Archives for November 2024

KUR DËNOHEJ ME VARJE MARTIRI DOM GJON GAZULLI…

November 17, 2024 by s p

Frano Kulli/

Të shtunën e kësaj jave, me 16 nëntor, në Katedralen e Shën Shtjefnit në Shkodër u mbajt Mesha e Shenjtë dhe Riti i Lumnimit të martirëve At Luigj Palaj dhe dom Gjon Gazulli. 38 martirëve shqiptarë të Kishës Universale katolike, që 8 vite më parë patën stolisur bulevardin “Dëshmorët e Kombit” në vigjiljen e vizitës së Papa Françeskut në Tiranë, u shtohen edhe dy martirët e ri, shpallur si të tillë nga Ati i Shenjtë, më 20 qershor, 2024. 1) Dom Gjon Gazulli u dënua me vdekje nga mbreti Ahmet Zogu, pasi kundërshtoi marrëveshjen e tij me serbët për të ashtuquajturin “bashkim personal të Shqipërisë me Jugosllavinë”, më 2 janar 1927. U var në sheshin e Fushës së Druve të Shkodrës. Në ora 2 të natës, me datë 05 mars 1927. Ishte 34 vjeç. Ai, që hapi shkollën e parë të përzier djem-vajza, myslimanë e të krishterë, deputeti i opozitës, bashkëpunëtor i Gurakuqit e kundërshtar i Zogut, u akuzua se kishte organizuar kryengritjen e kishte shpërndarë armë nëpër malësi. Fjalët e tij të fundit, të përcjella nga një dëshmitar okular kanë qenë: “Po vdes i pafajshëm. Rrnoftë Krishti, Mbreti ynë! Rrnoftë Kisha Katolike, Nana jonë! Rrnoftë Papa, Ati ynë! Rrnoftë Shqipnia dhe shqiptarët e vërtetë!”… E varën tek “Fusha e Druve” në Shkoder. 2) Hollësitë e fundit tragjik të Dom Gjon Gazullit, gjinden në revistën gjermane Korrespondenz des Priestergebetsvereines im theologischen konvikte zu Innsbruck (Letërkëmbimi i Shoqatës së klerikeve të Seminarit të Insbrukut), Innsbruk ,nr. 4, korrik 1931, fq. 65. Aty është sjellë tekstualisht dëshmia e togerit të gjykatës Xhemal Dibra i cili është i pranishëm në ekzekutimin e këtij martiri… ” U thirrën për të asistuar në sakramentet e fundit, të Nderuarit fretër Atë Çiprian Nika dhe Atë Martin Gjoka. Ishte ora 11, para mesnatës. Rrugët e Shkodrës ishin plot me njerëz, sepse ishte festa e Bajramit. Dhashë urdhër që famullitari (Dom Gazulli) të çohej në oborr, sepse me të donte të fliste ipeshkvi. Gazullin e zgjuan dhe, pasi u vesh zbriti poshtë. Këtu pa atë që po ndodhte.

Një frat françeskan i rrinte përpara me Sakramentet. Dënimi me vdekje që u ishte dhënë të tjerëve para tij, i linte të kuptonte se çfarë donte të thoshte e gjithë kjo. Frati mbeti pa fjalë, ndërsa famullitarit, Gazullit nuk i ndryshoi ngjyra e fytyrës aspak. Këtë e dallova mirë. Kapi doren e Atit dhe i tha: “Atë Martin, tani do të dëgjosh rrëfimin tim!” Atë Martini i luti ushtarët e mbledhur aty rrotull që të largoheshin dhe, meqenëse nuk po largoheshin, Ati i tha: -Dom Gjon rrëfehu në latinisht ose në italisht!- Jo Atë- u përgjigj Gazulli- rrëfimin e fundit dua që ta bëj në gjuhën shqipe. Dua që ta dëgjojnë të gjithë !

Dhe kështu u rrëfye në praninë tonë. Ne myslimanët nuk i kuptojmë këto gjëra, po nuk dëgjuam të dilte prej buzëve të tija asnjë mëkat. Pastaj atë Martini i dha një copë bukë të bardhë, rrumbullake, që e mori me devocion të madh… Pastaj u hap dera e burgut dhe u nisëm. Ushtarët rrinin përpara, prapa dhe anash tij… Pasi bëmë një copë rrugë në këmbë, arritëm në vendin e vdekjes, në Fushën e Druve. Aty gjindej shtylla, në të cilën do të varej. Unë, sipas praktikës i dhashë mundësinë të fliste. Thoni fjalën e fundit, i thashë. Në atë moment e çoi zërin më shumë dhe tha: ” Po vdes i pafajshëm. Rroftë Krishti Mbret…Rroftë Shqipëria dhe shqiptarët e vërtetë ! “. Atëhere lexova dënimin me vdekje. I dhanë të vishte një këmishë të bardhë. Magjypi i vuri litarin në fyt dhe i hoqi stolin poshtë këmbëve. Kishte vdekur ! Ishte 5 marsi 1927.

3) Dom Gjon Gazulli ishte pinjoll i denjë i Gazullorëve, origjina e mëherëshme e të cilëve, siç deri më tani kumtohet është ky fshat i Zadrimës, qarkon me fill të argjendtë rreth gjashtë shekuj histori tonën. Histori që rrënjëzon mbrenda përmbrenda një krahine, mbrenda përmbrenda një fshati, madje në të njëjtin komunitet me lidhje të njohura gjaku, pra të të njëjtit fis. Daniel Gazulli (1944-2012) njëri prej pinjollëve të vonë që e ka sjellë përmbledhtasi historinë e gazullorëve na lë të shkruar kumtin se: Mbiemri Gazulli, ashtu si dhe më parë vazhdon të mbahet dhe sot e kësaj dite si mbiemër në disa fshatra të Zonës së Ulët të Shkodrës. Gazujt përmenden së pari më 1301 në “Liber Reformationis” (Libri i Reformave) të Raguzës, më pas në Kadastrën Veneciane të një shekulli më vonë 1416, ku dalin 4 shtëpi me mbiemrin Gazulli në një katund të Bregut të Bunës. Histori që fillon qysh në epokën e ndritur të Kastriotit. Një kontribut elitar në fushë të dijes e prosperitetit idenditar, me rezonim ndëreuropian e më përtej.

Po shënjimi i lavdishëm i Gazullorëve në histori fillon me Gjon Gázullin (1400-1465). Gjon Gàzulli ka qenë një ndër figurat më të shquara të shkencës europiane të shekullit të XV, periudha më në shej e kohës: e humanizmit dhe Rilindjes Europiane. Astronom me famë europiane e diplomat i shquar i Gjergj Kastriot Skenderbeut. Në këto fusha shkëlqeu porse veprimtaria e tij, është mjaft më e gjërë: në astronomi, matematikë, fizikë, filozofi, diplomaci, arte; ai ka qenë një enciklopedi e kohës së vet. Gàzulli studjoi në Raguzë, (Dubrovniku i sotëm) e mandej, në vitin 1422 shkon në Padova ku kryen studimet universitare më 1428. Mbas dy vjetësh mbron atje doktoraten në një moment solemn, në të cilin shkruhet se:moren pjesë shumë arbneshë të Italisë. Po një pjesë të mirë të jetës ai e kaloi në Raguzë, nga vitet 14331439. Këtu ai u emnue nga Këshilli i të Urtëve (Raguza ishte Republikë e pavarun) Rektor i Shkollave të Raguzës. Këtu edhe u bë astronom në zë në mbarë Europën sa, mbreti i Hungarisë, nëpërmjet një letre dergue Këshillit të të Urtëve të Republikës, i lutet atij që Gàzulli të shkonte në oborrin e tij e të udhëhiqte studimet astronomike. Diplomati.

Mision i parë diplomatik i dokumentuar i Gàzullit është udhëtimi i tij për në Romë, që të takonte mbretin e Hungarisë Sigmundin (parardhësin e Korvinit) me rastin e kunorzimit të tij mbret prej Papës. Ky mision, simbas vetë dokumenteve raguziane, i ishte besue ma të shquarit të asaj Republike e me autoritet edhe ndër hungarezë. Misioni i tij i dytë është ai i vitit 1435 në Italinë e Jugut e fill mbas pak në Slloveni. Në ato vite bashkpunimi në mes princave shqiptarë e Sigmundit të Hungarisë ishin dendësue shumë.

Ka qenë pikërisht Gàzulli ai që lehtësoi rikthimin e shumë shqiptarëve në atdhe, me qëllim forcimin e rezistencës antiosmane e kjo veprimtari vazhdoi me udhëtime të shpeshta në Romë, Firence, Sienë, Lubjanë etj. Duke qenë i përpimë në këto veprimtari të dendura diplomatike, Republika e Raguzës e liron atë nga detyra e Rektorit dhe emnon në vend të tij Pal Gàzullin, të vëllain, që cilësohet ndër dokumenta (lat.)“magister, prudens et literatus vir”(mësues, njeri i urtë dhe i ditur), çka do të thotë se kishte krye edhe ai studime universitare, si dhe identifikohet si vëlla i “magister Johannis Gaxuli”(mësues Gjon Gazulli). (Kujtojmë se, si Pali, ashtu edhe vëllai tjetër Andrea, do të përmenden më vonë si bashkëpunëtorë të afërt të Gjergj Kastriotit, Skenderbeu).

Përposë Gjonit, Pal Gàzullit, ambasador edhe ky i Kastriotit pranë Republikës së Raguzës, në vitet 1452-1459 dhe Rektor i Shkollave të asaj Republike gjithashtu, Imzot Ndue Gàzullit, doktor në filozofi, Arqipeshkëv i Shkupit (1702-1753), Abatit të Mirditës Ndre Gazulli (shek XVII), më pas Ipeshkëv i Zadrimës e kështu me radhë, deri në ardhjen në pushtet të komunistave, ka pasë gjithmonë një pinjoll të familjes që do të shkonte për studime në Universitetet e Europës; katolike dhe laike…Kurse në fillim të shekullit XX, ishin tre vëllazën njëherësh, lauruar në Universitetet katolike të Europës; Gjoni (1893 – 1927), Nikolla (1895 – 1946) dhe Stefani (1896 – 1964)… 4) Ndërsa vëllai i Dom Gjonit, dom Nikollë Gazulli, edhe ai i i burgosur, iu shpëton torturave dhe vdekjes nga Ahmet Zogu, por nuk i shpëtoi dot pushkatimit në vitin 1946 nga Enver Hoxha. Edhe qeveria komuniste e nisi gjyqin special me akuzat për armë në kishë. Strategji e njëjtë në dy kohë të ndryshme, e cila shkroi fatin tragjik të dy vëllezërve meshtarë. Edhe dom Nikolla u pushkatua pas një gjyqi special politik në 1946-n. Ai, autori i “Fjalori i fjalëve të rralla të përdoruna në veri të Shqipnis” i njohur si “Fjalori i Gazullit” dhe “Fjalori toponomastik”…

Një licensë për jo best seller-at, ju lutem!

November 17, 2024 by s p

Nga Romelda Bozhani/

Nisim me subjektin e një libri. Bëhet fjalë për një histori dashurie, nga ato të shumtat e kësaj bote, që koha i peshon e i ndan në fund. Dy heronjtë kryesorë, s’ka burrë nëne t’i shpëtojë, as luksi i shfrenuar, që lëvrin nga njëri rresht në tjetrin, as makinat e kuqe, as rrobat me iniciale e me emra të shndritshëm. Ky libër, para se të bënte namin në një panair të disa viteve më parë në Frankfurt, me ato qindra e mijëra kopjet e shitura në tridhjetë vende të botës e kaq e aq lekë të fituara, fillimisht, ka bërë namin andej nga tik-toku. Protagonistët vijnë nga rangu i lartë i shoqërisë londineze, ajo quhet Mangolia Parks, ai quhet Tradhtar me T të madhe dhe shkrimtarja quhet Jessa Hastings. Ai ia copëton zemrën asaj, ndërsa, Ajo, do të hakmerret dhe gjen rrugën më të thjeshtë, atë klasiken, domethënë, e tradhton, derisa lodhet e pastaj vdesin nga xhelozia e dashuria për njëri-tjetrin. Dalin, të dy, në përfundime të tipit: “Në jetë, a duhet të kërkosh një dashuri të njëmendtë, apo mendjelehtë?! Duhet të rrokësh mungesën e tjetrit, apo praninë e tij?!” etj. etj.

Kaq ishte libri. Pasi e mbaron, duhet t’i lutesh zotit të të kapë një amnezi e përjetshme për të harruar klishe të tilla, që t’i servir çdo libër rozë, revistë bojëqielli, a re e bardhë. Është bërë zakon që këta libra t’i quajmë best seller, që sipas fjalorëve, janë librat që shesin një numër rekord, në një kohë rekord. Për ta bërë këtë, duhen shfrytëzuar sa më mirë dhe sa më shumë, mjetet e komunikimit masiv (në këtë rast, tik-toku). Pas kësaj, vijnë bluzat me stema, stilolapsat me portretet e protagonistëve, realizimi i serive televizive, volume të tjera që e zgjasin dhe e stërgjasin historinë, derisa të mos njihet më, as brinja e dërrmuar e Adamit, as molla e kafshuar e Evës, që ishte te libri i parë. Të tjera xhingla-mingla, vijnë më pas e nuk kanë të bëjnë më me vlerat e librit, por me atë dukuri jashtëtekstore, që përfshin edhe aftësinë e disa njerëzve, të cilët qëndrojnë pas profesionit të bërjes së librit si mall. Ata, ndoshta, nuk marrin erë fare nga letërsia, por njohin mirë labirinthet e financës dhe kaq u mjaftuaka të shesësh, me sa duket. Të tillë libra, që lexohen me lehtësinë e çdo broshure reklame që të bie në dorë, quhen “të konsumit të përgjithshëm”, domethënë, libra krijuar ad hoc, për të arritur lehtësisht masat e njerëzve. Çdo element i tyre, duke filluar qysh nga paraqitja grafike e deri tek kopertina shokuese, tërë bojra e varak, studiohet pikërisht me tendencën për t’u rrokur sa më shpejt nga tregu.

Ndërsa, “best seller-at, cilësorë” s’kanë lidhje fare me truke të vjetra, apo të reja. Koha ka qenë prova e jetëgjatësisë së tyre dhe janë kthyer tashmë në tulla themeli. Për shembull, Hemingway, Marquez, apo Remarque, (emra të shndritshëm, veçanërisht në Shqipëri), s’do të kenë nevojë për tamtame të kota e do të mbeten libra të përjetshëm, domethënë janë bërë long-seller-a. E meqë ra fjala, besoj se Remarque, ka qenë vërtetë një fenomen në realitetin letrar shqiptar të të gjitha kohëve.

E kishim fjalën te libri dhe mania për të. Asnjë lidhje s’ka libri si brendi, me maninë e shitjes.

Një tjetër shembull. Është një tjetër libër, që, me të gjitha gjasat, nuk do të bëhet ndonjëherë best seller, se ka lindur në vendin e gabuar. Nuk do të mbahet radhë për të, nuk do të shfletohet nën dritën e kandilit, nuk do të pasohet dorazi se pse s’ka të dytë si ai. E gjitha kjo, jo sepse libri (që, meqë ra fjala titullohet “Letërsia në psikanalizën e Freud-it dhe dilemat ekzistenciale”, me autore studiusen Iris Halili), nuk i përmbush të gjitha kriteret që mund të ketë një best seller prej tulle, përkundrazi, por, sepse, tregu ynë është i mbrapshtë: nuk i do tullat e librat shqiptarë.

Ai është një libër me ese dhe studime letrare, të shkruara e të mbledhura përgjatë njëzet viteve, edhe atëherë, kur Halili ishte pedagoge e Letërsisë së huaj moderne, në Universitetin e Tiranës. Ndoshta, nga të paktët libra kritikë në Shqipëri, ai lidh pazgjidhshmërisht, letërsinë me psikanalizën. Atëherë, kur janë ideuar dhe shkruar, këto punime, Freud-i, ishte pak ose aspak i njohur për ne, si një nga të vetmet vende në botë ku përqasja seksuale vazhdonte të mbetej tabu. Në kanapenë e babait të psikanalizës, Halili ul e zbërthen edhe personazhe letrare, të huaj e shqiptarë. Mitet, gratë, si krijesa mitologjike, “ndjesi të fshehta nën dritën e hënës”, (siç na vijnë nga Novelat e Zweig-ut, një tjetër fenomen letrar veçanërisht në Shqipëri), dashuri të marra e të zjarrta, në kohë të çuditshme kolere si ajo e Fermina Dasës dhe e Fiorentino Arisës, dashuri të marra e “të shthurura”, në kohë paqeje, si ato të Prufrock-ut, të Eliot-it, Otellon e Blushit, etj, etj, i bën pacientë e u hap kraharorin, me forcën e guximtarit. Me po aq mprehtësi, ajo bën prezantime të befasishme, të veprave e përfaqësuesve kryesorë të rrymave të caktuara në letërsi, siç është surrealizmi, realizmi magjik, apo ekzistencializmi, rryma, të cilat, sapo kishin mbërritur në periferinë e njohjeve tona, me copa të shqyera, si: Sartri, njeriu-sizif, Camus, Kafka, Pirandello, Trebeshina, Zhiti etj etj.

S’po rrokanisim kokën me statistika, por shohim që, edhe nëpër botë, kjo tema e qasjes së psikanalizës me letërsinë, nuk është e thjeshtë e jo të gjithë kanë guximin ta prekin, sepse duhet një njohje shumë e mirë e ty dyja disiplinave. Libri, botuar nga shtëpia “Univers”, duhet të jetë një manual i superkërkuar nga studiues, mësues e studentë letërsie. E marr si shembull, sepse është libri i ish-pedagoges sime, që ka drejtuar dhe mbrujtur breza të tëra studentësh. Sot, më erdhi ndër mend, pasi, është promovuar dy vjet më parë (2022), në ditët e Panairit të librit, në Tiranë, pak a shumë, në të njëjtën periudhë si tani, kur po zhvillohet Panairi i 27-të i Librit, “Tirana 2024”. Prej disa vitesh tashmë, ky panair, është kthyer në festë, (ndoshta e vetmja festë e librit, për turp!), por vetëm kaq. Ende s’ka arritur të kthehet në institucion edukues, imponues, ende është kafshë gllabëruese që ha lekë e nxjerr lekë. Ndërkohë, botohen, harrohen, ribotohen vepra, kryevepra letrare, libra: nate, dite, vere, dimri, rozë, noir, të verdhë, maudit, fast book, domethënë, botohet çdo libër i vlefshëm, ose jo e, pastaj, librat dhe autorët, lihen të vetëm në fatin e tyre, që shpesh është dëshpërues. Kjo, sepse, mungon çdolloj imputi jetëdhënës.

Sipas ATSH-së, këtë vit, janë 90 botues pjesëmarrës, një pjesë e tyre nga Kosova, Maqedonia e Veriut dhe Mali i Zi. Janë planifikuar rreth 60 promovime librash dhe rreth 100 veprimtari që kanë të bëjnë direkt me librin, shkrimtarët, përkthyesit, poetët. Siç shihet, vetëm tokë djerrë s’mund ta quash këtë tonën. Po atëherë ku na çalon gomari?!

Nëse hyjmë te mençuria selektive ose jo e tregut tonë, nuk arrijmë dot të vëmë në dukje vlerat reale të librit në përgjithësi.

Mund të themi se mungojnë njerëzit e duhur, ata që quhen “profesionistë”, përfshi këtu kritikët e vërtetë, ata me zë të rëndë e kokëplotë, që të garantojnë për vlerat e vërteta.

Unë mendoj se mungon edhe një hallkë tjetër shumë e rëndësishme, që në Shqipëri ende s’njihet: agjenti letrar. Nëpër botë, agjentët letrarë janë kulla të shenjta ku falen shkrimtarët, që, në fund të fundit, nuk kanë pse të jenë, edhe shkrimtarë të talentuar, edhe biznesmenë të sukseshëm. Ndërsa, ne jemi ende në fillesat e gjithçkaje: të letërsisë (së përbotshme), të ekonomisë (së përbotshme), të demokracisë (së përbotshme). Vuajnë shkrimtarët për të gjetur dorën e duhur për t’i redaktuar veprat e tyre, njeriun-botues të duhur, shpërndarësin çudibërës, që, në këtë rast, improvizohet si agjent, ende i pamësuar. Vuajnë shkrimtarët që jetojnë brenda Shqipërisë, sepse për arsye jashtëtekstore, librat e tyre shiten në mëmëdhe si zarzavate të kalbura. Vuajnë edhe ata shkrimtarë shqiptarë, që për arsye demografike e shoqërore, jetojnë jashtë vendit. Ka vetëm pak raste suksesi të shkrimtarëve jashtë kufirit, por, këto, janë histori fitoresh. Në më të shumtën e rasteve, hasesh me busulla të prishura krijuesish. Ata përpiqen të botojnë e të luftojnë edhe nga larg me mullinjtë e erës e falë kësaj distance, ose ndonjë kodi tashmë të prishur me “profetët” e vendlindjes, çdo gjë u bëhet më e zorshme, më e pamundur. Në këtë rast, ndërhyrja e bisturisë së një agjenti letrar, do të ishte i domosdoshëm, jetësor. Është rasti të përmendet një farë roli “mbrojtës”, që ka krijuar Bukinisti, një platformë e njohur virtuale e librit, e cila tenton të lidhë pikat nevralgjike të shpërndarjes së libri brenda dhe jashtë vendit.

Në fund të zinxhirit, mungojnë politikat afatgjata kulturore, të ndërmarra nga organet shtetërore përkatëse, për mbështetjen pa kushte të librit. Ato duhet t’i japin vlera e ta përkufizojnë librin si dritë kulture e një kombi, ta drejtojnë në kanale me ujëra të kthjellta e, në rastin më të mirë, t’i japin timonin drejtues të shoqërisë.

Bëhuni të urtë e filloni nga jo best seller-at, zonja dhe zotërinj! I hapni vend e i jepni një licensë librit që s’duket, që s’shet, por që ka vlera. Se ai është për ne, të tjerët, që nuk rendim pas varakut e broshurave, por duam të ulemi, herë pas here, në kanape të rehatshme e të kalojmë net e net pa gjumë, duke lexuar libra të vërtetë, që t’i kthejmë në filozofi jete.

Sepse, letërsia, këtë mision ka: ndih e ushqen gjithçka, edhe jetën, edhe ironinë, si në këtë rastin tonë. Shkruan, Gennaro Sero, një gazetar-shkrimtar italian: “Për të shkruar një best seller, është më mirë të shtiresh si i vdekur”. Dhe ja ku, nga letërsia, u ushqye edhe ironia.

VATRA në Boston Pret Delegacionin e VATRES nga Queens, New York

November 17, 2024 by s p

Në frymën e vëllazërisë dhe bashkëpunimit, sot në Boston u prit një delegacion i kryesisë së VATRES, dega Queens, nga New York-u. Vizita kishte për qëllim forcimin e lidhjeve mes dy degëve të VATRES dhe diskutimin e projekteve të përbashkëta për të ardhmen.

Delegacioni nga Queens, i kryesuar nga Dr. Skënder Myrtezani dhe anëtarë Akri Çipa, Rezart Naska, Viktor Xamo, Ndre Deda dhe Sami Kurdina, të cilët u pritën ngrohtësisht nga kryetari i VATRES në Boston, z. Mentor Maksutaj, së bashku me anëtarët e kryesisë: z. Petrit Alibeaj, z. Ervis Dhima dhe z. Subi Çako.

Vizita filloi me homazhe në varrin e Fan Nolit dhe memorialin e publicistit Faik Konica, të dy figura të shquara të historisë dhe kulturës shqiptare, ku tashmë vetëm Noli prehet në varrezat e Bostonit.

Pas homazheve, palët u takuan në një kafe pune, ku diskutuan për zgjerimin e bashkëpunimit mes dy degëve, vizitat e ndërsjella dhe planet e përbashkëta për komunitetin shqiptar në SHBA. Një nga temat kryesore të diskutimit ishte mundësia për kthimin e eshtrave të Fan Nolit në Shqipëri. Delegacioni nga Queens shprehu interesin për të komunikuar me drejtuesit e Kishës së Nolit për të sqaruar dëshirën e tij për vendin e fundit të prehjes.

Të dy palët premtuan të vazhdojnë komunikimin dhe bashkëpunimin në ditët dhe muajt e ardhshëm, me qëllim forcimin e lidhjeve mes komuniteteve shqiptare në SHBA dhe promovimin e interesave kombëtare shqiptare.

VATRA vazhdon të mbetet një urë e rëndësishme për bashkimin dhe mbështetjen e shqiptarëve kudo që janë.

(Vatra Boston)

“HISTORIA E SHQIPTARËVE TË WORCESTER, KRENARI IDENTITARE KOMBËTARE”

November 16, 2024 by s p

Sokol Paja/

Worcester (Boston), 16 Nëntor 2024 – Patriotët shqiptarë në Worcester mikpritën në një takim vëllazëror e atdhetar ish- kryetaren e Parlamentit të Republikës së Shqipërisë zonjën Jozefina Topalli. Një bashkëbisedim i ngrohtë e shumë emocional rreth arritjeve e historive të sukseseve të shqiptarëve në Boston e mallit për atdheun larg vendlindjes. Patriotja Efi Qeleshi në fjalën e hapjes ftoi shqiptarët e Amerikës për tu angazhuar në ndryshimin e gjendjes në Shqipëri si kontribut atdhetar. “Jeni frymëzim dhe shpresë në ditët e sotme kur Shqipëria ka më shumë se kurrë nevojë për ndryshim rrënjësor e thelbësor. Ju na ngrohni zemrën sot se ditë të bukura e të mira do vijnë për Atdheun tonë. Shqipëria ka nevojë për ndryshim radikal. Qeverisja Rama e ka shkatërruar Shqipërinë: shpopullim, korrupsion, hajdutëri, paligjshmëri. Qeverisja e keqe ka larguar trurin kombëtar nga Shqipëria, forcën energjike, moshën vitale duke shkretuar atdheun tonë të bukur. Ju bëj thirrje shqiptarëve të Amerikës e çdo shqiptari kudo që ndodhet në diasporë që të punojë për të ndryshuar Shqipërinë. Shqiptarë, atdheu na thërret, atdheu po lëngon, atdheu ka nevojë për ne. Shqiptarët e Amerikës i janë gjendur pranë kombit e atdheut në çdo vështirësi. Kam bindjen se edhe sot do ta bëjnë këtë kontribut patriotik e historik në largimin e të keqes që shkatërron Shqipërinë prej 12 vitesh” tha ndër të tjera Efi Qeleshi. Patrioti John Lito kujtoi emocionalisht fëmijërinë, përmendi familjet që kanë mbajt krenarinë e vlerat më të mira shqiptare si Topalli, Çoba, Serreqt etj. Aktivisti i komunitetit Franklin Zdruli shpjegoi historinë 115 vjeçare të shqiptarëve në Worcester, histori patriotësh që i dhanë krenari e histori identitetit kombëtar në mërgatë dhe patriotë të shkëlqyer që kontribuan shumë për Shqipërinë, për ruajtjen e vlerave patriotike dhe identitare shqiptare ku shqiptarët e Worcesterit janë krenari kombëtare. Ish – kryetarja e Parlamentit të Shqipërisë zonja Jozefina Topalli në fjalën e saj u ndal te shpopullimi i Shqipërisë, një histori e dhimbshme që shuan çdo ditë Shqipërinë e kombin tonë. Një eksod modern që shuan çdo vit një qytet shqiptar, tha zonja Topalli. Largimi i shqiptarëve nga Shqipëria sipas Zonjës Topalli është një dramë kombëtare. Kemi “Një Shqipëri më të vogël, më të plakur më të vetmuar” tha në bashkëbisedim zonja Topalli. Si rrezik për lirinë dhe demokracinë zonja Topalli përmendi përfshirjen e grupeve kriminale në çdo zgjedhje elektorale apo lokale që zhvillohen në Shqipëri, politizimin ekstrem të administratës shtetërore, pastrimin e parasë dhe mbështetja shtetërore që iu bëhet bandave kriminale. “Kthehem te diaspora në shenjë mirënjohje dhe respekti për ju për mbështetjen historike që na keni dhënë si patriotë. E kërkojmë mbështetjen tuaj për të ndihmuar e ndryshuar Shqipërinë” përfundoi zonja Topalli. Kënga patriotike e vëllezërve rapsodë Geg e Ndoc Delia “Veç një gjak na rrjedh ndër vena, gjaku i shqipes me dy krena” emocionoi të gjithë të pranishmit në organizimin patriotik e shpirtëror të shqiptarëve të Worcester.

Cili është problemi me vendet e lindjes të pareformuara?

November 16, 2024 by s p

Artan Nati/

Nëse hartës së kontinentit Europian do të mund t’i bënim një ndarje imagjinare, pjesa e poshtme e kontinentit të vjetër do të kishte shumë karakteristika të përbashkëta. Italia, Spanja dhe Portugalia kanë nivel më të ulët ekonomik si dhe me standartet demokratike. Janë edhe vende katolike. Fqinjët e tyre kryesisht protestantë në veri, duke përfshirë Gjermaninë dhe Skandinavinë, janë në gjendje relativisht të mirë financiare, ekonomi më të zhvilluar si edhe demokraci me nivel më të lartë. A është kjo thjesht një rastësi, .apo teoria e Max Weber-it për etikën protestante që është e ndërthurur me frymën e kapitalizmit është ende e vlefshme, edhe mbi 100 vjet më pas? Ishte Martin Luteri ai që çliroi krishterimin nga dominimi i feudalizmit mesjetar dhe nga nënshtrimi i frikshëm ndaj Kishës katolike, duke e modernizuar atë. Ky mit vazhdon të mbetet i fuqishëm për ata që besojnë se termat kyç të modernitetit janë liria, vetëvendosja dhe të drejtat personale, gjithmonë nën hijen e Zotit. Ideja e individit, e cila është themelore për modernitetin, ishte aq e paimagjinueshme para Luterit sa mund të jetë si ngjyra në një botë bardh e zi. Idetë më të reja të pluralizmit, lirisë fetare, vetëqeverisjes dhe lirisë hynë në histori përmes derës që Luteri e hapi.

Ballkani gjithashtu është pjesë e pandarë e Europës, por kur flasim për kulturën, traditat dhe strukturat sociale dhe ekonomike, duket sikur kemi të bëjmë me një subkontinent. Ballkani, i parë shpesh si nën ndërgjegjia apo “i pavetëdijshmi” i Evropës, mishëron histori të ndrydhura, konflikte të lashta dhe kryqëzime kulturore komplekse që Evropa e zakonshme i anashkalon shpesh. Ky rajon pasqyron një psikikë më të thellë, të fshehur brenda kontinentit, duke zbuluar tensione të papërpunuara, identitete dhe plagë historike.

Shqipëria., mendoj unë, është vendi më unik në Ballkan, një enigmë, e mbështjellë në një mister, paraqet të gjitha realitetet ballkanike dhe zgjidhja e problemeve tona është një sfidë për vetë ne shqiptarët, por edhe krijimin e realiteteteve të reja perëndimore në Shqipëri, rajon si edhe në gjithë Europën. Harta e Shqipërisë ka gjithashtu një ngjashmëri me atë Europiane. Në veri kemi një shumicë katolike si edhe me tendenca të theksuara të ideve europiane si individualiteti, humanizmi si dhe një front solid antikomunist dhe proeuropian, sidomos në Shkodër dhe përreth saj. Jugu i Shqipërisë, kryesisht ortodoks, ishte një terren ku komunizmi dhe më vonë PS gjetën mbështetje dhe bashkëjetuan. Shqipëria qendrore, me një popullsi të përzierë, por sidoqoftë kryesisht myslimane, nuk i ka fshehur tendencat e saj pro Turqisë e më tej, sidomos me lëvizjen e Haxhi Qamilit, por edhe të Haxhiqamilistëve modernë, që e anëtarësuan vendin tonë në Konferncën Islamike, apo edhe të ndërtimit të xhamive kudo në vend, si edhe të festimit të inagurimit të Xhamisë së Namasgjasë.

Rrënjët e lashta dhe bazat fetare të një kulture mund të kenë vërtet një ndikim më të madh në rrugën që një vend ndjek sesa çdo konsideratë racionale, gjeopolitike ose ekonomike. Nëse është kështu, kombi ynë me prejardhje islamike, ortodokse dhe pjesërisht katolike, nuk mendoj se është vërtet rehat në një botë të dominuar nga perëndimi, një burim tensioni që mund të zbutet, por që kërkon ndërgjegjësim dhe aksion intelektual dhe politik për tu përshtatur me realitetet perëndimore.

Karakteri specifik i Islamizmit dhe i Ortodoksisë është se ato nuk e konsiderojnë thirrjen ose veprimtarinë profesionale si mjet shpëtimi, por bindjen dhe përulësinë në raport me një person (shpirtërisht) më me përvojë ose një person në një vend më të lartë në hierarki.

Unë mendoj se ka diçka në këtë, një gjë që perëndimorët shpesh e harrojnë, në radhë të parë, është se shumica e botës së krishterë ortodokse jetoi nën zgjedhën islamike për shekuj. Bizanti ra në vitin 1453. Shqipëria nuk ishte e lirë deri në shekullin e 20-të, pra në vitin 1912 dhe 1 shekull pas Greqisë. E njëjta gjë ndodhi me gjithë vendet e tjera të Ballkanit Ortodoks.Vendet ortodokse dhe islamike nuk e përjetuan Iluminizmin dhe përpjekjet e rilindasve tanë për të tërhequr Shqqërinë në Iluminizëm ishin të mëdha,por vetëm pjesërisht të suksesshme dhe ne nuk e përjetuan Revolucionin Industrial. Moderniteti erdhi në Shqipëri vetëm me ardhjen në pushtet të mbretit Zog, por edhe kjo për një periudhë të shkurtër dhe u pasua me traumën e komunizmit. Islami, ashtu si edhe kristianizmi ortodoks, në vendin tonë, por edhe në gjithë Ballkanin, nuk ka pasur kurrë versionin e tij të Reformimit dhe Iluminizmit, dy ngjarjet që duket se simbolizojnë kalimin nga barbarizmi në qytetërim. Shqipëria ka probleme të përshtatet me demokracinë, sepse nuk është rikuperuar ende nga shkatërrimi moral i shkaktuar nga komunizmi, njerëzit e kanë pothuajse të pamundur t’i besojnë njëri-tjetrit, sepse në komunizëm, nuk mund të përballosh t’i besosh askujt.

Dhe ja ku ndodhemi 34 vjet pas shembjes së komunizmit, me të njëtët aktorë politikë, që i drejtohen herë ortodoksisë greke dhe sllave dhe herë islamizmit turk ashtu si edhe diktatori komunist, herë nga Rusia e herë nga Kina, sipas interesit, vetëm për të mbijetuar dhe kurrë në interes të vendit.

Krishterimi ortodoks dhe islamizmi në Shqipëri, ka një marrëdhënie të dallueshme, por mund të jetë e pajtueshme me qytetërimin perëndimor. Shoqëria jonë i ka rrënjët në traditat bizantine dhe vlerat tona shpesh theksojnë komunalizmin, spiritualitetin dhe një strukturë fetare hierarkike, në kontrast me individualizmin dhe sekularizmin perëndimor. Megjithatë, ne kemi përqafuar idealet thelbësore perëndimore si demokracia, të drejtat e njeriut dhe sundimi i ligjit, veçanërisht ne jemi integruar pjesërisht në institucionet perëndimore si Bashkimi Evropian dhe jemi anëtar në NATO. Politikanët tanë bëjnë atë që dinë të bëjnë më mirë: të shesin interesat e vendit në kurrizin tonë si edhe të mashtrojnë dhe vjedhin pasurinë kombëtare. Klasa intelektuale gjithashtu sipas traditës bizantino – komuniste serviloset dhe bëhet shërbëtore e klasës politike dhe e gjitha kjo në kurriz të popullit, i cili sipas të njëjtës traditë ose braktis vendin ose i serviloset pushtetarëve. Ka ardhur momenti që Shqipëria të gjejë derën e hapur nga Martin Luteri për individualitetin, shkatërrimin e hierarkisë dhe sekularizimin perëndimor. Ky diskutim i nisur midis Ismail Kadaresë dhe Rexhep Qosjes dikur, ka ardhur momenti që të diskutohet gjerësisht në ambientet intelektuale dhe studiot televizive. Shoqëria jonë të bëjë zgjedhjen e saj dhe të gjejë rrënjët e vërteta të kombit tonë. Shumë intelektualë, politikanë dhe njerëz të thjeshtë duhet të kuptojnë, se historia e popullit tonë, nuk fillon me pushtimin e vendit nga otomanët, por ndoshta ky është momenti më i errët në historinë tonë,dhe i rrëmbimit dhe i dhunimit të historisë , traditës dhe kulturës tonë europiane. Kombi ynë është shumë më i vjetër, më i kulturuar dhe ka kontribuar si në perandorinë romake, ashtu edhe në drejtimin e kishës katolike. Kombi ynë ka nxjerrë shumë perandor romak, papë të Romës etj. Duke ditur historinë e vërtetë të kombit tonë, të shprehur qartë e me fakte dhe nga kollosi i letrave shqipe, Ismail Kadare, ne do të njohim më mirë veten tonë, shoqërinë dhe kombin tonë dhe do të jetë një proçes natyral i transformimit të vendit në Shqipërinë natyrale europiane. Besnikëria jonë duhet të jetë vetëm ndaj vetes, shoqërisë dhe kombit dhe jo ndaj politikanëve dhe individëve të tjerë.