Archives for July 2024

“GAZMEND ZAJMI NJË JETË PËR KOSOVËN”

July 3, 2024 by s p

Fjalimi i Mustafë Krasniqit në promovimin e monografisë “Gazmend Zajmi një jetë për Kosovën”

Të jesh i pranishëm në promovimin e një libri kaq të rëndësishëm, jo vetëm se është kënaqësi, por edhe privilegj, sidomos, aty ku autorit është pjesë e një historie dhe shkruan me ndjenja, qoftë si publicist apo autor i librit. Kur flasim për autorin e librit, konkretisht për Nuhi Bytyçin, nuk mund të mos na kujtohet puna e tij me përvojë të gjatë si publicist e veprimtar i çështjes kombëtare, i cili me një modesti, qoftë si gazetar apo si krijues librash e ka përfitua lexuesin apo më mirë të themi se lexuesit i ka dhuruar vlera të çmuara krijuese.

Autori i dy librave „Libri i luftës“ dhe monografia “Gazmend Zajmi një jetë për Kosovën”, i sjell në memorien e kombit, përmes kronikave apo personazheve, qëndrueshmërinë, guximin e përgjithshëm apo atë individuale të shqiptarit veprimtar dhe të sakrificës, nëpër periudha të ndryshme. Po ashtu me përgjegjësi krijuesi iu ka qasur ngjarjeve, të cilat kanë ndodhur e përjetuar, nga autori. Qofshin ato të krenarisë, lufta për lirinë dhe pavarësinë e Kosovës, që më tej të bëhej realitet ëndrra e kamotshme për bashkimin e kombit, apo duke prekur skenat e dhimbshme, të vrasjeve dhe gjenocidit që ka përjetuar populli shqiptar nën okupimin e pushteti pushtues Serb.

Përmes librit të parë, që është një librin voluminoz me titullin “Libri i luftës“ i botuar në vitin 2019, na flet për Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës, ushtri që mbeti figura më sublime për realizimin e Pavarësisë së Kosovës. Libër që përshkruan historinë e luftës, nderon Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës, heronjtë, martirët dhe të gjithë ata që i kontribuuan luftës për liri.

Kur flasim për autorin nuk mund të i ikim nga një realitet, i cili ishte dhe mbeti një zë i guximshëm në gazetarinë dhe publicistikën shqiptare. Atëherë kur disa kërkonin të fshiheshin, zotëri Nuhi Bytyçin e shohim kudo në zona të rrezikshme, bashkë me dhimbjen, luftën, gëzimin, krenarinë.

Ky promovim i librit “Gazmend Zajmi një jetë për Kosovën”, që kemi nderin ta kemi në dorë për lexim, është një vlerë e shtuar e histografisë shqiptare, që përmes kësaj figure të rëndësishme kombëtare na paraqet tërë historinë e periudhës së profesor Gazmend Zajmit, e cila ishte vu nën thundrat e çelikta të pushtetit të asaj kohe, të ishe-Federatës Jugosllave.

Sipas autorit, Gazmend Zajmi, përveç se ishte një intelektual i rangut të lartë, ai ishte një intelektual largpamës e vizionar i çështjes kombëtare, themelues i Universitetit të Prishtinës, pjesëmarrës në nxjerrjen e Kushtetutës së vitit 1974 dhe të Deklaratës Kushtetuese të 2 korrikut të vitit 1990.

Duke iu referuar njërit nga titujve e librit në fjalë “Gazmend Zajmi dhe kushtetuta e 1974 – Autonomia e Kosovës”, autori thekson se roli i Gazmend Zajmit dhe bashkëpunëtorëve të tij, ka qenë i rëndësishëm edhe në hartimin e Kushtetutës së Kosovës të vitit 1974.

Për figurën e profesor Zajmit, autori na jep tablo të rëndësishme, duke nxjerrë në sipërfaqe pjesë të rëndësishme të historisë së Kosovës, që kësaj pjese të historisë i takon edhe vet prof. Zajmi.

Ishte fat atë kohë edhe për Universitetin e Prishtinës, sepse në fund të viteve shtatëdhjetë Akademik Zajmi ishte në krye të saj. Në këtë periudhë filloi bashkëpunimi me Universitetin e Tiranës, si ekspertë shkencorë vinin nga Shqipëria profesorë që ligjëronin në Prishtinë: albanologë, artistë, shkrimtarë dhe ekspertë të shkencave ekzakte.

Ky bashkëpunim me Tiranën e trembi ish-Federatën Jugosllave, kurse ngjarjet e vitit 1981, që atë kohë shpërthyen demonstratat studentore, me parullën dhe kërkesën Kosova Republikë. Periudhë, që i tërë populli iu bashkua kësaj kërkese dhe shqetësoi politikën hegjemoniste Serbe-Jugosllave, e cila zhvilloi një luftë speciale kundër masës së gjerë të shqiptarëve, intelektualëve dhe atyre që flisnin për të drejtën, lirinë dhe Pavarësinë e Kosovës. Ndër këta të përndjekur ishte edhe Akademik Gazmend Zajmi, njeriu i pathyeshëm, i cili mbronte të drejtën e Kosovës, duke vu në pah vendimet e konferencës së Bujanit, për bashkimin e Kosovës me Shqipërinë.

Gazmend Zajmi, pa frikë e thoshte mendimin e tij për të drejtën e vetëvendosjes dhe për bashkimit të Kosovës me shtetin amë, Shqipërinë.

Në të gjithë kapitujt e librit, që nga kapitulli i parë e deri tek i XXII, autori na e paraqet realisht kontributin e madh të Gazmend Zajmit, duke marrë edhe mendimin e shumë të intervistuarave, të cilët flisnin me admirim për një njeri të sakrificën dhe i guximshëm kur ishte në pyetje çështja kombëtare.

Profesor Zajmi, kur shumë politikaj të asaj kohe i akuzonin demonstratat studentore, ky guximshëm u doli në mbrojtje kërkesave të demonstratave të vitit 1981, duke shtuar: “unë jam sikur ju, jam i rrezikuar sikur ju, por duhet të qëndrojmë dinjitetshëm….”, duke shtuar tutje “Ne do të marshojmë nëpër qytet, por duhet të jemi të kujdesshëm që me veprimet tona joakademike mos ta dëmtojmë vendin tonë – Kosovën….”.

Përpos shkencës, Akademik Zajmi u mor edhe me muzikë, i cili përpos që ishte kompozitor, ai ishte edhe tekst-shkrues i këngëve, i cili realizoi mbi 200 këngë të zhanreve të ndryshme të muzikës për fëmijë, të asaj popullores dhe argëtuese. Po ashtu u mor edhe me baletin „Vallja pranverore“ që ishte vepër e rangut të lartë në fushën e muzikës. Shkroi këngën “Martesa e lumtur” që deri vonë ka qenë anonime, që është menduar se është këngë popullore, e krijuar dekada më herët. Mirëpo, autor i muzikës dhe i tekstit ishe i prof. Gazmend Zajmi, i cili kishte lindur në Krumë të Shqipërisë, por që nga femëria e deri në vdekje veproi dhe jetoi në Kosovë.

Profesioni i tij ishte jurist – doktor i shkencave juridike, Rektor i Universitetit të Prishtinës, personalitet i respektuar, aktiv në jetën politike e kulturore të Kosovës. Por, që për shkak të kësaj veprimtarie dhe qëndrimeve të tija kombëtare, në vitin 1981 diktatura e pushtuesit Serb e shkarkoi nga detyra e rektorit dhe e izoloi nga të gjitha funksionet publike.

Akademik Zajmi si jurist, profesor, politikolog dhe politikan, publicist e kompozitor, polemisti e stilist i shquar, pas gjitha atyre peripecive që përjetoi, asnjëherë nuk e ndali veprimtarinë e tij krijuese në fushën e shkencës, të mendjes, të dijes, të artit etj., duke mos lenë anash edhe fushën e historisë sonë më të re, që ishte sa tragjike, aq edhe madhështore në qëndrimet, përpjekjet për liri dhe për ta larguar përgjithmonë nga trojet tona armikut shekullor, okupatorin serb.

Në fund të fjalës sime, sinqerisht jua them se pata nderin të flas për monografinë “Gazmend Zajmi një jetë për Kosovën” të publicistit dhe veprimtarit të shquar, Nuhi B, i cili me të drejtë e thotë: “Gazmend Zajmit si shumë shokë tjerë të tij, ndër ta edhe Ali Hadri e Fehmi Agani janë veprimtarë intelektualë, ideorë e shpirtërorë i rëndësishëm të këtyre ngjarjeve, të cilat patjetër do të hyjnë në historinë e kombit dhe do të paraqesin një faqe të ndritshme të historisë më të re shqiptare.”

Letra e Kadare drejtuar delegacionit të Kosovë në Rambuje

July 3, 2024 by s p

Prof.dr. Sylë Ukshini/

Kadare: Nënshkruani marrëveshjen, mos bini në grackën serbe

Shkrimtari Ismail Kadare, nuk ishte vetëm shkrimtar, por një njeri shumë i angazhuar për kombin, veçanërisht për Kosovën në momentet në dramatike dhe më vendimtare për të ardhmen e saj. Rasti më pikant është angazhimi i tij në Konferencën e Rambujesë në Francë (shkurt-mars 1999). I shqetësuar për rrjedhën e Konferencën dhe për frikën e dështimit të saj, shkrimtari Ismail Kadarei drejtoi një letër të ngutshme mbështetëse, bile edhe me tone lutje e qortimi për delegacionin e Kosovës në Rambuje, në të cilën ai kërkoi që Marrëveshja e Rambujesë të pranohej nga delegacioni i Kosovës, duke përfunduar se “ju jeni aty për lirinë, pra për jetën e Kosovës dhe jo për vdekjen e saj” dhe çdo refuzim i marrëveshjes së Rambujesë do të ishte një” dhuratë e madhe për Beogradin.”

Në këtë letër Kadare i tërhiqte vëmendjen anëtarëve të delegacionit shqiptar të Kosovës që të mos binin në grackën serbe, e cila ndiqte strategjia që t’i bënte shqiptarët bashkëfajtor, madje edhe fajtorë, me qëllim që t’i shpëtonte ndëshkimit ushtarak të Perëndimit. Ai më tej nënvizonte se me Konferencën e Rambujesë interesimi për Kosovën ishte rritur në pikën maksimale, duke tërhequr vëmendjen se ky interesim dhe ky seriozitet i qendrave ndërkombëtare të vendosjes nuk mund të përsëritej. Prandaj, ai bënte thirrje që delegacioni i Kosovës t’i thoshte “po” marrëveshjes, sepse pala serbe po priste me padurim një “jo” të shqiptarëve, që në fakt do të ishte një dhuratë e madhe për Beogradin. I preokupuar dhe mirëkuptues për hezitimin e drejtuesve të delegacionit të Kosovës, Kadare theksonte se për momentin Rambuje ishte e vetmja e mundshme, por njëkohësisht qartësonte se një konferencë tjetër pas tre vjetësh e lë hapur portën e lirisë. Kadareja e hartoi letrën pas një nate pa gjumë, midis orës dy dhe katër të mëngjesit të datë 22 shkurt 1999, duke qenë i ndërgjegjshëm për rëndësinë historike të atij çasti dhe për momentin delikat të të cilën ndodhej populli shqiptar i Kosovës. Ishte një situatë dramatike, Kadare po mendonte se nuk kishte kohë të mjaftueshme për një takim me presidentin Chirac apo me ambasadorin Hill. Ideja e letrës i dukej si e vetmja zgjidhje. Ishte një letër që kishte për qëllim që t’i detyrojë disa të harrojnë rapsodin e katundin…”Në nëntë të mëngjesit Elena nis të shtypë letrën në ordinator. Në nëntë e gjysmë marrë në telefon ambasadorin e Shqipërisë, Luan Ramën. Ai niste menjëherë në shtëpinë time për të marrë letrën. Ndërsa ambasadori është në rrugë, për çudi, më merr në telefon Rexhe Qosja. Ia them ç’mendoj me një ton që duhet të jetë nervoz. I them gjithashtu se pas dhjetë minutash po i nis mjë letër delegacionit. Shkruaj një letër shoqëruese për Rexhepin me pa a shumë po ato mendime. Ambasadori më premton se për një orë letra do të jetë më duart e delegacionit”, shkrunte Kadare në ditarin e tij. Me e këtë letër, shkrimtari Ismail Kadare, duke u nisur nga rëndësia dhe momenti historik si dhe nga frika se Kosova mund të merrte tatëpjetën, vendosi të merrte përgjegjësinë mbi vete.

Në këtë letër Kadare po ashtu siguronte delegacionin e Kosovës se “si shkrimtar, nuk do të guxoja kurrë t’jua jepja këtë këshillë, sikur të kisha unë vetë drojën më të vogël se po bëja faj që do të rëndonte në ndërgjegjen dhe në biografinë time.”

Duke ju drejtuar me këtë letër, Kadare vinte në dukej gatishmërinë që këto qëndrime t’i mbronte publikisht dhe bashkë me të të mbronte edhe vendimin e delegacionit të Kosovës për pranimin e Marrëveshjes së Rambujesë në këtë moment delikat për popullin shqiptar të Kosovës. Dhe krejt në fund në formë alarmi, Kadare i lutej anëtarëve të delegacionit të Kosovës të “mos dëgjonin rrahagjoksët e papërgjegjshëm, të cilët e kanë lehtë të bërtasin: o pavarësi menjëherë, o të bëhemi shkrumb. Askush s’ka të drejtë të propozojë shkrumbin dhe vdekjen për popullin e vet. Ju jeni aty për lirinë, pra për jetën e Kosovë dhe jo për vdekjen e saj”.

Sipas ambasadorin austriak Wolfgangan Petrisch, letra e Kadaresë arriti qëllimin e dëshiruar. Qosja, i cili e lexoi tekstin e saj në mënyrë patetitke përpara delegacionit kosovar, hoqi dorë nga qëndrimi i tij mospranues. Por, trysnia më e madhe vinte nga komandantët vendës të UÇK-së, të cilët nuk pranonin shpërbërjen e saj pa garanci për pavarësinë e Kosovës. Për Thaçin nuk ishte në lojë vetëm fati politik i “vendit të tij”, por edhe mbijetesa e tij fizike. Po të vendoste të nënshkruante marrëveshjen në variantin e paraqitur, mund të shndërrohej shumë lehtë në “tradhtar”. Ai e dinte se në fjalorin ushtarak një gjë e tillë do të thoshte vdekje. Nga ana tjetër, Thaçi rrezikonte të humbiste krejt simpatinë e Perëndimit. Ndërsa SHBA-ja bëri të qartë që, në rast se bisedimet dështonin për fajin e kosovarëve, ky do të ishte fundi i UÇK-së.

Në anën tjetër, thotë Petritsch, në Beograd e dinimi mirë se e vetmja mundësi për t’i shpëtuar sulmit të NATO-s pa nënshkruar dokumentin, ishte përçarja e delegacionit të Kosovës.

Në këto rrethana, letra e Ismail Kadaresë, e cila ishte ide e ambasadorit Wolfgang Petrisch, plotë ndjenjë i drejtohej në veçanti kolegut shkrimtar Rexhe Qosja, i cili bashkë me Thaçin, ishte kundërshtar më i ashpër i projektit të kompromisit, thuhet në mes të tjerash në librin “Kosova- Mythen, Daten, Fakten”, të Wolfgang Petrisch, Karl Kaser dhe Robert Pichler

Në këtë çast kritik dhe vendimtar, letra e Kadaresë pati ndikim vendimtar që delegacioni kosovar të mos përçahej dhe që brenda delegacionit të arrihej një konsensus historik. Si rrjedhojë, me me 23 shkurt 199 delegacioni i Kosovës njoftoi drejtues i Konferencës së Rambuejsë se ka votuar në favor të marrëveshjes.

(SU)

_______

Teksti i letrës së Ismail Kadare dërguar delegacionit shqiptar në Rambuje

Paris, 22 shkurt 1999

Në pamundësi t’ju them gojarisht disa mendime të miat për atë çka po ndodh e çka po pret gjithë kombi shqiptar prej jush, më lejoni t’ju drejtohem me këtë letër të shkurtër. Një shqetësim i orëve të fundit u bë nxitje për këtë letër, e sidomos deklarata e Madeleine Albright se:

a) nëse të dy palët nuk bien dakord nuk do të ketë ndërhyrje ushtarake në Jugosllavi,

b) nëse shkas për dështim bëhen shqiptarët, ndihma ndaj tyre do të pritet.

Besoj se jam në gjendje të dalloj deklaratat që bëhen për arsye presioni nga ato që shprehin një të vërtetë më të thellë. Nga njoftimet që kam dhe nga një intuitë alarmuese, kam bindjen se deklarata e Sekretares së Shtetit të SHBA duhet marrë me seriozitetin më të madh.

Në të dy rastet, pra edhe sikur të dyja palët, serbe e shqiptare, të mos bien dakord, e sidomos në rastin e dytë, sikur faji t’u mbetet shqiptarëve, serbët dalin të fituar. Dhe në të dy rastet, shqiptarët dalin të humbur. Me sa duket, strategjia serbe është bazuar pikërisht në këtë kurth: t’i bëjë shqiptarët bashkëfajtorë, madje edhe fajtorë dhe vetë të dalë e larë. Serbët s’kanë ç’kërkojnë më shumë nga kjo konferencë. Për ata do të jetë fitore e madhe. Mendoj se kjo është e mjaftë për të kuptuar se kurrsesi delegacioni shqiptar nuk duhet të bjerë në grackë.

Pyetja dramatike që shtrohet është: ndonëse aspirata jonë është më e madhe, a mund të kënaqemi megjithatë me aq sa kemi fituar? A mund të arrihej më shumë nga një fazë e parë kalimtare prej tre vitesh?

Mendoj se tani për tani mund të mbetemi me kaq. Mendoj se vështirë se mund të arrihej më shumë nga një fazë kalimtare.

Ky është një shans i madh përpara popullit shqiptar të Kosovës dhe gjithë kombit shqiptar. Historia shumë herë e ka treguar se jo çdo luftë, sado heroike të jetë, e sjell një shans të tillë. Dhe shanset nuk përsëriten kaq lehtë. Kam bindjen se këtij shansi kurrsesi nuk i duhet rënë me shkelm.

Bindja ime bazohet në faktin se interesimi botëror për Kosovën ka arritur në pikën maksimale. Kurrë më në të ardhmen nuk mund që ky interesim, ky preokupim, ky seriozitet të përsëdytet. Qysh tani ky interesim ka filluar të quhet i tepruar dhe ka zgjuar xhelozinë e disa vendeve dhe popujve. Rrjedhimisht, pas harxhimit të kësaj vëmendjeje, masakra edhe më të mëdha në Kosovë do të zgjojnë vëmendje shumë më të vogël.

Bota do ta quajë ndërgjegjen e lartë dhe kjo do të jetë fatale për Kosovën. Jam i sigurt se serbët presin me padurim “jo”-në shqiptare. Dhuratë më të madhe nuk mund të ketë për ta.

Në këto kushte mendoj që të merret ajo që mund të merret dhe të mos kërkohet tani për tani e pamundura. Një konferencë tjetër për Kosovën pas tre vitesh e lë portën e lirisë të hapur. Unë e kuptoj ndjenjën tuaj të përgjegjësisë, e kuptoj drojën se mos bëni ndonjë lëshim që s’duhet bërë. Në këtë rast, më lejoni t’jua kujtoj se unë si shkrimtar, nuk do të guxoja kurrë t’jua jepja këtë këshillë, sikur të kisha unë vetë drojën më të vogël se po bëja një faj që do të rëndonte në ndërgjegjen dhe në biografinë time. Duke iu drejtuar këtë letër, jam i gatshëm t’i mbroj mendimet e mia publikisht, përpara kujtdo e bashkë me të, të mbroja gjer në fund vendimin tuaj.

Ju përfaqësoni sot popullin shqiptar të Kosovës në momentin më delikat. Nga urtësia, trimëria, ndershmëria juaj, bashkë me fatin e Kosovës varen fate të tëra jetësh njerëzore, varen jetë grash, fëmijësh, e burrash. Në këtë rast doja të përsërisja se, të bësh lëshim atëherë kur duhet bërë, është po aq trimëri e heroizëm, sa edhe kur je në luftë. Ju lutem mos dëgjoni rrahagjoksit e papërgjegjshëm, të cilët e kanë lehtë të bërtasin: o pavarësi menjëherë, o të bëhemi shkrumb! Askush s’ka të drejtë të propozojë shkrumbin dhe vdekjen për popullin e vet. Ju jeni aty për lirinë, pra për jetën e Kosovës dhe jo për vdekjen e saj.

Përshëndetjet e mia më të përzemërta, bashkë me shpresën se do të më kuptoni drejt.

Ismail Kadare

Instituti “Lumo Skendo” do të botojë veprën e shkencëtarit, studiuesit dhe poetit klasik Isuf Luzaj

July 3, 2024 by s p

Uran Butka/

Instituti i Studimeve Historike “Lumo Skëndo” ka përgatitur dhe do të botojë së shpejti veprën e plotë të shkencëtarit, studiuesit dhe poetit klasik Isuf Luzaj.

Një nga punimet filozofike të Isuf Luzaj ështe edhe traktati “Çfarë është komunizmi” . Po e botojmë për lexuesit.

KOMUNIZMI, ÇFARË ËSHTË?

Nga prof. dr. Isuf Luzaj

Komunizmi është një filozofi jete antinatyrale, kundër ligjeve të natyrës, e dënuar të falimentojë, sepse është false me premisat logjike, e gabuar dhe pa themel në arkitekturën e ideve dhe fiksion imagjinate të sëmurë. Epistemologjia na mëson se ligjet e natyrës nuk janë të barabarta me ligjet e shkencave dhe kurrë nuk venë në akord me këto; na mëson edhe se ligjet e shkencave nuk janë absolutisht të vërteta, por relativisht: 2+2 nuk bëjnë 4 as në fizikë, as në kimi. Nuk ekziston barazi absolute në asnjë ligj të jetës dhe të natyrës (mendo inteligjencën mendore njerëzore dhe shtazore). Porse kjo mosbarazi jep barazinë harmonioze të çdo jete organike. Po të prishim këtë ekuilibër, vemi në gabim të sigurt. Komunizmi, marksizmi, leninizmi janë të dënuar si një utopi, nga të gjithë heronjtë e mendimit të shekujve të 19-të dhe të 20-të. Epistemologjia që vjen si kritikë matëse: peshim distance në të katër dimensionet e esencës dhe ekzistencës së filozofisë së shkencave, provon që komunizmi, me brenda marksizmin, engelizmin, leninizmin, nuk ka bazat e nevojshme për t’u quajtur filozofi, sepse nuk paraqet asnjë strukturë aparati origjinal të mendimit ndërtonjës, por është vetëm një spekulim idesh sofistike të prejardhura nga baza false, subjektive dhe nga statistika të pasakta dhe të painterpretuara në kohë të caktuar, në vend të caktuar, në funksion të caktuar. Kështu, komunizmi mbetet vetëm një fushatë politike për atë kohë kur u konceptua, u shkrua dhe u përhap, në një popull të prapambetur: anakronik për qytetërimin perëndimor dhe teknologjinë moderne. Po të kuptohet mirë Sooren Kierkegard, Martin Heideger, Jean Paul Sartre, Gabriel Marcel, Benedeto Croce –(për të përmendur vetëm pak heronj të mendimit) zbulohet mirë dhe shpjegohet qartazi dobësia, sipërfaqësia, fjalamanëria, falsiteti integral i komunizmit, i cili, duke shkuar nëpër shoshën e logjikës së lirë, reduktohet në hime dhe nuk mbetet tjetër, veçse një novelë fiksioni e një imagjinate të dobët, që nuk respekton as ligjet më të thjeshta të mendimit natyral (senso commune), pale ligjet e logjikës shkencore. Statistika e komunizmit, që jep përfundimin në Mbivlerën, është një anëvështronjëse (unilaterale – të një ane të interesit), është sipërfaqësore, përgjithësonjëse, që i vështron gjërat në përgjithësi dhe jo në analizë e në veçantësi, sikurse janë virtytet e Epistemologjisë, prandaj nuk është shkencore në interpretimin gjenetik, duke mos përmendur që nuk është as matematikisht e saktë. Materializmi është vetë një filozofi gjysmake, sepse mohon ose harron, ose nuk sheh si i verbuar nga dukja dhe mirazhet aspak vlerat e instinktit, intuitës, imagjinatës, evolucionit krijues të neuro-transimterve femra, që, me një fjalë, me një term teologjik, quhen SHPIRT, vlera, aktivitete mendore të jetës ndjenjëse (sensibiliteti krijonjës) që kanë krijuar qytetërimet (21 sipas Toynbee) dhe sidomos qytetërimin e 21-të euro-amerikan. Po të zbresim nga materializmi i gabuar në interpretimin materialist të historisë, atëherë gabimet e Komunizmit zmadhohen shumëfish në teori, derisa arrijnë aberracione mendore në praktikë, si një shkëmb me borë, që, duke u rrëzuar nga mali, duke u rrukullisur, mbledh borë të re dhe bëhet aq i madh sa më shumë distancë udhëton tatëpjetë. Për të provuar këtë të vërtetë, nuk është nevoja që njeriu të jetë as filozof, as epistemolog, mjafton t’i hedhësh një sy Historisë së Shkencave, për të parë e kuptuar që qytetërimin nuk e kanë krijuar masat proletare, porse e kanë krijuar gjenitë individuale me dritë truri mbi normale. Kjo është një nga padrejtësitë e Natyrës, që në funksion të dinamikës, siç është netropia në fizikën e nxehtësisë së pakthyeshme, që është Drejtësia e Shenjtë, e cila formon ekuilibrin dhe harmoninë e Përparimit. Vini një milion proletarë bashkë për njëqind vjet imagjinarë, në kazerma studimi dhe pritni që ata të shprehin një sistem filozofik ose një krijim shkencor si telefoni i Belit, penicilinën e Flemingut, ose ligjet elektromagnetike të Ajnshtajnit. Pritni që masat proletare të përparojnë (jo që të krijojnë) teknologjinë moderne. Pritni që ata bashkë të shkruajnë një poezi; poezi, jo himne diktatorëve që u ngjajnë kakarimave të patave natën kur e ndiejnë dhelprën përreth qymezit…

Po të vemi nga Komunizmi si filozofi agnosticiste që polli (dështoi) Marksizmin dhe Engelizmin si teori ekonomike dhe politike dhe nga kjo fazë mendoni, të shohim në praktikë, marksizmin si aparat shteti, do të gjejmë në praktikë falsitetin e teorisë, në falimentin e trishtuar konkret. Brenda gjatë 70 vjetëve, ashtu si prova laboratorike me më shumë se treqind milionë derra të Guinesë ose minj të butë, ky regjim e pruri të gjorin popull rus në mjerimin ekonomik më të tmerrshëm që njeh historia universale, duke mos përmendur këtu degjenerimin mendor, moral dhe fizik. Gorbaçovi tha: “Komunizmi falimentoi në misionin e tij historik: nuk kemi sapun në spitale që të lajnë duart mjekët, nuk kemi bukë në vatër, nuk kemi një buzëqeshje miqësore në popull…”.

Kur kapitalisti i vërtetë dhe i lirë vete në shtrat, nuk e zë gjumi, duke menduar disa orë se si ai të përmirësojë fabrikën e tij që kjo të prodhojë prodhime më të mira e më të lira. Nuk ka rëndësi fakti që këtë sakrificë e bën për interesin e tij financiar, sepse ai nuk do të shpjerë në varr ose në qiell thesarin e tij për të blerë një apartament luksoz në Parajsë, por ka rëndësi shqetësimi, kërkesa, rropatja etj., për përmirësime, përparimin që ai bën në shërbim të shoqërisë njerëzore. I dimë të gjitha të metat e Kapitalizmit, porse këto të meta janë aq të vogla dhe aq të kollajshme për t’i korrigjuar që t’i pranojmë përkohësisht, derisa me një proces evolutiv të arrijmë në ligje më të sakta që të rregullojnë marrëdhëniet mes punës e kapitalit, siç po ndodh në Shtetet e Bashkuara të Amerikës së Veriut, në Kanada dhe në Europën Perëndimore. Po të zemërohemi për të metat e kapitalizmit dhe të hidhemi në ekstremin e kaosit komunist, vemi kundër ligjeve të natyrës, sepse ata kapitalistë dhe ky sistem e bënë Amerikën në 100 vjet shtetin më të fortë në botë, popullin më të lumtur në botë, teknologjinë më të lartë në botë dhe vendin fatbardhë, sa që të quhet Vendi i Perëndisë = God’s Country. Të refuzosh kapitalizmin e demokracive për të metat e tij, është njëlloj sikur një vashëz refuzon të martohet me një djalë me cilësi mendore, shpirtërore, morale ose punëtore, sepse djali ka flokët e kuq, ose sytë të verdhë, ose hundën e madhe!

Marksi “gjenial” parashikoi që sa më shumë të përparojë teknologjia, aq më shumë vobegësi do të kenë popujt, sepse punëtori do të zëvendësohet me makinën automatike… dhe tani ne shohim që ndodhi e kundërta: në vendet më të përparuara në teknologji (SHBA, Europa Perëndimore) masat proletare kanë standard jetese më të lartë. Në këto vende masat proletare kanë, sipas rastit, prej 20-30-40 për qind kursime bankare, shtëpi dhe makinë moderne dhe siç tha Gorbaçovi: “punëtori amerikan ka konfort më të mirë se unë që jam kryetar shteti”.

Si konsekuencë e gabimeve, të metave dhe falsiteteve të filozofisë marksiste, shtetistët komunistë edhe sikur të ishin gjeni (gjë që s’ka ndodhur deri më sot, sepse në këtë rast do të

hiqnin dorë nga UTOPIA) janë të detyruar të falimentojnë siç falimentuan të gjithë në botë, sepse nuk e kanë fajin ata 100 për qind, porse e ka fajin TEORIA, e cila e ka mikrobin e kancerit në bërthamën e farës së saj. Ky kancer fare në teori forcohet në praktikë, si çdo farë tjetër ideje ose organike dhe jep rezultatin e saj. Kështu që shtetistët komunistë, përpara falimentit politik, ekonomik, shoqëror, shkencor, artistik, përpara frikës së popullit të deziluzionuar e të zhgënjyer, transformohen në tiranë (satrapë, kasapë, gjaksorë, cinikë) dhe, për të shpëtuar lëkurën e tyre dhe të klikës, krijojnë policinë sekrete, e cila bëhet aparati mbishtetëror; shteti rrëgjohet në një aparat burokratik, qeveria rrëgjohet në një zyrë ekzekutive si një kryepunëtor dhe të tërën nën tmerrin e Tiranit, ky nën tmerrin e vetes së tij, që jep si pasojë eliminimin fizik të çdo njeriu mendonjës, qoftë ky edhe shoku i tij. Roli i policisë sekrete është zhdukja e vlerave mendore dhe morale, e mendimit të lirë, sepse këto vlera për ligje natyrore i përkasin idealit antirobëri, qoftë dhe jo liri perfekte.

Ku dhe kur ndonjëherë në histori kemi bërë përparim e mirëqenie ekonomike, politike, mendore në regjime tiranike?

Në gjysmën e parë të shekullit XX, Historia, që është bija e Politikës, pranoi të vërtetën e madhe që Italia, Gjermania dhe Japonia kishin të drejtë për luftën që shpallën, sepse nuk kishin mjaft “tokë” për të ushqyer popujt e tyre as me bukë thatë. Filozofia e Historisë dhe Epistemologjia provuan që me po atë tokë të vogël, këta popuj jetojnë 200 % më mirë me demokraci, sesa kur patën koloni dhe jetonin në mizerje, duke u shtuar pas Luftës së Dytë popullsia afër 42% në Itali, 38% në Gjermani dhe 31% në Japoni.

Engelizmi (ose Socializmi Shkencor) është një teori ekonomiko-shoqërore anakronike dhe utopike, që gabimisht pretendon të përkufizojë dhe të caktojë ligjet që do pjellin Kodet e legjisluar në mes kapitalit e të punës. Falimentoi në të gjitha Legjislaturat e shteteve komuniste dhe popujt e Europës Lindore e Juglindore që ishin më të përparuar se popujt e prapambetur të Bashkimit Sovjetik (një Babiloni racash, besimesh, gjuhësh, traditash etj.) e kuptuan shpejtazi pas pak vitesh robëri komuniste-ruse, p.sh.: Hungaria, Polonia, Balltikët, Gjermania Lindore, Çekosllovakia (dhe Jugosllavia e akrobatit majmun Josif Broz Tito), porse nuk dilnin dot më nga thonjtë e Moskës. Me zhvillimin e teknologjisë moderne në vendet e lira, punëtorët që kanë tri koqe në karroqe, transformohen në aksionistë të industrisë, tregtisë, duke kursyer dhe blerë aksione në bursat e vlerave tregtare. Sipas statistikave, në SHBA ka, sipas shteteve 15-20-30 deri 42% të punëtorëve aksionistë (pjesëtarë pasurie) të grupeve konglomerate kapitaliste; në Europë statistikat tregojnë më pak përqindje punëtorësh të kapitalizuar, megjithëse, ironikisht, Europa Perëndimore ka legjisluar relacionet në mes të punës e të kapitalit më në favor të punëtorit, sesa janë në SHBA. Provë e kësaj të vërtete është fakti që në vendet e lira popujt dhe masat punëtore përbëjnë turizmin më pasanik të botës. Shifrat e statistikave duken të pabesueshme: nga SHBA fluturojnë në të gjitha kontinentet 58% punëtorë amerikanë. Në Europë, vitin e kaluar hynin në Itali dhjetë milionë automobila në javë nga veriu e verilindja; por më impresionante janë shifrat që vetë italianët dilnin nga veriu me 6 deri 8 milionë automobila në javë dhe niseshin nga veriu i Italisë për në jug 8 deri 10 milionë automobila në javë. Shumica e këtyre janë “proletarë”, sipas termit marksist.

Leninizmi është një kopje e keqe e këtyre tri teorive: Komunizëm –Marksizëm –Engelizëm që, transformuar në platforma politike – administrative dha si rezultat gabime, falimentime dhe llahtare më të shproporcionuar, sesa e parashikonin sociologët, psikologët, shtetistët e lirë të Europës Perëndimore dhe amerikanë; jo vetëm pruri vobegësinë ekonomike lindore deri në uri buke, por shtypi dhe zhduku vlerat morale, intelektuale, shpirtërore, sa miliona njerëzish nuk prodhuan dot as shkrimtarë, poetë, as teknologë gjatë 70 vjetëve në rusi, 50 vjetëve në Europën Lindore e Juglindore. Shih statistikat e Çmimeve Nobel, shih teknologjinë ruse, industrinë e rëndë, industrinë e lehtë. Mundohen vetëm të vjedhin me anë të spiunazhit formulat fizik-kimike të luftës, si energjinë nukleare etj. Hrushovi tha se kemi nevojë të mësojmë nja dhjetë vjet nga amerikanët për të arritur të prodhojmë ushqimin e nevojshëm në agrokulturë, industri, konfort dhe u impresionua kur pa një fermë, ku njëqind mijë pula lëshuan vezët kur dëgjuan sirenën-urdhër.

Stalinizmi, kopje e keqe e leninizmit dha atë përfundim që dimë: statistikat që dha Hrushovi thonë që në vitin 1950 ekzistonin në Rusi 219 fusha përqendrimi, afër 40 milionë njerëz kryenin punë të detyruar, 8 deri 12 orë në ditë punë, pa pagesë, me ushqim nën 600 kalori në ditë. Po të mendojmë që, për të ushqyer këto pellgje me elementë njerëzorë, gjatë 50 vjetëve, duke zëvendësuar të vdekurit me të gjallë të rinj, me “fajin” që ishin mendonjës të lirë, ose pa faj, me artimetikë të thjeshtë, pra, numri i atyre viktimave të gjora i kalon 90.000.000 (nëntëdhjetë milionë frymë).

Po të zbresim nga Stalinizmi me njëfarë rrethi njerëzish kompetentë tek tirani i vogël i popullit tonë dhe në 14 grupet etnike të Europës, pas Perdes së Hekurt, do të gjejmë një nga pikturat më të shëmtuara të komunizmit dhe të komunistëve që administruan 45 vjet të mjerin popull shqiptar: uri buke, robëri aziatike parakristiane, terror nazist, degjenerim fizik e moral, zhdukje të vlerave morale shqiptare: Besë, Nder, Burrëri, Dinjitet – Pudor – Drejtësi – deri gjykimin logjik. Kanë vdekur një përqindje shqetësonjëse e njerëzve nga Azeimer Disease (çmendje, humbje kujtese dhe ndërgjegjeje) që njeriu vegjeton si një bimë deri sa vdes, për mangësi ushqimi.

Duket e pabesueshme që tirani vocrrak dhe xhandarët e tij kanë depozituar në bankat e Europës miliona dollarë në po atë kohë kur vdisnin foshnjat nga tuberkulozi për mungesë antibiotikësh e të tjera, dhe populli vdiste për bukën e gojës dhe vlerat morale e intelektuale në atdheun tonë të gjorë, ose jetonin në anonimi, në terr, shurdhë, qorra dhe memecë, ose vdisnin në burgje, ose në plumb e litar, ose pasi konvertoheshin në kufoma ambulante, mbaronin në pleh.

Ana tjetër e medaljes është tallja cinike ose ironia e fatit që ka akoma, disa Iliro-Thrakë mendjetredhur ose ndërgjegje shterpe që mbahen për përparim të Epokës së Tmerrit, sepse u vunë disa tuvulla për mure, u shtruan disa udhë qorre, u ndezën disa llamba elektrike ose u shpuan disa vrima në dhe për të nxjerrë metale e minerale gjatë afro gjysmë shekulli pune me 10 dollarë në muaj rrogë. Në SHBA rroga e punëtorit të thjeshtë fillon me 3.75 dollarë në orë, ligjërisht, porse në realitet nuk ekziston punë që të mos paguhet prej 10 dollarë në orë deri 37 dollarë në orë.

Ata mendjemykur të gjorë shohin vetëm prapa, duke e krahasuar epokën e Tmerrit me atë të shkuarën, porse nuk kanë mendjen femër t’u pjellë imagjinata se ç’do ish bërë në Shqipëri brenda 47 vjetëve me një shtet-shtet, me një fuqi legjislative europiane, me një qeveri demokratike moderne, me një brez rinie të shëndoshë, në një vend të Europës, prej ku me ajër, me tokë ose me det, në pak orë arrin në Romë, Paris, Londër, Berlin, duke pasur atdheu ynë klimën më të mirë të botës, me një sasi të lumtur rezervash të nëndheut në metale e minerale; që është toka ose shprehja gjeografike më e pasur e botës, po të marrim në konsideratë proporcionin me vendet e tjera; vajguri, çimento, krom, flori (ar) etj. Përpara panoramës gjeopolitike, ekonomike e shoqërore – fetare, psikologjike, morale, shpirtërore, një shqiptar që njeh jetën në botën e lirë, po të mendojë shumë fatin tragjik të kombit, ose sëmuret, ose prishet nga mendtë, ose vdes nga dëshpërimi, po nuk pati fuqi vullneti të mbijetojë si nëna pas vdekjes së djalit të vetëm që e rriti pa baba. Përndryshe, duhet të ketë lindur njeriu me ndërgjegje të fshehur nën lëkurën e elefantit, që të mos ndiejë as gëzimin e përkëdheljes, as kërbaçin që rreh.

Është ligj i natyrës që mediokriteti bashkohet kundër gjenive dhe fiton mbasi është shumica: Sokrati, Krishti, Galileo Galilei, Xhordano Bruno, Martin Luteri, Savonarola dhe legjione martirësh, në të gjitha kombet, në të gjitha kohët.

U duk me kohë që komunizmi dështoi në ligjin e tij dhe në palcën e lëndës së tij që kur u provua që nuk mundi dot të edukojë breza marksistë as në Europë, as në Amerikën Latine, as në Azi. Për këtë arsye diktatorët komunistë kur e ndien qartë që ideja nuk zuri rrënjë dhe nuk pati vazhdim, s’kishin udhë tjetër veçse të formonin shtet policesk, me një polici sekrete të zgjedhur për karakteristikat tipike të punës që do të kryenin: besnikëri të paskrupullt, të pa vlerash morale, gjaksore, mentalitete të mbyllura që veprojnë qorrazi nën urdhrat e një diktatori ose tirani, pa ligj, pa rregullore, pa përgjegjësi. U pezulluan të gjitha ligjet njerëzore dhe, si konsekuencë, njeriu arrestohej, burgosej, internohej, vritej dhe zhdukej pa asnjë justifikim, pale më arsye. Në një proces evolutiv, Policia Sekrete u bë vegël e domosdoshme e tiranit, sepse sa më shumë krime bënte tirani, aq më shumë armiq shtoheshin, aq më shumë tirani kish nevojë për atë. Kështu, Policia Sekrete në të gjitha regjimet komuniste u bë Fuqi Mbishtet. Nga ana tjetër, edhe Policia Sekrete kish nevojë për tiranin, kështu që Qeveria dhe të gjitha organet e shtetit zbritën në shkallë ligjore, duke u konvertuar në zyra burokratike në shërbim të Policisë Sekrete. Gjenocidet e Policisë Sekrete në të gjithë botën kanë vrarë më shumë njerëz të vlefshëm e të pafajshëm, sesa vrau Lufta e Dytë Botërore.

Sipas gradës së kulturës së popujve dhe sipas peshës specifike të qytetërimit të secilit, në këtë graduacion iu desh popujve të kuptonin Falsitetin e Komunizmit. Popullit rus dhe kombësive heterogjene të Rusisë Sovjetike iu deshën 70 vjet; Europës Lindore dhe Juglindore 30 vjet, Kinës 40 vjet dhe ende s’e ka kuptuar mirë; Kuba pas saj; Italisë 3 vjet; Francës një ditë; Anglisë një orë; SHBA kurrë nuk i pëlqeu dhe as që e vuri në bisedim. Epistemologët mendojnë që vetëm mentalitetet e prapambetura pranojnë qorrazi si solucion të vetëm dhe të vetmen udhë shpëtimi nga çdo tirani ose kolonializëm komunizmin.

Duke qenë komunizmi, për natyrë të tij, një ideal absurd dhe kanceroz, nuk mund të japë tjetër rezultat veçse: ateizmin, absurditetin, korrupsionin, imoralitetin, tradhtinë, degjenerimin, depersonalizimin, vdekjen e të gjitha vlerave mendore, morale, shpirtërore.

Ky proces evolutiv negativ ndodh, sepse një ligj gjenetik i natyrës provon që, kur duam të bashkojmë, të shartojmë ose të martojmë elementë heterogjenë me elementë homogjenë, një në shtatë ka shans që të na japë si konkluzion elementë të një kategorie të pastër, qoftë heterogjene, qoftë homogjene. Ky ligj është 100% i provuar në pemë, në kafshë, në insekte dhe më mirë në njerëz. Prej këtu, në sociologji (shoqëri njerëzore të organizuar), prej këtu në Shtet dhe organet e tij. Psikologjia luan një rol kryesor, përveç biologjisë dhe raca, gjuha, tradita, besimi e zakonet janë përvojë nga do të rrjedhin konsekuencat. Në shoqërinë shqiptare të mesit të shekullit XX patëm një formulë kimike elementësh të ndryshëm të pabashkueshëm: a) për mentalitetin; b) kulturor; c) fetar; d) ekonomik; e) nivel inteligjence natyrore; me ndërhyrjet dhe presionet e jashtme: a) Traditat turko-bizantine; b) embrione sllave, greke, latine; c) influenca politike dhe ideologjike fashiste, komuniste. Në këtë kazan, ku po valonin elementë heterogjenë, duhej të gatuhej brenda një ide hegjemone, që të dilte gjella: KOMUNIZËM. Për fat të keq të kombit shqiptar, udhëheqësit komunistë ishin të gjithë njëqind për qind të huaj, të panjohur dhe të panjohshëm me filozofinë e shekullit XX dhe me Ekzistencializmin që shpjegon esencën dhe ekzistencën, gjenin dhe eksperiencën, të vetmet vlera të ndërtimit të njeriut dhe, për konsekuencë, të shoqërisë njerëzore dhe Shtetit.

Pas kancerit të ideologjisë komuniste shtoheshin të tjera sëmundje, që vinin nga padituria e drejtonjësve të Partisë Komuniste, duke filluar që nga udhëheqësi; një student i falimentuar në studime, pa asnjë kulturë qoftë dhe sipërfaqësore, deri te shokët e tij që ishin studentë të falimentuar që në fillore e shkolla të mesme, elementë negativë, Zero absolute për procesin filozofik konstruktiv. Mbi gënjeshtrën nuk mund të ndërtohet kështjellë. Atë që natyra s’ta jep, salamanka (Salamanka qe i pari Universitet) nuk ta jep dot hua dhe, kur s’ke as natyrën, as salamankën, je i detyruar të falimentosh, thotë një proverb spanjoll. Si rrjedhim: nga një ideologji kanceroze e përqafuar nga elementë sifilitikë, tuberkulozë, xhahilë, gjaksorë, tradhtorë, aventurierë, ç’rezultat do të pritej? (Këtë studim e kam bërë që në vitin 1954, në librin tim “Lumenjtë zbresin të kuq”, (LOS RIUS BAJAN ROJOS), botuar nga Editoriali ULTRAMAR – SPANJOLL-ARGJENTIN; që tani vonë gazetarët e këtyre vendeve, duke ekzagjeruar (siç është mentaliteti i gazetarit) e kanë mbiemëruar “Libri Profetik”). Përveç këtyre faktorëve negativë heterogjenë, të sëmurë e të paditur, vjen si konsekuencë fatkeqësia e ligjit kimik të Pasterit “Origjina e mikroorganizmave” dhe ai i Mendelit në pemë “Gjenet” dhe ai i August Compte në Sociologji.

Ç’ndodhi si konsekuencë në shoqërinë tonë njerëzore të viteve 1939-1945?

1) Pati pothuaj krejtësisht komunistë që nuk njihnin Filozofinë e lirë dhe askush Epistemologjinë. 2) Pati pothuaj krejtësisht komunistë që nuk njihnin aspak Komunizmin e përfaqësuar nga Marks, Engels, Lenin. 3) Pati pothuaj krejtësisht komunistë që nuk njihnin kritikën amerikane të Ideologjisë Marksiste. 4) Pati komunistë që nuk interesoheshin të dinin, as që do mund të dinin se ç’ishte Komunizmi as në praktikë, pale në teori; ky grup i fundit (i katërt) përbën masën e tërë udhëheqësve luftarakë ose lapurakë. Në pati në gjirin e partisë ndonjë djalë (me aq sa mund të dinte një djalë i ri në atë kohë, qoftë mjek, oficer, mësonjës) kjo klasë njerëzish të vlefshëm pësoi njërën nga dy alternativat: ose plumbin, litarin, burgun, ose u vu më një anë si i tredhur apo amorf.

Fatkeqësisht, edhe ana tjetër e medaljes nuk kish një formulë kimike më të mirë dhe të ngjashme me të parën, me përbërjen heterogjene – homogjene të njëllojshme, me përjashtim të pak të rinjve që kishin një kulturë të mjaftueshme sa për të dalluar të zezën nga e bardha. Kjo ana tjetër, demokracia, kish brenda viruse dhe mikrobe që e shpinin në falimentimin e idealit demokratik. Le të mendohet në bashkëpunëtorët me të huajt (ndonëse pakicë); mbeturina të kalbura turko-bizantine në hierarkitë anakronike: Kapitalistët iliro-thrakë (MENTALITET) dhe aventurierët, si dhe në kategorinë e mëparshme. Më së fundi, ishin dy anët po ajo… hallvë… e gatuar po me… ata elementë kimikë; me po atë fuqi centrifugale, fizike, me po ata numra, që u ngjajnë aplikimit të teorisë së kuanteve, në gatimin e energjisë nukleare që do të pëlcisnin si një bombë atomike që pëlcet brenda në një vatër familjare, që ish familja shqiptare e gjorë, si vëllavrasjet absurde. Këtij konglomerati homogjen-heterogjen i ra përsipër si një mallkim a dënim publik padituria, inkompetenca, sipërfaqësia mendore ose fati i zi, të mbledhur të gjithë në trurin e sëmurë të rakitikut Ruzvelt, i cili, i dështuar siç pati lindur, mendjetredhur, xhahil, sa një dembel Stambolli, ra viktimë e buzëqeshjes cinike të Stalinit dhe në mes të vodkës e haviarit në Jaltë, ia dhuroi Europën Lindore e Juglindore çeço Stalinit. Konsekuencë e këtij vendimi, Radio BBC e Londrës me bukuroshin Tajar Beu, e anestezoi pjesën e shëndoshë të popullit shqiptar që qëndroi spektator i ftohtë përpara tragjikomedisë së kombit, duke pritur kush do fitojë, kur të bjerë perdja e skenës së fundit të Dramës së Kombit, për të rrahur shuplakat ftohtësisht në një duartrokitje: NERONIT.

Në një bisedim të shkurtër që pata me filozofin frëng Zhan Pol Sartre, kur ky erdhi mik i thirrur i Universitetit ku unë mësoja filozofinë e tij (si një pjesë të kurseve të ekzistencializmit), ky më tha: “Sa më shumë i sinqertë, i vendosur, i zgjuar, trim të jetë një komunist – kryetar shteti, aq më shumë gabime, aq më të pakorrigjueshme gabime, aq më të tmerrshëm gabime do të bëjë, pa pasur tjetër alternativë veçse krimit, për të vazhduar në udhën e tij të gabuar, i udhëhequr nga filozofia e gabuar marksiste-engeliste-leniniste”. Epitafë lapidarë?

Dëmi më i madh që i bëri popullit shqiptar komunizmi nuk është vetëm terrori, krimet, gjenocidi 1944-1945, burgjet 1945-1990, nuk është verbimi xhahil me deklaratën ateiste, nuk është tradhtia vetëdashëse e paimponuar nga të huajt, kundrejt historisë; jo.

Dëmi më i madh që i bëri kombit tonë komunizmi është demoralizimi – degjenerimi – pluhurizimi – çoroditja – mallkimi që i bëri popullit shqiptar në tru – në nerva – në të gjitha shtresat e ndërgjegjësore Frojdiane, deri në gjenin (xhinin), që dhanë për pjellje, një seri brezash shqiptarë me të gjitha vlerat morale të vdekura. Në panoramën që paraqet kombi ynë, në këta pesë vjetët e fundit, kur deri diku u la i lirë të thoshte kush ish, të shihej në pasqyrë sa i shëmtuar ish; të analizohej në laborator, gjeni – esenca dhe ekzistenca të sëmura, në këtë panoramë, njëkohësisht heroi-komike dhe tragjikomike, duket qartazi vdekja mendore, shpirtërore, morale e popullit tonë shqiptar i njohur nga disa sociologë europianë: Si kombi zotni! Shiti burri veten e tij, për një lopë e katër dhi!

Një shaljan, i dënuar me vdekje në litar, në kryengritjen e Malësisë shkodrane kundër Zogut, kur e pyeti gjykatësi: “A ke ndier në jetën tënde vetveten, në shteg më të ngushtë sesa po e ndien sot që po të dërgoj në litar?” – u përgjigj: “Po, mor burrë, pasha zotin, po!”. –Po kur? – e pyeti gjykatësi. – Kur më ka ardhë miku ke shtëpia e s’kam pasë ç’ka me i dhanë për darkë!

NAUM PRIFTI: ISMAIL KADARE ËSHTË SHPREHËSI MË I THEKËT I IDENTITETIT KOMBËTAR

July 2, 2024 by s p

Botuar me rastin e vdekjes së shkrimtarit të madh Ismail Kadare/

Nuk është aspak e rastësishme që shkrimtari Ismail Kadare ka tërhequr vëmendjen e të huajve me temat e tij rreth botës shqiptare. Prej kohësh, mjaft nga lexuesit e huaj kanë pohuar se e kanë njohur Shqipërinë, ose u është rritur interesi për ta vizituar dhe për ta parë së afërmi, pasi kanë lexuar një a disa vepra të shkrimtarit shqiptar. Por, ndërsa të huajt e kanë njohur identitetin shqiptar nga veprat e Kadaresë, zërat e ndryshëm kritikë shqiptarë kanë thënë ose s’kanë konsumuar aspak në lidhje me këtë pikë. Një njohës i qetë dhe i domosdoshëm është shkrimtari, Naum Prifti. Tema ime e doktoraturës, pranë Universitetit të Londrës, Sowth Bank (London South Bank University) lidhur me memorjen kulturore dhe identitetin etnik në prozën dhe poezinë e shkrimtarit shqiptar me famë botërore, Ismail Kadare, natyrshëm nuk do të ishte një lëvrim i gjerë i saj, as edhe një zhvillim shkencor, nëse në të nuk do të ishte edhe mendimi dhe vlerat që përcjell një penë e një kalibri të tillë, siç është shkrimtari Naum Prifti.

Ai shprehet se e ka njohur Kadarenë në një jetë normale, por edhe në një kohë dhe hapësirë disi tejet ridimensionuese dhe kontradiktore. “E kam njohur Ismail Kadarenë qysh në fillimet e krijimtarisë së tij, dhe shoqëria jonë ka vazhduar gjatë, aq sa u ka rezistuar viteve, sa edhe sot nuk është vyshkur. Ngjau që ne e filluam krijimtarinë letrare në të njëjtën dekadë, në fillim të viteve ’50. Rastësisht, apo për koincidencë, kontigjenti që hyri në letërsi në këto vite pati ndikim e la gjurmë të forta në letërsinë e re shqiptare”.

Lidhur me këtë, ne i adresuam disa pyetje shkrimtarit Naum Prifti dhe ai me një dashuri akademike, si një profesor i shquar i letrave shqipe, na afroi këtë material me vlera të padiskutueshme kulturore.

-Profesor Prifti, si mund të përkufizohet Kadare qartësisht, duke qenë një hulumtues didakt i progresit linguistik në këmbim të së vjetrës me progresiven dhe të domosdoshmen në literaturë, në vitet e hershme të njohjes suaj?

Në ato vite Ismail Kadare na pyeste shoqërisht se si mund të përktheheshin në gjuhë të huaj, si frëngjisht, anglisht, rusisht, disa fjalë të huajtura nga turqishtja e arabishtja që ishin ngulur në gjuhën tonë dhe shprehnin kuptime të mirëfillta të sferave emocionale sikurse hallall, harram, terjaqi, jaran, ashari, sherret, ibret, mysybet, etj. Këto fjalë ishin krejt popullore e të kuptueshme për shqiptarët e të gjithave moshave, ndërsa të vështira për t’u përkthyer në gjuhë të huaj, mbasi i largoheshin kuptimit të mirëfilltë. Harram, nuk është thjesht forbidden, jo e lejuar, e ndaluar, por ngërthen kuptim më specifik në normat e jetesës, sipas botëkuptimit fetar. Fjala turqisht taze, ka kuptimin e mirëfilltë “e freskët” por ajo njëkohësisht përdoret edhe për nocionin “e ngrohtë”, e sapodalë nga furra, si për shembull bukë e ngrohtë, simite, qahije. Këto diskutime nisën si lojë midis nesh dhe na shërbenin kryesisht për humor.

-Ku ndikoi kjo vlerë e Kadaresë në prozën shqiptare dhe si mund ta lexojmë ndryshe atë?

Ismail Kadareja në prozë, ndryshe nga shkrimtarët e tjerë, të moshuar e të rinj, u përqendrua ta shihte e ta vizatonte Shqipërinë me tiparet e saj më të qenësishme, me ngjarje mbresëlënëse e tronditëse nga e kaluara e largët dhe e afërt. Këto tipare origjinale u dukën qysh në vëllimin e tij të parë me tregime “Qyteti i Gurtë” kushtuar vendlindjes, Gjirokastrës. Atje, ai pikturoi jetën e qytetit provincial, me tipare psiko-fizike origjinale, më saktë ashtu siç e kishte njohur. Qyteti është sa iluziv, aq dhe i vërtetë. Nuk ka qytet tjetër në Ballkan me pjerrësinë që ka Gjirokastra. Ismaili në kujtimet e tij për studimet në Institutin Gorki të Moskës pohon se, kur u tregonte shokëve të vet letrarë se qyteti i vendlindjes ishte aq i pjerrët, sa po të qëllonte të shkisje nga rruga aksidentalisht, kishte të ngjarë të bije mbi çatinë e ndonjë shtëpie, ata nuk e besonin. Thënia u dukej figurative, e ekzagjeruar, jo e besueshme, po për Gjirokastrën qe reale dhe jetësore. Gjirokastra është një perlë për piktorët e njëkohësisht qytet torturues për vendesit me rrugët e pjerrta, rrëpira me kalldrëm, ngjitje e zbritje të pasosura që të këputin gjunjët. Asnjë fotografi nuk e jep panoramën tërësore të Gjirokastrës, sepse nga çdo pikë shikimi, një pjesë e qytetit fshihet në faqet e përrenjve. Shtëpitë janë trekatëshe, ndërsa në të vërtetë vetëm kati i sipërm shërben për banesë, dy të tjerat janë bodrume, ose hajate. Një tjetër veçanti. Qyteti s’kishte rrjet ujësjellësi, as puse me kovë a pompa me dorëz, por përdorte sistemin origjinal të “sterave”, depo të posaçme përfund shtëpisë që mblidhnin ujët e shiut. Kalaja e Gjirokastrës disa shekullore, e vendosur në krye të kodrës ngjet me një vapor madhështor që ka ngelur në cektinë. Ajo i jep qytetit një pamje sa madhështore, aq dhe hijerëndë.

-Poezia e Kadaresë nisi me çmime, por a qëndron argumenti i zërave të kritikës për interpretime politike?

Për poemën “Përse mendohen këto male” (1964) Kadareja fitoi çmimin e parë në konkursin kombëtar e po ashtu u nderua edhe me Çmimin e Republikës, nderi më i madh për veprat artistike. Ngjarja më e bujshme qe se e mori në telefon dhe e uroi vetë Enver Hoxha. Kjo ishte e vetmja herë që ai uronte një autor personalisht. Qëlloi që një vit më parë, Enveri kishte kritikuar ashpër dramën time “Rrethimi i Bardhë”, të cilin e kishte parë në Teatrin “A.Z. Çajupi” në Korçë. Ai e damkosi veprën me gabime, sepse e interpretoi sikur ajo përmbante sulme ndaj politikës së partisë kundrejt klasës punëtore. Kështu drama u ndalua dhe autori u vu në shënjestër të kritikave. Gjatë një shëtitje shoqërore aty pranë sheshit “Skënderbej”, Ismaili tha: “Sikur Naumi dhe unë të vdisnim sot, unë do të vdisja në kulmin e lavdisë, ndërsa Naumi në kulmin e shpërfilljes dhe kritikave”. I mbaj këto fjalë, sepse shprehnin pikëpamjen e sinqertë për kohën, edhe pse në fushën e tregimit isha bërë i njohur, pas botimit të vëllimit “Çezma e Floririt” 1960.

-Romani i parë i Kadaresë ka ngjallur polemika të forta në atë kohë. A kishte diçka lidhje me identitetin shqiptar apo ishte thjesht nyja konverguese me stilin tipik Kadarean?

Romani i parë i Kadaresë “Dasma” ngjalli polemika të forta, për shkak të largimit nga rruga e njohur deskriptive e ngjarjeve. Ai u përpoq ta trajtonte realitetin në mënyrë krejt të re, me personazhe emblematikë, si “njeriu me lungë”, madje edhe Katrina, protagonistja pikturohet pa botë të brendshme. Gjithsesi, romani dëshmonte përpjekjet serioze të autorit për të thyer kornizat konvencionale e tradicionale të prozës shqipe. Kujtoj nervozizmin e autorit A.A. tregimtar dhe romancier, i cilësuar nga Kadareja si shkrimtari më skematik që kërkonte me zë të lartë nga ne shkrimtarët, hartimin e një relacioni ku të protestonim kundër veprës, duke e anatemuar si rrugë e gabuar. Për fat të mirë asnjë autor nuk e pasoi, sepse s’kishte kuptim t’i diktoje autorit si duhej shkruar.

-A ndikonte ky stil në jetën e shkrimtarit?

Kadareja nuk e ka patur jetën të lehtë dhe do të ishte gabim sikur rruga e tij letrare të paraqitej e shtruar me dafina. Kohë pas kohe kundër tij kanë shpërthyer kritika të forta si nga dogmatikët, ashtu dhe nga ambiciozët, sidomos të atyre që u dukej sikur ai i kishte eklipsuar e pa Kadarenë do të shkëlqenin. Ndërkohë, Kadareja kishte nisur të shfaqte interes për shkrimtarët botërorë të anatemuar nga realizmi socialist, duke filluar që nga Franc Kafka, Kamusi, Ionescu, Celini, etj. Ai e ndjeu shpejt se, rusishtja ia kufizonte njohjen, prandaj mësoi anglishten në mënyrë autodidakte. Ai përktheu novelën “Plaku dhe deti” të E. Hemingway, e cila u prit mirë nga lexuesit. Besoj se, pasi lexoi Kafkën, ai botoi tregimin “Përbindëshi” që ngjalli aq diskutime e kritika nga rrethet letrare dhe nga zyrtarët. Mbaj mend një mbledhje në sallën e madhe të klubit të shkrimtarëve gjatë viteve ’70. Atje iu turrën me ashpërsi, “shkrimtarët” e veshur me uniformë, të cilët si ushtarakë besonin se ishin kompetentë për mjetet luftarake. Ismaili u fye nga kritikat e tyre që kalonin caqet letrare. Me buzët, që i dridheshin nga inati, kërkoi menjëherë nga kryetari D. Agolli që kritikuesit e tij t’i kërkonin falje për sulmet e tyre politike që kërkonin ndalimin e veprës dhe kryqëzimin e autorit. Kryetari gjeti një farë kompromisi, duke i cilësuar kritikat interpretime të ekzagjeruara, por mbledhja u mbyll në një atmosferë të thartuar.

-Ku duhet dalluar Kadare nga shkrimtari Kadare, përpos zërave kritikë të kohës?

Sot e akuzojnë Kadarenë se qe njeri me pozitë gjatë kohës së diktaturës si Nënkryetar i Frontit Demokratik. Kjo nuk qe pozitë në hierarkinë e Partisë, por një lloj nderimi sipas stilit komunist për t’i marrë me të mirë disa persona, për t’u treguar se i nderonin. Organizata e Frontit, në këtë kohë e kryesuar nga Nexhmije Hoxha, e shoqja e diktatorit, qe një kufomë politike, e cila nuk luante më asnjë rol. Përpjekja për ta ringjallur e për të arritur unitetin popullor, ishte siluruar nga Partia e Punës, me dënimet, burgosjet dhe internimet e mijëra familjeve anembanë vendit. Pozita e Ismail Kadaresë qe emërimi kryeredaktor i revistës “Lettres Albanaise”, që botohej frëngjisht. Aty ai vendoste e përzgjidhte pjesët nga letërsia shqipe, prozë e poezi, dhe shijet e tij ndikuan që të silleshin krijimet më të arrira të çdo kohe.

-A mund të konsiderohet shkrimtari Kadare thjesht si ‘një ish-anëtar i PPSH-së?

Ismail Kadareja ka qenë anëtar i PPSH, por pohoj me bindje se, nuk qe ai që përqafoi idetë komuniste, as nuk u bë ithtar i tyre. Atë e kooptuan, i vunë gishtin që ta futnin në radhët e PPSH, se ndjenin nevojë të kishin edhe intelektualë të dëgjuar në radhët e tyre, prandaj ngarkuan me mision sekretarin e organizatës së Lidhjes së Shkrimtarëve, Ibrahim Uruçin. Ai e mbante afër, e këshillonte, e udhëzonte, dhe Ismaili bënte sikur e dëgjonte, duke ruajtur gjithmonë mendimet e tij. Ka një fakt që, tregon për mendimet politike të Kadaresë ndaj udhëheqjes sonë, e personalisht ndaj Enver Hoxhës. Ismailin e dërguan anëtar delegacioni të Rinisë Shqiptare, në Finlandë, ku po mbahej Kongresi Botëror i Rinisë, me nxitjen dhe përkrahjen e Bashkimit Sovjetik, që i stimulonte këto tubime për të zgjeruar ndikimin e tij. Kur delegacioni shqiptar po kalonte para tribunës, për forcë zakoni apo zelli politik, filloi të skadonte parrullën më të njohur të kohës, “Parti-Enver-Jemi gati kurdoherë!” Ismail Kadareja tok me Drago Siliqin e transformuan në thirrje proteste, duke bërtitur: “Parti-Enver/Kemi frikë se na ther!” Të thoshe diçka të tillë publikisht para tribunes në Helsinki, qe kuturisje e madhe, në mos çmenduri, sepse në delegacion kishte sigurimsa. Ky skandal erdhi në Shqipëri pas mbylljes së Kongresit, madje u bë i njohur si anekdotë, po u pa e arsyeshme të kalohej heshturazi. Duhet të ketë qenë diku mesi i viteve ’60 kur u mbajt Kongresi Botëror i Rinisë në Helsinki.

-Si ndikoi ‘leksioni Kadarean’ tek një shkrimtar si ju që ishit në rrugë të njëjtë edukimi dhe vlerash të memories kulturore dhe identitetit etnik me të?

Në kohën që mua do të më çonin për studime në Institutin Gorki në Moskë, Ismail Kadareja sapo qe kthyer nga kursi special dy vjeçar për shkrimtarë, me kolegë nga Europa Lindore dhe nga republikat sovjetike. Konditat e tyre ishin shumë të favorshme, se ata kishin trajtim special, bursë të lartë, dhe favore të tjera. Në Moskë, ai botoi një përmbledhje me poezi të përkthyera, duke e ndryshuar paksa emrin nga Ismail në Smile Kadare, që të mos tingëllonte si islamik. Ai e urrente regjimin e Bashkimit Sovjetik për sistemin policor. Më porositi të ruhesha nga studentet ruse, të cilat ua vinin shqiptarëve për t’i ndihmuar të mësonin gjuhën, por edhe për të investiguar pikëpamjet e tyre politike. “Janë të gjitha spiune, agjente të KGB”, më tha Ismaili, pa më të voglin hezitim, “prandaj ruaju prej tyre!”. Të thoshe këtë gjë në vitin 1962, qe kuturisje e madhe. Në fakt, nuk munda të vija në Moskë, se bursën ma prenë për shkak të acarimit të marrëdhënieve politike me Bashkimin Sovjetik. Për një farë kohe, ne u gëzuam që shpëtuam nga tutela ruse në çdo fushë të jetës, pa e ditur se do të binim në prehërin e skematizmit të skajshëm kinez. Kinezët e patën të vështirë të botonin veprat shqipe në gjuhën e tyre se të gjitha krijimet tona të rekomanduara e të përkthyera nuk i shkonin për shtat skematizmit të tyre të skajshëm.

-Pse Ismail Kadare shfaqi interes për veprat e ekzistencialistëve francezë?

Ismaili filloi të interesohej për veprat e ekzistencialistëve francezë. Ai më kërkoi t’i jepja romanin “I huaji” dhe “Mortaja” të Camus,-it dhe autorë të tjerë. Filloi të mësonte frëngjisht me ndihmën e Jusuf Vrionit, përkthyesit të talentuar të cilin francezët e nderuan me çmim ë lartë honorifik. Ndërkohë, u botua romani “Dimri i vetmisë së madhe”, titull që u ndryshua më vonë se udhëheqja komuniste shqiptare nuk pranonte kurrsesi që ishte e vetme. Përkrah saj ishin “marksistët-leninistët e vërtetë” dhe revolucionarët e gjithë botës, një eufemizmë partiake e burokracisë shqiptare, se shpejt e treguan veten si aventurierë politikë. Pas botimit nisi orteku i kritikave të rrepta kundër romanit, edhe pse në qendër të tij ishte figura e udhëheqësit shqiptar. Më kujtohet një bisedë me Ismailin në rrugën e Dibrës, drejt shtëpisë sime. Ismaili më tha se sinqerisht nuk e kuptonte ashpërsinë e kritikave me shkrim e ca më shumë me gojë nga kritikë e persona me emër. I thashë mendimin tim: Ka disa të vërteta të hidhura në roman, psh te personazhi i Sotiraqit, nëpunës në Ministrinë e Brendshme që gjen kënaqësi, duke mbushur dosjet e qytetarëve me gabime politike”. Ajo figurë zemëroi gjithë punonjësit e sigurimit dhe besoj se prej tyre nxiteshin kritikat për romanin. Ismaili u rrezikua jo vetëm t’i hiqnin romanin nga qarkullimi, por edhe ta internonin si armik të pushtetit. Enver Hoxha i zgjati kamerdaren e shpëtimit në fjalimin e tij në Kombinatin Metalurgjik në Elbasan. Ai tha se, besonte se autori do ta ripunonte e do ta përmirësonte, duke patur parasysh vërejtjet. Kaq u desh që orteku i furishëm të ndërpritej dhe autori të vazhdonte i qetë punën. Kadareja bëri disa rregullime të pjesshme, po romani mbeti po ai që ishte në thelb.

-Po Shtëpia Botuese “Naim Frashëri”, pse e sorollati Kadarenë?

Romani “Koncert në fund të dimrit” edhe pse ka kapituj shumë të bukura, ngjan paksa i shtrirë. Për botimin e këtij romani, Kadareja vuajti shumë. Disa vite me radhë Shtëpia Botuese “Naim Frashëri”, e sorollati me vërejtje pas vërejtjesh, deri sa më në fund u bë një mbledhje e posaçme në selinë e Komitetit Qendror me të ashtuquajtur ekspertë të letërsisë, kritikë dhe aparatçikë. Ata i kërkuan me këmbëngulje që në qendër të vinte shokun Enver, që përmendej vetëm shkarazi, kurse Ismaili u mbrojt, duke thënë se atë figurë e kishte epuizuar te “Dimri i Vetmisë së Madhe” dhe nuk do të ishte e denjë ta përsëriste. Argumentin e tij e pranuan dhe romani u botua pas dy vitesh me disa ndryshime që pranoi autori.

-Cila vepër e bëri shkrimtarin Kadare me nivel të bujshëm?

Vepra me të cilin Kadareja pati sukses të bujshëm në shumë shtete të Europës, qe romani “Gjenerali i ushtrise së vdekur”, baza e të cilit qe një ngjarje e vërtetë, kthimi i eshtrave të ushtarëve italianë të vrarë në Shqipëri. Te ky roman gjeti zhvillim pikëpamja e tij për ta pasqyruar Shqipërinë me sytë dhe ndjenjat e të huajve, po aty ndërkohë jepen edhe mjaft pasazhe realiste e tronditëse nga ndërthurja midis dy kohëve. Kjo vepër pati sukses edhe si dramë, ndërsa si film nuk pati sukses, edhe pse merrnin pjesë aktorë me famë botërore si Mishel Pikoli dhe Mastrojani. Arsyeja qe këndi i gabuar i vështrimit, se kineastët tragjedinë e trajtuan si komedi-satirë.

-Si e konsideroni romanin “Prilli i thyer”?

Kadareja e shtriu më gjërë vizatimin e botës shqiptare me syrin te romani “Prilli i thyer”. Aty ai gjeti fushë për të parashtruar pikëpamjet e tij për gjakmarrjen, plagën shoqërore më të rëndë, që për fat të keq u ringjall dhe po vazhdon ende. Tek-tuk ndonjë pasaktësi interpretimi të fakteve, nuk ia cënon aspak vlerat, çka e tregon interesi që ngjalli kudo në botë. Hakmarrja dhe gjakmarrja rezistuan pak më gjatë në Italinë e Jugut dhe në Korsikë, por edhe atje u shuan qysh në mesin e shek. XVII. Përmendim se një shoqëri braziliane kinematografike e gjeti romanin të përshtashëm për një film artistik me atë subjekt, por në kushte e rrethana të tjera.

Ndikimi i Kadaresë ndihet në mbarë botën letrare. Shqipëria falë veprave në prozë të Kadaresë, më romanet që përmendëm dhe me të tjerat botuar në vitet e fundit, pushtoi hapësira të reja në vende të tjera. Një vend nderi në galaktikën krijuese të Kadaresë zënë novelat dhe tregimet me subjekte nga koha Bizantino-Osmane. Aty, Kadareja me zgjuarësinë e tij gjeniale shpalosi subjekte nga realiteti komunist shqiptar, aludimet e të cilave kuptoheshin qartë nga çdo lexues i vëmendshëm. Te “Pallati i Endrrave” ndihet kënaqësia e autorit që po ia kalonte ujët nën rrogoz censurës së rreptë të partisë.

-A ekziston një urë ndarëse mes Kadaresë së paraarratisjes në Francë, me Kadarenë e viteve që njohët ju?

Arratisja e Kadaresë në Francë qe shuplaka më e papritur dhe më tronditëse që shkrimtari i dha regjimit komunist të Ramiz Alisë, që zëvendësoi Enver Hoxhën. Qëkur ai u betua se do të vazhdonte besnikërisht rrugën e diktatorit, la të kuptohej se pranoi të ishte hija e hijes. Të gjithë ata që prisnin një Gorbaçov të vogël, u zhgënjyen keq prej politikës së tij miope. Në fund të viteve ’80, Ramiz Alia thërriti në një mbledhje të posaçme të gjithë intelektualët, duke iu lutur t’i tregonin rrugën si t’i gënjente të huajt për pluralizmin, pa ndryshuar asgjë. Në atë mbledhje qe ftuar dhe I. Kadareja, por ai nuk pranoi të jepte asnjë sugjerim, duke u justifikuar se mendimet e tij ia kishte shfaqur Ramiz Alisë me letër. Ramiz Alia nuk i pranoi sugjerimet e Kadaresë. Ai mbeti një komsomolas i thekur që zgjodhi prapambetjen politike. Sapo mbledhja mbaroi dhe intelektualët po diskutonin jashtë midis tyre, Ismaili tha se Ramiz Alia i ngjan atij ustait që do t’i hedhë çati shtëpisë, pa hapur themele e pa ndërtuar mure. Ishte koha, kur Partia u orvat t’i ngrinte subjektet e krijuara prej saj si Organizatën e Rinisë, të Gruas, të Frontit, e Veteranëve, të ngriheshin në rangun e Partive, për të krijuar imazhin e pluralizmit politik. Vetëm Lidhja e Shkrimtarëve nuk pranoi të futej në këtë lojë naive dhe ky qe një grusht i papritur për partiakët e lartë. Duke kërkuar azil politik në Francë, Ismail Kadareja ia ktheu mbrapsht partisë të gjitha nderet, dekoratat, titujt, pozitat, gjithçka që i kishin akorduar. Zemërimi i tyre reflektohet te komunikata luftarake që u botua me atë rast te “Zëri i Popullit”, më e turpshmja, më e poshtra që mund të hartohej, duke e akuzuar agjent, renegat, dhe epitete të tjera. Askush nuk parashikoi atëherë rolin e madh që do të luante Kadareja për atdheun e tij e sidomos për fitimin e pavarësisë së Kosovës.

-A është zë i veçantë shkrimtari Kadare në fushën e pasqyrimit të identitetit shqiptar?

Ismail Kadareja, më mirë se çdo shkrimtar tjetër bashkëshohës, shprehu identitetin shqiptar me bukuri artistike dhe vërtetësi historike. Ai sot është zëdhënësi më i fuqishëm dhe më me ndikim për mbrojtjen e aspiratave të çështjes kombëtare, një autor si ai nderon kombin që e ka lindur e rritur.

Intervistoi FATMIR TERZIU

In Memoriam Ismail Kadare

July 2, 2024 by s p

Nga Evarist Beqiri/

Ismail Kadare e bëri gjuhën dhe kulturën shqipe të pavdekshme në botë. Emri i tij dhe trashëgimia e veprës së tij do të ngelen përgjithmonë në panteonin e të mëdhenjëve të letërsisë botërore.

Takimet dhe bisedat e zhvilluara me Ismail Kadarenë do t’i ruaj përherë në memorien time si një kujtim tepër i çmuar. Kujtoj që në një bisede të zhvilluar në maj të 2022, ai përveç çështjeve të kulturës, letërsisë dhe historisë, më foli me një sinqeritet të admirueshëm edhe për lidershipin historik shqiptar…

Në një tjetër bisedë, gjeniu i letrave shqipe u bë edhe kumbarë i librit “Themeluesi”. Në traditën abrahamike, “Ismail” do të thotë Zoti i dëgjoi lutjet tuaja. Dhe unë besoj se Zoti i ka dëgjuar dy herë lutjet e shqiptarëve, njëherë kur iu dha Ismail Qemalin dhe njëherë kur iu dha Ismail Kadarenë…Megjithatë thuhet se: “Zoti nuk i krijon njerëzit e mëdhenj për nevojën e vetëm të një kohe dhe të vetëm një populli, por për nevojën e të gjithë popujve dhe të të gjitha kohërave.”

Sot në ditën e kalimit të tij në amshim dëshiroj që t’a kujtoj me fjalët e tij për librin “Themeluesi”, të cilat janë dhe të fundit fjalë të tij të botuara në një libër:

“Ismail Qemali është quajtur vetvetiu THEMELUESI nga populli shqiptar. Figura e tij tregon se kombi shqiptar ka themele, ka bazë ku të rritet. Libri “Themeluesi”, i shkruar nga studiuesi Evarist Beqiri, vjen si një nevojë dhe si një domosdoshmëri për të riafirmuar Ismail Qemalin dhe kombin shqiptar. Një komb ka nevojë për riafirmime të herëpasherëshme dhe ky libër për Ismail Qemalin tregon se ai është një popull që do të riafirmohet si komb dhe do ta arrij këtë gjë padyshim.”