Archives for February 2024

Raporti sekret i CIA-s më 1984, cili do të ishte fati i Shqipërisë pas diktatorit?

February 21, 2024 by s p

Nga Rafael Floqi

Materiali është nga raportet sekrete the agjencisë amerikane te zbulimit mbi Shqipërinë është botuar me 1 gusht 1984 dhe de klasifikuar me 2011

Drejtoria e Inteligjencës Top-Sekrete Shqipëri: Iniciativa të reja të Huaja Ky punim është përgatitur nga Zyra e Analizës Evropiane. Top Sekret Shqipëria . SHQIPËRIA: NISMA TË REJA TË JASHTME Numri i dokumentit (FOIA) /ESDN (CREST): Data e publikimit me 1 gusht 1984

Shqipëria, vendi më i varfër dhe më i prapambetur i Evropës, ka filluar me kujdes sipas informacionit të disponueshme thjesht për të lehtësuar izolimin e saj nga bota e jashtme.

Në botën e spiunazhit ndërkombëtar, Agjencia Qendrore e Inteligjencës (CIA) ka ruajtur prej kohësh një interes të madh për të monitoruar pikat e nxehta globale dhe gjatë viteve nga 1980 deri në 1985, Shqipëria ishte një pikë qendrore e vëmendjes së saj. E vendosur në zemër të Ballkanit, Shqipëria, nën sundimin me grusht të hekurt të Enver Hoxhës, paraqiti një sfidë dhe mundësi unike për mbledhjen e inteligjencës. Gjatë kësaj periudhe, Shqipëria ishte një nga kombet më të izoluar dhe më të fshehtë në botë. Regjimi i Enver Hoxhës kishte shkëputur lidhjet si me Bashkimin Sovjetik ashtu edhe me Kinën, duke ndjekur një rrugë të vetëbesimit të njohur si “hoxhizëm”. Ky qëndrim izolues, i shoqëruar me shtypjen brutale të disidencës nga Hoxha, krijoi një shoqëri të mbyllur që intrigoi agjencitë e inteligjencës në mbarë botën, përfshirë CIA-n.

Një nga objektivat parësorë të përpjekjeve të vëzhgimit të CIA-s në Shqipëri ishte të fitonte njohuri mbi funksionimin e brendshëm të regjimit të Hoxhës, duke përfshirë aftësitë e tij ushtarake, stabilitetin ekonomik dhe dinamikën politike. Vendndodhja strategjike e Shqipërisë në Ballkan, në kufi me Jugosllavinë dhe Greqinë, e bëri atë gjithashtu një pikë të rëndësishme interesi për fuqitë perëndimore gjatë epokës së Luftës së Ftohtë.

Për të arritur qëllimet e saj, CIA përdori një sërë teknikash për mbledhjen e inteligjencës, duke përfshirë inteligjencën njerëzore (HUMINT), inteligjencën e sinjaleve (SIGINT) dhe inteligjencën e imazheve (IMINT). Megjithatë, depërtimi në regjimin e fshehtë të Shqipërisë doli të ishte një sfidë e madhe për CIA-n. Aparati i sigurisë i Hoxhës Sigurimi ishte i njohur për efikasitetin e tij në çrrënjosjen e spiunëve dhe disidentëve, duke përdorur taktika të tilla si mbikëqyrja e përhapur, rrjetet e informatorëve dhe ndëshkimi i ashpër për armiqtë e perceptuar të shtetit.

Pavarësisht këtyre pengesave, CIA ishte në gjendje të mblidhte informacione të vlefshme për aftësitë ushtarake të Shqipërisë, duke përfshirë ekonominë . diplomacinë dhe infrastrukturën e saj të mbrojtjes dhe armatimin. Ky informacion që po ju sjellim nga arkivat e CIA-s jep njohuri thelbësore për pozicionin strategjik të Shqipërisë dhe dobësitë e mundshme, duke kontribuar në pamjen më të gjerë të inteligjencës së rajonit që kishte rëndësi për SHBA-në.

Për më tepër, CIA monitoroi nga afër marrëdhëniet e Shqipërisë me shtetet e tjera komuniste, veçanërisht lidhjet e saj të tensionuara me Jugosllavinë fqinje. Tensionet midis dy vendeve u nxitën nga mosmarrëveshjet ideologjike dhe mosmarrëveshjet territoriale dhe CIA u përpoq të shfrytëzonte këto ndarje për të minuar solidaritetin e Shqipërisë me bllokun komunist. Inteligjenca ekonomike ishte gjithashtu një fokus kyç për operacionet e CIA-s në Shqipëri. Izolimi i vetë-imponuar i vendit dhe keq menaxhimi ekonomik kishin çuar në varfëri dhe privim të gjerë në mesin e popullsisë së tij. CIA monitoroi stabilitetin ekonomik të Shqipërisë, normat e inflacionit dhe modelet tregtare, duke ofruar njohuri të vlefshme për dobësitë e regjimit dhe pikat e mundshme të levës.

Gjatë gjithë kësaj periudhe, vëzhgimet e CIA-s për Shqipërinë shërbyen si një komponent thelbësor i politikës së jashtme të SHBA-së ndaj rajonit. Inteligjenca e mbledhur informoi politik-bërësit për dinamikën në zhvillim brenda Shqipërisë dhe implikimet e saj për strategjitë më të gjera gjeopolitike në Ballkan dhe më gjerë.

Si përfundim, vitet midis 1980 dhe 1985 dëshmuan mbikëqyrjen e përpiktë nga CIA të Shqipërisë, një komb i fshehtë dhe i izoluar nën kontrollin e regjimit autoritar të Enver Hoxhës. Pavarësisht sfidave të paraqitura nga shoqëria e mbyllur e Shqipërisë dhe aparati represiv i sigurisë, përpjekjet e CIA-s për mbledhjen e inteligjencës dhanë njohuri të vlefshme për peizazhin ushtarak, politik dhe ekonomik të vendit, duke formësuar politikën e SHBA-së ndaj rajonit gjatë viteve të muzgut të Luftës së Ftohtë.

Kufijtë e bashkëpunimit me Perëndimin

Regjimi i Hoxhës duket se që nga 20 korriku 1984 ishte i gatshëm të ekspozonte sistemin e tij antik stalinist ndaj potencialisht destabilizues, qe u përdor në këtë raport, sepse kishte nevojë për tregti, teknologji të huaj dhe njohuri për të shmangur rënien ekonomike dhe pakënaqësinë e shkaktuar nga planifikimi dritëshkurtër.

“Ne besojmë, thuhet në raport, se regjimi kërkon mbështetje edhe jashtë vendit në rast të një rivaliteti të ashpër me fqinjin e tij më të fortë jugosllav. Pikat kryesore të politikës së jashtme më fleksibël të Shqipërisë gjatë dy viteve të fundit përfshijnë: 1, Një rritje e kontakteve të lidhura me tregtinë me Perëndimin, veçanërisht me Italinë. 2 Një gatishmëri e pazakontë për të diskutuar me qetësi pretendimet e saj të arit të pasluftës kundër Francës, Mbretërisë së Bashkuar dhe Shteteve të Bashkuara, si dhe dëshirën e Gjermanisë Perëndimore për normalizimin e marrëdhënieve diplomatike”.

Diplomaci dypalëshe dhe jo shumëpalëshe

Ofensiva diplomatike e Shqipërisë në Perëndim nuk shtrihet në sigurinë rajonale apo forume të tjera ndërkombëtare, as nuk ka çuar në një shkrirje ideologjike në vend. Shqipëria vazhdimisht preferon diplomacinë dypalëshe sesa shumëpalëshe; beson se kjo e fundit favorizon pjesëmarrësit më të fortë.

Në Nju Jork shtatorin e kaluar, Malile hodhi poshtë sugjerimin e Andreottit që Shqipëria të dërgonte vëzhgues në Konferencën për Çarmatimin në Evropë në takimin në Stokholm. Malile tha se Shqipëria e kundërshton të gjithë procesin e KSBE-së sepse filloi si “Tepër sekret” një sugjerim sovjetik dhe për shkak se nuk ka pasur asnjë rëndësi, pra, nuk arriti të ndalonte pushtimin sovjetik të Afganistanit. Largimi i KSBE-së nga Shqipëria mbyll një pikë potencialisht të frytshme kontakti me vendet e tjera evropiane dhe superfuqitë. Shtatorin e kaluar, Shqipëria refuzoi gjithashtu një ftesë greke për takimin e fundit të ekspertëve rajonalë për një zonë ballkanike pa armë bërthamore. Gjithsesi, diplomatët shqiptarë u përcollën me homologët e tyre turq për detaje të drejtpërdrejta menjëherë pas takimit.

Tirana shprehu privatisht dakordësinë me pikëpamjen turke se, ndërsa çështjet ekonomike dhe të transportit janë të përshtatshme për diskutime shumëpalëshe, çështjet e sigurisë jo. Diplomatët turq më vonë spekuluan se Shqipëria mund të konsiderojë ende pjesëmarrjen në konferencat rajonale të bashkëpunimit industrial.

Përveç refuzimit të diplomacisë shumëpalëshe, Hoxha mbetej i vendosur të përmbajë “ndotjen ideologjike” nga Perëndimi: “Shqipëria po vazhdon të shajë të gjitha format e “dekadencës” perëndimore, duke përfshirë shumicën e të majtës europiano perëndimore dhe të gjitha “herezitë” eurokomuniste. ? Ai e portretizon në mënyrë rutinore Evropën si territor të pushtuar të ndarë dhe të manipuluar nga BRSS dhe Shtetet e Bashkuara. Ai kufizon bashkëpunimin kulturor për të mbajtur idetë e huaja nga audienca shqiptare. Përjashtimi i vetëm që kemi vënë re nga ky model është një tendencë e viteve të fundit për të shëruar marrëdhëniet dikur të hidhura me emigrantët shqiptarë në Perëndim. Megjithatë, qëllimi i dukshëm i këtij afrimi është të ndërtojë lidhje me emigrantët anti-jugosllavë.

Roli i ndarjes me Kinën

Për shkak të mosmarrëveshjes për afrimin e Pekinit me Beogradin dhe Shtetet e Bashkuara në vitin 1978, Shqipëria dhe Kina ndërprenë marrëdhëniet tregtare dhe pezulluan kontaktet mes palëve. Por shfaqen shqetësime në rritje pragmatike, si nevoja për t’i dhënë fund mungesës së pjesëve të këmbimit e detyroi Hoxhën të lejonte disa kontakte ekonomike në fund të vitit 1982.

Ndarja me Kinën imponoi vështirësi të mëdha ekonomike. Shqiptarët pretendojnë se kinezët lanë të papërfunduar 50 projekte industriale, mes tyre edhe një fabrikë të rëndësishme çeliku.

Gazetarët perëndimorë raportojnë se shumica e traktorëve që Shqipëria ka marrë nga kinezët janë jashtë shërbimit, me sa duket kanë nevojë për pjesë këmbimi. Pas vitit 1978, Shqipëria kishte gjithashtu një kohë të vështirë për të mirëmbajtur pajisjet ushtarake të furnizuara nga Kina si avionët e saj luftarakë MIG-17, MIG-19 dhe MIG-21. Që nga rihapja e tregtisë, Tirana me sa duket po blen përsëri pjesë këmbimi ushtarake …., në vend që të marrë përsipër detyrën më të shtrenjtë të pajisjes dhe ritrajnimit të ushtrisë së saj me armë nga një furnizim tjetër – Marrëveshjet tregtare me Kinën me sa duket kanë qenë më pak më të gjera se sa kërkoi Tirana. Marrëveshja prej 300 milionë dollarësh për vitin 1983, por që pakti u zvogëlua në një shkëmbim prej 10 milionë dollarësh që përfshin kromin, ferro-kromin dhe bakrin shqiptar për orizin kinez, pambukun dhe pjesë këmbimi të papërcaktuara.

Raportet e shtypit perëndimor në tetor e vendosin vlerën aktuale të marrëveshjes në intervalin prej 5 deri në 7 milionë dollarë. (Nuk ka të dhëna të disponueshme për tregtinë e vitit 1984.) Kina gjithashtu i lejoi shqiptarët të paguanin para kohe një pjesë të borxhit që i detyroheshin ende, sipas marrëveshjeve të para vitit 1978.

Ne dyshojmë se kërkesa e pazakontë e Tiranës pasqyronte dëshirën e Hoxhës për të nënvizuar qëllimin e tij për të shmangur kthimin në marrëdhënien patron-klient të para vitit 1978. Përveç kësaj, duke pastruar librat e kredive të vjetra të huaja, Hoxha ripohoi frymën e ndalimeve ligjore të Shqipërisë ndaj kredive të reja. Tirana gjithashtu ka theksuar pavarësinë e saj politike duke ngrohur marrëdhëniet e saj politike me disa qeveri komuniste nga bota e tretë. Në maj 1983 Shqipëria vendosi marrëdhënie diplomatike me regjimin antikinez Heng Samrin në Kamboxhias. Zyrtarët amerikanë në Hong Kong raportuan se Pekini nuk protestoi edhe pse me sa duket ishte i turpëruar që masa erdhi pas “aksesit të ripërtërirë të shqiptarëve në pjesët rezervë kineze tashmë kanë përmirësuar gatishmërinë ushtarake”.

Sipas italianëve, tarifat e fluturimeve për MIG-të kinezë të Forcave Ajrore Shqiptare u rritën me 50 për qind nga viti 1982 në 1983 dhe atasheu i mbrojtjes i SHBA-së në Romë ia atribuon përmirësimin aksesit të rinovuar të shqiptarëve në pjesët e këmbimit kinez. Atasheu i mbrojtjes i SHBA-së në Athinë vë në dukje, megjithatë, se tarifat e fluturimeve ranë këtë vit, me siguri duke treguar vazhdimin e marrëveshjeve tregtare me Tiranën. Ne besojmë thuhet në raport se Kuba, një rivale e Jugosllavisë për vizitën e liderit të partisë kineze Hu Yaobang në Lëvizjen e paangazhuarve, është një magnet natyror i Jugosllavisë në maj 1983 që ndihmoi në nxitjen e nismave diplomatike shqiptare. Tirana mund të llogarisë pak me vonesë se Kuba dhe Vietnami mund të ofrojnë mbështetje politike në rast të telasheve me Jugosllavinë.

Ne gjithashtu mendojmë se lidhjet e Tiranës me Vietnamin pasqyrojnë një prirje më të gjerë për të përmirësuar marrëdhëniet me anëtarët komunistë të Lëvizjes së Pa-angazhuarve. të cilat janë vazhdimisht antikineze dhe kanë mosmarrëveshje me Jugosllavinë. Në këtë kontekst, Shqipëria dhe Kuba shkëmbyen ambasadorë në korrik 1984 për herë të parë.

Tensionet jugosllavo-shqiptare.

Ne besojmë se një thellim i armiqësisë shqiptaro-jugosllave që nga fillimi i viteve 1980 ndihmoi gjithashtu për të bindur Hoxhën të fillonte një kërkim për mbështetje të re të huaj.

Një konstante në politikën e jashtme të Tiranës që nga viti 1948 ishte rivaliteti i saj dhe frika nga Beogradi; sepse në 30 vitet e ardhshme ajo vazhdimisht ka tërhequr drejt atyre vendeve komuniste që dukeshin më pak miqësore me Jugosllavinë. Megjithatë, ajo nuk ka pasur përfitimin e një mbrojtësi të madh komunist që kur u nda me kinezët në 1978. Për shkak se shqiptarët e dinë se Perëndimi e mbështet Jugosllavinë si një pengesë kundër ekspansionit sovjetik në Ballkan, Tirana ndoshta e vlerëson se nuk mund ta shtyjë Perëndimin të adoptojë çështjen shqiptare. Megjithatë, Hoxha mund të shpresojë se vendeve perëndimore – nëse u jepet njëfarë shprese për ndikim brenda Shqipërisë – do të ndihmojnë në shkurajimin e jugosllavëve më të fortë nga çdo plan agresiv.

Si Jugosllavia ashtu edhe Shqipëria shprehin shpesh dëshirën për paqe në rajon dhe të dyja mohojnë qëllimet armiqësore, por secila ndërhyn në mënyra provokuese në interesat jetike të tjetrit. Tirana mbështet me zë të lartë shtetasit e saj të shqetësuar në Jugosllavi, duke shkaktuar akuza ende të paverifikuara jugosllave, të përsëritura Zëvendës presidenti Bush verën e kaluar, se ajo i jep mbështetje tokësore edhe për subversivët anti-jugosllavë. Jugosllavët gjithashtu pretendojnë herë pas here se kanë “interesa prioritare të sigurisë” në stabilitetin e brendshëm të Shqipërisë dhe pavarësinë e saj të politikës së jashtme.

Zyrtarët jugosllavë e kanë shprehur shpesh qëllimin e Beogradit për t’i mbajtur sovjetikët që të rifitojnë një vend në Shqipëri. ? Një funksionar i huaj ushtarak jugosllav këshilloi së fundmi Shtetet e Bashkuara të mos rivendosin lidhjet me Tiranën ose të kënaqin pretendimet e Shqipërisë për arin derisa Hoxha të vdesë?

Zëvendësministri jugosllav i Mbrojtjes Petkovski në prill paralajmëroi publikisht Shqipërinë që të ndalojë veprimet e saj përçarëse në Jugosllavi dhe gjetkë në Ballkanin jugor. Problemet rrënjësore janë urrejtja etnike dhe mosmarrëveshjet e vjetra territoriale ndërmjet sllavëve të jugut dhe shqiptarëve. E thënë më thjesht, 1.7 milionë shqiptarë jetojnë në territorin jugosllav të cilin sllavët dhe shqiptarët i konsiderojnë si atdhe stërgjyshore. Në vitin 1981, trazirat e përgjakshme të nacionalistëve shqiptarë në këto rajone u shtypën nga Ushtria Jugosllave.

Rajoni mbetet i lëvizshëm dhe i paqëndrueshëm dhe nga ana e tyre, diplomatët shqiptarë paraqiten rregullisht si zëdhënës të ulët, por parimorë të pakicës shqiptare të Jugosllavisë. Kohët e fundit, ministri i Jashtëm Malile dhe Plaka në bisedime me turqit dhe italianët shprehën gatishmërinë për të përmirësuar marrëdhëniet me Beogradin, por vetëm nëse jugosllavët i japin “status të barabartë republike Kosovës” për krahinën e mbizotëruar nga shqiptarët dhe heqin dorë nga çdo synim për të përvetësuar. Shqipëria. Qëndrimi emocionalisht anti-jugosllav i Tiranës prish herë pas here marrëdhëniet shqiptare me palët e treta.

Në shkurt, për shembull, pasi kryeministri grek Papandreau kritikoi Shqipërinë për keqtrajtim të supozuar të minoritetit të saj grek, Tirana akuzoi Athinën për pjesëmarrje në një “komplot antishqiptar midis reaksionarëve grekë, shovinistëve serbë dhe Papës”. të gjitha nën drejtimin e Uashingtonit”. Marrëdhëniet greko-shqiptare janë përmirësuar, megjithatë, dhe të dy vendet kanë rënë dakord të rrisin tregtinë dypalëshe.

Spastrimet e brendshme të Hoxhës dhe trashëgimtari Ramiz Alia

Ne besojmë se iniciativat e huaja janë shfaqur pjesërisht sepse udhëheqja politike, relativisht më e qëndrueshme që nga spastrimet e dhunshme të fillimit të vitit 1982, është më e aftë të trajtojë problemet ekonomike të vendit. Ato spastrime – luftuan, besojmë, për rivalitete personale dhe jo për çështje – rezultuan në vdekjen e Kryeministrit Mehmet Shehu, ministrave të tjerë të rëndësishëm dhe shumicës së familjeve dhe aleatëve të tyre politikë. Ne besojmë se vendimmarrja ishte praktikisht e pamundur derisa gjakderdhja pushoi. Përfituesi kryesor i kaosit – dhe trashëgimtari aktual – është Ramiz Alia, 59 vjeç, anëtar i Byrosë Politike dhe Sekretariatit të partisë dhe Kryetar i Presidiumit të Kuvendit Popullor.

Athina, pretendon se ka 400,000 grekë në Shqipërinë e Jugut janë nën presion për t’u asimiluar. Tirana i hedh poshtë këto akuza dhe argumenton se. Gjatë 40 viteve të tij absolut Diktaturës në Shqipëri, Enver Hoxha e ka nxjerrë vendin nga kushtet socio-ekonomike të epokës së gurit dhe dominimi i huaj drejt industrializimit dhe vetë-mjaftueshmërisë ekonomike sfiduese. Por kostot e stilit të tij stalinist kanë qenë të larta: Mospajtimet dhe përkatësitë tradicionale kulturore-fetare shtypen në mënyrë rigoroze nga Sigurimi, një nga organizatat më shtypëse të policisë në botë. Ekonomia ende drejtohet sipas linjave dogmatike staliniste që janë diskredituar edhe në shumicën e vendeve komuniste.

Hoxha ruan një kontroll mbi pushtetin kryesisht nëpërmjet frikësimit-përfshirë spastrimet periodike të përgjakshme. Mbështetja e Enver Hoxhës për dogmën staliniste dhe vetë-mjaftueshmëria e tij totale ka penguar ripërshtatjet ekonomike të nevojshme për rritje. Ndonëse tani i lejon ekspertët e tij të kërkojnë jashtë vendit për disa teknologji dhe produkte industriale, Hoxha përpiqet të përmbajë popullsinë larg nda ndikimet e huaja. Për këtë qëllim, ai refuzon kreditë e huaja sepse ka frikë se do të bllokohet në një rrjet borxhi ndaj shteteve kapitaliste – një situatë që ai pretendon të jetë një faktor kryesor në krizën ekonomike të Jugosllavisë. Përveç kësaj, ai ekzagjeron kërcënimet nga “tradhtarët” vendas, të cilët pretendohet se janë në shërbim të shfrytëzuesve ekonomikë “neokolonialistë”.

Një gjendje artificiale vigjilence të përhershme

Disa gazetarë perëndimorë, duke përshkruar gjatë muajve të mjaltit me Shqipërinë e mbushur me bunkerë dhe punime nëntokësore, kanë sugjeruar se ai e mban vendin në një gjendje artificiale vigjilence të përhershme për të frenuar pakënaqësinë e popullsisë . Hoxha ka aplikuar inxhinieri sociale radikale në një shkallë të gjerë për të mbështetur pretendimin e rajonit të tij për legjitimitet.

Ai ka shtypur çdo fe, madje duke ndaluar përdorimin e emrave tradicionalë, në një përpjekje për të shtypur rivalitetin midis shumicës myslimane dhe pakicave katolike dhe ortodokse. ? Ai ka kufizuar në mënyrë drastike kontaktet e huaja të popullit të tij dhe, duke ushqyer ksenofobinë e tyre, i ka izoluar sa më shumë nga “ndotja” ideologjike e botës së jashtme. Ai ka inkurajuar një normë të lartë lindjeje që ai shpreson se do të prodhojë një komb. Trashëgimia e vetëm shqiptarëve besnikë të Hoxhës përfshin gjithashtu një udhëheqje politike në thelb të paqëndrueshme. Ai ka spastruar shpesh kolegët e tij më të afërt me qëllimin e vetëm të qëndrueshëm që të jetë përjetësimi i epërsisë së tij personale. Kur ai largohet nga skena, trashëgimtari i tij përballet me një luftë të vështirë për të vendosur epërsinë e tij përmes sundimit të një njeriu, ose për të hartuar një rrugë më pak drakoniane, duke rrezikuar të perceptohet si i dobët ose ideologjikisht i pashëndetshëm.

Ramiz Alia. Detyra e vështirë e pasardhësit të Hoxhës

Detyra e pasardhësit do të jetë edhe më e vështirë, sepse barra kryesore e rregullimit të gabimeve ekonomike të Hoxhës me sa duket do të bjerë mbi të. ndaj sistemit të tij. Ndërsa është ngritur në famë, ai është bërë zëdhënësi më i shquar i regjimit për modernizimin ekonomik. Në një seri fjalimesh dhe artikujsh, Ramiz Alia ka argumentuar se plani i ardhshëm (1986-90) duhet të pasqyrojë një synim të fortë për të përvetësuar teknologji të lartë nëpërmjet tregtisë së jashtme. Ai gjithashtu ka kërkuar që t’u jepet më shumë autoritet ekspertëve të trajnuar, në krahasim me punonjësit e partisë, në ndërmarrjet kryesore. Ne mendojmë gjithashtu se ai është një sponsor kyç i artikujve në shtyp që sulmojnë ministritë për injorimin e rëndësisë së ekspertizës, si dhe një marrëveshje të re kulturore me Italinë, e cila, nëse vihet në fuqi, do të ekspozojë më shumë të rinj shqiptarë ndaj ideve perëndimore. trajnime në Romë dhe nëpërmjet rritjes së përdorimit të gjuhës italiane në shkollat e Shqipërisë.

Dihet pak për politikën e Alisë, përveç se ai ishte një besnik i Hoxhës në shumë mosmarrëveshjet fraksioniste pas ngritjes së tij në Byronë Politike në vitin 1960. Një komentues në Sueddeutsche Zeitung pohoi shkurtin e kaluar se Alia është më i favorshëm për liberalizimin kulturor sesa Hoxha-, duke pasur parasysh festimin e vazhdueshëm të nacionalizmit ekskluzivisht shqiptar në inkurajimin e kompetencës më të lartë teknike dhe ngritjen e gjakut të ri. Alia me sa duket luan me kërkesat e brezit të ri. një ambasador shqiptar në Perëndim deklaroi kohët e fundit se vetë Hoxha ka zbutur disa ndalime për udhëtimet jashtë vendit në respekt të pjesshëm ndaj kërkesave të funksionarëve më të rinj që duan një hapje “të plotë” ndaj Perëndimit. Alia dhe mbështetësit e tij duket se janë mjaft të sigurtë për favorin e Hoxhës për të nxitur publikisht këto ndryshime kontroverse të politikës së jashtme, por Alia përballet të paktën me kundërshtime të fshehta ndaj pretendimit të tij si pasardhës dhe ndaj strategjisë së tij të zhvillimit ekonomik.

Duke gjykuar nga artikujt në shtypin shqiptar, kundërshtarët e paidentifikuar po luftojnë kundër një aksioni të praparojës bazuar në thirrjet ndaj interpretimeve më ksenofobike dhe staliniste të dogmës së Hoxhës. Artikujt e fundit në gazetat periodike shqiptare kanë argumentuar, për shembull, se çdo hapje e tregtisë së jashtme janë lëshime të papranueshme për kapitalizmin dhe do t’i çojë firmat e përfshira shumë në eksporte vetëm për të ndjekur fitimet, duke dëmtuar kështu sistemin dhe, në mënyrë implicite, vetë strukturën e pushtetit.

Edhe pse deklaratat e fundit të Hoxhës nënkuptojnë se ai e mbështet Alinë si pasardhës të tij, Hoxha mbetet i larguar nga debatet e politikave dhe si rrjedhim i lirë të kundërshtojë Alinë dhe ata që janë më të afërt me të. Kështu Hoxha mbetet karta e egër. Edhe pse ai e ka rregulluar Alinë si pasardhësin e tij dhe ka ngritur shumë anëtarë më të rinj në Byronë Politike dhe Komitetin Qendror që nga viti 1981, ai ruan mjaft fuqi për të zhbërë karrierën e Alisë dhe politikat e reja që Alia ka sponsorizuar.

Problemet e zhvillimit ekonomik

Shumica e provave të kufizuara të besueshme në dispozicion’ tentojnë të sugjerojnë problemet e zhvillimit ekonomik – të shkaktuara në një pjesë të madhe nga rritja më e lartë e popullsisë në Evropë (2.1 për qind në vit) – ishin nxitja kryesore për hapjet e Shqipërisë me botën e jashtme] Shqipëria është vendi më i varfër në Evropë; ne vlerësojmë të ardhurat vjetore për frymë në më pak se 900 dollarë. Ekonomia është kryesisht bujqësore; ajo gjithashtu ka një bazë të vogël, por në rritje industriale dhe të konsiderueshme natyrore . Të dhënat shqiptare janë aq shumë të vjetruara dhe të paplota sa Manuali Ekonomik i CIA-s nuk ka ende të dhëna për shpresat e Shqipërisë për zhvillim dhe pushimin e tregtisë me industritë nxjerrëse dhe energjetike që sigurojnë pjesën më të madhe të fitimeve të saj nga eksporti. Sipas analistëve të NATO-s, Shqipëria është prodhuesi i tretë kryesor në botë dhe eksportuesi i dytë kryesor i mineralit të kromit. Shtatëdhjetë për qind e eksporteve të saj të kromit shkojnë në Evropën Perëndimore. Një shkritore e re, e ndërtuar me ndihmën e Gjermanisë Perëndimore, duhet të rrisë kapacitetin e Shqipërisë për të eksportuar edhe ferro krom. Shqipëria eksporton gjithashtu bakër, linjit dhe nikel. Prodhimi i naftës është zgjeruar nga nën 300,000 ton në vit pas Luftës së Dytë Botërore në 2.7 milionë tonë në 1975. Ai u rrit më tej pas përfundimit të një rafinerie në Ballsh në 1978, pavarësisht nga sabotimet e supozuara nga punëtorët kinezë të larguar. Shqipëria aktualisht eksporton pjesën më të madhe të prodhimit të saj të naftës – 2.5 milionë tonë kryesisht në Gjermaninë Lindore, Rumani dhe Zvicër. Tirana planifikon të dyfishojë eksportet e naftës deri në vitin 1985. Përveç kësaj, Shqipëria eksporton çdo vit 700,000 ton qymyr bituminoz. Shqipëria është e vetë-mjaftueshme në energji. 50 për qind e energjisë elektrike të saj vjen nga burimet hidroelektrike dhe ajo eksporton 50 për qind të energjisë elektrike të prodhuar në Greqi dhe Jugosllavi. Prodhimi total vlerësohet në 3-3,5 miliardë kilovat-orë. Thatësirat në 1982 dhe 1983 detyruan ndërprerjen e përkohshme të këtyre eksporteve, megjithatë, dhe qeveria ka urdhëruar ruajtje më të madhe të energjisë në vitin 1984.

Shqipëria duket se po mbron varësinë e saj nga energjia hidroelektrike. Tirana planifikon investime të reja në rafineritë e gazit natyror dhe punimet kimike për të kënaqur kërkesën në rritje të vendit për energji dhe për të rritur eksportet e energjisë. burime që mund të jenë një bazë solide për zgjerimin ekonomik. Por regjimi i Hoxhës, nëpërmjet vendimeve politike dhe fushatave të shtypit, ka inkurajuar prej kohësh rritjen e popullsisë që i tendos këto burime. Tirana parashikon që popullsia do të rritet me 50 për qind deri në vitin 2000 dhe pretendon se nevojitet një rritje edhe më e madhe për zhvillimin e saj industrial me punë intensive në shekullin e ardhshëm.

Kultivimi i tokës duke përdorur metoda të tarracimit të kopjuara nga Zyrtarët shqiptarë të Kinës pranojnë se lindshmëria e lartë ka filluar të shkaktojë tendosje. Artikujt e fundit kanë shprehur shqetësim mbi aftësinë e regjimit për të menaxhuar kërkesën për ushqim, strehim dhe arsim. Për shkak se kaq shumë shqiptarë janë të rinj – një gazetar pohoi në 1983 se 55 për qind e popullsisë është nën 15 vjeç – këto tendosje vetëm sa do të përkeqësohen. Bujqësia mund të jetë sektori që përballet me kërkesat më urgjente. Pavarësisht preferencës së Hoxhës për rritje intensive industriale, atij i është dashur t’i zhvendosë burimet në bujqësi për të ushqyer popullatën dhe për të shmangur varësinë nga importet ushqimore. Sipas të dhënave zyrtare, Shqipëria e zgjeroi sasinë e tokës së kultivuar nga 10 për qind e vendit në 25 për qind deri në vitin 1982, kryesisht nëpërmjet përdorimit të metodave të tarracimit të kopjuara nga Kina. Ekspertët e NATO-s vlerësojnë se Shqipëria është ende 80 për qind e vetë-mjaftueshme në ushqim. Por zyrtarët shqiptarë pranojnë publikisht se sektori i bujqësisë po arrin kufijtë e asaj që mund të arrihet me metodat e tij intensive të punës dhe ankimet për mungesat e pajisjeve bujqësore të përdorshme. Ndërtimi dhe transporti gjithashtu po përjetojnë tendosje në rritje. Gazetarët perëndimorë raportojnë se rritja e ngadaltë në sektorin e mëparshëm, e kombinuar me kërkesat në rritje të industrisë, ka krijuar një mungesë të madhe banesash.

Zyrtarët shqiptarë, në fjalimet e fundit dhe artikujt e botuar, thjesht kanë bërë presion për shumë nga këto probleme, megjithëse të parashikueshme, nuk përmendeshin prej kohësh, pasi planifikuesit e regjimit ishin shumë të turpshëm për të sugjeruar ndonjë pa përsosmëri në politikat dogmatike të Hoxhës. Temat klasike staliniste janë ende të dukshme në planin aktual pesë-vjeçar, i cili u përgatit përpara se Alia të zëvendësonte Shehun si zëvendësin kryesor të Hoxhës.

Plani postulon qëllime tepër ambicioze – një rritje prej 67 për qind në prodhimin e çelikut, 50 për qind në nxjerrjen e mineralit të kromit, 80 për qind në prodhimin e ferro kromit, 50 për qind për nxjerrjen e mineralit të bakrit dhe 43 për qind për ferro-nikelin – dhe ankesat për mungesa të mëdha po bëhen. evidente.

Pse jo KNERI?

Ne besojmë se Shqipëria ka marrë një vendim të ndërgjegjshëm për të mos përfshirë bllokun sovjetik në kërkimin e ndihmës teknike, pasi mund ta bëjë Shqipërinë më të varur nga tregtia me Lindjen. Gjithashtu, sipas mendimit tonë, ky vendim rezulton nga njohja e Tiranës se teknologjia perëndimore është më e mirë se ajo e disponueshme nga Lindja dhe nga llogaritja se Shqipëria mund të absorbojë me sukses mallrat dhe proceset perëndimore. Për më tepër, ne besojmë se përvoja e Hoxhës me këshilltarët sovjetikë mund ta ketë bindur atë se Moska do të përdorte akses të rinovuar për të rindërtuar rrjetet e inteligjencës sovjetike brenda Shqipërisë. Ai gjithashtu mund të shqetësohet se disa liderë shqiptarë mund të jenë të ndjeshëm ndaj “disiplinës më të madhe të punëtorëve” në këta sektorë. Pakti dhe Këshilli për të ndërsjellë Ndihma Ekonomike (KNER- CEMA). (Në 10 vitet e fundit Hoxha ka pasur dy ministra të mbrojtjes të akuzuar për tradhti dhe është në prag të një epoke të pasigurt pasardhëse, ne besojmë se ka të ngjarë të bëhet një pikë qendrore më aktive për rivalitetin Lindje-Perëndim. Në këndvështrimin tonë, Perëndimi tani duket se ka perspektiva disi të përmirësuara për shkak të aftësisë së tij për të ofruar teknologjinë që Shqipëria i ka nevojë prej kohësh dhe tani po e kërkon në mënyrë aktive. Megjithatë, këto tendenca janë të prekshme ndaj zhvillimeve të brendshme, të cilat të huajt nuk ka gjasa t’i parashikojnë. Përveç kësaj, Shqipëria mund të rishqyrtojë vlerën e saj Lidhja perëndimore nëse Tirana vendos përfundimisht se ka mbivlerësuar përfitimet e mundshme për ekonominë shqiptare nga teknologjia perëndimore. Duke gjykuar nga kohëzgjatja e nismave të fundit shqiptare, mendojmë se Tirana ka të ngjarë të ngulmojë në “hapjet” e saj me botën e jashtme. Shqiptarët duhet të shmangin stanjacionin ekonomik – dhe pasojat e tij politike – dhe ata duket se vlerësojnë paaftësinë ose mosgatishmërinë e ekonomive të trazuara të CEMA-s për të ofruar mjaftueshëm teknologji të lartë. Për më tepër, iniciativat kanë mbështetje kritike – të shprehur publikisht – nga drejtues të lartë si Alia, të cilët gjithashtu po përpiqen të institucionalizojnë disa synime modernizimi në planin e ardhshëm pesëvjeçar.

Konkluzione

Së fundi, ne mendojmë se ka të ngjarë që ndryshimi i gjeneratave në regjim të prodhojë liderë më të gatshëm për të injoruar racionimet staliniste të Hoxhës në një përpjekje për të kënaqur kërkesën e popullsisë që po zgjerohet me shpejtësi. Ne mendojmë se vetë Hoxha do të vazhdojë politikën e tij të kujdesshme të orientuar nga jashtë, në vend që të shohë politikat e tij dogmatike të bëhen qartë pengesa kryesore për rritjen dhe stabilitetin e ardhshëm. Megjithatë, ai ka të ngjarë të këmbëngulë për të kontrolluar ritmin dhe shtrirjen e çdo iniciative: ?

Ai do të përpiqet të ruajë kontrollet kyçe institucionale të tilla si ndalimet e kredive dhe përndryshe të racionalizojë ekspozimin e popullit të tij ndaj ideve përçarëse perëndimore. Ai do të ecë ngadalë në trajtimin e fuqive të mëdha industriale, si Shtetet e Bashkuara dhe Gjermania Perëndimore, sepse i frikësohet fuqisë dhe ndikimit të këtyre vendeve. Këto kufizime ka të ngjarë të jenë jopopullore me numrin në rritje të modernistëve që hyjnë në burokracitë teknike dhe ekonomike, por nga këta teknokratë nuk mund të pritet që të sfidojnë vullnetin e diktatorit dhe si rrjedhim të rrezikojnë ndryshimin e politikave dhe mbijetesën personale.

Ata që duan një derë edhe më të hapur për botën, nuk janë ende aq të fortë sa të injorojnë gardën e vjetër këmbëngulëse të Hoxhës, e cila sipas mendimit tonë po vëzhgon çdo hapje për të rimarrë vendin e saj në të djathtën e Hoxhës. Prandaj, në përgjithësi, avokatët e sipërmarrjeve të reja të politikave – duke përfshirë Alia – do të jenë të turpshëm për propozimet që mbartin rrezik të lartë politik, edhe nëse propozimet premtojnë një fitim të madh ekonomik. Alia dhe kundërshtarët e tij në udhëheqje ndoshta mund të bashkëjetojnë tani për tani në një atmosferë ndryshimesh graduale. Megjithatë, ndërkohë që procesi i ngadaltë i dhënies fund të izolimit vazhdon, përplasjet më serioze fraksioniste duken të pashmangshme; mund të ketë reagime të kundërta për disa çështje?

Ndikimi kulturor perëndimor, nëpërmjet rritjes së tregtisë dhe përdorimit të gjuhës italiane në shkollat shqiptare, mund të bëhet një forcë e re dhe e fuqishme në klasën e re teknokrate. ? Aplikimet e teknologjisë perëndimore mund të rëndojnë infrastrukturën ekzistuese dhe gjithashtu të krijojnë një krizë klasike të pritjeve në rritje? Konkurrenca midis rajoneve të shqetësuara për teknologjinë e re dhe midis përdoruesve fundorë për importet e pakta të valutës së fortë mund të rrisë presionin për të pranuar kredi të huaja. Ndjenja jonë e dinamikës shqiptare sugjeron se Hoxha, nëse do të ishte ende i shëndetshëm dhe në krye, do të përpiqej të zgjidhte betejat e ardhshme fraksioniste duke u kthyer përsëri nga brenda. Por sa më gjatë të shtyhet një përballje e tillë, aq më e madhe është mundësia që brezi i ri i teknokratëve, nëpërmjet fuqisë së grumbulluar në aparatin e regjimit, të jetë në gjendje të shmangë kërcënimin ndaj pozicionit dhe interesave të tyre.

Ne priremi të besojmë se me kalimin e kohës dhe gardës së vjetër, entuziazmi reaksionar i epokës së Hoxhës do të zbehet dhe vendi gradualisht do të përballet me problemet e zhvillimit përmes politikave më pragmatike dhe të hapura varen tendencat aktuale kryesore kryesisht në prioritetet e Tiranës që mbeten të njëjta. Por disa zhvillime – një shpërthim i fraksionizmit të rëndë politik në udhëheqje, ndoshta i shkaktuar nga vdekja e Hoxhës, ose një konflikt më serioz me Jugosllavinë – mund të ndryshojë thelbësisht këto prioritete dhe këndvështrimin tonë. E para pothuajse me siguri do ta tërhiqte Tiranën prapa në guaskën e saj izoluese; dhe kjo e fundit madje mund të çonte disa udhëheqës të supozuar që të kërkonin ndihmë dhe mbështetje nga kampi sovjetik.

Dhe këto konkluzione të shërbimit sekret amerikan CIA u vërtetuan në vitet e mëvonshme pas vdekjes së Hoxhës deri në shembjen e diktaturës në Shqipëri.

Kultura bizantine dhe mallkimi i drejtësisë

February 21, 2024 by s p

Artan Nati/

Ka një arsye pse “The Godfather” (Kumbarja) konsiderohet gjerësisht si një nga filmat më të mëdhenj të të gjitha kohërave. Në monologun e tij hapës, zëri i tronditur i sipërmarrësit të nervozuar Bonasera deklaron “Unë besoj te Amerika”, përpara se ai të rrëfejë historinë se si vajza e tij u brutalizua nga disa të rinj që mbetën të pandëshkuar nga gjykatat tek të cilat ai kishte besuar.
Pastaj i thashë gruas sime: “Për drejtësi, ne duhet të shkojmë te Don Corleone”, vazhdon ai’. Ndërsa skena vazhdon të luhet dhe mësojmë se Bonasera ka ardhur te bosi i krimit Don Vito Corleone për të kërkuar hakmarrje ndaj sulmuesve të vajzës së tij, një model organizimi që po fillon të marrë formë si pasojë e mungesës së funksionimit të drejtësisë. Ajo do të kristalizohet plotësisht më vonë në filmin “The Godfather”, kur djali i Vitos, Michael, shndërrohet ngadalë nga një hero idealist lufte që kundërshton ashpër bashkimin me biznesin e familjes në një mafioz të pamëshirshëm me pak respekt për institucionet e Amerikës, një hark që kalon nëpër të tre filmat.
A nuk duket sikur ne sot në Shqipëri po jetojmë të njëjtën tragjedi të filmit “Kumbaro”? Ndoshta i vetmi ndryshim është se në Shqipëri rrolin e kumbaros nuk e luajnë bosët e krimit, por kryeministri dhe kryetarët e partive politike. Si mbërritëm në këtë derexhe? A ishte ky një fat i keq që duket sikur shpesh na ndjek ne shqiparëve, apo një komplot i të huajve siç na pëlqen ne shpesh të mendojmë, apo ndoshta është një produkt i mënyrës se si mendojmë, veprojmë dhe gjykojmë ne si shoqëri dhe si individ? Në kohën e diktaturës njerëzit dënoheshin në emër të partisë ku gjykatësi ishte sekretari i partisë dhe gjyqi bëhej nga organizata e partisë, ndërsa formalitetet kryheshin nga gjykatat tërësisht nën kontrollin e partisë komuniste. Kështu u bë gjyqi i Kadri Hazbiut ku diktatori Hoxha i thoshte atij se partia do të dënojë dhe Hazbiu e pranonte se partia e tij do ta gjykonte me drejtësi,ndërkohë që hetusia dhe gjykatat zbatonin urdhërat. Kjo formë në thelb ishte bizantine, por e veshur me petkun e ideologjisë komuniste. Në të vërtetë kjo formë bizantine vazhdoi edhe pas viteve 90 por kësaj rradhe e maskuar me petkun demokratik dhe pavarësisë së pushteteve. Në të vërtetë falja apo dënimi i njerëzve bëhej në bazë të interesit të kryeministrit apo pushtetarit kryesor, pavarësisht në se persona të caktuar kishin dosje apo jo, kishin bërë krime apo jo. Përkundrazi personat me probleme ishin edhe më të vlefshëm, sepse ishin të kapur.
Vendi ynë, si gjithë vendet e ballkanit, trashëgoi një kulturë bizantine e cila karakterizohej nga autoriteti i centralizuar, ku besnikëria ndaj sundimtarit ishte vendimtare për ruajtjen e stabilitetit dhe pushtetit dhe si e tillë nxiti një kulturë ku ndikimi politik dhe ekonomik bazohej shpesh në lidhje personale dhe jo në merita apo sundim të ligjit. Në shoqëritë si e jona, ku institucionet formale janë të dobëta ose perceptohen si joefektive, individët mund të mbështeten më shumë në rrjetet dhe marrëdhëniet personale për mbështetje dhe përparim. Në të vërtetë themeli i një republike demokratike, është shteti i së drejtës i cili është aspekti më i brishtë i sistemit tonë shtetëror. Është ky koncept, dhe ekzistenca e tij në fakt, që e ndan një shoqëri demokratike nga ato jo-demokratike. Sundimi i ligjit varet, për vitalitetin e tij të vazhdueshëm, nga perceptimi i tij, si një gjyqësor i pavarur, i fortë, i drejtë dhe i paanshëm që i shërben dhe mbron sistemin ligjor dhe të drejtat individuale të qytetarëve të cilit i shërben. Një gjyqësor i tillë është një gur themeli i këtij institucionii.
Karakteristikë e një gjyqësori të pavarur dhe të fortë është se gjykatat e tij janë të lira dhe të papenguara nga politika dhe ndërhyrje e saj, dhe vendimet e tij bazohen në merita ligjore dhe jo në atë që është popullore apo e përshtatshme politikisht. Për pavarësinë dhe forcën e tyre, gjykatat mbështeten në një tregues më të fuqishëm se kompetencat kushtetuese të prekshme, ato mbështeten në besimin dhe vleresimin e qytetarëve të cilëve u shërbejnë. Por le të flasim konkretisht se si është katandisur drejtësia në Shqipëri. Pas rënies së komunizmit, Shqipëria për pak kohë pati një optimizëm për demokraci dhe shtet të së drejtës, por përmes manovrimesh dhe kalkulimesh, ish komunistët të veshur me kostumin e ri të pluralizmit erdhën në pushtet dhe shumë shpejt pasuria e shtetit shqiptar u shit me pazar oligarkëve të rinj, duke e bërë Shqipërinë një kleptokraci funksionale. Për të siguruar pushtetin e tyre dhe vjedhjen e pasursë kombëtare politikanët i morrën të githa kompetencat për vete dhe duke e kthyer sistemin e drejtësisë në një shtojcë të politikës.
Nën presionin ndërkombëtar dhe kryesisht atë amerikan, deputetet e votuan SPAK dhe e uruan atë, por pengesat që ata u munduan t’i bëjnë ishin shumë më të mëdha se “bekimi” me buzëqeshje të sforcuar, që ata i bënë sistemit të ri të drejtësisë. Vrasja tjeter e sistemit të drejtsisë eshte fakti se besnikeria e deputetëve është ndaj kryetarit të partisë e jo ndaj elektoratit të vet, gjë që i bën ata shërbetorë të kryetarit dhe jo të popullit, kështu ata votojnë në parlament vullnetin e kryetarit dhe jo të popullit. Deputetët e PS dhe PD nuk ndiejnë asnjë frikë nga populli që i voton, por dridhen dhe nuk kundështojnë kryetarët e partive që i zgjedh dhe i emëron ata sipas masës së servilizmit. Praktikisht vendi ka kryetarokraci dhe jo demokraci dhe në rast se kryetarët apo miqtë e tyre akuzohen, (dhe kanë jo pak faje, korupsion pasiv dhe aktiv) natyrisht që këta përfaqësues të kryetarëve do të votojnë ato ligje që të vrasin sistemin e drejtësisë, garantuesin e demokracisë sonë, vetëm me synimin që ata të pasurohen shpejtë dhe të kenë pushtet të përhershëm.
Duket se Shqipëria ka një traditë të gjatë e të pandërprerë të kumbarove ose padrinove të shtetit dhe partive politike, e cila vazhdon edhe më fort me liderat e rinj si Rama apo Basha, pa bekimin e të cilëve nuk mund të marrësh post shtetëror apo të zgjidhesh deputet. Duket si një mallkim që askush nuk mund ta ndërpresë. Për të shpjeguar këtë mallkim na vjen në ndihmë filozofi anglez John Locke, i cili thotë: “Mendja e njeriut në lindje është plotësisht e formuar, por e hapur, e zbrazët mbi të cilën përvoja gdhend dijen dhe traditën”. Nëse njerëzit janë të mirë apo të këqij,vazhdon ai, varet nga mjedisi i tyre në jetë dhe nga ndikimet e tyre. Kështu po ndodh me liderët tanë, ambienti në të cilin rriten ata, i bënë ata të kopjojnë etërit e tyre politikë, ashtu si djali i “Kumbaros”, Michael, shndërrohet ngadalë nga një hero idealist lufte që kundërshton ashpër bashkimin me biznesin e familjes në një mafioz të pamëshirshëm. Ishte pikërisht ndërhyrja e shtetit të së drejtës që e prishi këtë cikël të pandërprerë kumbarosh e mafiozësh, duke rikthyer besimin e qytetarëve te shteti i së drejtës. Është pikërisht drejtësia e re dhe SPAK që po thyen këtë mallkim kumbarosh në shoqërinë shqiptare.

IL POPOLO ROMANO (1920) / INTERVISTA EKSKLUZIVE ME FAIK BEJ KONICËN NË ROMË : “E KAM KËSHILLUAR “VATRËN” TË MOS I JAPË PARA QEVERISË SË TIRANËS PËR KËTË ARSYE…SULEJMAN BEJ DELVINA, SPIUN I MUSTAFA KEMAL ATATURKUT”

February 21, 2024 by s p

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 18 Shkurt 2024

“Il Popolo Romano” ka botuar, të shtunën e 9 tetorit 1920, në ballinë dhe faqe n°2, intervistën ekskluzive asokohe me Faik Bej Konicën në Romë, në lidhje me kërkesën për kredi nga qeveria shqiptare te shqiptarët e Amerikës nëpërmjet ndërhyrjes së “Vatrës”, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Situata e vërtetë shqiptare

Burimi : Il Popolo Romano, e shtunë, 9 tetor 1920, ballinë

Qeveria shqiptare duket se po hyn në një periudhë telashesh për fakte të ndryshme, ku kryesori është shterimi i thesarit publik. Duke shteruar të gjitha të ardhurat nga doganat, të dhjetat, taksat e ndryshme dhe shumat e paguara për kredinë e brendshme pak a shumë të detyruar, arkat e shtetit tashmë janë bosh dhe zyrtarët dhe xhandarët nuk kanë marrë asnjë rrogë prej dy muajsh. Për këtë qëllim, qeveria e Tiranës dërgoi një nga të besuarit e saj në Shtetet e Bashkuara të Amerikës për të hapur, nëpërmjet “Vatrës”, një kredi të re mes shqiptarëve të shumtë të vendosur atje. “Vatra” për ata që nuk e dinë është shoqëria më e rëndësishme shqiptare që ekziston; ka qendrën e saj në Boston, grumbullon mijëra anëtarë, ka punuar me vrull madhështor për pavarësinë e Shqipërisë dhe synon të vendosë marrëdhënie miqësore midis popullit italian dhe atij shqiptar; më pas ka përfaqësuesin e saj në Romë në personin e Faik bej Konicës, i cili përveçse një nga themeluesit e Federatës së madhe, ka qenë edhe kryetar i saj deri vonë. Njeri me talent të jashtëzakonshëm dhe njohuri të larta, ai ishte caktuar nga qeveria e Tiranës si përfaqësues diplomatik në Romë, por, duke mos miratuar politikën e saj, iu desh të refuzonte me vendosmëri.

Kundra kredisë shqiptare

Tashmë ai ka shkuar një hap më tej dhe ka këshilluar “Vatrën” të mos favorizojë projektin e një kredie të dytë. Prandaj na u duk interesante të dinim arsyet e qëndrimit të tij të vendosur dhe simptomatik. Ai u përgjigj me dëshirë, me sinqeritet të përsosur, të gjitha pyetjeve tona.

Ai na tha: “është shumë e vërtetë që kam këshilluar “Vatrën” të mos i japë para qeverisë së Tiranës; ja një fragment nga kabllogrami që i dërgova kryesisë së Federatës në Boston në ditët e para të shtatorit :

“Besoj se është detyra ime e shenjtë të këshilloj shqiptarët e Amerikës që të mos e mbështesin kredinë shqiptare, sepse së pari është e paligjshme dhe së dyti ka arsye serioze për tu frikësuar se fondet do të shpenzohen keq. Për më tepër, qeveria jonë e përkohshme ka dalë hapur kundër idealit tuaj për një qeveri serioze, të drejtë dhe të lirë dhe parapëlqen sistemin turk të përbërë nga hilet, shpifjet, marifetet dhe spiunazhet. Kushdo që dëshiron mbështetjen tuaj financiare duhet të paktën të pranojë pjesërisht programin tuaj.”

Ky kabllogram është mjaft i qartë për ata që ndjekin zhvillimin e ngjarjeve tona; por për lexuesin e përgjithshëm ndoshta një koment i shkurtër do të jetë i dobishëm: Për rreth tetë vjet që kur Shqipëria u shkëput nga Turqia, qeveritë e ndryshme, duke përfshirë të ashtuquajturën qeveri përfundimtare të Princ Vidit, kanë shpenzuar miliona pa publikuar ndonjëherë asnjë lloj raportimi të ardhurave dhe shpenzimeve; asnjë organ nuk u krijua për të ushtruar kontrollin e nevojshëm mbi shpenzimet; Nuk ekziston asnjë dokument i printuar (botuar) që të na japë, qoftë edhe në mënyrë primitive, disa informacione për buxhetet e kaluara apo të tanishme të vendit. Një nga sulmet më efektive kundër qeverisë së rënë ishte për shkak të këmbënguljes së saj në sistemin e vjetër të mungesës së llogarisë; Qeveria aktuale erdhi në pushtet me angazhimin specifik për t’i dhënë fund këtij turpi, por ministrat mezi e kanë hequr kuletën nga sqetullat. Nëse sot sulmoj qeverinë, sigurisht që e kam paralajmëruar në kohën e duhur. Në një intervistë timen të botuar në një gazetë shqiptare më 2 shkurt, unë, që atëherë isha një mik shumë i ngushtë dhe i besuar i qeverisë së re, gjithsesi deklarova sinqerisht ndër të tjera si vijon :

“Ministria e re do të jetë në gjendje ta tregojë vlerën e saj vetëm me fakte. Pa kaluar një muaj, do të kuptojmë nëse qeveria është vërtet e re apo thjesht një botim i ri i një gjëje të vjetër. Dhe ne do të kemi provën, nëse llogaritë do të publikohen apo jo.”

Tashmë jemi në muajin e tetë dhe nuk është publikuar asnjë deklaratë. Populli është i indinjuar me këtë sistem dhe e shpjegon në mënyrën e vet. Ai beson se ministrat e bindur apo të dëshiruar për pushtimin dhe copëtimin e Shqipërisë kanë vënë mënjanë shuma të mëdha dhe shpresojnë të arratisen në kohë ditën e katastrofës para se të japin llogari.

Xhonturqit në Shqipëri

Një opinion popullor më pak i ashpër ia atribuon parregullsitë serioze financiare jo pandershmërisë, por paaftësisë së liderëve për të menaxhuar paratë publike në mënyrë të rregullt. Interesant është arsyetimi i vetë qeverisë, e cila thotë se nuk ka kohë të merret me raporte në këtë periudhë krize që po kalon vendi. Ky justifikim më duket se ka një shije të lehtë hajduti, sepse hallet janë çështje që kanë të bëjnë me veprimtarinë e ministrit të Brendshëm dhe të Mbrojtjes Kombëtare (Ahmet Zogu). Ndërkohë, çfarë po bën kolegu i tij i financave (Ndoc Coba) ?

— Kush janë këta ?

— Është një ish-doganier, që fshatarët shakatarë të kongresit të Lushnjes e kanë ngritur në nderet e Dikasterit të rëndësishëm, besoj se ka çertifikatë frekuentimi në shkollat fillore dhe gjithashtu ka gjasa që të mos jetë në dijeni të katër operacioneve. Jo ! jo ! justifikime të kota ! Kushdo që nuk jep llogari nuk mund të kërkojë fonde të reja. Nëse miqtë e mi në Shtetet e Bashkuara duan të japin para, kjo është puna e tyre. Unë e kam kryer detyrën time duke i paralajmëruar dhe i laj duart për këtë.

— Përveç këtyre arsyeve financiare, a ka të tjera të natyrës së ndryshme ?

— Qeveria e Tiranës — përgjigjet ai — nuk e meriton besimin edhe pse ka shtuar gjakderdhjen në Vlorë me një mizori të pabesueshme. Me marrjen e pushtetit të nderuarit Giolitti dhe me deklaratat e tij tashmë historike, Shqipëria u gjend përballë një politike italiane diametralisht të kundërt me atë të mëparshme; Prandaj ishte e nevojshme të informoheshin kryengritësit për këtë, armiqësitë të pezulloheshin dhe negociatat të shkonin drejt përfundimit.

Në vend të kësaj, ata preferuan t’i linin kryengritësit në errësirë, ata në fakt bënë më shumë : i inkurajuan që të luftonin më ashpër. Kam edhe prova zyrtare të bashkëpunimit të Sulejman bej Delvinës (asokohe kryeministër) me kryengritësit. Çfarë e motivoi atë dhe kolegët e tij për të ndërmarrë këtë veprim të tmerrshëm? Pavetëdija? mungesa e patriotizmit ? apo ndoshta, siç llafos populli në Shqipëri, ministrat e Tiranës, duke parë sikletin e qeverisë italiane përballë opozitës socialiste, shpresonin për një kohë të gjatë të arrinin marrëveshjen ? Unë njoh një ministër që nuk e miratoi me forcë qëndrimin dinak të kolegëve të tij. Dhe sa për mua, pasi mora, më 22 qershor, emërimin tim si përfaqësues diplomatik i Shqipërisë në Romë, nuk pranova të pranoja me një letër të gjatë drejtuar qeverisë së Tiranës në datën 24 të po këtij muaji. Ja kopja e kësaj letre që një ditë do t’ia jap të plotë shtypit.

Giolitti dhe Shqipëria

Megjithatë, mund t’ju lexoj një pasazh domethënës :

“I nderuari Giliotti, edhe shumë kohë përpara se të bëhej kreu i qeverisë, ishte shprehur në favor të vendit tonë, duke treguar në parlament se nuk e miratonte projektin për ndarjen e Shqipërisë të hartuar nga i nderuari Nitti. Unë kisha shumë shpresa për fatin e Vlorës dhe të krahinave tona të tjera të cilat janë në rrezik kur u përmend probabiliteti i një ministrie Giolitti. Fatkeqësisht kryengritja shpërtheu pikërisht në një moment që nuk duhej të shpërthente.” Një qeveri e informuar me kaq saktësi për qëllimet e vërteta të ministrisë së Giolitti-t, të paktën paraprakisht, duhej të fillonte biseda serioze me qeverinë italiane përpara se të lejonte derdhjen e një gjaku të ri.

— Pra, për faktin se qeveria Tiranës nuk mbajti një buxhet dhe për lejimin e gjakderdhjes së panevojshme nga ana e saj, jeni bërë kundërshtari krenar i saj ?

— Ka disa arsye të tjera. Unë do të përmend disa nga të parat që më vijnë ndërmend.

Treqind vullnetarë amerikanë u dëbuan dhe u trajtuan si armiq. Një personalitet i njohur, i cili ishte ndër faktorët kryesorë të Shqipërisë së re dhe që nuk dua ta përmend, u pengua të zbarkojë sikur të ishte armik i vendit të tij. Anulohen pa ceremoni kontratat në formë të mirë me italianët që kanë hyrë në shërbim të administratës shqiptare, e njëjta gjë ndodhi edhe me majorin e njohur Mortier, një francez shumë i njohur në Shqipëri për veprimtarinë e tij dashamirëse si komandant i Pogradecit në kohën e pushtimit francez, i cili në fakt kishte pranuar të qëndronte në shërbimin shqiptar me kërkesë të vetë kabinetit të Tiranës. Qeveria ul nivelin moral të rinisë duke shpërndarë shpërblime për pseudostudentët, të cilët i lejojnë të shajnë dhe duke bojkotuar studentët seriozë që kanë dinjitet dhe ndërgjegje dhe i përkushtohen ekskluzivisht studimeve. Ajo lejon, inkurajon, mbron dhe, kur është e nevojshme, subvencionon shoqëritë sekrete të vrasësve dhe shantazhuesve, të përbërë nga të rinj të degjeneruar, injorantë dhe dembelë, armiq të ligjit, të gjykatave të rregullta, të moralit publik, armiq të gjithçkaje që është themeli i qytetërimit perëndimor. Ajo i bën luftë shprehjes së lirë të opinioneve politike dhe e barazon insinuatën e kabinetit me sigurinë e shtetit. Ajo inauguron sundimin e policisë, diçka e urryer gjithmonë nga populli shqiptar : ajo vazhdon me arrestime masive si për të hequr qafe kundërshtarët e saj, ashtu edhe për të zhvatur para duke liruar të arrestuarit. Ajo e rikthen gjuhën turke në përdorim, duke e bërë gati gjuhën zyrtare të shtetit në vend të gjuhës kombëtare.

Qeveri e pamundur

Dhe nuk po them gjithçka. A ia vlen të mbështetet kjo qeveri ? Nuk e njoh as emrin e qeverisë.

— Kush është frymëzuesi apo shpirti i kësaj politike ?

— Pa dyshim kryeministri Sulejman. Historia e këtij njeriu do të ishte shumë interesante, por do të na çonte shumë larg. Do të mjaftohem duke ju thënë se ai, anëtar i Komitetit xhonturk, për të cilin vepronte si spiun, është një nga nxitësit e persekutimeve kundër patriotëve shqiptarë në kohën e dominimit turk dhe së fundi një nga organizatorët e masakrave armene.

I propozuar në Kongresin e Lushnjes nga disa spiunë xhonturq tinëzarë, ai u zgjodh kryetar i këshillit të Shqipërisë, megjithëse zyrtar osman, dhe mbërriti në Tiranë me udhëzimet e Mustafa Kemalit, i cili e urdhëroi të prishte marrëdhëniet tona me Greqinë dhe të lehtësojë frontin turk në Anadoll dhe gjithashtu të disa regjimenteve greke. Detyra e tij e parë ishte të vinte kundër njëri-tjetrit ministrin e luftës Ahmet bej Zogollin dhe komandantin e trupave Bairam Currin (Ministër pa portofol), me qëllim dobësimin e tyre. Më pas ai solli dhe emëroi në krye të të gjitha forcave shqiptare gjeneralin turk të arratisur Ali Riza Pashën (Ali Riza Kolonja), i dënuar me vdekje në Kostandinopojë dhe i kërkuar nga autoritetet britanike.

Prandaj, ne po shkojmë drejt një katastrofe të caktuar, nëse këta dy individë të dyshimtë nuk do të përzihen menjëherë. Do të shkoja më tej : do t’u vendosja pranga dhe do t’ua dërgoja autoriteteve greke, duke u kërkuar që t’ua dorëzonin atyre angleze. Vetëm me një akt të ngjashëm vendosmërie do të çliroheshim nga aventurierët e mundshëm të ardhshëm, të cilët, pasi kanë kryer krimet e tyre në vende të tjera, vijnë të kërkojnë nga thjeshtësia jonë mjetet për të vazhduar lojën e tyre të trishtë. Anglia, ashtu si fuqitë e tjera, nuk mund të ankohet për shqiptarët që i mirëpresin këta individë, sepse nuk ka dyshim se populli ynë është absolutisht i paditur se me kë ka të bëjë dhe me siguri do t’i linçonte ata që e vënë vendin në rrezik vetëm nëse do të informoheshin në kohë.

— Populli shqiptar pra është kundër intrigave xhonturke. Dhe deri në çfarë mase kolegët e Sulejmanit ndjekin shembullin e tij ?

— Mund t’ju siguroj se ministrat e tjerë janë me vendosmëri kundër politikës xhonturke dhe nuk kanë asnjë përgjegjësi të ndërgjegjshme për serinë e gabimeve të denoncuara nga unë; nëse ata e kanë lejuar veten deri tani të mashtrohen nga Sulejmani dhe bashkëpunëtori i tij Ali Rizai, sigurisht që mund të jetë vetëm një gabim gjykimi.

Me këto deklarata të fundit përfundoi biseda shumë interesante me përfaqësuesin e nderuar dhe autoritar të “Vatrës” në Romë.

Kur u përshëndeta me të, më mbajti edhe një minutë tjetër, pasi mori një pako me letra. Ata sollën nga anë të ndryshme lajmin shumë të rëndësishëm se shqiptarët, të bindur përfundimisht për dëmet e rënda që i sjell vendit të tyre politika e aventurierëve, kanë nisur një lëvizje serioze për të dëbuar përfundimisht të gjithë elementët xhonturq.

F.A

Presidentja Osmani priti në takim shefin e Zyrës së BE-së dhe ambasadorët e Francës, Italisë dhe Gjermanisë

February 21, 2024 by s p

Presidentja e Republikës së Kosovës, Vjosa Osmani, priti sot në takim shefin e Zyrës së BE-së në Kosovë, Tomas Szunyog, ambasadorin e Francës në Kosovë, z. Olivier Guérot, ambasadorin e Italisë, Antonello De Riu dhe zv.ambasadorin e Gjermanisë, Mathias Conrad me të cilët u diskutuan zhvillimet aktuale në fushën e politikës dhe atë të sigurisë.

Në këtë takim u diskutua lidhur me përgatitjet që po bëhen për mbajtjen e zgjedhjeve në katër komunat në veri të vendit, në përputhje me legjislacionin në fuqi. Presidentja ritheksoi se e drejta për të kërkuar largimin e kryetarëve nëpërmjet nënshkrimeve është e drejtë që u takon qytetarëve dhe se tani pret që në KQZ të kryhen të gjitha procedurat e nevojshme në përputhje me ligjin dhe udhëzimin administrativ në fuqi.

Në takim me ambasadorët, Presidentja Osmani ka theksuar nevojën imediate të heqjes së masave të BE-së ndaj Kosovës, të cilat janë të padrejta dhe krijojnë mungesë ekuilibri në dialog, si dhe njëkohësisht theksoi se Kosova ka ndërmarr hapa konkret në përputhje me planin e dakorduar për këtë çështje. Heqja e masave, theksoi ajo, do të krijonte atmosferë shumë më pozitive për vazhdimin e dialogut parimor ku të dyja palët do të trajtoheshin të barabarta.

Për më tepër, gjatë takimit ajo ritheksoi se për fat të keq Serbia nuk po përballet me përgjegjësi për nxitjen e sulmit ndaj ushtarëve të KFOR-it në maj e as për sulmin e agresionit kundër Kosovës në shtator të vitit të kaluar.

Kjo situatë, sipas saj, mund ta nxisë Serbinë që t`i shtojë veprimet destabilizuese në rajon.

Një pjesë e takimit iu kushtua edhe çështjes së zbatimit të Rregullores së BQK-së, me ç’rast Presidentja ritheksoi se është me rëndësi që nuk po kërkohet që kjo rregullore të shfuqizohet, por thjesht që të punohet në një plan tranzicioni për zbatim të saj e cila merr parasysh edhe shqetësimet e të gjithë qytetarëve që mund të afektohen nga një vendim i tillë. Duke ritheksuar rëndësinë e zbatimit të Kushtetutës në çdo cep të Kosovës, Presidentja ka shtuar se suksesi në këtë drejtim është i lidhur edhe me nivelin e bashkëpunimit me aleatët tanë të cilët kanë qenë gjithnjë mbështetësit më të fuqishëm të pavarësisë, sovranitetit dhe sigurisë së shtetit tonë.

KOMISIONI I POSAÇËM INISIATOR PËR THIRRJEN DHE ORGANIZMIN E KONGRESIT TË LUSHNJES 21 JANAR 1920

February 21, 2024 by s p

Nga Msc.Kevin HAXHIU*/

Një vitë pas shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë,në vitin 1913 në Konferencën e Ambasadorëve në Londër Fuqitë e Mëdha vendosën copëtimin e territorit të Shqipërisë në favor të vëndeve fqinje.Në vitin 1915 Traktati i fshehtë i Londrës vendosi që territori i Shqipërisë të copëtohej edhe më shumë se në vitin 1913.Në vitin 1918 në Konferencën e Paqes në Paris nga Fuqitë e Mëdha (Blloku i Antantës-fitues të luftës) dhe vëndet fqinje kërkuan që Traktati i Fshehtë i Londrës i vitit 1915 të zbatohej.Delegacioni i dërguar nga qeveria e Durrësit nuk po e përfaqësonte aspak si duhej Shqipërinë duke mos i dhënë asnjë zgjidhje këtij problemi të madh.Gjatë gjithë kësaj kohe Shqipëria ishte në kaos dhe rreziku për copëtimin e saj ende vazhdonte.Ndaj patriotët shqiptarë të gjendur në këto rrethana vendosën që në Shqipëri të mbahej një tjetër Mbledhje Kombëtare që të mbronte Pavarësinë e Shqipërisë dhe territorin e saj.Në muajin nëntor të vitit 1919 u mblodh organizata nacionaliste “Krahu Kombëtarë” në shtëpinë e ish Prefektit të Durrësit Abdyl Ypi.Në këtë takim merrnin pjesë patriotë shqiptarë të cilët diskutuan për mbledhjen e një kongresi kombëtar pasi rreziku për copëtimin e Shqipërisë ishte i madh.Në këtë takim u vendos që t’i bëhej një thirrje Parisë së Lushnjes pasi në qytete të tjera ishin bërë përpjekje por nuk arritën dot të organizonin mbajtjen e një kongresi.Ata iu drejtuan patriotit Sheh Ibrahim Karbunara dhe në 31 dhjetor 1919 patriotë lushnjarë që i përkisnin parisë së qytetit të Lushnjes u mblodhën në Teqenë e Karbunarës.Atje u ngrit edhe Komisioni Nismëtarë/Inisiator me 28 anëtarë për Thirrjen dhe Organizimin e Kongresit.Anëtarët e Komisionit Nismëtarë për Thirrjen dhe Organizimin e Kongresit të Lushnjes ishin:Besim Nuri,Ferit Vokopola,Nebi Sefa,Qemal Mullaji,Eshref Frashëri,Sheh Ibrahim Karbunara,Abedin Nepravishta,Bajram Haxhiu,Taullah Sinani,Llazar Bozo,Emin Vokopola,Zija Mullaji,Mustafa Vokopola,Jonuz Sefa,Skender Pojani,Kadri Jenisheri,Teki Libohova,Filip Papajani,Jakov Bozo,Andrea Papaj,Qerim Arapi,Rasim Hoxha,Arif Kurti,Abdyl Aziz,Muntar Luarasi,Hamit Xheka,Reshat (Hysni) Shazivari,Hasan Islami Like. Në datën 1 Janar 1920 Komisioni i Posaçëm (Komisioni Nismëtar/Inisiator për Thirrjen dhe Organizimin e Kongresit të Lushnjes) vendosi që me anën e tij por edhe të Katundarisë së Lushnjes të njoftonte nëpërmjet një letre të gjitha Katundarit e Shqipërisë që të zgjidhnin nga 2 Delegat për në Mbledhjen Kombëtare të Lushnjes (Kongresi i Lushnjes).Kjo Letër e Komisionit të Posaçëm Inisiator për Thirrjen dhe Organizimin e Kongresit të Lushnjes gjendet në Drejtorinë e Përgjithshme të Arkivave,AQSH,Fondi 149 (Kryeministria (Para 7 Prill 1939)),Dosja I-I-48,fleta 1 dhe 2. Në këtë Letër shkruhet:-“Nga shkaku i ngjarjevet të ndryshme këtu e disa muaj më parë në jetën mbledhore të atdheut ton,po ndihet një prapashti livrimi,pra sikundër q’asht e ditun prej si çdo atdhetari këto prapshti shkaktojnë prishjen e qetësis së rendit,pa dyshim në fund dhe humbjen e atdheut të dashtun,populli Shqiptar që këto vjetët e fundit tue u ndodhun në fushën e propagandavet damsore,ka marrë mësimë të mjaftëshme mbi bazët e shpëtimit të veht, dhe ashtu mbas kësaj për mos me u gabue me thash e theme të kota, e të mshehta ose të veçanta ,ka banun marrëveshje tash së voni, dhe asht e ditun që ka vendosun,për një mbledhje të përgjithshme këtu në qëndrën e Lushnjës,ku si Shqipni e veriut ashtu dhe e jugës mundet lehtazi me i bashkue zanet e bisedimit.Pra ky pëlqim i bashkëatdhetarëvet të ndershëm,prej popullit ton u pritën me nderime,me gëzime krejt të zemërta,dhe në emën të popullit Komisioni i jon sot tue u mbledhun me randësin e posaçme,vendosi që me anën e veht dhe të Katundaris bashkërisht të bahen të ditnur gjith katundarit e Shqipnis dhe me anën e këtyne populli Shqiptar mbas programit që u paraqitet ngjitun me i dërgue nga dy delegatë fuqiplotë në këtë mbledhje ku asht për t’u venun i themel i fort një marëveshjes së vërtetë të përjetëshme midis ton.Ky qëllim kaq i shenjt mvaret në dëshirat e përgjithshme e jo në mendimet e veçanta.Pra midis personavet të çdo partie,tue banun një bashkëpunim vllaznor,dhe tue lanë mënjanë ndryshime mendimesh personale.Delegatët duhet me u emënue me pëlqimin e përbashkët.Atdheu i dashtun po na fton në bashkim,në besë,në vllazni me të cilat kemi me fitue dhe uratën mëshirore të së Naltës Fuqitarit Krijues.Perëndie. 1.I.920 NË EMËN TË POPULLIT TË LUSHNJES KOMISIONI POSAÇËM BASHKË ME KATUNDARINË E VENDIT BESIM NURI,SHEH IBRAHIM KARBUNARA,EMIN VOKOPOLA,MUSTAFA VOKOPOLA,ZIJA MULLAJ,RASIM HOXHA,SKËNDER POJANI,ABDYL AZIS,QEMAL MULLAJ,ABEDIN NEPRAVISHTA,BAJRAM HAXHIU,ESHREF FRASHËRI,JONUS SEFA,MUNTAR LUARASI,LLAZAR BOZO, ETJ ”.₍₁₎ Komisionit Nismëtar për Thirrjen dhe Organizimin e Kongresit të Lushnjes gjithashtu përgatiti organizimin e mbledhjes,krijimin e kushteve për delegatët gjatë kohës që do të qëndronin në Lushnje,organizmin e forcave vullnetare për të mbrojtur dhe siguruar qetësinë gjatë kohës që do të mbahej mbledhja. Në Drejtorinë e Përgjithshme të Arkivave,AQSH,Fondi 65 (Koleksion fondesh personale (Para vitit 1912)),Dosja 38-2-83 “Projekt-program i Kongresit të Lushnjes nga Abdyl Ypi”,fleta 1,shkruhet:-“Katundarija Lushnjes Program i Kongresit Nye-1- qëllimi i mbledhjes së përgjithshme asht sigurimi i vetqeverimit të plotë të shqipnis dhe forcimi i bashkimit shqiptar.Nye -2- në mbledhje kombëtare do të shoshitet gjindja e përbrëndëshme e e përjashtëme e shqipnisë dhe si në administratën e vendit që siguron baskim e qetësie ashtu dhe në fitim të besimit të fuqive të mbëdhaja të botës do të rëfehet gjallnia kombëtare.Nye -3- mbledhja kombëtare tue marë parasysh të gjithë mendimet e ndryshme qi kanë shkaktue ndarjen në shqipënie do të mundohet t’i largonjë mosmarëveshjet e të siguronjë bashkëpunimin qi forëcon jetën e atdheut .Nye -4- çdo nënprefekturë do të përfaqësohet prej dy zotnive të zgjedhun prej popullit të qarkut.Nye -5- çdo përfaqësonjës do të ket një dokument përfaqësimi të vërtetuem prej katundarisë së vendit.Mbledhja do të bëhet në Lushnje me 21 të muajit kallnuer 1920 të mërkurën ora më 10 para dreke. Lushnje më 1 Kallnuer 1920 Letër prej Durrësi,korespondenti ynë na shkruan: sot para dreke mrrivi nj post të posatshme prej Lushne me një shkresë për përlimtaren e Durrësit, me të cilën përlimtarija e Lushnjes e paria e këti vendi në formë të një komisioni jashtëzakonshëm ftojën Durësin e rrethet e tij me zgjedhë dy delegatë për mbledhjen kombëtare që ka m’u mbajtë në Lushne më 21-1- po ndërgojmë kopjen e kësaj shkrese. ndihet se Fejzi beu ,i vetmi delegatë i qeverisë sotme mendon me i kundërshtue realizimit të këtij mendimi por populli i shqypnisë mesme beson se Fejzi beu nuk ka sesi me i kundërshtue dëshirit të miletit”.₍₂₎ Disa nga kujtimet e nismëtarit Bajram Haxhiu për Kongresin e Lushnjes:-“Në kohën kur bëheshin përgatitjet për Kongresin e Lushnjes,unë kam qënë anëtar i komisionit inisiator për mbledhjen e këtij Kongresi,por kanë kaluar 50 vjet dhe pak gjëra më kujtohen.Këtu në Lushnje kishte një lëvizje të gjërë patriotike.Para se të mblidhej Kongresi ne hoqëm një flamur Italian dhe e grisëm.Aty ishte një tufë e madhe njerëzish dhe italianët nuk guxuan të na preknin me gjithë që bërtisnin por kot.Më kujtohet se njeriu që kujdesej më shumë për thirrjen e Kongresit ishte Eshref Frasheri.Unë e njihja edhe më parë se kishte qënë këtu si inxhinier.Unë isha ngarkuar me detyrën e shpërndarjes së postës në Elbasan,Peqin,Kavajë dhe Durrës, ndërsa Taulla Sinani kishte Tiranën dhe anën e Dibrës e të Shkodrës.Nuk më kujtohet kush ishte tjetër që shkoi në krahinat nga jugu.Veç mbaj mend që ne u ndamë në një mënyrë të tillë që të shkonim aty ku kishim të njohur e të kryenim kështu më mirë punën tonë.Kudo këtë rrugë e bëja me kuaj duke e hequr veten sikur shkoja mik dhe jo suvari.Rrugës kishte plotë rreziqe,por ne ishim të rinjë në atë kohë dhe i kapërcenim.Pastaj nuk donim t’ia dinim shumë se bënim një punë atdhetare.Ditën kur filloi punimet Kongresi ishte e mërkurë dhe bënte pak ftohtë.Në kohën kur zhvillonte punimet Kongresi kishin ardhur njerëz nga vënde të ndryshme të Shqipërisë.Por në Kongres kishte shumë lushnjarë.Unë nuk i kujtoj dot të gjithë por mbaj mend se kishin ardhur disa përfaqësues nga fshatrat.Gjatë kohës që zhvillonte punimet Kongresi ndihej se Lushnja ishte në festë.Kudo shifje flamurë kombëtarë bile flamurë te vegjël u vareshin në gjoks njerëzve nga fëmijet e shkollës.Flamurë të vegjël kishte edhe në sallë,aty ku ishim unjur në bangat e nxënësve.Edhe salla e mbledhjes ishte e zbukuruar mirë.E para ishte fytyra e Skëndërbeut dhe pastaj e Ismail Qemalit.Në mur qe një flamure kombëtarë.Në Kongres kishte rregull.Nuk të pranonin po të mos kishje një shkresë me vete.Ne kishim marrë masa për sigurimin e Kongresit.Kishin ardhur njerëz të armatosur.Disa prej tyre i kishin sjellë vet delegatët për t’i ruajtur gjatë rrugës,por pati edhe nga ata që i thirrëm ne.Më shumë forca kishin ardhur nga Darsia e Dumreja.Në të njëjtën kohë kishte shumë edhe nga zona e fushës por unë nuk jam marrë me forcat.Si përgjegjës për këtë punë ishte caktuar Llazar Bozua.Tërë kodrat rrotull Lushnjes ishin të mbushura me roje.Disa prej rojëve vinin edhe në qytet.Italianët i shihnin po nuk i ndalonin.Më kujtohet kur u muar vesh se Myfit Libohova pat ardhur me ushtri kundër Kongresit.Njerëzit nuk i mbanim dot se ishin gati të lëshoheshin e ta kapnin të gjallë.U nisën disa por nuk e arritën se në vend t’i afrohej Lushnjes ja mbathi për nga Vlora.Qeveria që u zgjodh nga Kongresi ndenji nja 4-5 ditë këtu,pastaj e përcuallëm me këngë ashtu siç dhe i pritëm delegatët.Vanë mjaftë forca nga Lushnja,por më të rëndësishmet ishin forcat e organizuara në Peqin nga Adem Gjinishi”.₍₃₎ Në datën 21 Janar 1920 hapi punimet Kongresi Kombëtar i Lushnjes dhe në proçesverbalin e mbledhjes së I-rë shkruhet ndër të tjera:-Sot dit e Mërkurë 21/I/1920,ora më 10 para dreke tue qënë dita e caktueme për çeljen e Mbledhies Kombiare,me gjith që, nga vonesa e,Letër thirrjevet, nuk kanë arritun shumica e delegatëvet, Delegatët e arritun u mblodhën në Sallën e Mbledhies në Shtëpi të Z.Kaso be Fugës e pasi u ba një lutje prej të përnderëshmit Sheh Ibrahim Karbunarës,Zotni Ferid Vokopola n’emën të Komisionit inisjator të Lushnjes mbajti një ligjeratë për mirsëarjen e Delegatvet.Sh. e ti z.Aqif Pasha Elbasani iu përgjigjë kësaj ligjërate me fjalë patriotike të flakta .Mas kësaj ceremonie, Komisjoni i përmëndur u hoqë e, Mbledhja fillojë nga punët”.₍₄₎Mbledhja i hapi punimet për herë të II-të në datën 28 Janar 1920 , pasi kishin mbërritur shumica e Delegatëve dhe në proçesverbal shkruhet ndër të tjera:-“Për nderimin e të ndjerit Abdyl Be Ypit, që u asasinua mbi qëllim të ndalimit të Mbledhjes Kombiare ,u vendos që t’i pushojë Kuvëndi punët në këtë ditë e, t’i shkruhet familjes së ndjerit një letër ngushëllimi nga ana e Mbledhjes”.₍₅₎Në datën 28 janar 1920 Mbledhja Kombëtare e Lushnjes i dërgoi në Durrës një letër ngushëllimi Familjes së të ndjerit inisiatorit Abdyl bej Ypi.Në këtë Letër të firmosur nga Kryetari i Mbledhjes Kombëtare të Lushnjes Z.Aqif Pashë Elbasani,ndër të tjera shkruhej se:-“Mbledhia Kombiare,për nderin e të ndyerit inisiator,vendosi pushimin e bisedimevet të ditës sotshëme tue ndehun për mbi tryezën e Kryesisë nji napë Zije dhe n’emën t’atdheut mu tregu ngushëllimet ma të lotushme Z.suaj qi jeni shejat e vlefshëme t’ati patrioti të ndjer ,po i pa harruem midis shqiptarvet ”.₍₆₎Në datën 31 Janar 1920 Mbledhja Kombëtare zhvilloi mbledhjen e saj të V-të dhe të fundit.Mbledhja e V-të u zhvillua në dy seanca në orë të ndryshme ku njëra në orën 9 para dreke dhe tjetra në orën 3 pas dreke.Në seancën e orës 3 të mbledhjes së V-të do të zgjidhej Senati (Parlamenti I-rë Shqiptar) dhe në procesverbalin e kësaj mbledhje ndër të tjera shkruhet se:-“Çelja e Vtë mas dreke 31.1.920 ………… Mas këti Vendimi z.Xhafer Ypi D. i Durrësit propozon që, meqënëse Lushnja mori inisjativën për këtë Kongresë ,t’i jepet për nderim e drejta m’u përfaqësu veçanërisht në Senatë. D. i Lushnjes i përndershmi Sheh Ibrahim Karbunara,tue iu falenderit mbledhjes së Kombit,thotë se Lushnja nuk e bani për shpagim por e qujti për detyrë,atherë Z.Eshref Frashëri D. i Korçës propozon t’i shkruhet popullit Lushnjes një falenderim prej anës së Mbledhies Kombëtare,që të mbetet për kujtim në arqiv të Katundaries së Lushnjes pranohet me trokitje durësh”.₍₇₎Komisioni Posaçëm Inisiator me thirrjen dhe organizmin e Mbledhjes Kombëtare të Lushnjes (Kongresi i Lushnjes) kreu një akt atdhetar e patriotik për mbrojtjen e Pavarësisë dhe territorin e Shqipërisë.

REFERENCAT

1. DPA (Katalogu Online),AQSH,Fondi 149 (Kryeministria (Para 7 Prill 1939)),Dosja I-I-48.

2. DPA (Katalogu Online),AQSH,Fondi 65 (Koleksion fondesh personale (Para vitit 1912)),Dosja 38-1-82.

3. “Kujtime dhe këngë popullore për luftën çlirimtare të viteve 1918-1920”,Universiteti Shtetërorë i Tiranës,Instituti i Historisë dhe i Gjuhësisë,Instituti i Folklorit,Tiranë 1970.

4. DPA (Katalogu Online),AQSH,Fondi 149 (Kryeministria (Para 7 Prill 1939)),Dosja I-I-2225 “Procesverbal i mbledhjes së Kongresit të Lushnjes”.

5. DPA (Katalogu Online),AQSH,Fondi 149 (Kryeministria (Para 7 Prill 1939)),Dosja I-I-2225 “Procesverbal i mbledhjes së Kongresit të Lushnjes”.

6. DPA (Katalogu Online),AQSH,Fondi 65 (Koleksion fondesh personale (Para vitit 1912)),Dosja 38-2-83.

7. DPA (Katalogu Online),AQSH,Fondi 149 (Kryeministria (Para 7 Prill 1939)),Dosja I-I-2225 “Procesverbal i mbledhjes së Kongresit të Lushnjes”.

*KEVIN HAXHIU – I diplomuar në Master i Shkencave në “E drejtë Publike” dhe Asist.AVOKAT. Stërnip i Nismëtarit të Kongresit të Lushnjes,Patriotit Bajram Haxhiu.