epokën – dhe pse ka ende rëndësi? Në shfaqjen tonë, 60 këngë që shpjegojnë vitet ’90, shkrimtari i muzikës Ringer dhe i mbijetuari i viteve ’90, Rob Harvilla, nis një kërkim për t’iu përgjigjur këtyre pyetjeve, një këngë në një kohë. Historia dhe trashëgimia e “All I Want for Christmas Is You” të Mariah Carey.

Eshte koha. Është koha që do të thotë se është dhjetor. Dhjetori i përket Mariah Carey. Cilat janë këngët e reja thelbësore të Krishtlindjeve të lëshuara gjatë jetës së Mariah Carey? “Krishtlindja e fundit” nga Wham. “Krishtlindja e mrekullueshme” nga Paul McCartney. “Krishtlindjet në Hollis” nga Run-DMC. “Përfundimi i Krishtlindjeve” nga Waitresses. (Ti e di.) Dhe “All I Want for Christmas Is You” nga Mariah Carey. Kjo është lista.

“All I Want for Christmas Is You” doli në vitin 1994 dhe tingëllon disa shekuj më i vjetër se kaq, në mënyrën më të mirë. Në momentin e goditjes – herën e parë që dëgjuat Mariah-n të nxirrte atë refren të parë – dukej klasik, dukej i përjetshëm, dukej sikur po luante në grazhd kur lindi Jezu Krishti.

Dhe është një këngë tepër e trishtuar. Unë nuk po përpiqem ta shkatërroj “All I Want for Christmas Is You” për ju. Krejt e kundërta. Unë jam duke u përpjekur për ta rritur atë. Po mundohem ta thelloj. Pyetja para nesh sot është se kush ishe ti në “All I Want for Christmas Is You”. Kam frikë se përgjigjja, siç tregon Mariah Carey historinë e saj tani, është se nuk keni qenë ju. Nuk kishte njeri. Ajo nuk kishte njeri, me të vërtetë që priste. Kjo këngë është një fantazi. Kjo këngë është aspiruese. Kjo këngë është një kujtesë se muzika pop – dhe ndoshta veçanërisht muzika pop me temën e Krishtlindjeve – mund të jetë po aq transportuese për këngëtarin (dhe kompozitorin) sa është për dëgjuesin. Gjithsesi, po përpiqem t’ju jap një kuptim, për mesin e viteve ’90, Mariah Carey, të asaj që fatet i lejuan dhe çfarë nuk i lejuan.

Si fillim – dhe kjo është e rëndësishme të mbahet mend – mesi i viteve ’90, Mariah Carey është e pasur dhe e famshme. Jo në mënyrë të paprecedent, por shumë afër. Ajo ka lindur dhe është rritur kryesisht në Long Island; albumi i saj debutues i vetëtitulluar doli në vitin 1990. Ajo ishte 21 vjeçe. Albumi i Mariah Carey, i cili kaloi 11 javë në vendin e parë në tabelën e albumeve Billboard, rezultoi katër nr. 1 per Singëll, në fund të fundit shiti 15 milionë kopje në mbarë botën dhe fitoi dy Grammy, duke përfshirë Artistin më të Mirë të Ri. Ajo ka fituar gjithsej pesë Grammy, Mariah Carey, deri më tani në karrierën e saj 30-vjeçare. Nëse ka ndonjë arsye për t’u ofenduar në emër të dikujt sepse ata kanë fituar vetëm pesë Grammy, tani është koha.

Mendoj për Mariah Carey-n si Eddie Van Halen të vokalistëve të pop-it të viteve ’90: kishte aftësi teknike mahnitëse, por e prirur në shërbim të këngëve po aq befasuese. Këngë pop. Edi kishte trokitur me gishta, kishte copëtuar; Mariah ka regjistrin e bilbilit dhe sigurisht ka melisma, që është kur një fjalë njërrokëshe e kthen në një fjalë 35 rrokëshe. Por në lartësitë e tyre përkatëse, këta dy njerëz nuk po shfaqeshin kurrë. Është ndryshimi midis marifeteve dhe grepave. Gjatë disa albumeve të saj të para të suksesshme, ju mund të dëgjoni Mariah duke e përmirësuar zanatin e saj, por në një mënyrë që ndihet e lehtë, e natyrshme dhe e kapshme. Secila prej atyre 35 rrokjeve tregon një histori. Çdo rrokje është e nevojshme. Kjo nuk është teknikë boshe. Çdo gjë është në vendin e duhur.

Në vitin 1993, Mariah Carey u martua me Tommy Mottola, kryetar dhe CEO i markës së saj diskografike, Sony Music. Tommy, me sa duket, nuk ishte i dashuri i ëndrrave në fjalë. Jo një martesë e lumtur. Për më shumë rreth kësaj teme ju referoj te autobiografia e saj, The Meaning of Mariah Carey, shkruar bashkë me Michaela Angela Davis dhe botuar në shtator 2020. Jo një libër i lumtur. Ishtë një burrë i zymtë. Ishte dikensian. Është sikur Oliver Twist të kishte një rreze prej pesë oktavash. Ishte koha më e keqe dhe më pas kur ajo u martua me Tommy Mottola.

Nëna e Mariah ishte një këngëtare e bardhë e operës me origjinë irlandeze, familja e së cilës e mohoi atë për martesën me babain e me ngjyrë të Mariah. Ata u divorcuan kur Mariah ishte e vogël dhe ajo luftoi, duke u rritur, me identitetin e saj dyracor. Ajo shkruan: “Takimet e mia të para me racizmin ishin si një puthje e parë në të kundërt”. Ajo duron një breshëri sharjesh racore nga shokët e saj të bardhë të klasës; ka një tjetër skenë agonike kur ajo ka frikë të kërcejë për gjyshen e saj, nënën e babait të saj, sepse nëse Mariah kërcen keq, kjo mund të provojë se ajo nuk është vajza e babait të saj, se ajo nuk është me të vërtetë e zezë.

Kështu që ajo vajzë e vogël bëhet e pasur dhe e famshme. Dhe ajo ka frikë, me të drejtë, se familja e saj tani e sheh atë kryesisht si një bankë. Në fakt, Mariah thotë tani që ajo u martua me Tommy Mottola-n një mashtrues, të tmerrshëm dhe të gjithëfuqishëm, jo aq për dashuri, por sepse ai mund ta mbronte nga familja e saj. Por ideja e Tommy-t për mbrojtjen ishte ta mbyllte atë. Është një romancë përrallore në kuptimin si Rapunzel. Të porsamartuarit e lumtur zotëronin një rezidencë shumë milionëshe në Bedford të Nju Jorkut, të cilën bashkëshorti i Mariah-s e shndërroi në një panoptikon luksoz: roje, kamera, telefona celularë në mënyrë që zëri i tij të mund ta ndiqte atë kudo.

Mariah i referohet kësaj shtëpie si Sing Sing, si në burg. Ajo ishte gjithmonë e vëzhguar dhe nuk lejohej kurrë të largohej vetë; ka një skenë shumë të trashë dhe gjithashtu thellësisht të trishtuar në libër ku Mariah është në studion e saj të bukur në shtëpi duke regjistruar me reperin Da Brat dhe ata sajojnë këtë skemë të përpunuar të tipit Ocean’s Eleven për të dalë fshehurazi jashtë, për t’u hedhur në një nga makinat e Mariah dhe për të shkuar për të marrë, patate të skuqura në një Burger King dhe të ktheheshin menjëherë. Kjo është e gjitha. Është përshtatur si një akt i paimagjinueshëm rebelimi, ashtu si shumë nga hitet e saj më të mëdha të hershme, tani janë përshtatur si pamje super të gëzuara dhe të pakujdesshme në një univers alternativ në të cilin Mariah Carey e vërtetë vetëm mund të ëndërronte të banonte. Ajo shkruan, “Kam krijuar vajzën argëtuese dhe të lirë në videot e mia, në mënyrë që të mund të shikoja një version të vetes si të gjallë, të jetoj si zëvendësuese përmes saj – vajza që pretendoja të isha, vajza që doja të isha unë.”

Albumi i katërt i Mariah Carey quhet Merry Christmas. Doli në vitin 1994, një vit pasi Mariah dhe Tommy u martuan. Janë 10 këngë, në origjinal. Me respekt, nuk kam shumë për të thënë për nëntë prej tyre. Ato janë të bukura. Ato janë përrallorw. Një shënim më i gjerë: Mariah shkruan shumë rreth asaj se si Tommy ishte dukshëm i pakëndshëm me identitetin e saj dyracor dhe e kishte bërë që Sony ta quante atë, në thelb, si një artiste e bardhë dhe një artiste “bashkëkohore e rritur”. Ndërsa Mariah natyrshëm dhe me zgjuarsi tërhiqej nga R&B më bashkëkohore dhe madje edhe nga hip-hop. Në vitin 1995 ajo do të bashkëpunonte me Old Dirty Bastard të Klanit Wu-Tang në remiksin jashtëzakonisht të suksesshëm “Fantasy”, dhe kjo gjithashtu portretizohet si një akt i paimagjinueshëm rebelimi. Tommy nuk e mori fare apelin: ODB ishte e zhurmshme dhe katastrofike dhe aspak ideja e një shefi të labelit të gardës së vjetër për një yll modern pop. Mariah pa se çfarë po ndodhte. Burri i saj jo.

Kryevepra e Carey është një vepër e pabesueshme e trukut filozofik. Krishtlindja është një kohë e teprimit e bazuar në materiale dhe dashuri, megjithatë kënga është e fokusuar ngushtë në vetëm një gjë: të jesh me një person specifik, p.sh., ty. Ajo hedh poshtë idenë e dashurisë në përgjithësi në favor të dashurisë në veçanti, duke sfiduar dhe përcaktuar njëkohësisht konventat e muzikës pop. Me pafundësisht me më shumë ekonomi shprehëse dhe tekste padyshim më tërheqëse, “All I Want for Christmas Is You” është një lloj dialektike hegeliane e dëshirës së Krishtlindjes, duke marrë nocionet kontradiktore të bollëkut dhe specifikën dhe duke i paketuar ato mjeshtërisht në një melodi qe ste hiqet nga mendja për të gjitha brezat.”

Presidenti Rugova nëpër vite: I vetmi kompromis për Kosovën është pavarësia, dhe ky është optimumi i gjithë shqiptarëve në rajon

December 22, 2023 by s p

Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë – Behlul Jashari/

PRISHTINË, Dhjetor 2023/ Pavarësia e Kosovës është e padiskutueshme dhe objektivi kryesor. Kështu deklaronte para 18 viteve Presidenti historik i Kosovës Dr. Ibrahim Rugova – Presidenti i lëvizjes së fuqishme gjithëpopullore demokratike për lirinë dhe pavarësinë e Kosovës, në ditën e përvjetorit të themelimit të Lidhjes Demoratike të Kosovës, partisë-lëvizje, që e udhëhiqte që nga fillimi. Tek fliste jepte mesazh, si një amanet, në Rezidencën në lagjen Velania të Prishtinës, në 23 Dhjetor 2005, më pak se një muaj para se të kaloi në amshim në 21 Janar 2006.

“Objektivi kryesor është pavarësia e Kosovës. Do të punojmë në të gjitha segmentet që të jetë një pavarësi e qëndrueshme, që do t’u përgjigjet të gjithë qytetarëve të Kosovës, në të mirë të gjithë qytetarëve të Kosovës”, theksonte Presidenti Rugova në atë takim të fundvitit të tij të fundit, ku paralajmëronte formimin edhe të dy ministrive të reja – të Ministrisë së Mbrojtjes dhe asaj të Punëve të Jashtme të Kosovës.

Në Rezidncën Presidenciale në Velani, ku regjistrova për të fundit herë deklaratat e Presidentit historik Rugova, në 23 Dhjetorin 2005, ai kishte takime të veçanta – priti kryetarët e degëve të LDK-së në Kosovë dhe diasporë me rastin e 16 vjetorit të themelimit të LDK-së, e më pas kishte takim pune me kryeministrin e atëhershëm të Kosovës Bajram Kosumi.

“Unë e vlerësoj si vit të suksesshëm për qeverinë dhe institucionet tona për punën që është bërë, ndërsa në një moment me rëndësi është edhe hapja e bisedimeve për të ardhmen për pavarësinë e Kosovës që është rezultat i punës që e ka bërë qeveria, institucionet dhe populli i Kosovës”, tha Presidenti Rugova, ndërsa përsëriti insistimin e tij për njohjen direkte të pavarësisë së Kosovës, e cila theksoi se do të qetësonte këtë pjesë të Evropës dhe të botës.

Sa i përket çështjes së decentralizimit, të shtruar nga gazetarët, Presidenti Rugova tha se procesi i bisedimeve ka filluar tash, ndërsa ka pika të ndryshme.

“Decentralizimi siç e kemi thënë është çështje e Kosovës, pra mund t’i dëgjojmë edhe palët tjera. Mund të bisedohet si pako shtesë e pavarësisë, unë kështu e quaj, se pavarësia është e padiskutueshme, prandaj ne siç e dini kemi filluar një fazë të privatizimit me pilot projektet që ka qenë hap mjaft i guximshëm dhe më vonë do të shikojmë një reformë të përgjithshme të pushtetit lokal që më lehtë do ta bënim me njohjen e pavarësisë së Kosovës”, tha Presidenti Rugova.

Presidenti historik i Kosovës shtoi se gjithmonë mbesin punët që nuk mund të kryhen. “Ne i përmendëm vetëm ato punë që i kemi kryer dhe që janë mjaft të rëndësishme, ndërsa objektivat dhe programin për vitin e ardhshëm e paraqet qeveria dhe institucionet e Kosovës. Punë që ka mbetura e madhe pa u kryer është çështja e njohjes së pavarësisë”, tha ai.

Ndërsa, sa i përket formimit të ministrive të reja, Presidenti Rugova tha se së shpejti do të vendoset për këtë.

Ndërkohë, në 25 dhjetor 2005, me një shkresë dërguar shefit të UNMIK-ut e autoriteteve më të larta të Kosovës katërmbëdhjetë përfaqësues të jetës publike të Mitrovicës, përmes nënshkrimeve të tyre, kërkonin që, me qëllim të inkurajimit të integrimit të qytetit të Mitrovicës dhe të injektimit për zhvillim ekonomik, dy ministritë e Kosovës në formim – Ministria e Punëve të Brendshme dhe Ministria e Drejtësisë të vendosen në qytetin e Mitrovicës, më të madhin verior të Kosovës…

Lidhja Demoratike e Kosovës në 23 Dhjetor 2023 shënon 34 vjetorin, e themeluar në 23 Dhjetor 1989, nga Ibrahim Rugova, derisa ishte kryetar i Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës i zgjedhur edhe në krye të partisë, dhe nga intelektualë të tjerë shqiptarë kosovarë.

Më shumë se parti, LDK në fillimet e saj lindi si një lëvizje gjithëpopullore për Liri, Pavarësi e Demokraci, në rrethana të rënda okupimi e të dhunës së egër të Serbisë në Kosovë.

Ishte koha kur po para 34 viteve, në rrethana tragjike terrori, Serbia në Kuvendin e saj në 28 Mars të vitit 1989 miratoi “kushtetutën e tankeve”, që përgjakshëm me forcë e në mënyrë kundërkushtetuese rrënoi autonominë që kishte Kosova me Kushtetutën e vitit 1974 si element konstituiv me të drejtë vetoje në federatën e atëhershme, nga shpërbërja e së cilës pastaj dolën 7 shtete të pavarura.

Në demonstratat gjithëpopullore në mbrojtje të Kosovës nga sulmet e Serbisë, vetëm brenda dy ditëve, në 27 e 28 Mars 1989, në shtetrrethimin e hekurt ushtarako-policor të vendosur nga Beogradi u vranë 22 shqiptarë e plagosën qindra të tjerë në Prishtinë, Podujevë, Mitrovicë, Zhur e Dushanovë afër Prizrenit, Deçan, Gjilan e në anë të tjera të Kosovës.

Që në atë kohë, Rugova dhe LDK hapur përcaktonin pozicionin gjeopolitik kosovar dhe shpallnin idenë për shtetin e Kosovës, ndërsa theksonin se, “zgjidhja më e mirë është Kosova e pavarur e neutrale, e hapur ndaj Shqipërisë e Serbisë dhe një administrim civil ndërkombëtar si fazë kalimtare”.

Formimi i LDK-së dhe disa partive tjera, e pastaj Deklarata Kushtetuese për Pavarësi e 2 Korrikut e Kushtetuta e Republikës e 7 Shtatorit 1990 dhe Referendumi për Kosovën Shtet Sovran dhe i Pavarur i zhvilluar nga 26 deri në 30 Shtator 1991 me pjesëmarrje 87,01% e votim pro 99,87%, u pasuan me zgjedhjet e para pluraliste parlamentare e presidenciale, të 24 Majit 1992, në të cilat Rugovau zgjodh president i parë i Republikës së shpallur, e cila atëherë nuk u njoh ndërkombëtarisht, por megjithatë ishte dhe njihej si deklarim i fuqishëm i vullnetit të popullit mbi 90 përqind shumicë shqiptare, si edhe pjesëtarëve të komuniteteve pakicë.

Pavarësia e Kosovës, në të mirë të gjithë qytetarëve të saj, dhe si i vetmi kompromis, theksohej e ritheksohej vazhdimisht nga Rugova.

“I vetmi kompromis për Kosovën është pavarësia, dhe ky është optimumi i gjithë shqiptarëve në rajon”, theksonte shumë prerë Presidenti Rugova në 6 Tetor 2005, në takimin e parë me Grupin Negociator, formimi i të cilit me përfaqësim nga maxhoranca e opozita dhe shoqëria civile ishte një moment me shumë rëndësi për unitetin në vend si dhe për bisedimet për statusin e Kosovës të udhëhequra nga i dërguari i posaçëm i Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së, Presidenti Martti Ahtisaari, e pastaj edhe nga Treshja SHBA-BE-Rusi në angazhimet shtesë.

Si rezultat i lëvizjes e luftës për liri, pavarësi e demokraci dhe i bisedimeve për statusin, Kosova pavarësinë e njohur ndërkombëtarisht deri tani nga 117 shtete të botës e ka shpallur në 17 Shkurtin historik 2008.

“Kur Kosova do të jetë e lirë dhe e pavarur kjo shtëpi do jetë muze”, thoshte Presidenti Rugova në vitet e rënda të nëtëdhjeta të okupimit në shtëpinë e Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës, ku është themeluar LDK, e të shndërruar edhe në seli të institucioneve të Republikës së shpallur me Kushtetutën e 7 Shtatorit 1990.

“Kjo shtëpi është shtëpi e Pavarësisë së Kosovës, shtëpi e lirisë, shtëpi e demokracisë, shtëpi e rezistencës së gjithanshme të popullit të Kosovës”, thoshte Rugova duke e përuruar muzeun më të ri të kryeqytetit të vendit, në Dhjetor 2002.

Shtëpia ku u themelua LDK – Muzeu tani ka emrin “Shtëpia e Pavarësisë së Kosovës Dr. Ibrahim Rugova”.

LIBRI I PROF. DR. BESIM MUHADRIT “LETËRSIA SHQIPTARE DHE KANUNI I LEKË DUKAGJINIT” BOTOHET NË SHTATË GJUHË TË BOTËS

December 22, 2023 by s p

Arjeta Xhuxha/

(Universiteti “F. Agani” Gjakovë)

Kohë më parë për Universitetin e Gjakovës “Fehmi “Agani” ishte një laj mirë, ngase libri “Studime letrare shqiptare dhe Kanuni i Lekë Dukagjinit i Prof. Dr. Besim Muhadrit u botua në shtatë gjuhët më të rëndësishme të botës. Përveç në gjuhën angleze, libri i profesorit të Universitetit “Fehmi Agani”, u botua edhe në gjuhën frënge, gjermane, italiane, spanjolle, portugeze dhe ruse. Libri është botuar fillimisht nga Shtëpia Botuese “Lambert Publishing” në Gjermani e pastaj edhe nga shtëpi të tjera botuese, të cilat e kanë parë të arsyeshme ta botojnë për shkak të vlerave të tij shkencore.

Në lidhje me ndjesinë e këtij botimi kaq të rëndësishëm, që nuk është vetëm sukses personal i profesor Besim Muhadrit, por edhe i Universitetit tonë dhe i mbarë letërsisë sonë, e prononcuam edhe autorin, i cili në mes tjerash shprehet:

“Libri “Letërsia Shqipe dhe Kanuni i Lekë Dukagjinit” është rezultat i punës sime shkencore disavjeçare. Fillimisht libri (pjesa e dytë e tij) trajton aspekte të veprës sonë monumentale “Kanuni i Lekë Dukagjinit” dhe autorin e mbledhjes së të drejtës tonë zakonore, Shtefën Gjeçovi. Si libër, u botua në vitin 2020 nga Shtëpia Botuese e Universitetit “Fehmi Agani”. Ndërkaq, përmbledhja e studimeve për Kanunin dhe letërsinë shqipe, me titull “Letërsi Shqipe dhe etnologji (Kanuni i Lekë Dukagjinit) u botua më 2022 në Nju Jork në gjuhën angleze, nga Shtëpia Botuese “Adriatcic Press”. Më vonë, më 2023, më shkruan Shtëpia Botuese “Lambert Academic Publishing” nga Munihu se ishin të interesuar ta botonin librin tim, sepse ishte me interes jo vetëm për shtëpinë botuese dhe për mua si autor por edhe për afirmimin e letërsisë shqipe në botë. Pas disa konsultimeve, pranova që ta botonin. Libri me titull “Studies on Albanian literature and Kanun of Lekë Dukagjini” u botua në gjuhën angleze në prill të vitit 2023. Një kontribut të veçantë në përkthimin në gjuhën angleze, ka dhënë vajza ime Rilindjona e cila ka kryer studimet në Nju Jork deri vitin e kaluar ka jetuar atje, ndërsa tash jeton në Zvicër, ku punon në një kompani prestigjioze amerikane (IBM) në Zurich, të cilës i jam shumë mirënjohës.

Më pas, jo më shumë se një muaj, përkatësisht në maj të vitit 2023, pash në faqet e internetit, përkatësisht në google, se libri im ishte botuar edhe në disa gjuhë të tjera, si në gjermanisht, italisht, frëngjisht, spanjisht, portugalisht, e çka është më interesant edhe në rusisht. T’ju them të drejtën, u entuziazmova. Kontaktova me shtëpinë Botuese Lambert Publishing , më të cilën ishim kontraktuar. Ata m’i dërguan kopjet e botimeve dhe materialet në PDF, ndërkohë që libri vazhdon të shitet në Amazon”.

Me gjithë botimin në të gjitha këto gjuhë të botës, thotë profesor Muhadri, këtij oguri të mirë nuk i dha kush publicitet. Sikur kaloi pa u vërejtur fare. Shumë vonë, lajmi u dha në faqen e Universitetit, duke iu falënderuar ish studentit tim që në atë kohë punonte aty, Arijan Dobraj e më pas edhe një portal kosovar.

Libri “Studime letrare shqiptare dhe Kanuni i Lekë Dukagjinit” është i konceptuar në dy pjesë: Në pjesën e parë janë prezantuar studime për disa autorë të letërsisë sonë, si Lasgush Poradeci, Ismail Kadare, Din Mehmeti, Murat Isaku, Adnan Mehmeti etj., ndërsa në pjesën e dytë të tij janë përshirë studime për Kanunin e Lekë Dukagjinit, si: “E drejta zakonore shqiptare (Kanuni i Lekë Dukagjinit) dhe problemi i autorësisë dhe i lashtësisë”, “Kanuni i Lekë Dukagjinit në optikën e studiuesit italian, Xhuzepe Kastaleti”, “Kanuni i lekë Dukagjinit në prizmin e profesorit italian, Salvatore Vilari”, “Kanuni i Lekë Dukagjinit dhe botimi i Prishtinës”, “Kanuni i Lekë Dukagjinit dhe krahasimi i tij me Kanunin e Dagestanit”, “Leonard Foks dhe Kanuni i Lekë Dukagjinit” etj. Të gjitha punimet e prezantuara në këtë libër më parë janë botuar nëpër revista prestigjioze akademike ndërkombëtare.

Profesor Besim Muhadri thotë se libri “Kanuni i Lekë Dukagjinit dhe interesimi i studiuesve për studimin e tij”, vitin e ardhshëm pritet të botohet edhe në gjuhën kroate, për përkthimin e të cilit janë duke punuar në Kroaci si dhe prapë në gjuhën angleze, por tash me një variant më të zgjeruar.

Duhet thënë për lexuesit tanë se Prof. Dr. Besim Muhadri, është autor i më se 30 librave, si në poezi, prozë, publicistikë, ndërkaq, ka 10 monografi në fushën e studimeve letrare dhe të një teksti universitar.

Profesor Muhadri është duke i dhënë dorën e fundit edhe dy librave universitarë, ndërkaq, ai po punon në mënyrë intensive, të cilin ai e konsideron më madhor, edhe në projektin hulumtues dhe studimor “Letërsia dhe publicistika e shqiptarëve të Amerikës”, projekt në të cilin ka vite që është duke punuar.

Ne profesorit tonë i dëshirojmë shëndet dhe botime të vazhdueshme dhe suksese në fushën e studimeve letrare.

Pjetër Budi (1566-1622)

December 22, 2023 by s p

Muzeu Historik Kombëtar/

Shkrimtar i letërsisë së vjetër shqiptare, klerik i lartë katolik, veprimtar i lëvizjes çlirimtare kundërosmane. Lindi në Gur të Bardhë të Matit. Si autodidakt, arriti të pajisej me një kulturë të mirë për kohën e tij. U shugurua meshtar qysh në moshë të re dhe shërbeu për shumë vjet si famulltar në kishat katolike të Kosovës dhe të Maqedonisë. Për aftësinë e tij u emërua Vikar i përgjithshëm i kishës katolike në trevat ku shërbente. Dëshira për liri dhe urrejtja kundër pushtuesve osmanë e nxitën që të punonte shumë për organizimin e kryengritjes popullore kundër pushtimit osman, por pa ia arritur dot qëllimit. Më 1615 shkoi në Romë për t’u interesuar për botimin e veprave të tij si dhe për çështjen e kryengritjes kundër Turqve. Në një kohë të vështirë, në korrik të vitit 1621 u emërua peshkop i Sapës dhe i Sardës (Zadrimë) dhe në fillim të vitit 1622 nisi punën në këtë detyrë të re. Më 1618 u botua në Romë vepra e tij e parë “Doktrina e kërshtenë” dhe më 1621 edhe dy vepra të tjera: “Pasqyra e të rrëfyemit” dhe “Rituali Roman”. Këto vepra prej rreth 1000 faqesh synonin t’u vinin në ndihmë besimtarëve dhe klerit katolik shqiptar. Për hartimin e veprave të tij Budi u mbështet në tekste fetare të botuara në Itali. Por ato, sidomos “Doktrina e Kërshtenë” dhe “Pasqyra e Rrëfyemit”, nuk janë përkthime të thjeshta, por më fort përshtatje me shtojca të shumta nga vetë Budi. Në “Doktrinën e Kërshtenë” ka përfshirë edhe një varg vjershash fetare (mbi 3000), që pjesërisht i kishte të shkruara nga një farë frat Pali prej Hasi. Po kështu, në fund të veprës “Pasqyra e të rrëfyemit” Budi ka shkruar një letër-mesazh të gjatë (rreth 70 faqe) drejtuar besimtarëve katolikë shqiptarë me këshilla dhe porosi të shumta. Aty autori ankohet, ndër të tjera, edhe për gjendjen e vështirë të vendit, për mungesën e shkollave, për plogështinë e një pjese të klerit. Nga tri veprat e Budit më shumë jehonë ka pasur “Doktrina e Kërshtenë”, e cila është ribotuar edhe tri herë të tjera (më 1636, 1664 dhe 1868). Budi ka përdorur një alfabet të ngjashëm me atë të Buzukut (me pak ndryshime). Ashtu si Buzuku ai i dallon zanoret e gjata nëpërmjet dyfishimit të shkronjave përkatëse. E kjo dëshmon për një traditë shkrimi relativisht të vjetër ndër Shqiptarët. Budi ka përdorur me kujdes gjuhën popullore, duke e pasuruar atë edhe me fjalë të reja. Në veprën e Budit u gjallërua më tej tradita kulturore shqiptare, që e vazhdon më pas Frang Bardhi, Pjetër Bogdani, Gjon Nikollë Kazazi etj. U mbyt në Drin, në rrethana të paqarta, gjatë kalimit të lumit. Albanologu danes G. Svane ka transkriptuar të gjitha veprat e Budit dhe ka përgatitur konkordancat e fjalorit të këtyre veprave, të cilat janë botuar në formë dispensash nga Universiteti i Aarhusit më 1985-1986. R. Ismajli ka botuar poezitë e Budit me një studim hyrës, transliterim, komente (1986).

Shënim: Foto është një skicë që paraqet Pjetër Budin në lutje. Nga vepra “Paschyra e të rrëfyemit”, Romë 1621 (Biblioteka e Vatikanit, Racc. Gen. Liturgia V. 35)

KONTRIBUTI ATDHETAR DHE ARSIMOR I SULË HARRIT

December 22, 2023 by s p

Prof. Dr. Roland Gjini/

Sulë Harri i takon asaj familje patriotike elbasanase, ku si synime kryesore të edukimit kishte dashurinë për atdheun e dëshirën për dije. Vet ai paraqet modelin e një intelektuali të përgatitur, korrekt e të vetëdijshëm për misionin e vet. Kontributi i tij nuk spikati vetëm në drejtim të arsimit shqiptar, por edhe në aspektin atdhetar, madje ai dha edhe shembullin e një edukatori e kryefamiljari të denjë në familjen e tij.

Atdhetar i flaktë

Si mësues-pedagog ai gjykonte se nuk i shkonte për shtat të merrej me politikë, këtë jo vetëm e deklaronte por realisht dha shembuj të qëndrimit apolitik për sa i takon ndeshjeve të brendshme politike në vend. Por, duhet theksuar se kur vinte puna për probleme që kishin të bënin me fatet e vendit e të kombit, Sulë Harri përmbi pozicionimin e tij apolitik vinte interesat atdhetare.

Qëndrim të dallueshëm atdhetar ai tregoi në veçanti në vitet e pushtimit nazifashist. Në këto vite shumë mësues e profesorë shqiptarë të shkollave të mesme u pozicionuan hapur si antifashistë, një prej atyre, madje shumë aktiv, ishte Sulë Harri. Kështu, ai nuk pranoi t’u shërbejë pushtuesve italianë në politikën e tyre të fashistizimit, madje refuzoi me vendosmëri ofertën që i bëri kyeministri Vërlaci për t’i dhënë një post me rëndësi në kabinetin e tij qeveritar. Më 28 nëntor të vitit 1939, me rastin e Ditës së Flamurit, ai bashkë me antifashistë të tjerë demonstron në Tiranë kundër pushtimit italian. Sulë Harri pozicionohet kështu si antifashist, duke e paguar me kosto të rëndë, këtë pozicionim. Qëndrimin e vendosur si antifashist ai e demonstroi edhe pas transferimit në Elbasan si profesor i shkollës Normale. Nga autoritetet pushtuese fashiste ai cilësohet si i rrezikshëm dhe për këtë arsye më 30.06.1943 arrestohet dhe internohet. Akuza ndaj tij ishte për veprimtari patriotike dhe çuditërisht, për “ide komuniste”. Internohet në kampin e përqëndrimit në Porto Romano, bashkë me antifashistë të tjerë, dhe qëndron atje deri në shtator të vitit 1943, kur kapitulloi Italia fashiste.

Megjithëse antifashist, ai vazhdoi të mbajë qëndrimin e tij apolitik. Gjatë viteve 1941-1943 ishin krijuar disa parti apo organizata politike në Shqipëri që kishin shpallur e premtuar luftën kundër fashizmit, por që vepronin secila për hesap të vet. Nuk u anëtarësua në asnjërën prej këtyre partive apo organizatave. Në fakt ishte ai që kuptoi se pavarësisht se janë krijuar disa parti dhe organizata të ndryshme antifashiste, rruga e vetme e lirisë do të ishte bashkimi i të gjithë shqiptarëve. Prandaj ai e pranoi ftesën e krerëve të Organizatës së Ballit Kombëtar, para mbledhjes së Mukjes, në bisedimet me krerët e Frontit Nacionalçlirimtar. Mbledhja u zhvillua në fillim të korrikut të vitit 1943 në shtëpinë e Baki Kongolit, në lagjen Kala të Elbasanit. Në këtë takim ai shtroi tri çështje me rëndësi kombëtare: heqjen e yllit partizan, bashkimin e të tëra forcave antifashiste dhe çështjen e bashkimit me Kosovën. Sa i takon kësaj kërkese të fundit mjafton të përmendim fjalën e tij në këtë mbledhje ku ai shprehet se “… Kosova është pjesë e pandashme e Shqipërisë dhe se kosovarët janë shqiptarë me një gjak, me një gjuhë dhe po me atë flamur, trashëgim që nga koha e Skënderbeut”. Pavarësisht se krerët e Frontit u tërhoqën, dhe nuk i pranuan propozimet e Sulë Harrit, vendosmëria e propozimeve të tij bëri përshtypje të madhe tek qarqet nacionaliste.

Sulë Harri gjatë viteve të Luftës nuk u pozicionua vetëm si antifashist, por edhe si antikomunist. Megjithëse i paantarësuar në parti nacionaliste, qëndrimi i tij antikomunist do t’i kushtojë shtrenjtë atij dhe familjes së tij pas Çlirimit, pra pas nëntorit të vitit 1944. Vitet e para vazhdoi punën si mësues i një shkolle fillore në Elbasan, por në vetëdijen e tij filluan regimet e para, siç ishte rasti i votimeve të 2 dhjetorit të vitit 1945 për Asamble Kushtetuese. Pakënaqësia e tij lidhur me të ashtuquajturën “demokraci” me vetëm një parti, e bëri atë të shprehet se “këto votime nuk ishin demokratike”, gjë e cila u theksua edhe në dokumentin e akuzës ndaj tij. Megjithë rezervat e tij ndaj Reformës Arsimore të zaptuar nga partia-shtet pas Çlirimit, ai nuk i zbehu pasionin dhe aftësitë profesionale në punën e mësuesit, përkundrazi, u përkushtua më shumë. Ndërkohë, shteti i ri po shtonte masat shtrënguese e reprezaljet si ndaj pronave ashtu edhe ndaj pronarëve, madje më keq, ndaj intelektualëve të zot e ndaj antikomunistëve. Kështu, më 24 maj të vitit 1947 Sulë Harri prangoset në sy të nxënësve, që ai i donte aq shumë dhe që ata e respektonin aq shumë. Akuzohet tashmë si “antikomunist”, kur vite më parë fashizmi e internoi si “komunist”. Këtu nis kalvari i dhembshëm i Sulë Harrit dhe i familjes së tij.

Gjatë muajve të burgimit në arrest u torturua aq shumë, sa që një prej prokurorëve të tij u detyrua të shprehej më pas se ai “ishte një njeri me karakter të jashtëzakonshëm dhe me qëndrim burrëror ndaj torturave të tmerrshme”. Më29 dhjetor 1947, gjykata komuniste jep vendimin, Sulë Harri dënohet me burgim të përjetshëm, në fakt prokurori kërkoi dënim kapital. Veç burgimit atij iu konfiskua edhe pasuria e tundshme dhe e patundshme, si dhe u privua nga të drejtat civile dhe politike. Familja e tij, gruaja dhe 5 fëmijët u lanë në shesh të hapur, pa plaçkë e pa shtëpi.

Mësuesi dhe pedagogu i aftë dhe i përkushtuar

Sulë Harri angazhohet në profesionin e nderuar dhe me përgjegjësi të mësuesit e pedagogut në fillim të viteve ’20-të, fill pas vendimeve të rëndësishme të Kongreseve të I dhe II të Arsimtarëve të Shqipërisë, kongrese të cilët përcaktuan detyra të rëndësishme jo vetëm për shtrirjen dhe masivizimin e e shkollave por, mbi të gjitha, për kombëtarizimin e arsimit shqiptar. Këto detyra Sulë Harri jo vetëm diti t’i vlerësojë si të rëndësishme, por arriti të kontribuojë me sukses për realizimin e tyre.

Punoi e kontribuoi krahas kalorësve të tjerë të arsimit tonë kombëtar, personaliteteve që hartuan platformat e para të zhvillimit të arsimit masiv si Aleksandër Xhuvanit, Mirash Ivanajt, Salih Cekës. Si kryemësues u rendit përkrah profesorëve e pedagogëve të shquar të Normales, si Simon Shuteriqi, Petër Dodbiba, Kostaq Cipo, Ahmet Gashi, Josif Haxhimima, Ahmet Duhanxhiu, Fadil Gurmani e dhjetëra të tjerëve.

Me aftësinë, intuitën, pasionin dhe përkushtimin e tij, ai dha arritje dhe shërbeu si shembull në shumë plane: si mësues-pedagog, si inspektor, si atdhetar e si prind.

Pas mbarimit të Normales, në shkollat me famë të njohur austriake, Sulë Harri caktohet të ngrejë e të drejtojë të parën shkollë ushtrimore në Shqipëri, pranë Normales së Elbasanit. Ai gjykonte se detyrat e mëdha që qëndrojnë për zgjerimin dhe forcimin e shkollës shqiptare me fizionomi kombëtare do të vihen në jetë vetëm nga mësues të përkushtuar e të përgatitur. Kjo përgatitje do të realizohej jo vetëm nëpërmjet nivelit teorik, që përcillej nga profesorët e nderuar të Normales, por edhe nëpërmjet aftësimit praktik në Shkollën Ushtrimore, që ai ngriti dhe drejtoi për disa vite rresht. Normalistët te kjo shkollë gjetën laboratorin e gjallë të përvetësimit të profesionit të mësuesit.

Inspektori ideator

Në vitet ‘20-‘30-të, të shekullit XX, në kushtet kur arsimi shqiptar përjeton hapat e parë të organizimit, masivizimit dhe kombëtarizimit, pozicioni i inspektorit të arsimit ishte tejet i rëndësishëm. Për më tepër, Korça dhe prefektura që ajo përfshinte, kishte numrin më të madh të shkollave në vend dhe, siç shprehet edhe autori i librit kushtuar tij, kishte njëkohësisht edhe një kuadër mësuesish cilësorë. Në këto rrethana, caktimi i Sulë Harrit në detyrën e inspektorit në këtë prefekturë ishte sa një përgjegjësi e madhe ashtu edhe një vlerësim për cilësitë e tij.

Si inspektor në Korçë e më pas në Vlorë, Sulë Harri nuk luajti thjesht rolin e një kontrollori apo administratori shtetëror. Kryerja e detyrave që i përcaktonte ligji për të nuk do të thoshte se kishte kryer misionin e duhur. Detyrat ligjore Sulë Harri si inspektor i kreu me devotshmëri, por është për t’u theksuar se ai nuk mbeti i mbyllur në kornizat e një inspektori zyrtar. Ai punoimë tej duke kaluar në nivelin e një ideatori për shumë probleme e çështje që kishin të bënin si me përmirësimin e cilësisë së mësimdhënies ashtu edhe me rritjen e rolit të shkollës në edukimin atdhetar. Raportet, informacionet zyrtare dhe, në mënyrë të veçantë, referatet e tij nëpër konferenca pedagogjike nuk ishin thjesht konstatuese, por në to shihje ide e udhëzime që mund t’i japë vetëm një specialist i mirë i arsimit.

Në këto prefektura, inspektori Harri udhëzoi dhe orientoi që në shkollë mësimi të kryhet i lidhur ngushtë me aftësimin praktik. Sipas udhëzimeve të tij, megjithëse ligji i detyrave të inspektorit nuk e përmbante, në mjaft shkolla u aplikuan mësime në natyrë, u ngritën kopshte dhe salla të veçanta për kryerjen e mësimeve të punës, u grumbulluan fonde në të holla që do të përdoreshin në funksion të mësimit. Me porosinë e tij para fillimit të mësimit nëpër shkolla ngrihej flamuri kombëtar e këndoheshin himne mbretërore e patriotike.

Shembulli i edukatorit si prind

Korrektësia dhe fryma atdhetare e Sulë Harrit nuk u ndje vetëm në arsim dhe në lëvizjen atdhetare, por edhe në familjen e vet. Ai përherë dha shembullin e një edukatori patriot, pavarësisht nga vështirësitë, fillimisht të shërbimeve jashtë Elbasanit dhe më pas të kalvarit të dënimeve e kundërvënieve të regjimit komunist. Sulë Harri që në fillim të martesës i hoqi së shoqes së vet të urtë ferexhenë, duke paraprirë me shembullin e një familjari përparimtar. Lindi mjaft fëmijë dhe emrat e tyre Sula si prind nuk i vendosi sipas zakonit patriarkal apo rregullave fetare. Në vënien e emrave të fëmijëve Sula jep përsëri shembullin e një prindi shembullor dhe atdhetar. Ai iu largua emrave fetarë dhe vendosi emra shqiptarë: Ndriçim, Sazan, Durim, Sopot e Flamur.

Shembull më vete vitaliteti tregon Shega, gruaja e tij, e cila iu nënshtrua punëve më të rënda për të ushqyer të pesë fëmijët, më i madhi 15 vjeç asokohe. Ndërkohë, ajo u përqëndrua edhe në mirëedukimin e tyre, duke luajtur edhe rolin e nënës edhe rolin e babait. Fëmijët e saj u dalluan në mësime aq shumë sa që megjithë njollën e errët që morën nga burgosja e të atit, shkëlqyen në mësime e u arsimuan, e shumta, vetëm në shkollën e mesme, pasi “biografia” nuk ua lejonte arsimin e lartë. Ndriçimi, djali i madh, i cili po ndiqte me rezultate të shkëlqyera shkollën Normale, u detyrua ta ndërpresë atë dhe në moshë fare të re punoi si mësues në shkollat e zonave më të thella, duke ndihmuar sadopak ekonomikisht nënën dhe fëmijët e tjerë. Djali tjetër Sazani, dallonte mbi të gjithë, siç shprehet një bashkënxënës i tij “në se unë isha i shkëlqyer në mësime Sazani ishte super i shkëlqyer”. Ndërsa Sopoti, sapo mbaroi 7-vjeçaren, që në moshë 14-vjecare u detyrua të punojë si llamarinist, për t’i ardhur në ndihmë familjes. Djali i vogël, Flamuri, pasi mbaroi gjimnazin me rezultate të mira, nuk iu dha e drejta e studimit më tej, për arsye biografike.

Ndërkaq në burg Sulë Harri shpalos më tej vlerat e karakterit të tij të paepur, të korrektësisë dhe të kulturës së gjerë që zotëronte. Pas 10 vjetësh ai lirohet nga burgu. Pas lirimit e bashkimit me familjen Sulë Harri vendosi të përdorë heshtjen e hekurt, duke mos u ankuar, nga njëra anë, e duke mos kërkuar falje, nga ana tjetër. Ndihmonte ekonomikisht familjen me anë të përkthimeve të tij nga gjermanishtja apo me anë të shitjes së prodhimeve të bahçes së tij.

Vdiq në 5 qershor të vitit 1980, në moshën 80-vjeçare, duke lënë pas jo vetëm emrin e mirë por edhe një kontribut të vyer në shkollën dhe arsimin shqiptar, si dhe një model të një intelektuali patriot. U përcoll me respekt e nderime të mëdha nga mijëra qytetarë të Elbasanit e normalistë të ardhur nga mbarë vendi.

Në këtë 90-vjetor të shkollës së parë ushtrimore në Shqipëri, del qartë në pah kontributi i vyer i Sulë Harrit në ngritjen e kësaj shkolle e më gjerë. Vlerat e tij i vazhdojnë sot disa trashëgimtarë tëfamiljes tij, si në fushë të arsimit ashtu edhe në fusha të tjera të jetës në vend.

Një monografi që i jep Sulë Harrit vendin e merituar

Të tëra kontributet dhe shembulli që paraqiti Sulë Harri gjatë tërë jetës së vet, janë parashtruar më së miri në monografinë e autorit Iljaz Gogaj, “Sulë Harri, kalorës i arsimit shqiptar”. Duke marrë shkas nga titulli i monografisë, dua të përforcoj përcaktimin sinjifikativ që autori ka i dhënë Sulë Harrit, këtij mësuesi të aftë e të apasionuar, si kalorës i arsimit kombëtar shqiptar. Kalorësit në kohët relativisht të mëparshme historike ishin fisnikët, pasi atyre u takonte e drejta të luftonin mbi kalë. Këta kalorës ishin njëkohësisht avangardët, paraprirësit e një populli apo kombi në luftën e jetës. Në rastin konkret, në kuptimin figurativ, kalorësit ishin ata që paraprinë luftën e kombit shqiptar jo vetëm për liri e pavarësi, por edhe për arsim, kulturë e përparim. Kalorës të tillë, megjithë kalimin e kohërave mesjetare, në shekujt XIX-XIX gjen plot në Shqipëri, por më së shumti në Elbasan. Një ndër ta është edhe Sulë Harri, që i përkiste fisnikërisë së arsimit jo thjesht elbasanas por mbarëkombëtar.

Sa më sipër, vërtet të bëjnë të besosh se Sulë Harri ishte një kalorës i inteligjencës elbasanase e mbarë kombëtare.

Rreth monografisë së autorit Iljaz Gogaj, “Sulë Harri, kalorës i arsimit shqiptar”.