Archives for August 2024

KONFIRMOHET EMRI I VЁRTETЁ I GJON MILIT

August 8, 2024 by s p

Kristaq Balli/

Edhe pse për një detaj jo edhe aq të rëndësishëm, njerëzve dhe artistëve të shquar si Gjon Mili ju kushtohet vëmendje, jo vetëm për krijimtarinë e tyre, por edhe për të dhëna të të imta të jetës vetiake. Një objekt diskutimi për Milin ka qenë edhe emri i tij. Ai ka lindiur në Korçë në një familje të besimit të krishterë ortodoks, ku emri Gjon përdorej, por shumë rrallë. Kur ishte rreth 5 vjeç familja e tij emigroi në Rumani, ku ai kaloi adoleshencën, dhe rininë duke studiuar në Kolegjin Kombëtar “Georghe Lazar” të Bukureshtit. Më 1923, tashmë një djalë i formuar, ai shkoi në ShBA për të studiuar në universitetin e famshëm MIT (Masachussets Institute of Technology) në degën e inxhinierisë elektrike. Ndërkohë, ai u aktivizua në disa mënyra në veprimtarinë patriotike të Federatës Panshqiptare “Vatra” dhe në gazetën e saj “Dielli”, ku u takua dhe njohu shumë veprimtarë patriotë shqiptarë. Midis tyre, Faik Konica që në atë kohë ishte edhe president i “Vatrës”, duke vëzhguar cilësitë e të riut, u bë këshilluesi dhe mentori i tij intelektual, falë të cilave u konfiguruan edhe disa nga tiparet prokombëtare dhe aktive të Milit në Federatën Shqiptare Vatra.

Deri në këtë kohë, duke aluduar se emrin e vërtetë në Shqipëri e ka pasur Jani, ngase në ShBA e “amerikanizoi” në John (Xhon) (siç bënin rëndom emigrantët e huaj për të thjeshtëzuar transliterimin e emrit në anglisht), ai identifikohet me këtë emër. Kjo zgjat, të paktën deri në vitin 1927, vit prej të cilit na vjen në ndihmë një foto në faqen e parë të gazetës Dielli të dt. 6 Shtator 1927, ku paraqiten një grup patriotësh e veprimtarësh të Federatës Panshqiptare “Vatra”, gjatë kuvendit të saj. Në diçiturën poshtë saj, janë vendosur emrat e tyre, midis të cilëve edhe John Toti Mili.

Në artikullin “Gjon Mili – Fotogfrafi i shquar shqiptaro-amerikan” të studiuesit Qerim Vrioni (ARS POETIKA – Shkurt 2009 f.4-8), ndër të tjera thuhet: “ …në këtë vit e hasim për herë të fundit emrin John në një foto të “vatranëve” me Konicën (1927)…” Ndërkohë, po në vitin 1927 ai boton në gjuhën shqip tek gazeta Dielli nën emrin Gjon Mili “përrallën” “Patatet” (Dielli 11 Tetor 1927) dhe, më tej, dy tregime “Endër” dhe “Gjyslykët” (Dielli, 25 Maj 1928) me subjekte e refleksione mërgimtarësh shqiptare, të cilat ribotohen si të tilla më 1929 edhe në revistën “Studenti Shqiptar” që botonte Odise Paskali në Torino, Itali. Pra qysh në vitin 1927 ai identifikohet për të gjithë jetën me emrin Gjon Mili.

Këto të dhëna, si dhe vetë dëshmitë e Milit na bëjnë të aludojmë faktin që lidhja me Faik Konicën dhe influenca e tij në botëkuptimin patriotik e atdhetar të Milit ka qenë të rëndësisme. Vetë Mili thotë:

“Zura miqësi me Faik Konicën, …një mik i vjetër shqiptar. Një shkrimtar elegant, një humanist i kulturuar dhe një intelektual i mprehtë. Konica nxiti zgjerimin tim ndaj interesit për artet, veçanërisht për kinematografinë, e cila i pëlqente shumë dhe konsiderohej si një formë e rëndësishme arti”. (Gj.Mili: Photographs & Recollection, f. 18, Boston,1980).

Edhe, më pas, kur Konica do të ishte ambasador (ministër) i Shqipërisë në SHBA, takimet, apo letërkëmbimet me të do të ishin të shpeshta e tepër mbresëlënëse”.

Pra, takimi i vitit 1927 me Faik Konicën, ka qenë momenti kur Konica, veç të tjerash, i ka sugjeruar Milit që ai të përdorë emrin Gjon, pra një emër “të kulluar shqiptar”. Edhe pse vetë Mili nuk ka përmendur këtë detal, këshilla u mirëprit, fama e një fotografi të shquar futurist do të shqiptohej gjithë jetën në një emër unik shqiptar – Gjon. Të kujtojmë gjithashtu se Konica ishte një gjuhëtar e filolog i pashoq, dhe emri Gjon kishte qenë për të një emblemë arbërore. Madje, ai pat shkruar më 1911 edhe dy romane në frëngjisht (“Martesa e Lejlës” dhe “Sotiri dhe Mitka”) me pseudonimin e tij Gjoni i Krujës.

Por suksei dhe fama që arriti Gjon Mili më pas me krijimtarinë e tij fotografike, sidomos me atë të botuar dendur në revistën Life, krijuan një problem gjuhësor tek publiku amerikan. Disa admkirues të revistës Life, duke vlerësuar lart krijimtarinë e Gjon Milit, në letrat e tyre dërguar reaksisë shprehnin edhe një “shqetësim” mbi vështirësinë apo pamundësinë e leximit dhe shqiptimit korrekt të emrit të këtij artisti të shquar, veçmas të shkronjës Gj., e cila nuk ekzistonte në gjuhën angleze.

Me këtë rast revista u detyrua të botojë në një prej rubrikave të saj një bashkëbisedim sqarues me njërin prej këtyre dashamirësve të Milit. Ja çfarë thuhet aty:

“Problem gjuhësor”

“Zotërinj:

Kam qenë gjithmonë krenar me veten për aftësinë e shqiptimit të emrave të huaj. Por, mjerisht, kam frikë se kam pësuar një goditje dërrmuese në karrierën time gjuhësore. Përpara se t’ju shkruaja, kam pyetur njerëz gjuhë lidhur, buzë lepur, me qiellzë të çarë, me mustaqe dhe mjekër, madje kam përtypur edhe mermer në gojën time, por të gjitha pa dobi. Ndaj, ju lutem që të plotësoni kërkesën time të paktën 99% të saktë, si e shqiptoni emrin e fotografit tuaj të shkëlqyer, Gjon Mili?”

Përgjigje e redaksisë:

Në Shqipëri, vendlindjen e Milit, ‘gj’ tingëllon si ‘y’. Shqiptimi: Yawn Meelee –ED” (Linguistic Problem, LIFE , 17 Feb 1941, f. 7)

Sidoqoftë, edhe kjo përgjigje nuk ishte as gjysma e 99% . Vetëm alfabeti shqip dhe shqiptarët mund ta lexonin e shqiptonin saktë këtë emër autentik shqiptar.

E hartova këtë digresion edhe me disa nota këndellëse rebusi, jo se do të bëjmë ndonjë evidentim të madh biografik, apo krijues, porse do të konfirmojmë një detal jetësor, të parin në jetën e një njeriu, qa ka qenë i panjohur plotësisht, pak enigmë, që ka krijuar gjatë jetës e krijimtarisë së tij, por edhe pas vdekjes edhe disa pasaktësira, ndonëse jo të rëndësishme, por gjithsesi ato kanë ngjallur diskutime të ndryshme mbi emrin dhe vendlindjen e tij.

E pra, së fundmi kemi siguruar një dokument zyrtar, ku pasqyrohen gjeneralitetet e plota të lindjes, emri i pagëzimit, si dhe disa detale të tjera mbi familjen e të afërmit e tij.

Ky dokument është pjesë e “Amzës së lindjeve dhe të pagëzimeve” të Mitropolisë së Korçës që mbulon vitet 1901 – 1918, i cili ndodhet në Drejtorinë e Përgjithshme të Arkivave i transkriptuar nga shkrimi me dorë (greqisht -origjinal) dhe i përkthyer nga specialistët e saj në gjuhën shqipe. Ai vjen i dixhitalizuar në formën e një certifikate.

Dokumenti sipas regjistrit njofton se prej prindërve Vasil Kristo Mili Toti dhe Viktori Mihal Çekani lindi më 28 Nëntor 1904 një foshnjë mashkull, i cili u pagëzua më 12 Dhjetor të po atij viti me emrin Joan prej Papa Dhimitri Manço, famulltar në Korçë dhe u prit prej kumbarës Vasiliqi Visarion Puniasi.

Pra, ky dokument konfirmon ngjarjen e parë ceremoniale të fillimit të jetës së një njeriu që do të bëhej një prej artistëve të famshëm botërorë në historinë e fotografisë moderne të shek. XX., i njohur me emrin Gjon Mili.

■ ■ ■ ■

Fig. 1: Gjon Mili

Fig. 2: Faik Konica me vatranë, midis tyre John Toti Mili (Gjon Mili)

Fig. 3: Tregimi “Ёndër” i Gjonn Milit në rvistën “Studenti Shqiptar” të Odise Paskalit, Torino, Itali. 1929

Fig. 4: Problem gjihësor, LIFE 17 Feb 1941, f. 7

Fig. 5: Certifikata e pagëzimit dhe gjeneralitetet e Joan Mili (Gjon Milit)

https://alb-spirit.com/…/kristaq-balli-konfirmohet

Më e vjetra dhe më e bukura këngë e dashurisë…

August 8, 2024 by s p

Luan Rama/

Dashuria, gjithnjë dashuria, që në mugëtirën e kohëve, pasi ajo duhet të ketë qenë një nga ndjesitë e para, ku pas shekujve të instiktit, të lidhjes dhe bashkimit, dashuria mori formë, u mbrujt, me afsh dhe dëshirë, me ëndrra dhe ngjizma të ngrohta mishi e gjaku, u zbukurua, hodhi shtat mbi lëndina, vreshta e ullishta, për të shkuar drejt ekstazës dhe përkushtimit. Rrahje zemre, dihatje, pritje, ankth dhe netë të pagjumta… dhe përsëri një ag në pritje, ku siç shkruhet, papritur, ezmerja dhe e bukura Shulamit dëgjonte hapat e të dashurit të saj, atij që dhe do i përkushtohej duke thënë në këngën e famshme Kënga e këngëve të Solomonit:

«… Unë flija, por zemra ime rrinte zgjuar.

Eshtë zëri i të dashurit tim që troket:

«Hapma motër dhe mikja ime,

pëllumbesha ime, e përsosura ime!…»

Kur ke lexuar këtë këngë të këngëve, këtë poemë të poemave, dhe udhëton në pllajat e gjelbërta e ngjyrë okër, nga Libani drejt Judesë dhe tokave të Palestinës e Izraelit, duke ndjekur udhët e qeparizave dhe pjergullave, kodrinave të lulëzuara e plot aroma drejt Jeruzalemit, në atë tokë historike që mban gjurmët e Tempullit të Solomonit, e ndjen akoma më shumë këtë këngë, pasi sheh dekorin e gjallë të një dashurie të përjetshme, vende ku është kënduar nga miliona njerëz dhe në mijra vjet kënga e buzëve, e gjinjve, e prehjes, e pushtimit dhe e përkushtimit, vetë pjellës njerëzore, ku dashuria pihet si verë, ku dashuria është më e ëmbël se vera, dhe aroma e saj më e këndshme se të gjitha aromat dhe parfumet e botës.

Kjo ishte ndjesia ime kur përshkova atë udhë, kjo duhet të jetë mendoj ndjesia e çdo udhëtari që udhëton në ato kodrina e bregore ku është ngjizur kjo këngë e vjetër si bota, këngë e përhershme e kënduar në festa pagane e fetare, pasi dashuria ka vazhduar gjithnjë, dhe në kohë eklipsesh e furtunash, luftrash, holokaustesh, gjëmash e vdekjesh të mëdha. Dashuria ka rrjedhur si ujët e burimeve në ujët e paqtë të Jordanit, si lumenjtë që shkojnë drejt brigjeve të Detit të Vdekur apo Mesdheut.

Pra, kjo këngë është një vazhdë këngësh që rrjedh, një këngë dashurie mes një burri dhe gruaje, pinjollë të Adamit dhe Evës, të botës së krijuar tashmë që nga lindja e njerëzimit dhe që padyshim është libri më poetik i Biblës, që siç thonë studjuesit, duhet të jetë krijuar nga një poet anonim i shekullit IV para erës sonë, duke i bashkuar dhe shkrirë këngët në një të vetme, duke krijuar kështu një poemë të madhe, të paharruar.

Kënga e këngëve apo Kantika e kantikave të Solomonit është një libër më vete i Biblës hebraike, Chir ha-chirim, apo i Dhjatës së Vjetër, e cila ishte përfshirë në korpusin e librave të shenjtë para se të përkthehej nga hebraishtja e vjetër, pra kur u përkthye Septante (Testamenti i Vjetër nga gjuha e hebrenjve në greqisht nga shtatëdhjetë e dy priftërinjtë e mbyllur në Aleksandri me porosi të Ptolemeut II). Në të ishte integruar edhe kjo këngë, e cila ndryshonte nga të gjitha librat e tjerë të Biblës, nga Genesis, Eksodi, Josué e Samuel apo librat e Profetëve e më pas nga Libri i Job-it, Libri i Ester-it, etj, … një korpus me personazhe, ngjarje e kohëra, shpërngulje e luftra, pra histori e një populli por dhe histori e njerëzimit, me rite të lindjes, dasmës, vdekjes, me jetën njerëzore në kompleksitetin e vet. Por edhe pse u pranua në Septante, kjo këngë u ligjërua në kanionet hebraike e kristiane vetëm në shekullin e parë të erës sonë. Megjithatë futja e kësaj kënge në korpusin e librave të shenjtë është bërë me debate të mëdha dhe të shumta lidhur me tradicionin hebraik, siç dëshmohet dhe në Mishna hebraike, e të pranuar më pas nga doktrina kristiane. Rabbi Akiva shikonte te kjo këngë deklaratën simbolike midis Zotit (YAHVE) dhe popullit të tij, të Izraelit. Por një nga të parët që komentoi këtë këngë të Biblës hebraike (Tanakh) ishte kleriku i famshëm Origene në shekullin e III të erës sonë, i cili thoshte se ajo ishte «një epitalame», një këngë dasme e shkruar nga Solomoni në formën e një drame me vargje dhe me dy personazhe, burri dhe gruaja»… Studjues të tjerë në shekujt më vonë shikonin në të mitin e Erosit me Psyche-në të Apule-s romak që shkroi për dashurinë e hyjnisë Eros (Cupidon) me princeshën Psyché, temë aq shumë e komentuar në shekullin e XX nga psikoanalistët. Kjo këngë këndohej atëherë gjatë Pashkëve hebraike (Pessah). Tradita hebraike e vendos këtë këngë në pesë «meguilloth»-ët apo rrodhanët që lidheshin me festat liturgjike. Emri i Zotit nuk përmendet veçse në një rresht dhe shkarazi, atëherë kur përmendet «Flaka e Jahve-së». Gjuha dhe stili i përdorur në këtë këngë që kemi sot, të kujtojnë se është përdorur gjuha e kohës së persëve e madje dhe ajo helenistike, pra një kohë më e vonët nga ajo e krijimit të saj, pavarësisht se pikasen disa arkaizma që gjenden në të dhe që lenë të nënkuptojnë kohën më të vjetër të krijimit artistik të saj.

Qindra e qindra libra janë shkruar nga doktorët e shkencës teologjike hebraike e kristiane rreth interpretimit të kësaj poeme të veçantë, herë duke e parë atë si një poemë profane e dashurie, e herë si një poemë mistike, të dashurisë dhe lidhjes së Perëndisë me popullin, me Kishën kristiane, etj., siç e gjejmë në komentarët e Saint Gregoire Le Grand apo Apponius e shumë të tjerë. Dhe për këtë mjafton të shohim kodikët e vjetër të viteve 1000, veçanërisht atë të Bamberg-ut, të regjistruar në Kujtesën e Botës nga Unesco, e cila i referohet kësaj poeme të dashurisë njerëzore. Kënga e këngëve rishkruhej në pergamenët purpura, nga një kodik në tjetrin, pikturuar nga skribët, siç ishte Liuthar në Reichenau dhe ku dashuria shihej si gjëja më e shenjtë. Ekzaltimi i bukurisë fizike dhe sensualiteti, vështirë të pranoheshin në ato kohë (gjinjtë e tu si bistakë rrushi!!!), dhe ja pse të tjerë studjues e shtyjnë kohën e krijimit të kësaj poeme shumë më herët, në kohën kur jetonte Solomoni dhe kur kishte tradicione pagane, ku nuk flitej ende për libra të shenjtë. Dhe kënga fillon me puthjen, siç shkruhet që në vargun e parë të kësaj kënge, apo me «dodeikha» në hebraisht, ku nënkuptohet dhe puthja, dhe përkëdhelia, edhe shtrati:

«Të më puthë me puthjet e gojës së tij! / Se dashuria tënde është më e shijshme se vera, / aroma e vajrave të tua është më e këndshme; / emri yt është një parfum që shpërndahet, / ja pse vajzat të duan…»

Por të tjerë studjues shohin në këtë krijim të përkryer anën humane të njeriut, lidhjen seksuale, dashurinë fizike, erosin e madh, duke sjellë si shëmbull shpesh herë vargjet e këngës kur Shulamit këndon:

«I dashuri im hedh dorën në të çarën e portës / dhe gjithë trupi m’u drodh për të / dhe unë u ngrita për t’ia hapur të dashurit tim / dhe me duart e mia ai shjoi mirrën time / nga gishtërinjtë e mi, mirra e virgjër / në dorezën e llozit…»

Ja dora që zgjatej në seksin e gruas… Vërtet është kështu? Interpretimi i këtyre këngëve është i hapur prej shekujsh, madje ato vazhdojnë, veçanërisht nga psikoanalistë e post-frojdistë. Të tjerë studjues, thonë se është historia e Shulamit-es, e të dashurit të saj dhe Solomonit që e pengon dhe e mban atë në haremin e tij në Jeruzalem, ndërsa disa të tjerë, duke folur për sensualitetin dhe personazhet mistike, n’a rikujtojnë Shën Terezën e Avilës, e cila kujtonte një çast të ekstazës seksuale të saj, kur imagjinoi se një ëngjëll i përshkoi zemrën me shigjetë… Dhe padyshim, jo vetëm zemrën, pasi ajo e kishte provuar ndoshta «prishjen hyjnore» apo me hyjninë. Ja pse dhe kur kleriku i njohur humanist Sébastien Castellion vinte në dyshim karakterin hyjnor të kësaj kënge për shkak të karakterit të saj të hapur sensual, kjo solli kritikat e tmerrshme dhe zemërimin e madh tënga Jean Calvin!

E krijuar në mugëtirat e kohëve, e përpunuar nga bardi apo bardja anonime për të ardhur deri në pragun e erës sonë, kjo këngë perfeksionoi gjuhën e saj metaforike, ku gjinjtë janë «male me aromë», ku vreshta është vet trupi i dashurisë dhe (ah, ky shtrat i gjelbër ) se «dashuria që ti bën, është më e mirë se vera». Ja sensualiteti në majat e krijimit artistik, e vetmja këngë sensuale e pranuar nga Kisha, ku padyshim klerikët hebraikë shohin dashurinë e Jahve-së me tokën e Izraelit…

Eshtë interesante sesi e shikonte këtë këngë, këtë perlë të popullit hebre, studjuesi i njohur i botës hebraike Ernest Renan, duke e konceptuar këtë këngë si një spektakël, dramë në pesë akte dhe me skena të ndryshme brenda akteve, e para, e dyta, e treta e kështu me rradhë gjer në aktin e pestë. Pas refleksionesh të shumta ai imagjinon se thënien «të më puthë me puthjet e gojës së tij», e thotë një grua e haremit të Solomonit. Imagjinoni një çast: jemi dhjetë apo katër shekuj para Jezusë, ku kori i përgjigjet: «Përkëdheljet e tua janë më të ëmbla se vera…» Pastaj Shulamit-en e sjellin me forcë. Ajo i drejtohet një miku, apo të dashuri, që ne nuk e shohim: «Mermë me vete, të ikim me vrap së bashku… Mbreti më futi në harem»… Dhe ndërkohë gratë e haremit i drejtohen Solomonit: «Të gjitha gëzimet tona janë për ty… (etj, etj.) Në skenën e dytë, Shulamit është vetëm dhe ëndërron: «Thuamë ti, që zemra ime të dashuron, ku i çon qengjat e tu…» (etj.) Në fund, kjo dramë ka një epilog, ku një nga vëllezërit e Shulamit-es thotë: «Kemi një motër të vogël që ende nuk i janë formuar gjinjtë… Çdo të bëjmë ne me motrën tonë kur asaj t’i formohen gjinjtë? (etj). Ernest Renan e përfundon studimin dhe interpretimin e tij të gjatë me idenë se kjo poemë nuk është thjeshtë një poemë erotike, as një poemë thjeshtë mistike, por është një poemë morale dhe ku moraliteti i saj qëndron në vargun e shtatë të këngës së tetë ku këndohet: «Asgjë nuk mund t’i rezistojë dashurisë së sinqertë; kur i pasuri kërkon të blejë dashurinë, ai në fakt blen veç përbuzjen»… E megjithatë të tjerë e kanë kundërshtuar këtë interpretim të Renan, siç ishte dhe shkrimtari e dramaturgu Paul Claudel, i cili në vitin 1947, kur ishte kredhur në studimet e tij për Biblën, ishte tronditur nga ai figuracion i jashtëzakonshëm i kësaj kantike, me «kërthizën si një kupë e rrumbullaktë, ku vera plot aromë nuk mungon», me vargun «buzën si një fjongo e kuqe», me «qafën si një torrë fildishi», apo «gjinjtë si dy drenusha binjake», etj. Në komentet e tij, ai refuzon të shohë atë që shikonte Renan, pasi për të, femra, gruaja, ishte vetë Kisha kristiane dhe ai «një nga bijtë e mrekulluar të saj»…

Kjo këngë, e përkthyer në qindra gjuhë të botës dhe në variantet nga më të ndryshme, si kënga më e vjetër e dashurisë së burrit për gruan, është një nga faqet më të bukura të shkrimit njerëzor dhe të këngës njerëzore, më e vjetra dhe më e gjithkohshmja, duke frymëzuar njëkohësisht shumë artistë të mesjetës dhe kohëve moderne t’i referohen asaj, të kompozojnë muzikë, ta pikturojnë atë afresk dashurie e përkushtimi, siç bëri Gustave Moreau duke pikturuar fytyrën e Shulamit-es, apo akoma më mirë Marc Chagall, ilustruesi i jashtëzakonshëm i mesazhit biblik, përmes figurave origjinale të tij. Dhe duke hyrë në botën pikturale të tij plot ngjyra të ndezura e figura në ajër, në qiellin e dashurisë, diku mes tokës dhe kozmosit, ne i ndjejmë ende hapat e Shulamit-es, hapat që rendin për të gjetur të dashurin e saj, edhe pse duhet të kapërcejë pengesa, roje, bregore, gjer në kufijtë më të skajshëm të kësaj bote. Një himn për dashurinë: ja çfarë është kjo këngë e këngëve, ku Solomoni, biri i Davidit, nuk është thjesht krijuesi i tempullit të lashtë por është dhe ti, dhe unë, jemi ne të gjithë, krijesa të kësaj bote!

Po, «të këpusësh frutat e kopështit tim / të shëtisësh mes luleve… hani miq, pini, dehuni, o të dashuruar»!

( Përkthimi i Kënga e këngëve e Solomonit, është bërë në bazë të botimit të librit La Bible (Bibla), éd. AELF, Paris, si dhe krahasimeve me përkthime të tjera nga studjuesit më në zë të Biblës, kryesisht nga versionet në frëngjisht të Ernest Renan më 1860, (Le cantique des cantiques, éd. Arlea), si dhe të Louis Segond, Georges Guggenheim, Fréderic Boyer apo André Chouraqui. E krijuar fillimthi në hebraishten e vjetër, e përkthyer në greqisht dhe pastaj në gjuhët e tjera, kjo këngë ka dhënë shkas për shumë interpretime linguistike, antropologjike dhe të traditës hebraike ndër studjuesit e shumtë të botës nga shekujt e parë të mijëvjeçarit tonë deri në ditët tona.)

Korça, qyteti pikturë…

August 8, 2024 by s p

Aleksandër Ikonomidhi Sulioti/

Aroma e këtij qyteti vjen e të gjen, kudo që të jesh, ngado që të ulesh. Të mbështjell papritur një natë gushti ku nuk e pret. Para teje dalin pranitë dhe mungesat e njerëzve si dhe jehona e udhëtimeve nga të cilat hoqe dorë me kokëfortësi. Ky qytet, herë është poezi, herë është pikturë dhe herë është një notë endacake që rrëshqet nga grilat e hapura përballë mitropolisë.

Pirgje kujtimesh të kërcejnë me modesti nën dritën e hënës. Kujtime të lëna mënjanë nga koha e pamëshirshme. Korça është, tingulli i një teli që dëgjohet nga larg, pa qenë i sigurt nëse është kitarë apo mandolinë. Korça është, një paletë ngjyrash që hidhen në telajon e një qielli piktor. Korça është një poçe me borzilok që të buzëqesh nga një ballkon në mesnatë.

Korça është një laps i vogël që edhe me majë të zbehtë, shkruan vargje në paketën e cigareve. Korça është dheu që mban erë lagje me një copë bukë të thatë në dorë.

PROF. DR. BEGZAD BALIU – GJUHËTAR I VLERËSUAR I KOHËS SONË

August 8, 2024 by s p

Zekerija Idrizi: nga dorëshkrimi “Portrete shkrimtarësh”/

Në kushtet e sotme të komunikimit global dhe internetit nuk është lehtë të gjesh biografi studiuesish të shquar në fushë të shkencave, por për një studiues si Prof. Dr. Begzad Dhe Myrvete Baliu, nuk është vështirë të gjesh të dhëna të shumta për jetën dhe sidomos veprën e tij. Faqja e tij e fejsbukut, faqe të tëra kulturore e shkencore vendore dhe ndërkombëtare, janë të mbushura, për të mos thënë përditësuara, me studime, vlerësime, artikuj për kulturën, krijime letrare, kritike e intelektuale. Kjo është arsyeja pse edhe këtë biografi nuk e kishim vështirë ta shkruajmë dhe përgatisim për botimin tonë të veprës me biografi të krijuesve dhe studiuesve të kohës, me titull “Portrete shkrimtarësh”. Prof. Begzad Baliu është profesor universitar, albanolog, publicist, shkrimtar dhe botues. Prej biografisë së tij jetësore dhe bibliografisë së tij shkencore e profesionale, mund të shihet se ai ka ligjëruar në disa universitete, ka marrë pjesë në konferenca shkencore kombëtare, rajonale dhe ndërkombëtare. Ai është autor i shumë veprave studimore nga fusha e gjuhësisë, letërsisë, historisë dhe kulturës shqiptare. Në punën e tij prej organizatori, ligjëruesi e studiuesi, ai ka organizuar dhe koordinuar shumë konferencave ndërkombëtare në institucionet universitare dhe shkencore të Prishtinës, Prizrenit, Shkupit, Tiranës, Korçës, Shkodrës, Varshavës, Turunit, Gjirokastrës, Budapestit etj.

Krijimtarinë e tij letrare e ka filluar në fushë të poezisë dhe dramës, në fushë të publicistikës me ese dhe artikuj të karakterit historik, ndërsa në fushë të shkencës me studime të natyrës gjuhësore dhe historiko-letrare. Tekstet e tij të para letrare i ka botuar te e përditshmja “Rilindja” dhe e përjavshmja “Zëri”. Por më tej i është përkushtuar kërkimit shkencor dhe punës në profilizimin e tij në fushë të gjuhësisë, – studimet në fushë të magjistraturës (Fakulteti i Filologjisë në Universitetin e Prishtinës) e doktoratës (Instituti Albanologjik i Prishtinës), përkatësisht në studimet e onomastikës, punës në Sektorin e Onomastikës në Institutin Albanologjik të Prishtinës.

Kjo bëri që interesimet për gjuhësinë në përgjithësi dhe onomastikën në veçanti t’i specializojë drejt dijes klasike dhe të krahasuar edhe me gjuhët tjera fqinje, sllavishten, greqishten e latinishten; ndërsa me letërsinë të merret gjerësisht nga krijimi i saj në poezi, prozë dhe dramë deri te kritika dhe historia e letërsisë, të cilat bashkohen me fushën e madhe kombëtare – albanologjinë.

Studimet e gjertanishme për veprën e tij nga shumë studiues janë ndarë në disa fusha gjuhësore dhe letrare. Sikur mund të shihet vendin e parë e zënë veprat me studime nga albanologjia, ndërsa në mesin e tyre janë veprat:

– “Gustav Majer dhe albanologjia” 2000;

– “Semantika e fjalësit (Vepra albanologjike e Zenun Gjocajt)”, 2009;

– “Kërkime albanologjike”, 2010;

– “Referenca albanologjike”, 2010;

– “Hulumtime albanologjike”, 2015;

– “Testamenti shkencor i Profesor Jup Kastratit”, 2016;

– “Sprovë për një histori të albanologjisë”, 2016;

– “Rrapi shekullor – Akademik Idriz Ajeti” (bashk.), 2017; “

– “Studime për historinë e albanologjisë” (Sprovë për një histori të albanologjisë), Shkup, 2018;

– “Albanologji: Periudha, autorë, studime dhe dokumente”, 2020;

– “Në kërkim të historisë së gjuhës”, Prishtinë, 2022;

– “Kërkime filologjike në veprën e Profesor Bahtijar Kryeziut” etj.

Janë me shumë interes veprat e tij në fushë të onomastikës për të cilën ka treguar interesim që nga vitet studentore, kur jo vetëm mblidhte vullnetarisht mirotoponimet e vendlindjes dhe fshatrave përreth, por që në këtë kohë u bë bashkëpunëtorë i Seksionit të onomastikës në Institutin Albanologjik. Në vitet ‘90, kur pushteti okupator serb mbylli të gjitha institucionet akademike dhe shkollore, Begzad Baliu, së bashkë me një grup të rinjsh, në Kishin Katolike të Prishtinës themeluan Shoqatën kulturore “Pjetër Bogdani”, ndërsa brenda saj edhe disa seksione letrare e të mësimit të gjuhëve të huaja, si dhe revistën letrare për të rinjtë “Shpresa”. Brenda kësaj shoqate Prof. Baliu krijoi Seksionin e onomastikës “Eqrem Çabej”. Prej këtyre viteve organizoi shumë aktivitete në fushë të onomastikës, ndërsa kulmin e këtij angazhimi paraqet angazhimi në Komisionin e Standardizimit të Emërvendeve të Kosovës, menjëherë pas çlirimit të Kosovës nga Serbia dhe tashmë angazhimi në Komisionin për Standardizimit të Emrave të Rrugëve në Maqedoni. Rezultat i këtyre angazhimeve dhe kërkimeve shkencore janë veprat e tij:

– “Regjistri i standardizuar i emërvendeve të Kosovës” (bashk.), 2005;

– “Onomastika e Kosovës – ndërmjet miteve dhe identiteteve”, 2009;

– “Onomastikë dhe identitet”, 2012;

– “Gjendja e toponimisë shqiptare në Ballkan”, 2014; – ““Onomastika e Gallapit, I”, 2016;

– “Onomastika dhe dokumenti”, 2016;

– “Politikat e standardizimit të toponimisë në Ballkan, Prishtinë, 2024 (shqip-anglisht) etj.

Prej vitesh Profesor Begzad Baliu ka shprehur interesimet e tij në fushë të leksikografisë, e kjo do të thotë përgatitjen e Korpusit të Madh të Leksikut të Shqipes. Rezultat i këtij interesimi dhe hulumtimi janë kërkimet e leksikut historik, etnografik dhe letrare. Viteve të fundit ai po punon në një Fjalor historik të shqipes, nga Formula e Pagëzimit (1462) deri te Fjalori i gjuhës shqipe (1954) dhe një Fjalor të përrallës shqipe (në shtyp). Rezultat i kësaj pune janë vëllimet:

– “Fjalor i veprës letrare të Ymer Elshanit”, 2021 (bashk.);

– “Semantika e varietetit” (Leksiku i veprës letrare të Beqir Musliut), 2021 (bashk.);

– “Leksiku i veprës letrare të Martin Camajt”, 2022 (bashk.);

– “Demitizimi dhe standardizimi i onomastikës së Kosovës”, Tiranë, 2006;

– “Dy dorëshkrime leksikografike të pastorit kroat Emanuel Krajinoviq”, 2022;

– “Fjalëshpejta në gjuhën shqipe, Prishtinë, 2024;

– “Leksiku, denduria dhe konkordancat e romanit të Adem Demaçit i Gjarpijt e gjakut, I-III, Prishtinë, 2024.

Pasionant kërkimesh ndër arkiva dhe sikur e thotë ai vetë, i nxitur nga Profesori e miku i tij i madh Profesor Jup Kastrati, që nga fillimet e tij shkencore në Institutin Albanologjik, është angazhuar në mbledhjen dhe sistemimin e një bibliografie albanologjike, rezultat i të cilës janë vëllimet bibliografike e dokumentare:

– “Mbi autorësinë e veprës “Bibliografia e Skënderbeut”, 2005;

– “Çabej 1” (Bibliografi e studimeve për veprën e profesor Eqrem Çabejt në Kosovë), 2006;

– “Bibliografia përmbajtjesore e Seminarit Ndërkombëtar për Gjuhën, Letërsinë dhe Kulturën Shqiptare”, 2008 dhe madje monografia e parë shkencore e kësaj natyre në fushë të albanologjisë, – “Vepra bibliografike e profesor Jup Kastratit”, 2005.

Studimet e letërsisë dhe të krijimtarisë letrare janë interesimet e tij të para. Si pak autorë të letrave shqipe, Begzad Baliu dy veprat e para i bëri publike në fushë të dramës. Në vitin 1994 shkroi dramën “Flamuri vjen nga Kosova”, të cilën e shfaqi një trup studentësh e nxënësit në Prishtinë. Në të njëjtën kohë kishte shkruar edhe dramën “Kafeneja ballkanike”, të cilën e botoi në vitin 1996, e cila u përkthye edhe në kroatisht, italisht dhe holandisht dhe pati dy herë paraqitje të saj në skenat e Kosovës, ndërsa një herë të Holandës. Po këtë vit ai botoi edhe një vëllim me poezi të cilat i kishte shkruar kryesisht si nxënës në Gjimnazin e Gjilanit, me titull “Grua e dashuruar”. Më tej, pas çlirimit të Kosovës autori botoi edhe veprat me ese, krijime letrare dhe studime, sikur janë vëllimet:

– “Pesha e komunikimit” (bashk.), 2010;

– “Dhembje e bukur’(bashk.), 2012;

– “Kujtesa letrare”, 2013;

– “Struktura e vlerave përfaqësuese”, 2014;

– “Vjeshta e lutjeve, Tiranë, 2016 etj.

Periudhës së parë të botimit të teksteve të tij letrare, historike e publicistike, i takon një seri e artikujve të tij me biografi dëshmorësh, me titull: “Gjaku i lirisë” (1981-1995) I-IV, 1996/2000; një vëllim i përzgjedhur i teksteve për Kosovën, me titull: Jup Kastrati për Kosovën (bashk.), 2004; një vëllim me polemika letrare dhe kulturore për Profesor Qosjen me titull: “Vareni kryengritësin e shenjtëruar”, 2010; një vëllim me artikuj historiko-publicistik me titull: “Mbileximi i kujtesës historike”, 2016; dhe një monografi për dëshmorin Agim Ramadani, me titull: “Dëshmori i qiellit me pëllumba”, 2016, një version i të cilit ishte botuar pjesërisht në revistën e Shoqatës për të Rënët e Kombit Shqiptar, “Për mëmëdhenë”, në Tiranë, 1992.

Duke qenë Profesor ordinar në Fakultetin e Edukimit të Universitetit “Hasan Prishtina”, në Prishtinë, dhe sigurisht duke parë nevojat e domosdoshme për të dhënë kontributin e tij në fushë të mësimdhënies, Begzad Baliu ju bashkua grupit të autorëve të shtëpisë botuese “Albas”, në Tiranë, për të përgatitur tekstet për mësimdhënien edhe mësimnxënien e gjuhës shqipe në shkollat e mesme. Rezultat i këtij angazhimi janë tekste shkollore: Gjuha shqipe, 10, për Gjimnazin e filologjisë (bashka.), 2019; Gjuha shqipe, 10, për Gjimnazin e shkencave të natyrës (bashka.), 2019; Gjuha shqipe, 11, për Gjimnazin e filologjisë(bashka.), 2019; Gjuha shqipe, 11, për Gjimnazin e shkencave të natyrës (bashka.), 2019; Gjuha shqipe, 12, për Gjimnazin e shkencave të natyrës (bashka.), 2022; Gjuha shqipe, 11, për Gjimnazin e shkencave shoqërore (bashka.), 2022.

Duke e përmbyllur këtë tekst biografik për Profesor Begzad Balin, i cili është rezultat i bisedave të mija me autorin dhe gjetjeve në internet, dua të theksoj edhe një fakt me interes për ata që duan të njohin të plotë portretin e tij dhe përmbajtjen letrare e shkencore të tij, se për këtë autor janë botuar jo vetëm disa dhjetëra e dhjetëra artikuj kritik e shkencor po edhe disa vepra të veçanta të autorëve: Prof. dr. Bahtijar Kryeziu, “Qasje shumëdimensionale në studimet albanologjike (Begzad Baliu dhe studimet albanologjike të tij), “Era”, 2021; Dr. Faton Krasniqi, “Albanologu dhe albanologjia” (Kërkime në veprën albanologjike të Prof. dr. Begzad Baliu), 2021, Bilall Maliqi, Kërkime në veprën e Profesor Begzad Baliut, 2023.

Le të thuhet këtu se në punën e tij prej më shumë se tri dekadash i është besuar përgatitja e shumë veprave të autorëve dhe trashëgimisë albanologjike: Profesor Jup Kastratit, Profesor Eqrem Çabejt, Profesor Shefki Sjediut, Zenun Gjocajt, Ruzhdi Ushakut dhe shumë konferencave shkencore, por me interes është puna që po bën ai për përgatitjen e monografive kushtuar Profesor Idriz Ajetin, Jup Kastratin, Shefki Sejdiun, Ruzhdi Ushakun etj.

Uroj nga zemra që profesor Begzat Balliu të ketë shëndet, mirëqenie dhe suksese rë radhës në fushën e studimeve dhe botimeve albanologjike!

Me respekt dhe konsideratë të veçantë për këtë figurë poliedrike:

Zekirija Idrizi Shkup

shkrimtar

“Castello di Barletta, në Puglia, një vend i lidhur shumë ngushtë me jetën dhe veprën e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut”

August 8, 2024 by s p

Paulin Zefi/

Kryeheroi jetoi në këtë kështjellë për 5 muaj me rradhë, duke nisur nga data 3 shtator 1461 dhe deri në fund të muajit janar të vitit 1462. Bëhet fjalë për Ekspeditën ushtarake në Italinë e Jugut (1461-1462) kur ai u angazhua në ndihmë të mbretit të Napolit, Ferrante ose Ferdinandit të Aragonës, i cili gjendej në një situatë të pashpresë, ndërkohë që kishte humbur pothuajse të gjithë mbretërinë me përjashtim të tre qyteteve: Napoli, Barletta dhe Trani. Ishte pikërisht ndërhyrja e Gjergj Kastriotit Skënderbeut, që jo vetëm e çliroi mbretin e pikëlluar Ferrante nga rrethimi në Barletta, duke kaluar nga mbrojtja në sulm, por edhe i riktheu të gjithë mbretërinë pas shpartallimit ose asgjësimit të pjesës më të madhe të armiqve të tij. Është pikërisht qyteti në fjalë, Barletta, që ka shërbyer nga fillimi dhe deri në fund të Ekspeditës Italiane si bazë kryesore për operacionet e ushtrisë arbëre.

• Një dëshmitar sypamës siç ishte humanisti italian dhe historiani i njohur, Giovanni Pontano (1429-1503), i cili është marrë me përshkrimin e detajuar të kësaj lufte, rrëfen se: “Po të mos ia kishte mbërritur menjëherë nga Maqedonia me armatën e tij, Gjergj Kastrioti i quajtur Skënderbeu (Giorgio Castriota, detto per altro nome Scanderbeco), burrë i famshëm për shumë fitore që kishte korrur kundër turqve, mbretit Ferdinand do t’i mbetej ose t’ia kishte mbathur me turp së andejmi nëpërmjet detit, ose të kishte provuar luftën, por me rrezik të madh për veten dhe gjërat e tij (1).” Të njëjtin njoftim e ndeshim më vonë edhe te Giovanni Battista Pigna (2). P.Giovio, kur përshkruan në mënyrë sintetike Ekspeditën Italiane, shkruan se thirrjes së mbretit Ferdinand për ndihmë të shpejtë, Skënderbeu iu përgjigj menjëherë dhe me arritjen e tij në Puglia fuqitë franceze u thyen dhe u mundën aq keq sa mbreti e pohoi me gojën e vet se vetëm nga trimëria e pashoqe e Gjergjit i erdhi shpëtimi (3).

• Janë aq të shumtë historianët dhe personalitetet nga Europa Perëndimore, të cilët kanë shprehur vlerësimet dhe konsideratat e tyre më të larta për Gjergj Kastriotin-Skënderbeun aq sa për të paraqitur këtu një listë të plotë, është diçka e pamundur si rezultat i mungesës së hapësirës. Historiani i njohur italian i shek. XVI, Angelo Di Costanzo, i lindur në Napoli, në kryeveprën e tij “Istoria del Regno di Napoli”, e cila përbëhet nga 20 libra dhe që për herë të parë është botuar pjesërisht në Napoli, në vitin 1572, në “Libro XX”, konkludon se: ardhja e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut ishte aq efektive sa armiqtë e Ferdinandit të Aragonës, pasi u tërhoqën nga Barletta dhe u mblodhën sërish, ata nuk kishin më besim te vetja për t’u përballur në betejë me Mbretin, dhe gjykohet se po të mos i kishte ardhur kjo ndihmë nga Arbëria, Mbreti do të ishte rrënuar përfundimisht (4).” Filozofi, historiani, juristi, publicisti italian dhe një eksponent kryesor i iluminizmit italian në fund të shek. XVII dhe në gjysmën e parë të shek. XVIII, Pietro Giannone, në veprën e tij “Istoria civile del Regno di Napoli”, të ribituar në Venezia më 1766, shkruan se: “ardhja e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut në Mbretërinë e Napolit për të ndihmuar Ferdinandin, ishte aq efektive saqë i bëri armiqtë e tij të refuzonin për ta sulmuar (5).” Juristi i diplomuar për të drejtën civile e kanonike dhe një nga historiografët më të mëdhenj dhe më seriozë të Salentos, Baldassar Papadia, në veprën e tij “Memorie storiche della citta di Galatina nella Japigia”, të botuar në Napoli më 1792, shënon se: “I shkëlqyeshmi dhe madhështori, Gjergj Kastrioti, i njohur si Skënderbeu, Zot i Arbërisë (l’Illustre, e Magnanimo Giorgio Caltrioto, detto Scandeberch, Duca di Albania), i cili ishte si një baba shumë i dashur (për Ferdinandin) dhe gjithashtu Gjeneral Lejtnant i tij në Puglia, hipi në anije me shumë kalorës dhe këmbësorë (con molti Cavalli, e Genti a piedi), që kaloi nëpërmjet detit nga Arbëria dhe u angazhua ushtarakisht kundër armiqve të tij, të cilët, pavarësisht të gjitha përpjekjeve të tyre të mundimshme për të pushtuar pjesë të Puglia-s, ata dështuan plotësisht, dhe vetëm ai ishte shkaku i fitores së arritur (6).” Eruditi i shquar napolitan, udhëtari, juristi dhe biografi i Mbretërisë së Napolit, Lorenzo Giustiniani, në veprën e tij “Dizionario geografico-ragionato del Regno di Napoli” të botuar në Napoli në vitin 1797, ka shënuar: “Sovrani i përmendur (Ferdinandi) u rrethua nga ushtria e René d’Anjou, nën komandën e Giacomo Piccinino dhe në këtë pëballje ai kërkoi ndihmë nga i famshmi Gjergj Kastrioti, princi i Epirit (Giorgio Castrioto principe d’ Epiro), i cili më pas shkoi personalisht atje për ta ndihmuar dhe bëri gjithçka për ta poshtëruar plotësisht ushtrinë franceze dhe pasi bëri të gjithë baronët rebelë të betoheshin për besnikëri ndaj mbretit Ferdinand, ai u kthye në Arbëri (7).”

• Ndërsa, vlerësimin e përzemërt që vetë Ferdinandi i Aragonës kishte për Heroin tonë Kombëtar e dëshmojnë jo vetëm aktet e dhurimit të pronave feudale, por edhe letërkëmbimet midis tyre, ku Ferdinandi i shpreh mirënjohjen e tij të përjetshme, duke ju drejtuar me fjalët: “I dashur si Atë (” dhe sidomos mënyra sesi e trajtoi familjen tij, por edhe të gjithë arbërit që zbarkuan në brigjet e Puglia-s, gjatë atij eksodi biblik, që filloi menjëherë pas vdekjes së Gjergj Kastriotit-Skënderbeu, në qytetin e Lezhës, më 17 janar 1468. Dashuria dhe mirënjohja e mbretit Ferdinand, del në pah gjithashtu edhe në letrat e dërguara Donika Kastriotit, të cilat mbajnë datat 5 e 26 shkurt dhe 21 mars të vitit 1467, por sidomos në letrën e dërguar më 24 shkurt të vitit 1468, kur e quan atë “Fort e nderuara zonjë, sikurse nënë shumë e dashur (Illustrissima domina anquam mater carissima)” dhe më pas i shpreh dhimbjen e tij të thellë për vdekjen e bashkëshortit të saj dhe i dërgon Jeronimo de Carvineo, për ta ftuar së bashku me djalin, Gjonin II, të vinin në Mbretërinë e Napolit (9). Nga ana tjetër, duhet të nënvizoj faktin se pikërisht gjatë zhvillimit të Ekspeditës Ushtarake në Italinë e Jugut, Gjergj Kastriori-Skënderbeu i dëshmoi monarkëve perëndimorë dhe të gjithë opinionit publik perëndimor aftësitë e tij të spikatura si udhëheqësi ushtarak më i shkëlqyer i kohës dhe njëkohësisht, epërsinë e padiskutueshme të luftëtarëve arbër mbi vetë artin ushtarak të Europës Perëndimore. Ushtritë e kombinuara italo-franceze, që forcën e tyre kryesore e mbështesnin te kalorësia e rëndë dhe e koracuar, e pajisur me kuaj të mëdhenj e të fuqishëm, u mundën dhe u poshtëruan vazhdimisht nga kalorësia e lehtë arbëre dhe nga repartet e saj mbështetëse të këmbësorisë. Pas viteve 1461-1462, kalorësia e rëndë, e cila deri atëherë mbahej si arma më e fortë dhe vetë krenaria e ushtrive perëndimore e humbi prestigjin e saj historik si pasojë e disfatave të turpshme, që ajo pësoi në luftimet e zhvilluara kundër ushtrisë së pamposhtur arbëre. Në lidhje me këtë çështje kaq të rëndësishme për historinë e artit ushtarak botëror, historiani rus, G.K.Gurbatov, shkruan se: “Lufta e bërë aq shkëlqyeshëm nga Skënderbeu kundër baronëve rebelë e ngriti famën e tij edhe më lart. Para kësaj, Perëndimi besonte se ushtria arbëre mund të luftonte me sukses vetëm kundër hordhive turke. Udhëheqësit e Europës Perëndimore ishin të bindur se arbërit nuk mund t’i rezistonin ushtrive europiane. Mirëpo, lufta kundër baronëve napolitanë i shkatërroi këto trillime. U bë e qartë se ushtria arbëre mund të mposhtte edhe ushtri të forta europiane… Ushtria e Skënderbeut përbëhej kryesisht nga fshatarë të lirë arbër. Ai bazohej në skuadra të disiplinuara dhe jo në skuadra të larmishme dhe as në detashmente mercenarësh të gatshëm për t’i shërbyer ofertuesit më të lartë. Kjo ishte fuqia e ushtrisë popullore të Skënderbeut (10).” Me pak fjalë, angazhimi i tij ushtarak në Itali i dha të gjitha rezultatet e dëshiruara, në mos më shumë, duke bërë që figura e Kryeheroit të ngrihej deri në kulmin e lavdisë….

Në hapësirën e brendshme të kështjellës ruhen ende dy objekte shumë të rëndësishëm:

1) Brenda sallës së kështjellës, ku qëndron busti i mbretit, Frederiku II, ndodhet stema e Kastriotëve dhe një pllakë përkujtimore, e cila dëshmon ardhjen e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut.

2) Në vendin, ku ka qenë kishëza e vogël e garnizonit të kështjellës (menjëherë përballë hyrjes, në të djathtë) ndodhet një monument mortor, i njohur si “Guri i varrit të Gjon Kastriotit-Skënderbeut (Lapide tombale di Giovanni Castriota Scanderbeg).” Ky personalitet i shquar i shek. XVIII, ka qenë pasardhës i Gjergj Kastriotit-Skënderbeut dhe arsyeja pse eshtrat e tij prehen brenda kështjellës në fjalë lidhet me faktin se Gjon Kastrioti ka shërbyer si kështjellar i Barletta në vitet 1750-1762.

BIBLIOGRAFIA:

1) G.Pontano, Historia della Gverra di Napoli, Secondo libro, (Tradotta da M.Giacomo Mauro), Napoli: 1590, f. 136.

2) G.B.Pigna, Historia de principi di Este di Gio. Batt. Pigna, a Donno Alfonso secondo, duca di Ferrara, Primo Volume, Nel quale si contengono congiuntamente le cose principali dalla riuolutione del romano imp. in fino al M.CCCC.LXXVI (1476), In Ferrara: Appresso Francesco Rossi stampator ducale, M.D.LXX. (1570), f. 566.

3) P.Jovius, Sub Effigie Georgii Castrioti Scanderbechi Epiri Principis, në: Pavli Iovii novocomensis episcopi nucerini Elogia virorum bellica virtute illustrium veris imaginibus supposita: quæ apud musæum spectantur. Volumen digestum est in septem libros, Florentiae, In officina Laurentii Torrentini DVCALIS Typographi, M.D.L.I. (1551), f. 130; Shih dhe krahaso me P.Jovius, Skanderbeg, f. 17.

4) A. Di Costanzo, Istoria del Regno di Napoli, Vol. III, Milano: Società Tipografica De’ Classici Italiani, 1805, f. 229.

5) P.Giannone, Istoria civile del Regno di Napoli, Tomo Terzo, Venezia: Presso Giambatista Pasquali, MDCCLXVI (1766), f. 320-321.

6) B.Papadia, Memorie storiche della citta di Galatina nella Japigia, Napoli: Presso Vincenzo Orsini, MDCCXCII (1792), f. 94-95, Dok. Nr. VIII.

7) L.Giustiniani, Dizionario geografico-ragionato del Regno di Napoli, Vol. I – II, Napoli: Vincenzo Manfredi, 1797, f. 212.

8)E.Benvenuto, Giorgio Castriota Skanderbeg, eroe nazionale albanese e barone di Monte S. Angelo e S. Giovanni Rotondo, f. 17.

9) F.Trinchera, Codice Aragonese o sia lettere regie: …. Vol. I, f. 439-440, Dok. Nr. CCCXXVIII; Shih edhe C.Padiglione, Di Giorgio Castriota Scanderbech e de’ suoi Discendenti, f. 12-13; Јован Радонић, Ђурађ Кастриот Скендербег и Арбанија у XV веку, (историска грађа), Споменик XCV, Други разеред, 74, Београд: Српскa краљевскa академијa, 1942, f. 210, Doc. Nr. 389 & Doc. Nr. 390; Dokumente të ndryshme dhe letër çkëmbime të Skënderbeut, në: Gjergj Kastrioti-Skënderbeu: 1468-1968, (Përgatitur nga Edward A. Licho), Boston, Massachusetts: Federata Pan-Shqiptare e Amerikës “VATRA”/Pan-Albanian Federation “VATRA”, 1968, f. 141; G.M.Monti, La spedizione in Puglia di Giorgio Castriota Scanderbeg, f. 173-174; K.Frashëri, Skënderbeu dhe lufta shqiptaro-osmane në shek. XV (Në origjinal dhe me përkthim shqip), Vëllimi VIII, Burime Kancelareske Perëndimore (1464-1497), Tiranë: Akademia e Shkencave e Shqipërisë, 2019, f. 285-286, Dok. Nr. 147.

10) Г.Л.Курбатов, Скандербег, народный герой Албаний: популярный очерк, f. 87.