Archives for November 2024

Dita e fundit e votimit në SHBA erdhi, dhjetëra miliona kanë hedhur tashmë votën e tyre

November 5, 2024 by s p

Përktheu Rafael Floqi/

UASHINGTON (AP) – Votimi në ditën e zgjedhjeve ishte duke u zhvilluar në pjesën më të madhe të SHBA-së të martën në mëngjes pasi dhjetëra miliona amerikanë kishin hedhur tashmë votat e tyre. Ato votime të hershme përfshinin shifra rekord në Georgia, Karolinën e Veriut dhe shtete të tjera të fushëbetejës që mund të vendosnin fituesin.

Pjesëmarrja e hershme në Georgia, e cila është kthyer në mes të nominuarve republikanë dhe demokratë në dy zgjedhjet e mëparshme presidenciale, ka qenë aq e fuqishme – mbi 4 milionë votues – sa një zyrtar i lartë në zyrën e sekretarit të shtetit tha se dita e madhe mund të duket si një “Qyteti fantazmë” në votime.

Që nga e hëna, gjurmimi i Associated Press i votimit paraprak në mbarë vendin tregoi afërsisht 82 milionë vota të hedhura tashmë – pak më shumë se gjysma e numrit të përgjithshëm të votave në zgjedhjet presidenciale katër viteve më parë. Kjo është nxitur pjesërisht nga votuesit republikanë, të cilët po hidhnin votime të parakohshme me një shkallë më të lartë se në zgjedhjet e mëparshme të fundit, pas një fushate të ish-presidentit Donald Trump dhe Komitetit Kombëtar Republikan për të kundërshtuar avantazhin e gjatë të demokratëve në votimin e hershëm.

Votuesit të martën në mëngjes po shkonin me entuziazëm drejt qendrave të votimit, madje duke u grumbulluar nën çadra në shi, ndërsa u rreshtuan për të hedhur votat e tyre në Houston dhe Omaha, Nebraska. Parashikuesit thanë se votuesit në Kolorado dhe Montana mund të shohin borë më vonë gjatë ditës.

Në orët e para të votimit, u shfaqën disa raporte të izoluara për bllokime të zakonshme për çdo ditë zgjedhjesh, duke përfshirë vonesat në vënien në punë dhe funksionimin e librave elektronikë të votimit në Louisville, Kentucky dhe një ndërprerje të energjisë elektrike që kërkon përdorimin e një gjeneratori në një vend votimi në St. Louis. Në Pittsburgh dhe zonat përreth në shtetin luhatës të Pensilvanisë, dy qendra votimi u përballën me vonesa në hapjen kur gjyqtarët e zgjedhjeve nuk arritën ose u shfaqën me vonesë. Zyrtarët e Qarkut Allegheny thanë se një nga vendet ishte në funksionim dhe tjetri do të funksiononte së shpejti.

Pavarësisht nga radhët e gjata në disa vende dhe disa defekte tipike, votimi i hershëm personalisht dhe me postë gjithashtu vazhdoi pa ndonjë problem të madh.

Këtu përfshihen edhe pjesët e Karolinës së Veriut perëndimore të goditura muajin e kaluar nga Uragani Helene. Zyrtarët e zgjedhjeve shtetërore dhe vendore, duke përfituar nga ndryshimet e bëra nga legjislatura e kontrolluar nga republikanët, bënë një përpjekje të jashtëzakonshme për të siguruar që banorët të mund të votonin ndërsa u përballën me ndërprerjet e energjisë elektrike, mungesën e ujit dhe rrugët e lagura.

Në kohën kur votimi i hershëm në Karolinën e Veriut kishte përfunduar të shtunën, mbi 4.4 milionë votues – ose gati 57% e të gjithë votuesve të regjistruar në shtet – kishin hedhur votat e tyre. Që nga e hëna, pjesëmarrja në 25 qarqet perëndimore të prekura nga uragani ishte edhe më e fortë në 59% të votuesve të regjistruar, tha Drejtoresha Ekzekutive e bordit zgjedhor të shtetit Karen Brinson Bell.

Brinson Bell i quajti votuesit dhe punonjësit e zgjedhjeve në qarqet e goditura nga uragani “një frymëzim për të gjithë ne”.

Përveç uraganeve në Karolinën e Veriut dhe Florida, ndërprerjet më shqetësuese të sezonit zgjedhor deri më tani ishin sulmet me zjarrvënie që dëmtuan fletët e votimit në dy kutitë e votimit pranë kufirit Oregon-Washington. Autoritetet atje po kërkonin personin përgjegjës.

Mungesa e ndonjë problemi të rëndësishëm dhe të përhapur nuk e ka ndalur Trumpin, kandidatin republikan, apo RNC-në, e cila tani është nën ndikimin e tij, të bëjnë pretendime të shumta për mashtrim ose ndërhyrje në zgjedhje gjatë periudhës së votimit të hershëm, një prelud i mundshëm i sfidave pas zgjedhjeve.

Ai ka folur për një hetim që po zhvillohet në Pensilvani për rreth 2,500 aplikime potencialisht mashtruese për regjistrimin e votuesve duke thënë se një nga qarqet ishte “kapur me 2600 fletëvotime të rreme dhe formularë, të gjitha të shkruara nga i njëjti person”. Hetimi është për aplikimet për regjistrim; nuk ka asnjë tregues që fletët e votimit janë përfshirë.

Në Gjeorgji, republikanët kërkuan të ndalonin votuesit që të kthenin fletëvotimet e postuara në zyrën e tyre zgjedhore lokale deri në mbylljen e qendrave të votimit në ditën e zgjedhjeve, vota që lejohen sipas ligjit të shtetit. Një gjykatës hodhi poshtë padinë e tyre gjatë fundjavës.

Trump dhe republikanët kanë paralajmëruar gjithashtu për mundësinë që demokratët po rekrutojnë masa joqytetarësh për të votuar, një pretendim që ata e kanë bërë pa prova. Hulumtimet kanë treguar vazhdimisht se joqytetarët që regjistrohen për të votuar është i rrallë. Çdo joqytetar që e bën këtë përballet me potencialin e akuzave për krime dhe dëbimi, gjë që është një dekurajues i rëndësishëm.

Një rast i votimit joqytetar u kap gjatë votimit të hershëm muajin e kaluar dhe rezultoi në akuza për krime në Michigan pasi një student nga Kina hodhi një votim të parakohshëm të paligjshëm.

Ky është votimi i parë presidencial që kur Trump humbi nga Joe Biden katër vjet më parë dhe filloi përpjekjet e ndryshme për të anashkaluar rezultatin dhe për të mbetur në pushtet. Kjo arriti kulmin me sulmin e dhunshëm të 6 janarit 2021 në Kapitolin e SHBA për të ndalur certifikimin e rezultateve pasi Trump u tha mbështetësve të tij që të “luftojnë si në ferr. ”

Një sondazh muajin e kaluar nga Qendra Associated Press-NORC për Kërkimin e Çështjeve Publike tregoi se republikanët mbeten shumë më skeptikë se demokratët se votat e tyre do të numërohen me saktësi këtë vit.

Duke kërkuar të rindërtojnë besimin e votuesve në një sistem të synuar me pretendime të rreme për mashtrime të përhapura, ligjvënësit republikanë në më shumë se një duzinë shtetesh që nga viti 2020 kanë miratuar kufizime të reja votimi. Këto rregulla përfshijnë shkurtimin e dritares për të aplikuar ose kthyer një fletëvotim me postë, reduktimin e disponueshmërisë së kutive të votimit dhe shtimin e kërkesave për ID.

Në fundjavën e fundit para ditës së zgjedhjeve, Trump vazhdoi të pretendonte se zgjedhjet po manipuloheshin kundër tij dhe tha se një fitues presidencial duhet të shpallet natën e zgjedhjeve, përpara se të numërohen të gjitha fletëvotimet.

Zëvendëspresidentja Kamala Harris u bëri thirrje votuesve të mos bien në taktikën e Trump për të hedhur dyshime mbi zgjedhjet. Kandidati demokrat u tha mbështetësve në një tubim të fundjavës në Michigan se taktika kishte për qëllim t’u sugjeronte njerëzve “që nëse votojnë, vota e tyre nuk do të ketë rëndësi”. Në vend të kësaj, ajo u kërkoi njerëzve që tashmë kishin votuar të inkurajonin miqtë e tyre të bënin të njëjtën gjë.

Përmes katër viteve të gënjeshtrave zgjedhore dhe teorive konspirative të lidhura me votimin, zyrtarët e zgjedhjeve lokale janë përballur me ngacmime dhe madje edhe kërcënime me vdekje. Kjo ka shkaktuar qarkullim të lartë dhe ka çuar në rritjen e sigurisë për zyrat zgjedhore dhe qendrat e votimit që përfshin butona paniku dhe xham antiplumb.

Ndërkohë që nuk ka pasur raportime të mëdha për ndonjë veprim keqdashës kibernetik që ka prekur zyrat zgjedhore, aktorët e huaj kanë qenë aktivë në përdorimin e profileve dhe faqeve të internetit të rreme të mediave sociale për të nxitur shaka partizane dhe dezinformata. Në javët e fundit, zyrtarët e inteligjencës amerikane i kanë atribuuar Rusisë video të shumta false që pretendojnë mashtrime zgjedhore në shtetet presidenciale.

Në prag të ditës së zgjedhjeve, ata lëshuan një deklaratë të përbashkët me agjencitë federale të zbatimit të ligjit duke paralajmëruar se Rusia në veçanti po shtonte operacionet e saj të ndikimit, duke përfshirë mënyrat që mund të nxisnin dhunën dhe me gjasë do të vazhdonin ato përpjekje edhe pasi të jenë hedhur votat.

Jen Easterly, zyrtarja më e lartë e sigurisë zgjedhore e vendit, u bëri thirrje amerikanëve që të mbështeten te zyrtarët shtetërorë dhe lokalë të zgjedhjeve për informacion rreth zgjedhjeve.

“Kjo është veçanërisht e rëndësishme pasi ne jemi në një cikël zgjedhor me një sasi të paprecedentë dezinformimi, duke përfshirë dezinformimin që shpërndahet dhe përforcohet në mënyrë agresive nga kundërshtarët tanë të huaj në një shkallë më të madhe se kurrë më parë,” tha ajo. “Ne nuk mund të lejojmë që kundërshtarët tanë të huaj të kenë një votë në demokracinë tonë.”

Zgjedhjet për tërë botën

November 5, 2024 by s p

Hisen Berisha/

Zgjedhjet në SHBA nuk janë vetëm për amerikanët, janë një ngjarje me ndikim të thellë për tërë botën. Amerika ka nevojë për një udhëheqje që ruan vlerat e saj kombëtare dhe identitetin amerikan, duke përfshirë përkushtimin e saj ndaj demokracisë, të drejtave të njeriut dhe stabilitetit global. Si fuqia më e madhe botërore, SHBA mbart përgjegjësi të jashtëzakonshme jo vetëm ndaj qytetarëve të saj, por edhe ndaj të gjitha vendeve që ndajnë aspiratat për një botë të sigurt dhe të qëndrueshme.

Rezultatet e pritshme të zgjedhjeve amerikane do të ndikojnë në politikën e jashtme dhe sigurinë ndërkombëtare përmes zbatimit të strategjive gjeopolitike dhe gjeoekonomike amerikane, të cilat kanë ndikim të thellë në çdo cep të botës. Në këtë aspekt, shumë vende dhe popuj që zhvillojnë demokracinë shpresojnë për një udhëheqje amerikane që mbështet sigurinë dhe paqen. Demokracitë e reja dhe vendet në tranzicion, si Kosova dhe shumë të tjera në Ballkan, Evropë Lindore dhe përtej, presin nga SHBA përkrahje të vazhdueshme për të forcuar institucionet e tyre dhe për të ruajtur sovranitetin e tyre.

*Konteksti i Kosovës dhe Zgjedhjet Amerikane

Një shembull i qartë i varësisë së stabilitetit global nga SHBA është çështja e Kosovës. Marrëveshjet e nënshkruara dhe të garantuara nga administrata amerikane, si ajo e Washingtonit ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, janë thelbësore për paqen në Ballkan. Megjithatë, administrata aktuale ka treguar paqëndrueshmëri në zbatimin e këtyre detyrimeve, duke lejuar përkeqësimin e tyre deri në pikën ku, përmes marrëveshjeve të Ohrit dhe pikës 7 të Planit, po diskutohen autonomia territoriale për komunitetet serbe dhe eksteritorialiteti për objektet religjioze. Nëse SHBA nuk e ruan qëndrueshmërinë dhe mbështetjen e saj për marrëveshjet e arritura, ekziston rreziku që stabiliteti në Ballkan të cënohet, dhe kjo do të ketë pasoja në sigurinë evropiane dhe atë ndërkombëtare.

*Pritjet globale për një udhëheqje amerikane të angazhuar

Bota ka nevojë për një spekter politik amerikan që mbron dhe garanton vlerat universale të njerëzimit, që përfshijnë të drejtat dhe liritë themelore, paqen, dhe bashkëpunimin ndërkombëtar. Këto janë vlera konservatore dhe njerëzore, të cilat i karakterizojnë edhe vetë popujt e Kosovës, Ballkanit dhe Evropës. Vende të tjera përreth botës, nga Azia në Amerikën Latine, gjithashtu presin një Amerikë që tregon përkushtim në mbrojtjen e lirisë dhe ndalimin e fuqive që përpiqen të destabilizojnë rajone të tëra për qëllime vetjake.

Në të kaluarën, partitë konservatore në SHBA përmes projektit MAGA (Make America Great Again) duhet të vazhdojnë t’i mbrojnë këto vlera, ashtu siç i kanë mbrojtur këto vlera universale, të cilat janë të rrënjosura në paqe dhe luftën kundër krimit të organizuar e terrorizmit me karakter transnacional, dhe kanë treguar përkushtim në mbrojtjen e interesave ndërkombëtare në çdo cep të botës. Ndërsa zgjedhjet amerikane formësojnë këtë të ardhme, bota shpreson për një Amerikë që mbështet këto ideale dhe ndihmon vendet të cilat kontribuojnë për paqe dhe siguri globale.

Herodoti për Orakullin e Dodonës

November 5, 2024 by s p

Aristotel Mici/

Në veprën e tij monumentale “Historitë” Herodoti na përshkruan mjaftë hollësira rreth Orakullit të Dodonës dhe banorëve për rreth saj. Historiani më i vjetër i botës aty na njeh sado pak edhe me pellazgët, duke i konsideruar ata jo vetëm si më të herëshëm se helenët, po edhe që kanë ndihmuar në formimin e tyre kulturor dhe shpirtëror, krahas ndikimit egjyptian.

Me fjalët e tij Herodoti do të përforcojë idenë se jo të gjitha zakonet Helenët i kanë marrë prej egjyptianëve. “Siç do ta shpjegoj, – shkruan ai,- gjithë zakonet helenët nuk i kanë marrë prej egjyptianëve, po prej pellazgëve. Prej pellazgëve kanë marrë edhe gdhendjen e shtatoreve të Hermesit… . Më parë, siç kam dëgjuar në Dodonë,- vazhdon të tregojë Herodoti,- pellazgët gjatë të gjitha flijimeve që kryenin u luteshin “perëndive” pa përmendur ndonjë emër, a po epitet të veçantë, sepse nuk kishin dëgjuar ende për gjëra të tilla……. Shumë kohë më pas mësuan emrat e perëndive të ardhura prej Egjiptit- përveç atij të Dionisit, të cilin e mësuan shumë më vonë. Pas një farë kohe u këshilluan me orakullin e Dodonës, që është orakulli më i lashtë i Heladës dhe atëherë ishte i vetmi. Pellazgët e pyetën orakullin nëse duhet t’i pranonin këto emra perëndish që u patën ardhur prej barbarëve. Orakulli u tha se duhej t’i pranonin. Dhe pikërisht qysh atëherë ata përdornin emrat e perëndive, kur kryenin ritet e tyre. Edhe këto veprime helenët i kanë trashëguar prej pellazgëve.” “Por vetëm dje ose pardje, si të thuash, helenët mësuan prejardhjen e çdo hyjnie. Me që mendoj se Homeri dhe Hesiodi kanë jetuar jo më shumë se katërqind vjet para meje, ishin ata që krijuan një teogoni (pemët e familjes së perëndive) për botën helene, pra ata u dhanë emra atyre, caktuan nderet për ta dhe fushat që mbulonin dhe na thanë ç’pamje kishin.

Nga këto që zura në gojë më sipër, pjesa e parë e tyre janë pohime të priftëreshave në Dodonë, kurse e dyta, ajo që i përket Hesiodit dhe Homerit, është mendimi im.”

Është kuptimplot fakti që Herodoti po thuajse në të gjitha rastet, kur pikëtakohen ndërveprme midis pellazgëve dhe helenëve, të parët, pra pellazgët i konsideron si pararendës të helenëve, gjë që duket edhe në faqet e librit të VII të veprës. Në paragrafin 95, të këtij libri shohim:

“Edhe banorët e ishujve të Egjeut kishin prejardhje pellazge, po më vonë u quajtën jonianë për të njëjtën arsye si edhe jonianët e dymbëdhjetë qyteteve, që ishin shpërngulur nga Athina”.

Duke lexuar Herodotin, gjithnjë të bije në sy mendimi i tij për t’i quajtur fiset helene si akejt, athinasit, e jonianët i quan me origjinë pellazgë siç thotë edhe paragrafi, që pason: “Në kohën kur pellazgët zotëronin atë që tani quhet Heladë, athinasit një popull pellazgë, quheshin kranaj (nënvizimi im, AM).

Nga fjalët e cituara dhe të vizuara më sipër, që lexohen në paragrafin 44, Lib. VIII, nuk është e vështirë të dalim me tre deduksione:

1)Së pari, Herodoti na tregon se ajo, që në kohën e tij, quhej Helladë, dikur ka qenë vend i zotëruar nga Pellazgët.

2) Së dyti, “athinasit kanë qenë një popull pellazg”

3)Së treti , në kohën e zotërimit nga pellazgët, athinasit quheshin kranajë.

Siç duket në gjihë veprën e tij, Herodoti ka qënë dhe një dijetar shetitës, që kishte pare shumë vende të botës së vjetër, nga Teba në Dodonë, në Athinë, Lemnos, Pelepones. Dhe kudo që vinte, ai përpiqej të gjellinte fakte dhe ngjarje, që i dukeshin interesante për historitë, që kish marrë përsipër të shkruante. Nga moria e ngjarjeve m’u duk me interes të veçoja midis të tjerave edhe rrrëfimin për dy orakujt, atë të Heladës dhe atë të Libisë. “Egjiptianët,- shkruan Herodoti, – ,tregojnë sa vijon: priftërinjtë e Zeusit të Tebës më thanë që dy gra, në fakt priftëresha, ishin rrëmbyer në Tebë prej disa fenikasve. Ata kishin marrë vesh se njera nga gratë ishte shitur në Libi dhe tjetra në Heladë. Sipas tyre këto gra ishin të parat që themeluan dy orakuj në këto dy vende. Kur i pyeta si mund të flisnin me kaq siguri, m’u përgjegjen se kishin bërë një kërkim të kujdesshëm për këto dy gra. Dhe, megjithëse nuk ia kishin dalë t’i gjenin, kishin zbuluar më pas atë çka po më thoshnin për to.(Historite, Lib. II- f.124)

Kjo është ajo që më thanë priftërinjtë në Tebë, por profeteshat e Orakullit të Dodonës thonë që dy pëllumbesha të zeza fluturonin që nga Teba në Egjipt; njera fluturoi drejt Libisë, tjetra aty në Dodone, pranë tyre. Kjo e fundit u ul mbi një lis dhe paskej thënë me zë njeriu se aty në Dodonë duhej ngritur një orakull i Zeusit.

.Banorët e Dodonës e kuptuan se po dëgjoni një urdhër hyjnor dhe u bindën të bënin ç’u tha pëllumbesha. Priftëreshat thonë se pëllumbesha që shkoi në Libi u tha libianëve të ndërtonin orakullin e Amonit, një orakull tjetër të Zeusit. Kështu thoshin priftëreshat e Dodonës, nga të cilat më e vjetra quhej Promenia, e dyta Timareta dhe më e reja Nikandra. Edhe dodonasit e tjerë që banonin rreth e rrotull tempullit, pajtoheshin me këtë.

Tani do të them mendimin tim sesi ka ndodhur kjo. Sikur vërtetë fenikasit t’i kishin rrëmbyer priftëreshat dhe t’i kishin shitur njerën në Libi dhe tjetrën në Heladë, kjo e fundit, sipas meje, do t’u ketë qenë shitur tesprotëve ( banorë të Çamërisë – shenimi im AM.), të cilët e patën çuar në vendin që tani quhet Heladë, vend që në atë kohë quhej Pelazgji “( Herodoti, Historitë, Libri II, parag.56,).

Kështu, duke lexuar dhe komentuar rreth këtij episodi, që ka të bëjë me zanafillën orakullit të Dodonës, e kemi shumë të qartë të kuptojmë se si Herodoti përkatësinë e orakullit të Dodonmës ua jep banorëve të Threspotisë. Ndër kohë, duke qenë se edhe ky orakull ishte ngritur nga zëri hyjnor i Zeusit, siç cicëroi pëllumbesha, vetëkuptohet vetiu që Zeusi si Hyjni i ka përkitur, po atij vendi, që ka qenë quajtur Pellazgji. Dhe për ta konfirmuar më shumë këtë ide, le të përmendim edhe fjalët e Homerit në Iliada, ku tregohet se : “Akili i falej Zeusit Pellazgjik të Dodonës”(Iliada, XVI-223- 238), duke iu lutur me fjalët: … (Kuptimi i fjalëve lutëse të Akilit, në një përkthim të lirë, prej variantit anglisht, pak a shumë do të ishte): O i Madhërishmi Zeus, Zot e Perëndi i Dodonës Pellazgjike, që jeton lartë dhe mendon për Dodonën me dimëer të egër si edhe për profetët e tu, që marrin jetë nga ti….,. Më dëgjo o Zot, ashtu si më parë, kur t`u luta dhe ti më dëgjove, duke më bërë të nderuar që arrita t`i shpartalloja me forcë armiqtë e Akejve. Kështu edhe një herë ma plotëso dhe këtë dëshirë për të cilën po të lutem Nga kjo lutje e Akilit drejtuar Zeusit Pellazgjik të Dodonës indirekt marrim vesh se krye -heroi i akejve, Akili, i ka pas përkitur botës së lashtë pellazge. Deduksioni i dytë, që nxjerrim nga lutja e Akilit drejtuar Zeusit është fakti që qytetërimi pellazgjik, qysh gjatë Luftës së Trojës, ka pas qenë dominues që para kësaj lufte, pra përtej shekullit të XII Para Krishtit.

Po lidhur me kohën e ekzietencës së Pellazgëve lejohemi me këtë rast të kërkojmë mbështetje edhe tek një vepër e profesor Shaban Demirajt, e botuar më 2008, ku ai

shkruan për origjinën e tyre se“po të pranohet karakteri indoeurpian i pellazgëve, atëherë ata duhet ta kenë kenë burimin nga ato treva, prej nga janë shpërngulur edhe tributë e tjera indeoeuropiane. Ajo që vlen të theksohet është se ata ndodheshin qysh më parë në viset ku erdhën dhe u vendosën tribute Helene gjatë mijëvjerit të dytë para Krishtit”.

Ndërkaq theksojmë, se dhe në kujtesën dhe në optikën e Herodotit, Pellazgjia datohet historikisht në kohë më e lashtë se Helada, siç edhe u tha më sipër.

Përshtypje të veçantë do t’i ketë pas bërë Herodotit rrëfimet për priftëreshat, që themeluan orakullin e Zeusit në Tebë dhe atë të orakullit në Dodonë. Ai shkruan për to, duke rrëfyer se ishin shitur si skllave nga fenikasit, dhe se ato vazhdoin të punonin për thesprotët. Nuk është e vështirë që tek ky paragraf të dalim me deduksionin tjetër se kemi të bëjmë përsëri me një terren të vazhdimësisë pellazgo-ilire: Ndërsa punonte si skllave për thesprotët, ajo, priftëresha themeloi një shenjtërore të Zeusit nën hijen e një lisi që rritej aty. S’ka asagjë të jashtëzakonsme në këtë që bëri, sepse ajo pat shërbyer në shenjtëroren e Zeusit në Tebë dhe pa tjetër do të mendonte e do të kujtonte Zeusin në këtë vend të ri. ((Herodoti– Historitë, Libri –II- Parag.56)

Pra, siç e lexojmë episodin në vazhdimësi, Herodoti rithekson edhe një herë faktin informuese, se qoftë orakulli i Dodonë, qoftë faltorja për Zeusin janë lokalizuar në mjedisin e thesprotëve, të cilët kanë qenë dhe janë fise ilire në trojet e tyre.

Nga fjalët e priftëreshës, që ka pas themeluar Orakullin e Dodonës, kuptojmë se periudha, kur do të jëtë krijuar kjo faltore, është koha kur ndikimet e kulteve egjiptiane përziheshin me kulturën fenikase. Kjo ide të lind, kur i dëgjon fjalët, qe ajo nxjerrë nga goja e vet, e cila “u tha njerzëve që motrën e saj e kishin shitur në Libi po ata fenikas, që e kishin shitur edhe atë vetë.

Më pastaj Herodoti dëshiron të japë arsyetimin e tij lidhur me personifikimin e murgeshave si shpendë që flasin. Lidhur me këtë dukuri animizuese ai pohon: “Mendoj që dodonasit i quajtën gratë pëllumbesha, sepse ato ishin të huaja dhe gjuha e tyre dukej si cicërim zogjësh. Ata thonë që pas një farë kohe pëllumbesha foli me zë njeriu, sepse atëherë ajo foli në gjuhë që e kuptuan. Sa kohë që fliste në gjuhë të huaj, atyre u dukej se cicëronte, sepse si mund të flasë një pëllumbeshë me zë njeriu? Kur thoshnin se pëllumbesha ishte e zezë, nënkuptonin që gruaja ishte egjyptiane. .Kështu, duke u mbështetur në shumë episode të tilla të veprës së Herodotit, një autor i antikitetit, gjeograf nga Hiosi, i quajtur Skymni, arrin në përfundimin se Pellazgët ishin themeluesit e Orakullit te Dodonës, rrënojat e së cilës gjenden në Thesproti, pra në Çamërinë e sotme.

Kulla e Çun Mulës – Muzeu“Malësia e Madhe“

November 5, 2024 by s p

Restaurimi dhe inaugurimi i Kullës së Çun Mulës në Muzeun e Malësisë së Madhe, paraqet ngjarje të veçantë jo vetëm për veriun shqiptar, sepse ky monument kulture iu përket të gjithëve, se kemi të bëjmë me historinë e popullit shqiptar dhe si e tillë duhet të vlerësohet dhe të kompletohet me artefakte të ndryshme, në favor të avancimit të vlerave etnokulturore kombëtare.

Nail Draga

Angazhimi i strukturave të ndryshme për restaurimin dhe konservimin e monumenteve të trashëgimisë kulturore me vlera historike e etnografike paraqet moment të veçantë vlerësimi, sepse me një veprim të tillë i shërbëjmë mbrojtjës se monumenteve kulturore që janë me vlerë jo vetëm lokale por edhe kombëtare. Dhe në gamën e tyre monumenteve bën pjesë edhe Kulla e Çun Mulës, në Kushe të Hotit në Malësi të Madhe, e cila është tre katëshe me moshë mbi dyqindvjeçare.

Mërgimtarët sfiduan pushtetin

Duke pare pakujdesin e pushtetit si vendor e ate qendror ndaj monumentit të Kullës së Çun Mulës e njohur si e Bajraktarëve të Hotit, edhe tash në pluralizëm, mërgimtarët nga Malësia e Madhe u organizuan për të mbledhur fonde për restaurimin e saj, si monument kulture me rëndësi të veçantë kulturore e historike. Nën udhëheqjen e Arian Bajraktarit, i cili është trashëgimtari i familjes se Çun Mulës, arriti të realizoj një organizim përfekt, sepse në afatin kohor prej dy viteve arriten të mbledhin 440 mijë dollarë amerikan. Ishin këto mjete të mjaftueshme për të restauruar dhe konservuar këtë objekt më rëndësi të veçantë për Malësinë e Madhe, sepse paraqet historinë e Veriut Shqiptar. Përveç atyre individëve që dhuruan mjetet e nevojshme financiare, emrat e të cilëve janë në pjesën hyrëse të kullës, duhet përgëzuar edhe inxhinierin Zef Çuni i cili ka realizuar projektin e restaurimit dhe ndjekjen e zbatimit të punimeve.

$C:\Users\123456\Desktop\unnamed.jpg$ Pamje nga përurimi i muzeut

Muzeu “Malësia e Madhe”

Nuka ka dilemë se restaurimi i kullës së Çun Mulës(1818-1896) e cila në popull është e njohur si Kulla e Bajraktarëve të Hotit, është kullë historike sepse në këtë kullë kanë jetur dymbdhjetë breza, nga Luc Gjoni e deri trashëgimtarët e tyre deri në ditët tona. Kjo kullë ka historinë e saj të veçantë sepse ajo është djegur tre herë(1890,1912,1919) nga sllavët(malazezë e serb). Por, goditjen përfundimtare e ka marrë në kohën e diktaturës në Shqipëri në vitin 1967. Ishte koha kur në Shqipëri u ndalua zyrtatisht predikimi i fesë, ku trashëgimtarët e familjarët e Çun Mulës-bajraktaritn të Hotit i dëbuan nga kulla e tyre duke i internuar, ndërsa kullën e “shtetëzuan”, duke e kthyer here në shkollë e herë në magazinë. Vetëm pas rënies së sistemit monist në Shqipëri në vitin 1991, trashëgimtarët e Çun Mulës u rikthyen në kullën e tyre.

Por, nga data 16 gusht 2024, përfundimisht kjo kullë, ka një emërtim tjetër u kthye në Muzeun „Malësia e Madhe“. Ishte kjo data e inaugurimit ku ishin të pranishëm mbi dymijë pjesëmarrës nga Malësia e Madhe, Shkodra e vise të tjera shqiptare, brenda e jashtë Shqipërisë. Nuk ka dilemë se numri ma i madh ishte nga Malësia e Madhe që është në Mal të Zi, sepse mërgimtarët e saj kryesisht në SHBA, ishin donatërët kryesor në financimin e restaurimit të këtij monumenti.

C:\Users\123456\Desktop\455008167_909992287835961_629353428505743057_n.jpg

Misioni edukativ i muzeut

Në këtë muze janë të ekspozuara artefakte të ndryshme që janë vlerë etnografike të Malësisë së Madhe, por edhe fotografi të personaliteteve nga kjo krahinë dhe më gjerë. Një vend I veçantë I është kushtuar poetit kombetare At Gjergj Fishta, i cili në vitin 1902 ka qenë famullitar në Hot, ku edhe ka qendruar në kullën e Çun Mulës ku ka shkruar pjesë që janë në kuadër të librit monumental “Lahuta e Malcis”. Pikërisht duke vlerësuar veprën e tij në muze ekziton dhoma e At Gjergj Fishtës, si e veçantë në këtë kompleks muzeal.

C:\Users\123456\Desktop\Ne dhomën e Fishtes.jfif

Autori në dhomën muzeale te Gjergj Fishtës

Në këtë muze, duhet të vendosën shumë dokumente, relike të trashëgimisë materiale, opinione, përshkrime e studime e botime të autorëve të huaj, që kanë qenë si vizitor apo studiues në krahinën e Malësisë. Madje, do të ishte e udhës që në një kënd të muzeut të vendoset një bibliotekë për Malësinë (libra, revista e gazeta).

Ky muze ka vlera edukative e arsimore e kombëtare. Sepse, me nxënësit e shkollave të ndryshme si fillore e të mesme, mund të zhvillohen leksione jo vetëm nga lënda e histories. Aty mund të flitet për Norën e Kelmendit, Çun Mulën, Dedë Gjon Lulin, Kryengritjën e Malësisë së Madhe(1911), Kuvendi I Greçës(1911), Luftën e Koplikut(1920), Gjergj Fishtën, Prekë Calin, Mul Delinë etj.

C:\Users\123456\Desktop\454895786_909992367835953_839907977675484256_n.jpg

Objekti i Muzeut „Malësia e Madhe“

Nuk ka dilemë se hartuesit e të dhënave për eksponatet e ndryshme kanë mungesa të të dhënave, sidomos për disa personaltete historike, por shpresojmë se ato do të përmirësohen duke ofruar të dhëna të kompletuara, për ngjarjet dhe kohën përkatëse.

Muzeu në ingerenca të Bashkisë

Të gjithë ata të cilët do të udhëtojnë nëpër Malësi të Madhe nga jugu në Hot e vazhduar për në Kelmend kanë mundësi të vizitojnë Muzen “Malësia e Madhe”, sepse aty është e prezantuar historia dhe etnokultura e Veriut Shqiptar. Në këtë aspekt ky muze paraqet një vlerë të shtuar edhe për turizmin kulturor, dukuri e cila ka vlera shumëdimensionale, si për vendas e ata të huaj.

Dhe së fundit, duhet thënë se pasi në Koplik si qendra administrative e Bashkisë Malësa e Madhe nuk ekziton muzeu, do të ishte e udhës që Kulla e Bajraktarëve të Hotit, që tani quhet Muzeu “Malësia e Madhe” të jetë nën ingerenca të Bashkisë, duke punësuar aty individë profesional, që njohin historinë dhe etnokulturën e krahinës dhe më gjerë. Një veprim i tllë do të ishte në favor të mbrojtjës të trashëgimisë kulturore në Malësi të Madhe si kudo në botën e qytetëruar.

(Tetor 2024)

KRUNO KRSTIQ – ARBNESHI I SHQUAR I ZARËS DHE FJALORI I TIJ ARBËRISHT-SHQIP-KROATISHT

November 5, 2024 by s p

Vilma Proko

Qendra e Studimeve dhe Publikimeve për Arbëreshët, Tiranë/

Një ndër ngulimet me popullsi arbëneshe është edhe zona e Zarës (Kroaci), e krijuar në fillim të shek. XVIII nga shpërnguljet masive të popullsisë shqiptare nga Mali i Zi në drejtim të viseve bregdetare të Dalmacisë.

Njihet roli i madh i Arbëneshëve për të ruajtur zakonet e traditat e të parëve e sidomos pasurinë e tyre më të çmueshme, gjuhën e trashëguar, që jo vetëm e ruajtën por edhe e zhvilluan më tej. Edhe pse një komunitet i vogël, pa lidhje ose me lidhje minimale me vendin e origjinës, ata ruajnë tiparet e tyre që i dallojnë nga vendasit. Siç shkruan Tullio Erber në studimin për Arbëneshët e Zarës më 1937: në zemrat e tyre ata janë shqiptarë dhe mbeten të dëshiruar të dëgjojnë për bashkatdhetarët e tyre. Por koha bën të vetën dhe një komunitet i vogël e ka të vështirë pa pasur mbështetje, një shqetësim që prej vitesh e kish shprehur akademik Aleksandër Stipčević. Arbëneshët mes ndikimit të disa gjuhëve me të cilat kanë jetuar dhe i kanë përvetësuar kanë ruajtur gjithsesi tipare që një folësi të sotëm i ngjall nostalgjinë e shkodranishtes së vjetër.

Ka një varg studimesh për këtë ngulim, si ishull i veçantë gjuhësor, në të cilat janë trajtuar edhe shkaqet, rrethanat dhe kushtet e kësaj lëvizjeje që çuan në formimin e këtij ngulimi. Në mënyrë të veçantë janë vënë në fokus të këtyre studimeve, sidomos përpjekjet e arbëreshëve të këtij ngulimi për të ruajtur zakonet e traditat e të parëve, e sidomos pasurinë e tyre më të çmueshme, gjuhën e trashëguar, të cilën jo vetëm e ruajtën, por edhe e zhvilluan më tej. Mund të përmendim jo vetëm shkrimtarë e poetë, por edhe mbledhës të folklorit e lëvrues të gjuhës që kanë dhënë një kontribut të shquar për ringjalljen dhe ngritjen e kulturës shqipe pas disa shekujsh amulli nën pushtimin osman në të gjitha ngulimet arbëreshe. Aq i veçantë është ky ligjërim, saqë citoj akademik Gjovalin Shkurtajn kur thotë se nuk ka shqiptar që të mos e kuptojë se kur arbëneshi thotë “mbjothtim dizë gjurshi” është fjala për të mbledhur dy qershi.

Studimi i parë mbi të folmen e Arbëneshit të Zarës dhe për veprën e Kruno Krstiq (Krstić), për prejardhjen e arbëneshëve të Zarës bëhet nga Tulio Erber (1883) me veprën e njohur “Kolonia shqiptare e Borgo Erizzo-s”, e që vijon me studimin më të madh nga Gustav Vajgand (Wiegand) më 1911; më tej kjo e folme trajtohet nga Carlo Tagliavini më 1937 në librin “L’Albanese di Dalmatia”, e më pas ndeshemi edhe me analizën e këtij studimi të Tagliavinit nga Norbert Jokl më 1940. Punimin më të plotë të së folmes së Arbëneshit të Zarës, një e folme sot fort e rrezikuar, e ka bërë akademik Idriz Ajeti, duke mbrojtur në arbënisht doktoratën me temë “Zhvillimi historik i të folmes gege të arbëneshëve të Zarës së Dalmacisë”, 1958, botuar më 1961 nga Instituti Balkanologjik i Shoqërisë Shkencore të Republikës Popullore të Bosnjës dhe Hercegovinës në Sarajevë.

Në artikullin Për kronologjinë e disa dukurive fonetike në të folmen e Arbëneshëve të Zarës në revistën “Studime filologjike”, nr. 3-4, 2006, f. 82, akademik Kolec Topalli thotë se të gjitha këto dukuri dëshmojnë rolin e madh që luan ky ishull gjuhësor për studimin e vetë shqipes, sidomos në fushën e historisë së gjuhës e të dialektologjisë.

Në mënyrë të veçantë vendin e nderit në fushën e studimeve arbëreshe rreth këtij ngulimi e zë studiuesi erudit, leksikografi dhe filozofi Kruno Krstiq, njohës i thellë i kulturës arbëreshe në përgjithësi, sidomos mbledhës i folklorit e i traditave, por edhe njohës i mirë i të folmes arbëneshe të enklavës së vogël të Arbëneshëve të Zarës. Lindi në Arbanas afër qytetit të Zarës në Kroaci më 13 nëntor 1905. Në vitet 1726 dhe 1733 paraardhësit e tij u vendosën në Arbanas pranë qytetit të Zarës. Më 1926 u diplomua në shkollën e mesme klasike italiane “Gabriele D’Annunzio”. Nga viti 1926 studioi për filozofi e psikologji dhe gjuhë e letërsi italiane në Fakultetin Filozofik të Universitetit të Zagrebit, ku edhe u diplomua në vitin 1930; më pas në të njëjtin fakultet në vitin 1934 u diplomua për gjuhë e letërsi frënge e latine. Mbrojti gradën shkencore “Doktor i Shkencave” në vitin 1937 me disertacionin: “Psikologjia dhe përmbajtja e saj: polimorfizmi perspektiv i lëndës së psikologjisë”.

Në vargun e studimeve historike në 225-vjetorin e shpërnguljes së parë të Arbëneshëve në rrethina të Zarës, K. Krstiq na jep njoftime për shpërnguljen masive të popullsisë shqiptare nga Mali i Zi në drejtim të viseve bregdetare të Dalmacisë, në fillim të shek. XVIII, në të përkohshmen “Glas Zadra”, 1951/30 përmes një studimi mbi shkaqet, rrethanat dhe kushtet e kësaj lëvizjeje. Është autor i teksteve të rëndësishme si “Legjislacioni gjuhësor kroat”, “Hapësira kuptimore e fjalëve”, “Çështja e serbëve”, “Rruga historike e gjuhës letrare kroate” etj., shumica e të cilave u botuan në shtyp në vitet 1941–1942. Një prej veprave më të rëndësishme që dokumentojnë trashëgiminë gjuhësore e kulturore të arbëreshëve të Zarës është edhe Fjalori Rjecňik Govora Zadarških Arbanasa (1987, Zarë), për të cilin punoi për pothuaj 50 vjet e në mënyrë sistematike për vjeljen, regjistrimin, sistemimin dhe përpunimin e visarit leksikor të një areali gjuhësor, dialektor e të ligjërimit arbënesh të Zarës si dialekt me vlera të veçanta. Qëllimi kryesor i hartimit të Fjalorit ishte që t’u jepte mundësi Arbëneshëve të Zarës, në mënyrë të veçantë nxënësve e studiuesve, për të lexuar më me lehtësi letërsinë e pasur arbëneshe, folklorin e shkrimet e autorëve arbëneshë. Gjuha e Arbëneshëve të Zarës, ashtu si dhe ajo arbëreshëve të Italisë, pa shumë ndikime nga shqipja bashkëkohore, asnjëherë nuk ka mbetur një gjuhë historike, për të mos përdorur termin “gjuhë e vdekur”. Përkundrazi, falë shkrimtarëve dhe të tjerëve që ndoqën rrugën e tyre, ajo ka vazhduar të jetojë e të zhvillohet sa të arrijë nivelin e një “koinéje” të vërtetë letrare.

Nga pikëpamja e historisë së krijimit të saj kjo vepër ka kaluar një rrugë të gjatë shumëvjeçare siç e përmendëm, në të cilën është mbledhur, sistemuar dhe përpunuar visari leksikor i një areali gjuhësor e dialektor i arbëneshëve të Zarës. Më pas Fjalori i K. Kristiqit është plotësuar e përpunuar më tej nga Mehmet Latifi, duke e përkthyer atë në shqipen letrare dhe në kroatisht dhe botuar me titullin “Fjalori (Arbërisht-Shqip-Kroatisht)” Rjecňik (Arbanaški – Albanski – Hrvatski) në vitin 2009. Ai pasqyron jo vetëm visarin fjalësor, por edhe njësi frazeologjike e fjalë të urta, në tërësi prej rreth 5000 njësi. Vepra ka rreth 320 faqe dhe përmban një mori të madhe fjalësh, fjalish dhe shprehjesh të së folmes së Arbëneshëve të Zarës, duke ruajtur edhe origjinalitetin burimor të fjalës shqipe; çelet me një paraqitje nga akademik Aleksandër Stipčević dhe është recensuar nga studiuesi Nebi Dervishi.

Në parathënien e shkruar në Zagreb më 18 tetor 2007, Stipčević shprehet për vlerën e këtij fjalori pasi aty është përmbledhur material nga një dialekt shqiptar me fjalë të vjetra dhe forma gramatikore që janë zhdukur ndërkohë edhe në shqipen e sotme; madje edhe fjalë që janë harruar edhe në vetë Arbëneshin. Vetë autori i fjalorit na njeh me një fakt interesant: ai thotë se fjalë të evidentuara nga tekste të shkruara (letra, shënime) nuk ka shumë për fat të keq, pasi nuk ka mundur të shfrytëzojë punimet e shkrimtarëve dhe të krijuesve të tjerë Arbëneshë si Josip Rela, Shime Deshpali apo Budimir Peroviq, sepse ata në punimet e tyre kanë përdorur fjalë nga shqipja letrare e panjohur për arbnëshët e Zarës.

Në një vështrim të përgjithshëm mund të thuhet se ky Fjalor është një fjalor i komunikimit të përditshëm të Arbneshëve, e ku nuk janë përfshirë terma shkencorë nga fushat e gjeografisë, ngjarjeve historike, politike, arsimore dhe artistike, apo personaliteteve.

Prej një vëzhgimi të hollësishëm të fjalësit të Fjalorit shihet qartë se Arbëneshët kur u mërguan nga viset arbërore të këtej Adriatikut morën me vete një gjuhë të folur shumë të pasur dhe një trashëgimi etno-folklorike të atillë që do të përbënin një mbështetje të mirë për të mos u bjerrë lehtë as në dhe të huaj. Për këtë anë dhe përgjithësisht rreth vlerave të gjuhës, kulturës dhe letërsisë arbëreshe, Kruno Kristiq pat shkruar në veprën “Studim artikujsh për diskutim” (“Studije rasprave članci”).

Duke u mbështetur sidomos në vlerat e Fjalorit të Kruno Kristiqit, mund të pohohet se plotësimet dhe përkthimi që i ka bërë Mehmet Latifi, e kanë ngritur veprën në fjalë në një nivel më lartë, ku, në mënyrë të veçantë, paraqitja e zërave të Fjalorit dallohet për ndërtimin e tyre në bazë të parimeve shkencore, të pranuara edhe nga leksikografia bashkëkohore. Kështu çdo zë përbën një mikrostrukturë të pasur e të gjerë leksiko-gramatikore e semantiko-sintaksore, ku jepen përveç shpjegimeve në shqipe, edhe variante të përdorimit të fjalëve në arbërishte, çiftet apo vargjet sinonimike, ku në mjaft raste paraqiten ilustrime të kuptimeve me njësi të zgjeruara si togfjalësha e deri fjali, përfshirë edhe frazeologjizma.

Ky informacion i pasur i zërave ka jo vetëm vlerë njohëse, përdoruese, por edhe të mirëfilltë studimore. Me këtë shpjegohet edhe jehona e veprës në publikun vendës (në arealin gjuhësor arbëror), por edhe të huaj. Kështu sipas të dhënave Fjalori në variantin e parë u botua në 1000 ekzemplarë, por u shit si “bestseller” brenda një kohe të shkurtër.

Me paraqitjen e lëndës leksikore si edhe me informacionin gramatikor, e shoqëruar me fjalët që përdoren në të folmet e ndryshme, jo vetëm të Zarës edhe të zonave të tjera, por edhe me risjelljen e fjalëve të zhdukura e të harruara, ky Fjalor jep një kontribut të madh në punën dhe përpjekjet e bëra në mënyrë individuale për ruajtjen e gjuhës arbëneshe, duke mos e lënë atë të bjerret siç edhe për fat të keq po ndodh në kohët e sotme.

Duke e paraqitur vlerësimin tonë për Fjalor (Arbërisht-Shqip-Kroatisht) – Rjecňik (Arbanaški-Albanski-Hrvatski) i Kruno Kristiq arrijmë në përfundimin se ky Fjalor i bën nder kulturës arbëneshe dhe këtij studiuesi të shquar të gjuhës e të traditave arbëneshe.

Kruno Krstiq u nda nga jeta më 6 dhjetor 1987 në Zagreb. Pas vdekjes u nderua duke i vendosur një shkolle fillore në Zarë emrin “Kruno Krstiq”. https://www.alb-spirit.com/…/ndrek-gjini-kruno-krstiq…/… Në majin e vitit 2023 për nder të Kruno Krstiq u vendos një bust në Arbanas të Zarës në kuadër të ditëve të kulturës arbneshe “Zonja jonë e Loretos”, me rastin e 297-vjetorit të vendosjes së Arbneshëve në Zarë. Madje shkolla e Arbanasëve në Zarë mban emrin e tij. https://www.facebook.com/shqiptaret.ezares