Archives for November 2024

“ANTOLOGJIA E POEZIVE MË TË BUKURA TË BOTËS”

November 1, 2024 by s p

Rudolf Marku/

Qëllimi i kësaj përmbledhjeje është sjellja në një libër të vetëm i disa prej poezive që më kanë pëlqyer më tepër, gjatë leximit të poezisë botërore, përgjatë shumë viteve. Struktura e këtij libri nuk është as tematike, dhe as gjeografike. Është një përmbledhje e poezive që i kanë shfaqur rezistencë dhe qëndrueshmëri kohës, falë kanoneve të veta estetike me të cilat këto poezi janë shkruar, prej emrave më të njohur të Poezisë, që prej 3000 vitesh më parë e deri më sot.

Qëllimi im është t’iu ofroj lexuesve kënaqësinë e leximit poetik, në kuptimin e thjeshtë, dhe, njëherësh kompleks, të konceptit kënaqësi leximi.

Libri është një katalog poetik që përfshin krijimet që nga fillimet e shkrimit, Mesopotami dhe Rigvedat e Tibetit, deri në kohërat tona. Poezia e shekullit të XX zë një vend të rëndësishëm në këtë vëllim.

Në planin personal, ky libër është një ndalesë gjatë udhëtimit tim gjysmë shekullor në peizazhet e fushave, vargmaleve, honeve dhe greminave, njëkohësisht të frikshme dhe joshëse, të Poezisë Botërore. Një peizash, pjesë të rëndësishme të së cilit kam konsideruar dhe vazhdoj ta konsideroj edhe poezinë e shkruar në gjuhën Shqipe.

Përmbledhja përfshin tetëdhjtë e dy poetë, dhjetë prej tyre Nobelistë, dhe përmban njëqind e dyzet e pesë poezi.

Kam bindjen se ky libër përfaqëson disa nga arritjet më të mira të poezisë në botë, poezi e cila nuk kërkon të vetëspjegohet para kritikëve skeptikë dhe para lexuesve, përse është e tillë; një poezi që ka kurajon të vetëquhet poezi, ngase kanonet estetike përputhen me gjithë krijimtarinë më të mirë poetike në tërësi; por dhe duke qenë poezi që nderon përparësinë e komunikimit me lexuesin – sa kohë që jemi krijesa të gjuhës – dhe që është pjesë e tërësishme e vlerave të shpirtit Njerëzor! Libri është i treti me përkthime poetike që botoj këtë vit- 2024- krahas librave të Safos dhe Katulit, botuar nga Shtëpia Botuese e respektuar ‘Dukagjini’, Kosovë.

Ndërsa ‘Antologjia’ e Poezive më të bukura të Botës’ është botuar nga Mediaprint, një emër që shquhet për botimet me elegancë dhe sqimë profesionale, nën kujdesin e të palodhshmes dhe te pagabueshmes Elda Vela, redaktorve Katjusha Pogaçe dhe Silvana Farruku, dhe të Graphic Design të Elsi Kondos.

Libri mund të gjëndet në Librarinë Adrion dhe në shumë librari të tjera të Kryeqytetit.

Fortifikimet e Bronzit të Vonë

November 1, 2024 by s p

Dr. Ervin Kujtila/

Sondazhet e realizuara në fortifikimet prehistorike të Orenjës dhe Zdranjshit të luginës së Shkumbinit, mundësuan njohjen më të plotë të zhvillimit kronologjik të jetës së tyre. Kështu në Orenjë u përftuan të dhëna stratigrafiko-kulturore që e mbështesin zhvillimin e jetës në këtë vendbanim, në 3 faza kronologjike të emërtuara Orenjë I-II-III, përkatësisht të lidhura me Bronzin e Hershëm, Bronzin e Vonë dhe periudhën e vonë antike. Ndërsa në fortifikimin e Zdranjshit, u fiksuan dy faza kronologjiko-kulturore zhvillimi, Zdranjsh I dhe II, që i referohen përkatësisht periudhës së Bronzit të Hershëm dhe asaj të Bronzit të Vonë.
Bazuar në materialin arkeologjik, rezulton se jeta në qytezën e Orenjës ka kaluar në tre faza, që dallohen nga intensiteti dhe karakteri. Faza e parë është periudha e Bronzit të Hershëm. Faza e dytë i përket periudhës së Bronzit të Vonë dhe faze e tretë periudhës së Antikitetit të Vonë.
Qeramika e fazës Orenjë I dhe Zdranjsh I, ndryshon në aspektet më kryesore të saj nga qeramika e shtresës pasardhëse të Bronzit të Vonë, pavarësisht se disa nga format dhe dekoret e kësaj të fundit do të ruhen edhe gjatë kësaj faze. Teknikisht enët e fazës Orenjë I dhe Zdranjsh I, nuk shquhen në përgjithësi për ndonjë cilësi të lartë punimi. Shumica e fragmenteve të enëve, qofshin të mëdha ose të vogla i përkasin kategorisë së qeramikës së zakonshme apo trashanike.
Lënda arkeologjike e periudhës së hershme të Bronzit e gjetur përfaqësohet nga një numër relativisht i vogël enësh të fragmentuara. Disa nga format e qeramikës së Bronzit të Hershëm përsëriten ose zhvillojnë më tej forma të tjera në periudhën e Bronzit të Vonë. Format më karakteristike të qeramikës së Orenjë I dhe Zdranjshë I, janë: tasa me buzë të sheshta ose të shtrira nga jashtë, enë me buzë të prerë pjerrtas, të cilat janë gjetur edhe në zona të tjera të Shqipërisë si në Kukum I, Ganjollë I, Maliq, Zagorë, Shkodër etj.
Enët e punuara me brumë të mirë dhe pjekje të plotë. Balta ka ngjyrë të errët, që shkon nga kafe në të kuqe dhe gri në të zi. Enët janë lyer me një shtresë ajke, pa shkëlqim. Fundet janë të sheshta dhe shkrihen harmonishëm me trupin e enës. Vegjët janë shiritore vertikale. Zbukurimet përfaqësohen kryesisht nga shiriti i thjeshtë në reliev me shtypje gishti, thimthat e vegjël plastikë.

Materiali arkeologjik i grumbulluar dhe analiza tipologjike e tij çojnë në disa përfundime të përgjithshme të karakterit kronologjiko-kulturor të vendbanimit.
Fortifikimi i Orenjës dhe Zdranjshit është banuar në disa periudha të ndryshme historike.

Faza e parë, që do ta pranonim si faza Orenjë dhe Zdranjsh I, i përgjigjet periudhës se Bronzit të Hershëm. Gjetjet në sasi relativisht të pakta mendojmë se dëshmon se vendbanimi është shfrytëzuar në një periudhë të kufizuar kohe. Kultura e zbuluar në Orenjë dhe Zdranjshë I inkuadrohet mjaft mirë brenda territorit gjeografik të Shqipërisë, ku u zhvilluan kultura të kësaj periudhë si Ganjollë I, Kukum I, Gajtan I, Shkodër Ia etj.

Teknika e punimit, format dhe zbukurimet e qeramikës në aspektin e tyre kryesor e afrojnë këtë kulturë dhe me atë të zbuluar në Maliq IIIa-b, Sovjan V, Shkodër Ia-b, Manasdren I. Disa elemente dekorative, pavarësisht nga dallimet krahinore, vendosin lidhje kulturore me krahinat tona në very dhe jug të Shkumbinit. Kultura Orenjë dhe Zdranjshë I duket se u zhvillua në kontakte të afërta dhe me kulturën e Maliqit dhe të veriut të Shqipërisë, me të cilën ajo do të lidhet më shumë në saje të pozitës gjeografike të këtyre vendbanimeve.

Fortifikimet e kësaj periudhe ndodhen zakonisht në pika dominante të zonave baritore, larg rrugëve të komunikimit. Planimetria e këtyre fortifikimeve i përmbahet tipit eliptik. Zakonisht hyrja gjendet në pjesën më të ulët të kreshtës, ku realizohet komunikimi me zonën përreth. Qeramika e zbuluar në Orenjë dhë Zdranjsh, format dhe dekori i saj i datojnë këto fortifikime në periudhën e Bronzit të Vonë.
Fortifikimet prehistorike të periudhës së Bronzit të Vonë në luginën e Shkumbinit lidhen kryesisht me karakterin mbrojtës të tyre, si vendbanim dhe vendstrehim për banorët dhe për pasurinë e tyre. Ato janë të vendosura në zona të brendshme të territorit, larg rrugëve kryesore të komunikimit si në Orenjë dhe Zdranjsh dhe Lleshan. Këto fortifikime janë të vendosura në afërsi me kullotat që lidhen me ekonominë baritore. Shembuj të ngjashëm janë konstatuar në fortifikimet e kësaj periudhe në Shqipëri dhe jashtë saj, sidomos në rrafshnaltën e Glasinacit.

Fortifikimet mbrojtëse në të gjitha rastet, janë ndërtuar mbi bazament natyror, direkt mbi tokë të virgjër ose mbi shtresa shkëmbore, domethënë ato janë pa themel. Ndërtimi i këtyre mureve është bërë me gurë të mbledhur në sipërfaqen e terrenit ose nxjerrë nga shtresat shkëmbore sipërfaqësore. Fortifikimi është ndërtuar me gurë të vendosur në muraturë të thatë të papunuar fare. Gurët janë të përmasave të tyre natyrore. Në fasadë fugat janë të pambushura dhe rrallë me ndonjë gur të vogël. Blloqet e gurëve janë të një madhësie mesatare e të mëdhenj, me përmasa (0.40 x0.70 m). Lartësia maksimale e ruajtur e fortifikimit prehistorik arrin në 0.80 – 1.20 m. Gjerësia maksimale e ruajtur është 1.80 – 2.20 m. Në fasadë fugat janë të pambushura dhe rrallë me ndonjë gur të vogël. Fasada anësore zakonisht paraqitet e mbuluar nga dherat.

Fortifikimet prehistorike të luginës së Shkumbinit formojnë një sistem të organizuar mbrojtës të kësaj lugine. Karakteristikë e përbashkët e tyre është vendosja në pozita strategjike dhe dominante, pranë kullotave natyrore dhe kontrolli i rrugëve kryesore të komunikimit. Një karakteristikë tjetër e përbashkët shënohet nga skema e njëjtë apo e ngjashme planimetrike eliptike dhe në ndonjë rast edhe oblike, linja e murit nuk ka kthesa, kënde apo kulla, element që do të shfaqen në fortifikimet e mëvonshme. Muret rrethuese ruhen në një lartësi të vogël, ato janë ndërtuar me gurë mesatarë dhe të vegjël të papunuar.

Karakteristikë për fortifikimet prehistorike të Bronzit të Vonë është planimetria e tyre në trajtë eliptike. Fortifikimi ndjek linjë të përkulur, pa kënde e kthesa (Orenjë, Zdranjsh, Lleshan).

Sipërfaqja e tyre varion nga 2 ha (Zdranjsh) deri në 2.5 ha (Orenjë). Fortifikimi është ndërtuar në anën e cila është më pak e mbrojtur që lidhet me pjesën tjetër të zonës me një qafë. Hyrja e fortifikimit zakonisht gjendet pjesën më të ulët të fortifikimit e cila bën të mundur komunikimin me zonën përreth. Perimetri i fortifikimeve është afërsisht 600 m, ndërsa gjatësia e fortifikimit prehistorik të ruajtur është 236 – 251 m.
Lidhur me raportin hapësinor të vendbanimeve prehistorike dhe tipin planimetrik të fortifikimeve të Bronzit të Vonë në luginën e Shkumbinit mund të themi se:
a.Tipi kryesor planimetrik është vendbanimi brenda fortifikimit; ky tip planimetrik aktualisht ndeshet vetëm në fortifikimet e Orenjës dhe Zdranjshit, të verifikuar nëpërmjet sondazheve arkeologjik. Në këtë tip planimetrik mund të përfshihen edhe fortifikimet e tjera si: Bërzeshta, Qukës Skëndërbe, Lleshani.
b.Tipi planimetrik i vendbanimit jashtë fortifikimit. Ky tip nuk është ndeshur në periudhën e Bronzit të Vonë nga kërkimet tona në këtë luginë. Ai duket se shfaqet në periudhën arkaike, siç dëshmojnë të dhënat nga Qyteza e Selcës së Poshtme në Mokër dhe vendbanimi i Belshit.
Kultura e periudhës së Bronzit të Vonë e zbuluar në këto vendbanime prehistorike, me analogjitë e saj kulturore është e orientuar kryesisht nga Shqipëria e Veriut dhe grupi kulturor Glasinac-Mat.

SHKOLLA SHQIPE “PRANË TEJE” NË ROMË, GJUHË DHE IDENTITET KOMBËTAR TE SHQIPTARËT E ITALISË

November 1, 2024 by s p

Sokol Paja/

Edmond Ndoj themelues i shkollës shqipe “Pranë Teje” në Romë, Itali, rrëfen ekskluzivisht për gazetën “Dielli”, Organ i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës VATRA, New York, ruajtjen e identitetit kombëtar, historisë, gjuhës, kulturës dhe traditës shqiptare në Romë të Italisë, nëpërmjet mësimit të gjuhës e kulturës shqipe dhe aktiviteteve sociale, humanitare e patriotiko-kulturore. Në rrëfimin e dhënë Editorit të “Diellit” Sokol Paja, themeluesi Edmond Ndoj tregon se Shkolla Shqipe në Romë ka marrë emrin e shoqatës “Pranë Teje” dhe quhet Shkolla “Pranë Teje”. Ne kemi menduar të jemi pranë familjeve shqiptare duke ju mundësuar fëmijëve të tyre të mësojnë gjuhën, kulturën, historinë dhe traditat shqiptare nëpëmjet mësimit shqip si qendër edukative dhe kulturore. Shkolla e kryen aktivitet çdo të shtunë për 8 muaj me radhë. Mësimi zhvillohet paradite nga ora 10.00-12.00 dhe pasdite nga ora 15.00-17.00. Gjithçka është mundësuar për shqiptarët nga shoqata “Pranë Teje”, tregon për Diellin z.Ndoj. Kurrikula mësimore që përdorim është e bërë posaçërisht për diasporën, pra janë libra që janë bërë për fëmijët që janë rritur dhe jetojnë jashtë Shqipërisë, tregon detajet themeluesi Ndoj teksa shton se librat i ka dhuruar Ambasada Shqiptare në Romë. Shkolla ka pasur shumë mbështetje nga prindërit gjithashtu ka pasur shumë interes edhe nga fëmijët. Ju bëjmë thirrje të gjitha familjeve shqiptare jo vetëm në Itali por në të gjithë botën të ruajnë ndër breza gjuhën shqipe sepse gjuha është identiteti i kombit tonë shqiptar.

Shoqata “Pranë Teje” ka 3 vite që është aktive në Shqipëri dhe Itali, duke mbështetur familjet shqiptare me vështirësi ekonomike. Shoqata ka vazhduar aktivitetin e saj si në Shqipëri ashtu dhe në Itali dhe ka për qëllim krahas ruajtjes së gjuhës shqipe edhe përmirësimin ekonomik e social të shoqërisë shqiptare e shqiptarëve në Romë. “Ne ecim me moton se jo të gjithë ne mund të bëjmë gjëra të mëdha por ne të gjithë mund të bëjmë gjëra të vogla me dashuri të madhe, siç na porosit shenjtorja shqiptare Nana Tereze” tregon me krenari Edmond Ndoj. Mësimi i gjuhës shqipe është e vetmja formë për të ruajtur identitetin kombëtar e traditat tona larg atdheut. Shkolla i mëson fëmijët gjithçka që ka të bëjë me historinë, traditat, kulturën shqiptare. Fëmijët në shkollen “Pranë Teje” mësojnë çdo gjë që është e rëndësishme për Shqipërinë dhe shqiptarët, për lavdinë e historinë shekullore.

Shkolla “Pranë Teje” tregon për Diellin e Vatrës z.Edmond Ndoj ka pasur mbështetje të madhe nga institucione të ndryshe dhe nga familjarë shqiptarë dhe biznese si shqiptare ashtu dhe italiane ku kanë dashur të japin kontributin e tyre të çmuar për shkollën ku mësojnë fëmijë tanë. Z.Ndoj tregon reth nivelit të fëmijëve në shqip dhe punën me ta: “Fëmijët në përgjithësi kanë njohuri për gjuhën shqipe disa më shumë dhe disa të tjerë më pak. Ka familje që e kanë praktikuar gjuhën në familjet e tyre ka dhe nga ata që për arsye të ndryshme nuk kanë pasur mundësi që të ua mësojnë. Fëmijët janë të moshave të ndryshe duke filluar nga mosha 6 vjeç dhe sipër kjo e bën të vështirë për mësuesit por jo të pamundur” citon z.Ndoj. “Mendoj se sa më shumë të dimë për një vend aq më shumë e duam. Gjithashtu dhe në shkollë mësojnë për shumë gjëra që ne na bëjnë krenarë si Nënë Tereza, Skenderbeu dhe shumë figura të tjera që kanë bërë histori në Shqipëri dhe që njihen nga e gjithë bota. Fëmijët rriten duke e dashur vendlindjen e tyre dhe duke mos e harruar kurrë atdheun” rrëfen sinqerisht për Diellin e Vatrës z.Edmond Ndoj i cili jeton prej 19 vitesh në Itali dhe prej dy vitesh kontribuon për komunitetin shqiptar në Romë të Italisë.

Ç’ është populizmi?

November 1, 2024 by s p

Nga Jan-Werner Müller/

Ky libër analitik dhe provokues shtrihet në histori dhe merr shembuj nga Amerika Latine, Evropa dhe SHBA-ja, për të përcaktuar karakteristikat e populizmit dhe shkaqet e thella të triumfit elektoral në kohët tona. Sipas autorit, populizmi është gjithmonë anti-pluralist. Ndërsa populistët mund të fitojnë zgjedhjet dhe të qeverisin, ata tentojnë të përmbysin institucionet demokratike sapo të jenë në pushtet. Ata shpesh minojnë gjyqësorin, dobësojnë shtypin dhe kërkojnë të gërryejnë kontrollet mbi autoritetin e tyre, duke i transformuar sistemet demokratike në regjime më autoritare.

Sipas Muller karakteristikat e populizmit përfshijnë:

1. Retorikë Anti-elitë: Populistët shpesh e përshkruajnë veten si mbrojtës të popullit kundër interesave të elitës.

2. Fokusi në “vullnetin e popullit”: Populistët zakonisht flasin për “vullnetin e popullit” si një vlerë supreme që duhet të udhëheqë qeverinë, duke shpërfillur ose sfiduar procedurat tradicionale demokratike.

3. Qasje “Ne kundër Tyre”: Populizmi e ndan shoqërinë në dy grupe të kundërta: “ne”, populli i zakonshëm, kundrejt “atyre”, elitave dhe institucioneve të korruptuara.

Ndërsa populizmi mund të jetë i majtë ose i djathtë, ai shpesh bëhet i kontestueshëm sepse priret të nxisë polarizimin dhe të përdorë retorikë të fortë që mund të cenojë institucionet demokratike dhe sundimin e ligjit.

Ai shpjegon se populistët bëjnë pretendime specifike që i dallojnë ata nga aktorët e tjerë politikë. Këto pretendime rrotullohen rreth pikëpamjes së tyre moraliste për politikën dhe qasjes së tyre përjashtuese ndaj përfaqësimit. Ja çfarë thonë zakonisht populistët, sipas Müller:

– Vetëm ne përfaqësojmë popullin e vërtetë

Populistët pretendojnë se janë përfaqësuesit e vetëm autentikë të “popullit”. Ata argumentojnë se kanë një lidhje unike me popullin dhe vullnetin e tyre, ndryshe nga kundërshtarët e tyre, të cilët portretizohen si pjesë e një elite apo establishmenti të korruptuar. Ky është një element kyç që përcakton populizmin – nuk ka të bëjë vetëm me kritikën e elitave, por me pretendimin e një monopoli mbi legjitimitetin politik.

Cfarë bëjnë populistët, ose populistët në pushtet…

•Në *Çfarë është Populizmi?*, Jan-Werner Müller përshkruan se si populistët në pushtet zakonisht sillen në mënyra që minojnë demokracinë:

•1. **Mënimi i institucioneve**: Populistët dobësojnë institucionet demokratike si gjyqëstarët, mediat e pavarura dhe legjislaturat, të cilat ata i shohin si barriera për sundimin e tyre. Ata shpesh zëvendësojnë gjyqtarët, censurojnë ose kooptojnë shtypin dhe anashkalojnë partitë opozitare.

•2. **Pretendimi i përfaqësimit ekskluziv**: Populistët këmbëngulin se ata janë përfaqësuesit e vetëm legjitim të “popullit”, duke i hedhur poshtë kundërshtarët dhe kritikët politikë si të korruptuar ose armiq të kombit.

•3. **Refuzimi i pluralizmit**: Populistët nuk tolerojnë mospajtimin ose diversitetin në pikëpamjet politike, duke përjashtuar pakicat dhe grupet opozitare, duke sulmuar kështu thelbin e pluralizmit demokratik.

•4. **Shfrytëzimi i krizave**: Ata shpesh përdorin kriza reale ose të prodhuara—si emergjencat kombëtare ose kërcënimet e sigurisë—si një pretekst për të zgjeruar fuqinë e tyre dhe për të justifikuar masat e jashtëzakonshme, duke gërryer kontrollet dhe ekuilibrat.

Përgatiti: Prof. Dr. Sylë Ukshini

507 vjet Reformacion

November 1, 2024 by s p

Dr. Bledar Kurti/

Më 31 tetor, 1517, Martin Luther-i gozhdoi në portën e Kishës së Wittenberg-ut, Gjermani, 95 tezat e tij, të cilat do shënonin fillimin e Reformacionit, do ndryshonin historinë e Evropës e të botës, duke reformuar rrënjësisht Krishterimin dhe themelet e shteteve si Gjermania, Zvicra, Anglia, Skocia, Vendet e Ulëta dhe Skandinavinë, duke shërbyer më pas edhe në themelimin e SHBA. Ndaj nuk është rastësore që këto vende protestante vazhdojnë të renditen të parat në botë për nivelin e demokracisë, sundimin e ligjit, respektimin e të drejtave të njeriut, dhe mirëqenien për qytetarët.

Reformacioni ndikoi në standardizimin e gjuhëve amtare të kombeve evropiane: anglishten, gjermanishten, etj, përfshirë edhe gjuhën shqipe me Mesharin e Gjon Buzukut (1555) i cili i shtyrë nga përkthimi i Martin Luther-it i Biblës në gjermanisht, përdori gjuhën shqipe e jo atë latine në formulën e pagëzimit, liturgjinë dhe shërbesën meshare.

Reformacioni tronditi monarkitë dhe supremacitë; themeloi konceptin e “rëndësisë dhe lirisë së ndërgjegjes”, e cila prevalon mbi çdo autoritet e duhet të udhëheqë çdo individ; ndikoi në hartimin e ligjeve dhe forcimin e sundimit të ligjit, në kushtetutat e shteteve; në ndërtimin e shtetit të së drejtës dhe ndarjes së pushteteve; zhbëri gënjeshtrën e indulgjencave dhe nocionin e purgatorit; zhvlerësoi idhujtarinë ndaj ikonave dhe ofiqeve e traditave të mitizuara; ndryshoi artin dhe muzikën; transformoi rrjedhën e historisë së popujve; promovoi arsimimin e individit, si edhe ishte shtysë për ngritjen e universiteteve më të njohura sot në Evropë dhe SHBA.

Pesë pikat e Reformacionit:

• Sola Scriptura

• Sola Gratia

• Sola Fide

• Solus Christus

• Soli Deo Gloria

janë udhërrëfyes në njohjen tërësisht personale e jo “të tërthortë” të Trinisë.

Një njeri i vetëm, si Martin Luther, i hapi rrugën një plejade mendimtarësh të mëdhenj të cilët do ndryshonin botën.

Fjala, e varur mbi një portë solli Reformacion.

Fjala ndryshon historinë.

Dhe në aspektin jetësor e në të përditshmen tonë ne mbahemi pas këtij parimi, të manifestuar si: Mbaje Fjalën, Mos e shkel Fjalën, Peshoje Fjalën, Respektoje Fjalën, Mos e tjetërso Fjalën, Mbaj përgjegjësi për Fjalën, Dëgjoje Fjalën, etj.

Ndaj edhe: NË FILLIM ISHTE FJALA, mbetet një e vërtetë e patjetërsueshme.