Artan Nati/
Largësia në kohë nuk jep vetëm nostalgji, por perspektivë, e ndoshta edhe objektivitet. Ne shpesh vlerësojmë më mirë një objekt fizik, qoftë një mal apo një monument dhe marrëdhënien e tij me ambientin rrethues, në një distancë të caktuar sesa nga afër. E njëjta gjë vlen edhe për figurat historike. Gjithashtu ne nuk duhet t’i gjykojmë figurat historike nga kulmi i tyre i përsosmërisë ose i suksesit, por nga distanca që ata kanë udhëtuar nga pika ku kanë filluar.
Me rastin e 200 vjetorit të vdekjes së Napoleon Bonapartit, një njeriu që ndan opinionet në Francë, Presidenti Emmanuel Macron, duke vendosur një kurorë në varrin e Napoleonit në “Les Invalides” në Paris, kaloi një vijë delikate, duke këmbëngulur se ishte një akt përkujtimor, jo festimi. Ishte një ambivalencë që pati jehonë në botë. Megjithatë, kur bëhet fjalë për figurat tona kombëtare, si për shembull Ismail Qemali, Ahmet Zogu, Nano, Berisha, Meta, Rama etj, ky kuptim i kompleksitetit historik shpesh zhduket. Në vend të kësaj, ne jemi përballur me një “luftë kulturore”. Është një kontrast që ndihmon në ndriçimin e mënyrave shpesh të ndërlikuara me të cilat ne kuptojmë marrëdhënien e ngatërruara të së kaluarës me të tashmen.
Në Francë, emocionet e përziera për Napoleonin janë të rrënjosura në një histori të ngjeshur. Pasi bëri emrin e tij si një udhëheqës ushtarak dhe strateg në Francën post-revolucionare, ai mori pushtetin si konsull i parë në një grusht shteti në 1799, duke e kurorëzuar veten perandor pesë vjet më vonë, pak a shumë si Zogu ose siç dëshironte Berisha, por nuk mundi, por e realizoi Rama me makinacione moderne.
Ata që lavdërojnë trashëgiminë e tij pretendojnë se ai e projektoi Francën në skenën botërore dhe hodhi themelet e një shteti të fortë. Kodi i Napoleonit, një grup i gjerë ligjesh që mbulojnë shtetësinë, të drejtat individuale, pronën, familjen dhe çështjet koloniale, krijoi një kuadër të ri ligjor për Francën dhe ndikoi në ligjbërjen nga Evropa në Amerikën e Jugut.
Përpjekjet për të rivlerësuar historinë shpesh dënohen si “jo patriotike”. Kundër kësaj janë politikat tronditëse reaksionare. Napoleoni rifuti skllavërinë në kolonitë franceze në vitin 1802, tetë vjet pasi asambleja kombëtare e kishte shfuqizuar atë, u imponoi barra të reja hebrenjve, duke u hequr të drejtat që kishin fituar pas revolucionit, forcoi autoritetin e burrave mbi familjet e tyre, duke privuar gratë nga të drejtat individuale dhe duke injoruar qeverinë republikane.
Në të djathtën ekstreme në Francë, Napoleoni është një hero i pashoq. Për shumë të tjerë,trashëgimia e tij është një trashëgimi shqetësuese. Megjithatë, trashëgimia komplekse e tij nuk është unike për Napoleonin. Është fati i shumicës së figurave historike, qoftë Churchill, Jefferson apo Roosevelt, Ataturk apo edhe figurave shqiptare historike, të gjitha veprimet dhe besimet e të cilëve mbeten të kontestuara. Biografitë rrallë ndahen mirë në “të mira” ose “të këqija”. Megjithatë, shumë njerëz ndiejnë nevojën për ta parë historinë në terma të tillë moralë, për të pikturuar heronjtë dhe të dështuarit bardhë e zi, për të thjeshtuar të kaluarën si një mjet për të ushqyer nevojat e së tashmes. Historitë kombëtare në Shqipëri janë zbardhur prej kohësh, aspektet më të errëta janë errësuar dhe ato më të lavdishme janë ndriçuar. Kompleksiteti i historisë bie në kundërshtim me nevojat politike dhe morale të së tashmes. Në Shqipëri, politika është sporti kombëtar. Njerëzit ndjekin çdo lëvizje me interes të veçantë dhe diskutojnë veçoritë e lojtarëve politikë. Debatet në Parlament, me batuta dhe kundërthënie, shpesh vulgare por edhe të koduara, ofrojnë argëtim për popullin e varfër dhe të pashpresë.
Politikanët tanë të kohëve moderne kanë ngjashmëri, por edhe veçantitë e tyre, për mënyrën si e qeverisën vendin dhe degradimin e pushtetit të tyre. Ahmet Zogu dhe diktatori komunist kanë ngjashmëri për nga mënyra si erdhën në pushtet, por ndryshojnë tërësisht për drejtimin në të cilin e futën vendin. Ata të dy ishin diktatorë dhe e drejtuan Shqipërinë, ashtu si drejtohet në diktaturë, me kontroll absolut e me denime te ashpra, me ndalim te cdo mendimi ndryshe, organizimi e veprimi, që mund të rrezikonte pushtetin e tyre. Të dy i likuiduan pa mëshirë kundërshtarët politike, secili me mënyrat e me metodat karakteristike për kohën e tyre. Por kur flasim për mbretin Zog duhet të kemi parasysh hapat e rendësishëm që u bënë në kohën e tij, në ndërtimin dhe kompletimin e institucioneve të shtetit dhe të një legjislacioni me frymë perëndimore (pavarësisht se funksionimi e zbatimi në praktikë la shumë për të dëshiruar,për shkak të korupsionit të pushtetarëve e të injorancës së tyre), në vendosjen e autoritetit të pushtetit qendror dhe të ligjit, në të gjithë teritorin e vendit, duke i dhënë fund përçarjeve, tendencave patriarkaliste te sundimtarëve të vegjël injorantë, cifligarë e bajraktarë, që kërkonin te qeverisnin feudet e tyre, pronat dhe cifliqet e tyre,sipas rregullave që i vendosnin vetë, pa pyetur për ligjin, për pushtetin qendror dhe për detyrimet ndaj tij. Enver Hoxha i ktheu mbrapsht të gjitha arritjet madhështore të kohës së Zogut, ai përfundimisht e ndau Shqipërinë nga kultura perëndimore, si edhe zhduku pronën private dhe depersonalizoi njeriun, duke e kthyer Shqipërinë në një burg dhe kamp përqëndrimi për qytetarët e vet. Rritja ekonomike dhe e standartit të jetesës pas luftës, në kurriz të shpronësimit dhe burgosjes shtresës së pasur dhe intelektualëve, vetëm se rriti një ekonomi monstër, që do të dështonte dhe do të fuste vendin në varfëri dhe si pasojë shteti u shëmb si një ndërtesë pa themele. Argumenti se komunizmi në Shqipëri, por edhe kudo në botë, ishte thelbësisht në kundërshtim me natyrën njerëzore, dëshmoi se tiparet e natyrshme njerëzore si ambicia, interesi vetjak dhe konkurrenca e bëjnë pothuajse të pamundur krijimin e një shoqërie të bazuar në pronësinë kolektive dhe shpërndarjen e barabartë të burimeve, siç parashikohet nga ideologjia komuniste. E vetmja arritje që mendoj se duhet përmendur është rreshtimi i Shqipërisë me aleatët dhe fitorja e luftës nacional çlirimtare, por edhe kjo në kurriz të unitetit kombëtar si edhe në bashkërendim me shovinistët serb. Po ashtu Sali Berisha e funksionarë publikë e politikë kanë merita për përmbysjen e komunizmin dhe afrimin e vendit me komunitetin europian, por kur morën pushtetin nuk ndryshuan shumë nga Ahmet Zogu, me gjithëse Zogu drejtoi vendin një shekull më parë. Berisha e Rama u shndërruan shumë shpejt në diktatorë si edhe drejtojnë vendin dhe partitë e tyre si pronë private. Eksperienca botërore, por edhe ajo kombëtare na tregon një dukuri të përsëritur dhe një fenomen tipik se siç thotë Hegel : “Historia na mëson se njerëzit nuk mësojnë asgjë nga historia” dhe se njerëzit ose edhe liderët historikë mund të kalojnë nga ëngjëj në djaj me një lehtësi të pakuptueshme, por që është pjesë e natyrës njerëzore dhe si e tillë e pashmangshme nga individi. Është kjo arësyeja që shoqëria perëndimore, duke kuptuar dhe analizuar natyrën njerëzore, ka ngritur sisteme politike, ekonomike dhe juridike të tilla që pa kufizuar liritë dhe të drejat e njeriut, të kanalizojnë njeriun e thjeshtë apo edhe drejtuesit e kombeve apo botërorë, drejt një të mire të përbashkët, sigurisht pa pretenduar përsosmëri, sepse ne jemi thjesht qënie njerëzore irracionale dhe nuk drejtohemi nga arësyeja, por nga pasioni dhe shpesh arësyeja jonë bëhet skllav i pasionit dhe ne pa e kuptuar përfundojmë në anën negative të fenomeneve. Është kjo arësyeja që perëndimi ka ngritur një sistem të kontrollit dhe balancave si edhe të kufizimit të mandateve dhe konkurimit të hapur të kandidatëve. Vija e betejës midis të mirës dhe të keqes kalon nëpër zemrën e çdo njeriu dhe në varësi të kushteve në të cilave ndodhemi njeriu shfaq anën pozitive apo negative të tij. Politika duke qenë ambienti më toksik për të shfaqur anën negative njerëzore kërkon rregulla të qarta loje si dhe vëzhgim e pjesëmarrje masive nga shoqëria si edhe organizmat e shoqërisë civile. Nqs njerëzit intelegjentë dhe të përgjegjshëm nuk do të marrin pjesë në jetën politike të vendit atëhere ata duhet të pranojnë të udhëhiqen nga inferiorët e tyre. Ky është ligji i shoqërisë njerëzore dhe ai nuk na lë shumë hapësira për të zgjedhur. Të kuptuarit e arsyeve, pse kaq shumë francez janë të dyzuar në lidhje me trashëgiminë e Napoleonit, është e dobishme. Do të mund të jemi ne në Shqipëri njëlloj përceptues për figurat dhe ngjarjet tona?
