Archives for December 2024

Çfarë do të ndodhë me refugjatët e sirianë?

December 21, 2024 by s p

Analizë nga Rafael Floqi/

Shkatërrimi dhe kërcënimi i konfliktit të ripërtërirë mund të ndalojë shumë që të kthehen.

Rënia e regjimit sirian degradoi pozicionin e Iranit dhe Rusisë në vend dhe, duke e bërë këtë, e ka bërë Sirinë një fushë beteje për konkurrencën midis Turqisë dhe Izraelit. Të dy kanë një interesa të përbashkët që Siria të mos kthehet në një vakum pushteti, por ata kanë perceptime të ndryshme për kërcënimet që një fuqi e re paraqet. Lufta civile e Sirisë, e cila filloi në vitin 2011, zhvendosi më shumë se 13 milionë njerëz, duke përfshirë gati 5 milionë që u larguan jashtë vendit. Megjithatë, me rënien e papritur të regjimit të Bashar Asadit më 8 dhjetor, shumë mund të kthehen së shpejti në vend. Pas largimit nga Siria, shumica e refugjatëve qëndruan në rajon. Pjesa më e madhe, rreth 3.1 milionë njerëz, u vendosën në Turqi. 1.6 milionë të tjerë kërkuan strehim në Irak, Jordani dhe Liban. Destinacioni kryesor jashtë rajonit ishte Gjermania, e cila priti më shumë se 850,000 refugjatë sirianë. Në një op/ed Mohamad Bazzi në The Guardian shkruan që e E ardhmja e Sirisë duhet të përcaktohet nga sirianët, jo nga fuqitë e jashtme.

E ardhmja e pasigurt

Ndërsa sirianët festonin rënien e regjimit brutal të Bashar al-Asad të dielën, tre fuqi të huaja – Izraeli, Turqia dhe SHBA – kryen sulme ajrore në të gjithë vendin. Të tre i cilësuan bombardimet si një përpjekje për të mbrojtur interesat e tyre pasi një ofensivë e rrufeshme nga luftëtarët rebelë shkaktoi rrëzimin e papritur të Asadit – dhe tërheqjen e dy mbrojtësve të tij kryesorë të huaj, Rusisë dhe Iranit.

Në orët e vështira pasi Assadi u arratis në Moskë, mijëra të burgosur politikë u liruan nga burgjet dhe qendrat e torturës të regjimit Baathist. Sirianët shkatërruan statujat dhe fotot e Asadit dhe babait të tij, Hafezit, i cili mori pushtetin në vitin 1970 dhe e ktheu Sirinë në një shtet policor. Gjithçka, baba e bir kishin sunduar Sirinë për 54 vjet. Por miliona sirianë mezi kishin kohë për të përvetësuar faktin se mbretërimi i familjes Assad më në fund kishte përfunduar përpara se të bëhej e qartë se aktorë të tjerë të jashtëm do të bënin shaka për të formuar të ardhmen e Sirisë.

Izraeli lëvizi shpejt për të kapur territorin sirian dhe për të shkatërruar shumë nga aftësitë ushtarake të Sirisë tashmë të varfëra. Trupat izraelite kaluan nga lartësitë e pushtuara të Golanit të dielën në territorin fqinj sirian, duke pushtuar një “zonë tampon” të çmilitarizuar që u krijua nga OKB-ja një vit pas luftës arabo-izraelite të vitit 1973. Deri të martën, Izraeli kishte kryer gjithashtu më shumë se 350 sulme ajrore në Siri gjatë 48 orëve të mëparshme, duke shkatërruar asetet kryesore ushtarake të vendit: avionë të vjetër luftarakë, helikopterë, drone, anije detare, radarë dhe sisteme të mbrojtjes ajrore dhe rezerva raketash.

Izraeli shfrytëzoi kaosin shkatërron armët siriane

Pavarësisht se kush kontrollon përfundimisht një qeveri të ardhshme në Damask, Izraeli shfrytëzoi kaosin pas rënies së Asadit për t’u siguruar që Siria të mos ruajë kapacitetin ushtarak për të mbrojtur veten. Dhe Izraeli e bëri këtë me mbështetjen e heshtur të Joe Biden dhe administratës së tij, të cilët përsëritën argumentin e Izraelit se po vepronte në mënyrë parandaluese në vetëmbrojtje kundër kërcënimeve të mundshme nga rebelët dhe xhihadistët sirianë. Përveç Francës dhe Spanjës, pak fuqi perëndimore i dënuan veprimet e Izraelit. I dërguari i posaçëm i OKB-së për Sirinë, Geir Pedersen, ishte në mesin e një grushti zyrtarësh që i kërkuan drejtpërdrejt Izraelit të ndalonte sulmet ajrore dhe pushtimin tokësor në territorin sirian, duke thënë se ata ishin në kundërshtim me marrëveshjen e armëpushimit të vitit 1974 që krijoi zonën tampon.

Të hënën, zëdhënësi i Departamentit të Shtetit të SHBA, Matthew Miller, i bëri jehonë justifikimit të Izraelit për pushtimin e fqinjit të tij: ndërsa regjimi i Asadit u shkatërrua, ushtria siriane braktisi pozicionet e saj përgjatë kufirit izraelito-sirian, tha Miller, “gjë që potencialisht krijon një vakum që mund të ketë është mbushur nga organizata terroriste”. Ai shtoi: “Izraeli ka thënë se këto veprime janë të përkohshme për të mbrojtur kufijtë e tij. Këto nuk janë veprime të përhershme.”

Zyrtarët izraelitë pranuan se kishin marrë ish-pozitat e ushtrisë siriane në majën më të lartë të Jabal al-Sheikh, të cilën Izraeli e quan malin Hermon. Mali ofron një nga pamjet më strategjike për të vëzhguar pjesë të mëdha të Sirisë dhe Libanit dhe do ta vendoste Damaskun, rreth 40 km larg, brenda rrezes së artilerisë izraelite. Të premten, ministri i mbrojtjes, Israel Katz, tha se trupat e tij do të mbajnë kontrollin e anës siriane të malit Hermon gjatë dimrit.

SHBA e sheh Sirinë me lente antiterrorizmi

Përveç shqetësimit të saj për ndikimin e rënies së Asadit në Izrael, administrata Biden e shikon kryesisht Sirinë përmes një lente antiterrorizmi, duke u frikësuar se Shteti Islamik mund të rindërtohet dhe të përfitojë nga vakuumi aktual i pushtetit. Të dielën, pasi Assadi u largua nga Damasku, avionët luftarakë amerikanë goditën më shumë se 75 objektiva në Sirinë qendrore, për të cilat Pentagoni tha se ishin kampe ose operativë të Shtetit Islamik. Por sulmet ajrore të SHBA-së ishin shumë më pak të gjera dhe të dëmshme sesa ato që Izraeli kreu kundër bazave ushtarake siriane.

Ndihmëssekretarja amerikane e Shtetit për Çështjet e Lindjes së Afërt, Barbara Leaf, ish-i dërguari i posaçëm për Sirinë, Daniel Rubinstein, dhe i dërguari kryesor i administratës Biden për negociatat për pengjet, Roger Carstens, vizituan Sirinë për bisedime me udhëheqësit e përkohshëm sirianë, bëri të ditur Departamenti amerikan i Shtetit të premten në mëngjes.

Kjo është vizita e parë zyrtare e diplomatëve amerikanë në Siri pas më shumë se një dekade, që nga mbyllja e Ambasadës amerikane në Damask në vitin 2012.“Ata do të angazhohen drejtpërdrejt me popullin sirian, duke përfshirë përfaqësues të shoqërisë civile, aktivistë, anëtarë të komuniteteve të ndryshme dhe zëra të tjerë sirianë për të biseduar për vizionin e tyre për të ardhmen e vendit të tyre dhe për mënyrën se si Shtetet e Bashkuara mund t’i mbështesin”, tha Departamenti i Shtetit.

Në krye të agjendës së tyre do të jetë mbledhja e të dhënave për gazetarin amerikan Austin Tice, i cili u zhduk në Siri në vitin 2012. Gjithashtu, ata do të theksojnë se parimet e gjithëpërfshirjes, mbrojtja e pakicave dhe heqja dorë terrorizmi dhe armët kimike, janë vendimtare për çdo mbështetje amerikane për Qeverinë e re siriane.

Turqia kurdët sirianë, kërcënim sigurie

Inkursionet e tjera të mëdha të huaja që nga rënia e Asadit kanë ardhur nga Turqia, e cila ka kontrolluar prej kohësh territorin pranë kufirit të saj jugor përmes përfaqësuesit të saj, ushtrisë kombëtare siriane. Gjatë javës së kaluar. Turqia e mbështeti këtë ushtri, një grup ombrellë milicish, me sulme ajrore kundër forcave kurde të mbështetura nga SHBA në Sirinë veriore. Turqia i sheh kurdët sirianë si një kërcënim sigurie dhe aleatë të mundshëm për pakicën kurde brenda Turqisë. Rebelët e mbështetur nga Turqia kontrollojnë zonat kufitare midis Sirisë dhe Turqisë, duke vepruar si një tampon për Ankaranë. Më në fund, Izraeli deklaroi se rënia e Asadit anuloi marrëveshjen e tyre të vitit 1974 për të çmilitarizuar Lartësitë e Golanit dhe trupat izraelite hynë me shpejtësi për të pushtuar zonën. Izraeli gjithashtu nisi sulme të mëdha ajrore që synonin pajisjet ushtarake, depot e armëve kimike dhe kërcënime të tjera ndaj saj donte të mos binte në duart e ekstremistëve.

Hayat Tahrir al-Sham (HTS), një tjetër aleat turk dhe më i forti nga fraksionet rebele siriane, i cili nisi një ofensivë të befasishme kundër qeverisë së Asadit në fund të muajit të kaluar, ka marrë kontrollin e Damaskut dhe qyteteve të tjera të mëdha. SHBA, Britania e Madhe dhe shumica e vendeve evropiane e cilësuan HTS-në një grup terrorist për shkak të lidhjes së saj të mëparshme me Al-Kaedën gjatë luftës civile në Siri. Disa fuqi perëndimore, së bashku me OKB-në, po shqyrtojnë tani heqjen e emërtimit terrorist nëse HTS angazhohet për të formuar një qeveri kalimtare gjithëpërfshirëse.

HTS dhe grupet e tjera rebele kanë një detyrë të rëndë në konsolidimin e fraksioneve siriane në një qeveri kohezive që mund të menaxhojë ndarjet sektare dhe etnike derisa të hartohet një kushtetutë e re dhe të mund të mbahen zgjedhjet.

Forcat ruse largohen nga vendlindja e Assadit

Mes njoftimeve kundërthënëse mbi të ardhmen e Rusisë në Siri, mjetet ushtarake ruse kanë filluar të largohen nga province Lakatia, vendilindja e diktatorit të rënë Bashar al-Assad dhe të atit të tij Hafez al-Assad, i cilësuar atje si “udhëheqësi i pavdekshëm”. Automjete të rënda të ushtrisë dhe avionë po largohen nga baza ushtarake ruse në provincën Lakatia në Siri. Në raportimet mediatike dhe në komunikimet në rrugët e qytetit ka të dhëna kontradiktore, se ku po shkojnë këto mjete. Disa thonë se po largohen nga Siria. Disa të tjerë thonë se jo. Në një lagje aty pranë, ka ende dyqane me tabela në rusisht, kryesisht për të plotësuar nevojat që mund të kenë ushtarët. Disa vendas druhen se grupet e pakicave në Siri do të jenë në rrezik pa mbrojtjen nga Rusia, pas rënies së regjimit të Bashar al-Asadit. Të tjerë thonë se lëvizja e rusëve është një sinjal se lufta po mbaron. Rusia ishte një aleate e ngushtë e qeverisë së Asadit, e cila në vitin 2015 u përfshi në Luftën Civile të Sirisë, për të mbrojtur regjimin. Në pjesë të tjera të Sirisë, vendasit thonë se bombat ruse ishin përgjegjëse për vdekjen dhe shkatërrimin.

Lufta kundër trashëgimisë së Asadit

Ata gjithashtu duhet të luftojnë kundër trashëgimisë së Asadit dhe ndërhyrjes së huaj. Përveç brutalitetit të tij absolut – lufta vrau afro 500,000 njerëz dhe zhvendosi gati gjysmën e popullsisë së Sirisë – Assad ishte në gjendje të mbante pushtetin duke përdorur një politikë të jashtme shkatërruese që ushqeu përfaqësues në vendet fqinje dhe eksportoi ekstremizëm.

Në fillim të kryengritjes siriane në vitin 2011, regjimi i Asadit liroi qindra militantë islamikë nga burgjet e tij dhe ata vazhduan të bëhen udhëheqës të Shtetit Islamik dhe fraksioneve të tjera xhihadiste. Assad më pas e portretizoi veten si i vetmi i aftë për të mbajtur ushtrinë e Sirisë dhe institucionet e tjera shtetërore nga shpërbërja dhe parandalimi i rënies së vendit tërësisht në duart e xhihadistëve. Në perëndim, Assad e projektonte veten si e keqja më e vogël – edhe nëse regjimi i tij ishte përgjegjës për vdekje dhe shkatërrim më të madh se kundërshtarët e tij.

Ndërsa Siria më në fund është çliruar nga sundimi i Asadit, së bashku me mbështetësit e tij të huaj, fuqitë e tjera – veçanërisht Izraeli, SHBA-ja dhe Turqia – tani po konkurrojnë për ndikim ndërsa sirianët po luftojnë se si të rindërtojnë vendin e tyre të shkatërruar. Sirianët meritojnë të mos jenë më pengje në ambiciet dhe konfliktet e të tjerëve.

Shtetet e Bashkuara dhe fuqitë evropiane duan të frenojnë kërcënimin e xhihadistëve që sulmojnë objektivat perëndimore, siç bënë në kulmin e luftës civile në Siri. Uashingtoni është gjithashtu i shqetësuar se dhuna e re mund të dëbojë edhe një herë shumë refugjatë nga Siria.

Pasiguria e një vakumi pushteti

Edhe pse shumë mund të dëshirojnë të kthehen, disa rajone mbeten të paqëndrueshme pasi fraksionet konkurrojnë për të plotësuar një vakum fuqie. Territoret kryesore, duke përfshirë zonat e pasura me naftë në lindje të lumit Eufrat, mbeten jashtë kontrollin e grupit rebel, Hayat Tahrir al-Sham (HTS), që udhëhoqi ofensivën përfundimtare kundër Forcat e Asadit. Në vend të kësaj, ato zona menaxhohen nga forcat kurde të mbështetura nga SHBA, të njohura si Forcat Demokratike Siriane, të cilat kohët e fundit nënshkruan një marrëveshje armëpushimi të ndërmjetësuar nga SHBA me rebelët dhe u tërhoq nga Manbixhi.

Me largimin e Asadit, Siria përballet me një fazë kritike të rindërtimit. HTS planifikon të krijojë një teknokratike qeverisë deri në mars. Shumë sirianë të zhvendosur shpresojnë të kthehen, përfshirë ata në Turqi, ku miliona refugjatë kanë sisteme të tensionuara politike dhe ekonomike. Shumë do të duhet të presin për të tyren komunitetet që do të rindërtohen. Të tjerët tashmë kanë filluar jetë të reja jashtë vendit dhe nuk do të duan largohen. Dhe përveç rrezikut të një konflikti të rinovuar midis grupeve të mbetura, ndërhyrje nga SHBA, Rusia, Izraeli dhe Turqia e ndërlikon rimëkëmbjen e Sirisë, duke rrezikuar destabilizimin e mëtejshëm pasi këto fuqi jetojnë për ndikim.

“ÇËSHTJA E KOSOVËS NË GAZETËN DIELLI 1999-2008”

December 21, 2024 by s p

Sokol Paja/

Prof. dr. Roland Gjini, pedagog në Universitetin e Elbasanit si dhe punonjës kërkimor shkencor në Qendrën e Studimeve Albanologjike dhe Ballkanologjike (QSAB) të këtij universiteti vizitoi Selinë e Federatës VATRA dhe po shqyrton materialet arkivore e monitoron gazetën Dielli për të zhvilluar fazën e dytë të studimit të tij lidhur me çështjen e Kosovës në faqet e gazetës Dielli 1999-2008. Prof. Gjini vazhdon vijimin e punës së tij studimore për rolin Federatës Vatra e gazetës së saj Dielli në mbështetje të procesit të lirisë e pavarësisë së Kosovës nga demostratat e vitit 1981 deri ne shpalljen e pavarësisë në vitin 2008. Në fazen e parë të ketij studimi, qe perfshiu afatin kohor nga Nëntori i vitit 2023 deri ne prill të vitit 2024, puna kërkimore e prof. Gjinit u përqendrua në kontributin e Federatës VATRA e gazetës Dielli në pasqyrimin me objektivitet të përpjekjeve të popullit shqiptar në Kosovë për fitimin e lirisë nga pushtuesi serb nga viti 1981 deri në fitimin e lirisë nga lufta e UÇK-së e bombardimet e NATO-s në qershor të vitit 1999. Ne këtë faze të dytë që do të përfshijë periudhën kohore nga dhjetori i vitit 2024 deri në muajin maj 2025, prof Roland Gjini do të ndalet në rolin e Vatrës dhe posaçërisht të gazetës Dielli në mbështetje të fitimit të drejtave të plota kombëtare të popullit të Kosovës nga viti 1999 deri në shpalljen e pavarësisë së Kosovës në vitin 2008. I urojmë suksese profesorit në punën e tij studimore për të ndriçuar në mënyrë sa me objektive rrugëtimin e popullit shqiptar në Kosovë deri në fitoren e lirisë e pavarësisë. Federata Vatra dhe gazeta Dielli prej më shumë se 112 vitesh udhëheqin proceset kombëtare dhe atdhetare në mërgatën shqiptare të Shteteve të Bashkuara të Amerikës.

LETËRSHKËMBIMI I FISHTËS

December 21, 2024 by s p

Prof. as. dr. VINÇENS MARKU/

Njohja e njanës prej figurave mâ të rândsishme të kulturës shqiptare, sikursè âsht edhè ajo e At Gjergj Fishtës, nuk mundet me kênë e plotë kurrsesí pa studimin e të gjithë personalitetit të tij dhe pa marrë parasysh të gjithë ndihmesën qi ai ka dhânë për këtë kulturë dhe përtej. Fishta në studimet e deritashme kryesisht âsht perceptue, si: poet, publicist, politikan, orator dhe ndoshta si françeskani shqyptar mâ në zâ. Përpjekjet për nji vështrim sa mâ të plotë të këtij personazhi të pazakontë në skenën e botës shqiptare nga fundi i shekullit XIX dhe gjysma e parë e shekullit XX, i cili pati nji ndikim të padiskutueshëm në të gjithë veprimtarinë politike, shoqnore dhe artistike të vendit, duket si nji nismë njimend e zorshme me u përmbushë. Pa ndonji mëdyshje të madhe mundemi me thanë se kjo sipërmarrje nuk ka gjetë ende nji përgjigje të kënaqshme. Për veprimtarinë e tij epistolare janë bâ krejt pak studime.

Nga kandvështrimi i rândësisë historike, mâ i ploti âsht ai i At Pál Dodajt tek artikujt: A. Gjergj Fishta O. F. M. në korrespondencë me nji sivllá të përzemërt dhe A. Gjergj Fishta, Deputet në Parlament e udhëtimi i tij per Amerikë, në të cilin jepen fragmente letrash me gjatësí të ndryshme, të shkrueme prej Fishtës në italisht qi ia çonte Át Palit dhe sivllazenve të vet. Studiues të tjerë, tue perjashtue veprën Estetikë dhe Kritikë (nji Antologjí e përgatitun nga Persida Asllani, e cila na sjell disa fragmente të përkthyeme nga ky epistolar, qi lidhen me çashtjen e artit të letërsisë), në rastin mâ të mirë të tyne i kalojnë kësaj veprimtarije përreth, por pa u futun në mbrendësí të saj.

Botimi i tashëm nuk mbart në vetvete pretendimin e pathemeltë se në këtë vëllim ka me u sjellë i gjithë letërshkëmbimi i Fishtës, madje as pjesa mâ e madhe e tij, por vetëm nji pjesë, e quejtun prej nesh si mâ e mundshmja dhe ndoshta edhe mâ e rândsishmja. Pamundsija për të pasë tash për tash, e me gjasë përgjithmonë, botimin e plotë të korrespondencës së autorit buron nga disa faktorë: 1. Humbja përfundimtare e nji pjese të saj, sikursè dëshmohet nga Át Pali tek artikulli i sipërpermendun; 2. Humbja nga sekuestrimet shtetnore të Kuvendit të Françeskanve në Shkodër me 11 dhjetor 1946 e në ditët në vazhdim dhe nga papërgjegjësija e sekuestruesve; 3. Shkatrrimi perfundimtar i letrave nga frika e dërguesve dhe marrësve të tyne, miq të Fishtës, qi rrezikonin burgosjen, pas vitit 1944 deri në vitin 1990, kurse ata qi ishin mâ guximtarët duhet t’i kenë ruejtë në ndonji vend në shtëpitë e tyne si relike të çmueshme, por sikursè ndodh jo rrallë fatkeqësisht, pasardhësit e tyne, tuj mos kenë në naltësinë e prindëve dhe tuj mos ia ditë vlerën, i kanë mbajtë ose i mbajnë ato vend e pavend, derisa fati apo rastsija të na çojë në zbulimin e tyne. Në këtë rast e mira e lyp qi këto letra t’i dhurohen Provincës Françeskane, e cila i ka vu veprat e veta në shërbim të studiuesve; 4. Shkujdesja dhe velja e Fishtës, në moshë të thyeme, ndaj letrave qi Ai i quente të panevojshme edhe për me i lexue, tuj kërkue qi të ndizet zjarmi me to; 5. Pamundësija e jonë, për çashtje kohore, për me përkthye, në këtë përvjetor të 80-të të kalimit në amshim, të gjitha letrat, qi duhet të jenë, në tanësi, minimumi dy-trefishi i këtyne qi po botojmë. Prandej e quejmë me vend të merremi tashti me nji analizë të këtij epistolari qi po botohet për herë të parë në këtë përmasë.

1. PARAQITJA STRUKTURORE

Përmbledhja, e përbâme prej 152 letrash, âsht konceptue nga ana strukturore e ndame me dy pjesë: I. Fishta letërdërguesi (114) dhe II. Fishta letërmarrsi. Pjesa e parë, qi âsht njikohësisht edhe mâ e madhja, ndahet në dy kapituj të gjatë: 1. Letra në shqip (37) dhe Letra në Italisht (77), ndërsa kapitulli i dytë ndahet në tre nënkapituj: 1. Letra dërgue Át Pál Dodajt (71 letra); 2. Letra dërgue Êmzot Vinçenc Prennushit (2) dhe 3. Letra dërgue auktoriteteve (4). Pjesa e dytë e përmbledhjes Fishta letërmarrsi âsht konceptue si nji e tanë dhe përbâhet prej 38 letrash, qi janë shkrue nga personalitetet mâ të përmenduna të kohës: Lamberci, Jokli, Bumçi, Bardhi, Gjeçovi, Konica, Pekmezi, Çabej etj. Letrat janë paraqitë simbas nji rendi kronologjik për çdo ndamje apo nëndamje.

1.1. Hedhja e tekstit në Word

Letrat janë transliterue me përpikmeni, tue ruejtë me besnikní tekstin e dorshkrimit, p.sh., në italisht âsht respektue drejtshkrimi i kohës, ajuto në vend të aiuto, me qëllimin qi lexuesi të takohet vetëm me autorin dhe jo me autorin dhe ndërhyrsin e tij në tekst. Madje kemi ruejtë edhe lapsuset shkrimore. Hedhja e tekstit në Word âsht pshtetë tek parimi i origjinalitetit të tekstit, domethânë, te shkruemja e çdo germe ashtu sikursè e kemi edhe te teksti dorshkrimor, pa ndërmarrrë asnji ndreqje.

1.2. Paraqitja e faqeve dorshkrimore

Ndërsa për me kuptue se ku fillon dhe mbaron nji faqe dorshkrimore kemi ndjekun paraqitjen e maposhtme: në kllapat katrore me bold me nji numër të brendashkruem, p.sh., [1] apo [12], kemi shënue numrin e faqes dorshkrimore të letrës.

Për humbjet e tekstit kemi ndjekun këtë paraqitje: kllapat katrore pa bold me tri pika të brendashkrueme […], nënkuptojnë: 1. Palexueshmëninë e germave; 2. Mungesën e nji fragmenti ose 3. Mungesen e nji faqeje ose mâ shumë. Për çdo rast të tillë âsht dhanë shënimi përkatës.

1.3. Kriteret e përkthimit

Për kapitullin e dytë të pjesës së parë të përmbledhjes, qi përbâhet prej 77 letrash të përkthyeme nga italishtja, kemi ndjekun, nëpërmjet nji përkthimi filologjiko-estetik, kriterin e ruetjes së stilemave të tekstit të letrave në shqip qi Fishta u dërgon të tjerëve, pra stilemat e letrave të kapitullit të parë të pjesës së parë të përmbledhjes. Tue pasë parasysh edhe evoluimin e gjuhës së Fishtës në rrjedhën e viteve, jemi përpjekë qi letrat e përkthyeme të ruejnë, simbas kronologjisë, po ato stilema të letrave të shkrueme në shqip nga autori në periudhën kohore qi âsht shkrue edhe letra në italisht. Po sjellim mâ poshtë disa shembuj stilemash qi i përkasin rrafsheve të ndryshme gjuhësore. Për shembull, lidhza kushtore se e italishtes mund të përkthehet në shqip: nëse, n’, në koftë/qoftë se, po të, po kjè/qe se, bâ me kênë se. Fishta përdor, në letrat shqip, mâ shpesh dhe me denduní të njajtë vetëm: në koftë se dhe po kjè se, por asnjiherë nëse. Mâ rrallë po të dhe nji ose dy herë bâ me kênë se te Proza I dhe II. Pra shifet kjartë përzgjedhja e Fishtës. E njajta gjâ për Ti abbraccio, qi duhet me e përkthye, në këtë kontekst, Të marr ngrykë dhe jo Të përqafoj apo Të kacarroj apo ndonji sinonim tjetër, sepse Fishta dy sinonimet e fundit nuk i përdor kurrnjiherë dhe shkruen gjithmonë Të marr ngrykë. Mâ poshtë po sjellim disa stilema nga mâ të përdorunat:

gjithmonë jo gjithnji, përherë

kurrnji mâ rrallë asnji (po kështu e fjalët e tjera me kurr)

kam me ardhë jo do të vij (pra formën kam + paskajore dhe jo do të)

do mâ rrallë disa asnjiherë ca,

ndoj mâ rrallë ndonji

tue/tuj Jo duke

posë/perposë jo veç/perveç

porsa jo sapo

Kështu kishim me mujtë me sjellë nji listë të gjatë stilemash edhe në rrafshin fonetik, lidhun me ranien e tingujve nëpërmjet apostrofimit. Ajo qi duhet me u nënvizue këtu âsht se kurnji fjalë apo frazë idiomatike nuk âsht përdor gjatë përkthimit, nëse ajo nuk âsht e pranishme te letrat e tij në shqip. Për çdo dyshim i jemi drejtue tekstit të letrave të shkrueme prej tij në shqip, por jo dërguesve të letrave në shqip drejtue Fishtës, sepse kemi vu n’oroe se “drejtshkrimi” i Fishtës nuk âsht i njajtë me atë të të tjerëve, madje edhe me bashkvllaznit.

2. PARAQITJA PËRMBAJTËSORE

Lidhun me tematikën e kësaj përmbledhje mundet me u thanë se ajo përbâhet prej tri linjave kryesore qi sundojnë të gjithë anën përmbajtësore të letrave. Ato janë: 1. Tema e përpjekjeve për Pamvarsí dhe e Njohjes ndërkombtare të Shtetit Shqyptar; 2. Tema e artit të letërsisë dhe natyra e tij; 3. Tema e Jetës së Provincës Françeskane dhe marrëdhaniet mes sivllazënve. Kto linja përbâjnë edhe temat kryesore të të gjitha letrave të marruna në tanësi. Njana prej tyne âsht së paku tek çdo letër, pra te nji letër kemi të pranishme ose të gjitha temat e sypripërmenduna ose dy prej tyne ose vetëm njanen prej tyne. Duhet theksue se në rrjedhën e kohës prej afer 40 vjetësh secila prej këtyne temave merr nji përparsí të ndryshme. Deri në vitet 20 të shekullit të shkuem duket se përparsí marrin tema e parë dhe e dytë. Pra binomi Fé dhe Atmè, qi âsht edhè motivi kryesor i temës së parë, bâhet parim i të jetuemit për Fishtën, por jo mâ pak i rândsishëm për të bâhet edhe përpjekja për të emancipue shpirtin e shqiptarit me mjetin e letërsisë dhe me perkthimet e veprave letrare mâ të mira evropiane. Ndersa tema e tretë merr terren me Provinçialatin Shqyptar dhe përpjekjet e tij të vazhdueshme për të kenun, me të përkohshmet e ndryshme, e sidomos me Hyllin e Dritës, votra e zhvillimit dhe e debatit të hapun.

2.1. Tema e Pamvarsisë dhe e Njohjes ndërkombtare

Kjo temë, qi në vetvete âsht edhe mâ delikatja për me u shtjellue, rrahet nga autori në pjesën derrmuese të letrave, sidomos te korrespondenca në italisht me Át Pal Dodajn dhe Át Vinçens Prennushin, në të cilat shqetësimi, madje shpesh ankthi se mos Atmja e tij po coptohej nga fqinjët ose qi ishte e pamujtun me pasë nji Atdhe, sikursè e dishron Fishta me bashkvllaznit e tij haset qi në letrat e para të këtij letërshkëmbimi: “Lum ti qi nuk i ké kalue të tridhetat dhe endè mundesh me pasë ndijime patetike! sá per mue, të tham të verteten, se sod kishe me u perpjekë me i vrá mendime të tilla, në mos tjeter, me nji shishe mastikë; sepse kishte me kênë njisoj sikur me lakmue të pamûjtunen: dhe âsht e pamûjtun qi na të mûjmë me pasë nji Atdhé simbas idealit t’onë.” Këtu në fakt kemi ndoshta edhe mëdyshjet e para për sipërmarrjen e tyne si dhe shkallën e naltë të vështirsisë qi paraqet ajo, simbas idealit patriotik qi frymzohet prej Fishtës në veprimtarinë e tij.

Momente të rândsishme, mes mjaft prej tyne, janë ato të Konferencës së Paqit në Paris (1919) dhe udhtimi i Fishtës për në Amerikë (1922). Në Konferencën e Paqit, bashkë me Êmzot Bumçin, kryetar, dhe Luigj Gurakuqin, si pjestarë të Dërgatës Shqyptare (në fakt Fishta ishte sekretar i saj, madje pergatiti edhe fjalimin e famshëm “Të drejtat e Shqypnisë dhe kufijtë e saj”), mprojti me energjí dhe zotsí çashtjen shqyptare. Por në nji letër qi i çon Át Vinçenc Prennushit shprehet me keqardhje si për paaftësinë e dërgatave shqyptare për të dalë me nji mendim dhe njikohësisht edhe papregatitjen intelektuale të pjestarëve të këtyre dërgatave, perposë Z. Luigj Gurakuqi: “Në kjoftë se perjashtohet Gurakuqi, qi vetem aj ká nji kulturë të pasun, ká nji atdhetari të shndoshë dhe nji njohje të gjânë per njerzt dhe per gjânat e Shqypnís, kurrnji prej antarve të Qeverís, si ajo e mâparshmja si dhe ajo e tashmja, nuk mund thohet se mundet me perfaqsue me dinjitet Shqypnín dhe me mprojtë sikursè duhet interesat e saj. Per arsyen se nuk flasin rrjedhshem frengjishten, un rrallë herë kam kênë i pranishem nder bisedimet e shqyptarve me perfaqsues e delegát të huej; por sá herë qi m’âsht paraqitun rasa qi me kênë i pranishem, po të tham të vertetën se m’âsht dashtë me u kuqë [10] prej inferioritetit tonë”.

Kurse sa i përket Udhtimit në Amerikë dhe përpjekjeve të tij për me bâ të njoftun Shqypnin nga Shtetet e Bashkume të Amerikës duket se ia ka mbrrijtë qëllimit, sikursè dëshmon nji letër e Fishtës çue Pal Dodajt nga Parisi me 16-9-22: “Nderkaq, vizita ême në Uashington ká pasë si rezultat njohjen e Shqypnís prej Shteteve të Bashkueme të Amerikes. Të gjitha perpjekjet e mâparshme prej Qeverís t’onë dhe “Vatras” nuk kishin pasë kurrnji rezultat. Un ia kam dalë …”. Njohja e Shqypnisë nga Shtetet e Bashkume ka pasë nji rândsí të veçantë, sepse ajo do t’i çilte rrugën edhe njohjeve të tjera të Shtetit Shqyptar dhe me gjasë ka kenë edhe njohja mâ vendimtare.

Megjithatë, lypet me theksue këtu se Fishta na përcjell, te letrat e dërgueme si në shqyp ashtu edhe në italisht, rrezikun e madh për bjerrjen e territoreve shqyptare dhe kërcnimin e tyne vazhdimisht nga fqinjët jugorë dhe veriorë, por gjithashtu nëpërmjet kësaj korrispondence sjell edhe betejën e tij të pandalun dhe të sivllazënve të tij për mprojtjen e shqyptarisë.

Nji nëntemë e kësaj linje, qi nuk duhet lanë pa përmendun këtu, âsht edhe lufta e paskrupullt për pushtet dhe për pasunim material të fragmenteve të ndryshme të shtetit dhe të pushtetit, e cila ironizohet dhe stigmatizohet me rrebtësí te satira.

2.2. Tema e artit të letërsisë dhe e natyrës së tij

Gjykimet kritike dhe kundrimet estetike janë të pranishme me shumicë në letrat qi i përkasin periudhës së parë të krijimtarisë së Fishtës deri nga mesi i viteve 20, pastaj ato reduktohen tuj u kthye në shqetësime për të Përkohshmet dhe për reçensionet qi duhet të përgatiten për to. Pikëpamjet estetike të Fishtës përkojnë me estetikën qi përputhet me qëndrimet e rrebta etike të personaltetit të tij, qi âsht mishërim i pashmangshëm i formimit të vet në mjediset ku u rrit dhe u edukue. Formimi letrar dhe njohja e thellë e letërsisë e shtyjnë atë të studiojë gjininë dramatike, i frymzuem nga gjenija e Shekspirit, të cilin e quen “auktor hyjnuer” “Ti e din qi prej tre vjetsh i jam vû studimit të dramatikes, sidomòs mbí Shekspirin”. Ai ka lexue, perposë Shekspirit, edhe Molierin, tuj studiue dramatikën e tyne dhe tuj u pshtetë te parimi estetik “me bashkue të dobishmen me knaqsín”, qi âsht në fakt parimi i klasikëve dhe i neoklasikëve evropianë.

I bân nji përshtypje të jashtzakonshme poeti H. Heine, të cilin kishte dashtë me shumë dëshirë me e imitue dhe me ndjekë mënyrën e tij të shkrimit, veçmas te vepra e tij Gjermanija nji përrall dimni, për të cilën shprehet kështu, te letra e datës 8-III-1908 çue Pál Dodajt: “Në ktò ditë kam lexue “Gjermanija” e H. Heine-s. Kúrr mâ parë nji veper letrare nuk më ká njallë tek un ndjenja zilie sá kjo poemë e shkurtë. Âsht e mrekullueshme! Un e perfytyroj si nji kokurë të mbushun me zhgjeta të perdoruna prej barbarvet: e tillë âsht ironija dhe satira qi e vesh atê prej fillimit dér në fund. Po të dojshe un me imitue dhe me folë, kishe me e marrë per prototip: aq shûm më pelqen dhe aq shûm i afrohet idealit, qi kam pasë gjithmonë per satiren.” Te Fishta dallohet lehtas damari i satirikut, por edhe ndjesija ironike dhe autoironike e artistit-intelektual të gjysmës së parë të shekullit XX, e cila duket se përshkon herë si fill i dukshëm herë si i padukshëm të gjithë korpusin e letrave qi flasin për artin.

Edhe pse tuj e quejtë komedinë si të pamujtun për me u kuptue nga gjithëkush e tuj mos e pa artin e madh ende si pjesë e natyrshme e formimit publik shqiptar, Fishta prapëseprapë âsht i kënaqun nga pritja dhe përjetimi qi ka ngjallë vepra e tij te qytetarët e Shkodrës: “Drama u duertrokit shûm. Duertrokitjet e qytetarve t’onë, âsht e vertetë, nuk janë të tilla sá me e rrit mendsh nji autor, sepse ktû, perposë disa të huejve dhe ndonji shqyptari, si Curani, nuk e kanë idén e artit komik: kishin me duertrokit çdolloj tallje të gaztorve mâ shûm se sá nji Komedi të Molierit apo të Goldonit …” âsht e kjartë se ky pasazh difton tashmâ për kërkesat e tij në rritje lidhun me Komedinë dhe gjininë dramatike, dhe njilloj keqardhjeje për gjendjen kulturore të qytetit. Por “Drama u duertrokit shûm” kallzon etjen e publikut për vepra të tilla dhe dishirin e tij të fortë për progres dhe zhvillim kombtar. Nga ana estetike ky percaktim tregon empatinë, lidhjen e madhe emocionale të spektatorit me shfaqjen dhe ngadhnjimin e veprës teatrale.

Autori gjithashtu kujdeset shumë te letrat për të skjarue edhe tematikën dhe domethaniet e veprave të tij: “Tek “Odiseja” kam dashtë me paraqitë triumfin e lirís, si te “Shen Françesku” vllaznín dhe te “Kryepremja e Shen Gjonit” [2] barazín në kuptimin e kshtenë.” Kurse te drami Shqyptari i gjytetnuem mban qëndrime estetike dhe kritike ndaj veprës, tuj e quejtë nga nji anë mâ të naltë se veprën e Shilerit, mbasi ai kishte shkrue nji vepër të ngjashme me të, por tuj e mbajtë si origjinale veprën e vet. Mbetet i entuziasmue dhe i befauem nga pritja e mirë e publikut: “Lidhun me vepren t’ême të vogël poetike, qi ti thue se e adhuron, pa e dijtë psén, po të tham, se nuk ia vlen mundin me e studjue. – Vepra âsht origjinale, me gjith se Shileri ká shkrue nji të ngjashme, qi titullohet: “Nderim per artet e bukura”. Ideja ême ishte me iu tregue shqyptarve rrugen e qytetnimit; kurse, Shiler shkruen per me josh njeriun drejt shkencës dhe arteve. Pjesa e dytë e kantatës t’ême dramatike nderthuret në shûm shprehje me vepren e Shilerit; por me gjith ket âsht krejt origjinale per sá i perket idés. Ket mundem me të thânë, se vepra ême âsht mâ e naltë se ajo e Shilerit per sá i perket idés dhe veprimit. Sigure qi shfaqja e Besimit te shqyptari, qi digjet per civilizimin, dhe ngjeshja e frazës te motetet dhe te recitativet e pjesës së parë, çon shpirtin e spektatorit shqyptar drejt idealeve të pastra dhe janë të tilla sá qi ta prekin atê fortiter et suaviter; kaq âsht e vertetë, sá qi atê mbrâmje kanë derdh lot prej entuziazmit edhè myslimantë, të cillt kishin mjaft pak interes per me pá [1] në skenë Fénë me nji Kryq në dorë.” Te ky fragment jepet edhe pëlqimi i veprës së artit, tuj mos ditë psénë, pra shkojmë tek ajo pikpamje estetike, e cila mbron idenë se veprat e artit vetëm mund të shijohen, por âsht pothuejse e pamujtun me zbulue psénë e plotë, edhe pse shpesh shkolla të ndryshme janë përpjekë dhe përpiqen për të kuptue mahnitjen e artit të madh me mjete racionale, por kjo âsht nji dukurí qi nuk âsht vetëm e tillë. Duket se Fishta âsht në kontakt me të gjitha shkollat e shijes estetike, por parapëlqimi i tij âsht për estetikën klasike qi thekson harmoninë, rregullin, proporcionin dhe simetrinë e së bukurës. Gjykimet kritike dhe estetike në letrat e Fishtës kanë për të kenë nji mjet i mirë me shpjegue dhe me njoftë mâ mirë krejt veprën e tij. Tuj qendrue besnik kritereve të nji hymjeje, – mbasi mbrenda letrave kemi kaq shumë kundrime estetike dhe gjykime kritike, sa nuk do t’i shterronte nji doktoraturë –, po e mbyllim këtu këtë tematikë.

2.3. Tema e jetës së provincës françeskane dhe e marrëdhanjeve mes sivllazënve

Në nji pjesë të mirë të letrave të dërgueme nga Fishta sivllazënve të vet, në këtë përmbledhje, lidhun me problemet dhe shqetësimet e jetës në Provincën Françeskane në Shkodër, sundohen nga nji stil i ambël dhe nji ton i butë dhe dashamirës ndaj secilit prej tyne me nji gjuhë atnore këshilluese dhe orientuese. Këtu shifet se zhguni dhe konopi i fratit janë mbi gjithshka për të. Janë simbol i ekzistencës së tij. Përvujtnija në marrdhanije me superjorët dhe ndigjesa karakterizojnë të gjithë veprimtarinë e tij prej meshtari. Në nji letër çue Át Palit ai mban nji qendrim të premë për cilësinë sesi lypej me kenë nji meshtar dhe sesi ai kishte kenë e mira me i ngja priftit të veprës Atala të Shatobrianit: “Kam lexue ktò ditë atê gur të çmuem të letersís qi âsht “Atala” e Chateaubriand-it, ku shkrimtari francez me nám pershkruen në personazhin e Át Aubrit sherbtuerin e vertetë të Krishtit, qi jeton vetëm me dashunín per Zotin dhe të afermin, se e gjith trashigimija e tij janë plágt e vulosme në trup prej damtimevet të kohnave ose prej barbarvet indianë dhe qi me jeten e tij të panjollë dhe me forcën e [1] fjales profetike arrin me zbutë bishat njerzore të burgosme në pyjet e pafundme t’Amerikës.” Këto karakteristika të fratit mishnojnë përnjimend meshtarin sesi duhet të jetë, por njikohësisht edhe modelin e tij simbas pikëpamjes së Fishtës. Nji gja të tillë ai e zbaton në vetë të parë sa herë qi në letra hapet kjo temë, tuj bâ përpjekje të vazhdueshme për me krijue harmoni e dashuní mbrenda Provinçjalatit e tuj dalë ai në krye të punëve të përditshme qi e shqetësojnë atë. Nji meshtar i papritueshëm, edhe pse veprimtarija e tij kalonte kufijtë e Provinçjes, ai kurrnjiherë dhe për asnji arsye nuk la mbasdore, interesat e bashkësisë së fretnve, por i nxiti ato, si për shembull, botimin e veprës së Át Bernardin Palit, Át Shtjefen Gjeçovit dhe përkthimin e Kanunit në italisht nga Át Pali. Dijti gjithmonë të harmonizonte interesat e meshtarisë me interesat artistike, politike dhe akademike. Megjithatë shofim se ai, me gjithë veprimtarinë e madhe letrare, publicistike, politike, të gjitha këto të fundit i ka vu në plan të dytë në krahasim me të mirën e Provincës.

Te pjesa e dytë e përmbledhjes, Fishta letërmarrësi, dërguesit e letrave kujdesen me shumë mirësí t’i drejtohen atij për veprimtarí fetare dhe laike, tuj pa tek ai nji pshtetës të besueshëm, p.sh., letra e Pekmezit dishmon per këtë gja. Nji pjesë e letrave merren me vlersimin e tij si Poet Kombtar, tuj i dhanë Pendën e Artë dhe çmime të tjera. Vlerësimet për Lahuten e Malcís dhe për të si poet janë të shumta, p.sh., Êmzot Prof. Jul Bonatti, me nji letër nga Vlona me 9 Fruer 1938, e vlerson këtë vepër kështu: “Pá kurrfarë lajket do të thohet se Lahuta e Malcís âsht e dêjë m’u rreshtue krah në krah me kryeveprat epike mâ në zâ të letersinave të botës të moçme e të kulturës së ré.”; Çabej, me nji letër nga Roma me 29.IV.27, i drejtohet kështu: “Vjershetorit të math Arbëror!” dhe Lamberci shpreson perfundimin e epopesë: “më ka dhânë mue shpresen, se letratyra e botës mbas Lahutes e Malcís ka me marrë si dhântin prej Zotnís Sate nji epopejë popullore, nji Mahabharata ose si nji Kalevala Shqype. Edhe shpresoj edhe tash, se nuk e keni lânë poeziën e madhe, por keni me e mbarue.”. Bien në sy këtu, gjithashtu edhe letra të dërgueme nga personalitetet shqiptare mâ në zâ të kohës, si në fushën e politikës ashtu edhe botës së artit e të shkencës: Preng Bibë Doda, Konica, Hugh G. Grant, K. Cipo, Dr. Norbert Jokli, Edhem Haxhiademi etj.

Mâ në fund studiuesit dhe lexuesit do të kenë në dorë nji korpus domethanës dhe me shumë vlera të korrispondencës së njanit prej personaliteteve mâ të njoftuna të botës shqiptare, pra atë të Át Gjergj Fishtës. Kjo gjâ pa dyshim ka me ndikue në rishikimin e figurës së tij nën kandvështrimin e të dhanave të reja dhe mâ të plota për studimin e veprës dhe të autorit.

Bibliografi

Át Gjergj Fishta O.F.M. 1871-1940. Numër perkujtimuer neper kujdes t’Á Benediktit Dema O.F.M., botim II, Shkodër, 2010,

Fishta, Gjergj. Estetikë dhe kritikë. Antologji përgatitur nga Persida Asllani, Hylli i Dritës & Shtëpia e Librit Tiranë 1999.

Fishta, Át Gjergj. Letërshkëmbimi. Botime Françeskane Shkodër 2020.

Letra nga këto Burime:

1. Biblioteka Françeskane “Át Gjergj Fishta O.F.M.” në Shkodër.

2. Kuria Gjenerale O.F.M.

3. Fondi i Willy Kamsit tek Biblioteka Françeskane “Át Gjergj Fishta O.F.M.” në Shkodër.

4. Arkivi Shtetnor

“PERA PALAS” I STAMBOLLIT NGA NISI RRUGËTIMI I PAVARËSISË SË SHTETIT SHQIPTAR

December 21, 2024 by s p

Prof. Asoc. Dr. Zaho GOLEMI/

Stambolli 2692 vjeçar, i shquar në historinë e botës

Stambolli (Istanbul) është qytet i gjurmëve të thella historike, muzeve, kulturës, civilizimit, arsimimit, pasurisë, turizmit, tregëtisë, transportit tokësor, detar e ajror, qytet i zhurmshëm me jetë e gjallëri plot ngjyra, një qytet përherë i zgjuar. Në Stamboll gjenden rrënjët aristokratike të tre perandorive: Romake (Roma e Lindjes/Roma e re), Bizantine dhe Osmane. Stambolli është në fakt qendra kryesore kulturore, ekonomike dhe industrial, është i vetmi qytet në botë që gjendet në dy kontinente dhe i ndarë në tre zona kryesore Stambolli i vjetër (Emininy dhe Fatih, Bejollu pranë Gallatës që të dyja në pjesën e Stambollit europian si dhe Yskidari dhe kadikoji në pjesën e Stambollit anadollian). Në Stamboll gjenden qindra objekte luksi dhe turizmi, si dhe objekte kulti të besimit veçanërisht të ngritura nga viti 1453 deri me rënien e kalifatit më 1923, por edhe në këtë shekullin e fundit, ku vetëm lagjia “Fatih” ka 340 xhami, ndërkohë që gjithë Stambolli ka rreth 3400 xhami. Stambolli është ndër qytetet më të populluar të planetit, që daton si kohë themelimi më 667 para erës sonë, në të dy anët e Bririt të Artë, një vend i mahnitshëm i ngrohtë dhe me hotele luksozë, një oaz që i gjen të gjitha në zemër të metropolit, qytet i imazheve dhe befasive për vizitorët e botës.

Hoteli evropian “Pera palace” tek “mesi i botës” edhe “pronë” e shqiptarëve!

“Pera palace” në Stamboll është 130 vjeçar dhe mjaft i njohur në qytetin e dy kontinenteve dhe tre perandorive, në qytetin e kontrasteve, vlerave tradicionale, në qytetin e histories. Hoteli është përmbushja e dëshirave të botës, me portat drejt bukurive të çmuara, që vizitorët e botës e kanë pagëzuar si “kryeqytet i botës”, ura që lidh Evropën me Azinë, qytet i skutave të historisë, me metro që nga viti 1875, qytet i djegur disa herë, por sërish i ngritur gjithmonë dhe më i bukur. “Pera palace” është vendosur 7.4 km larg nga “kërthiza” e qytetit, 32 km nga Aeroporti “Mustafa Atatürk”. Hoteli ndodhet në zonën “Tepebashë” të lagjes “Beyoglu”, që tradicionalisht është quajtur si “Evropa e vogël”, ku zhvillohen aktivitete kulturore e sociale gjithëvjetore. Hoteli historik ‘Pera Palas’ i Stambollit u ndërtua për të famshmin “Orient Ekspres”, për pritjen e pasagjerëve që vinin në Stamboll me trenin luksoz Ekspres të Orientit, i cili në vitin 1888 nisej nga Parisi dhe mbërrinte në Stamboll pas një udhëtimi 80 orësh, në rreth 3000 kilometra nga stacioni Gare de l’Est i Parisit deri në Stamboll. Hoteli priste burokratë, artista, aristokratë të nivelit të lartë, pasagjerët elitarë europianë që kërkonin cilësi europiane në zemër të Stambollit. Ndërtimi i hotelit Pera (Pera Palas) filloi në 1892 dhe përfundoi më 1895, duke qenë mjaft komod për kohën sikurse edhe hotelet cilësore perëndimore. Pera është një fjalë me kuptime të ndryshme në disa gjuhë të botës si para, monedhë, përtej, dardhë, vlerë e çmuar etj. Në këtë hotel muze kanë qëndruar figura të politikës e sidomos të diplomacisë së Fuqive të Mëdha, bankierë, pronarë restorantesh, eksportues, hotelierë, ushtarakë të niveleve të larta, shkrimtarë si Agatha Christie, Alfred Hitchcock, Ernest Hemingëay e dhjetra qindra të tjerë të shquar në fushën e letrave. Hotel “Pera Palas” është një nga ndërtesat madhështore të Stambollit dhe hoteli i parë i Stambollit europian me standarde evropiane, me energji elektrike, i pari me ashensor elektrik dhe ujë të ngrohtë, që u inagurua më 1895 me një ballo speciale në hollín e tij. Duke qenë dëshmitare e shumë ngjarjeve të rëndësishme në Stamboll që nga Lufta e Parë Botërore, “Pera Palas” u bë pikë referimi në Turqi, dhe në platformat ndërkombëtare, ndërkohë që ka qenë dhe ka ngelur “kripa e gjellës në supën” e ekonomisë dhe kulturës popullore turke, fryma europianiste e hotelerisë europiane në Stamboll. Një shekull më parë Stambolli kishte rreth 1200 restorante, por dhe një mundësi të konsiderueshme akomodimi, ku edhe shqiptarët kanë pasur dhe kanë pjesën e tyre të kontributit në zhvillimin e këtij qyteti modern, edhe pse duhet thënë se një shekull më parë qyteti me më së shumti shqiptarë në botë.

Çfarë ishte “Pera Palas” për shqiptarët dhe pavarësinë e shtetit shqiptar?

Në hotelin “Pera Palace” në Stamboll, më 1912 mblidhej gjithashtu ajka e mençurisë intelektualiste e mbarë shqiptarisë, atyre që trashëgonin vetitë më të mira të platformës së Shqipërisë të së nesërmes. Natyrisht nuk mungonin edhe çështjet komplekse si dhe nga ndonjëri edhe çështja e interesave. Ishte vendi ku “ndeshej” mendimi progresiv dhe mendimi konservator. Në këtë vend historik në “Pera Palas” në këtë ndërtesë e stilit klasik evropian të Stambollit, dikur kanë bujtur me dhjetëra njerëz të famshëm të botës. Pikërisht këtu u takuan Ismail Qemali, Hasan Prishtina, Syrja Vlora, Aziz Vrioni, Myfit Libohova dhe Esat Toptani për të diskutuar për Pavarësinë e Shqipërisë. Në dokumentat fotografike gjejmë edhe një fotografim të realizar nga patrioti i shquar shqiptar Hasan Prishtina i cili e ka realizuar në vitin e pavarësisë më 1912. Për shqiptarët është fakt historik se nga hoteli historik “Pera Palas” i Stambollit, nisi rrugëtimi i Pavarësisë së shtetit shqiptar, të Ismail Qemal bej Vlorës. Ndër njerëzit e famshëm të Stambollit është dhe vlonjati (Avlonyali) Ismail Kemal beu. Në azhendën historike të kombeve “Pera Palas” është edhe “pronë” e shqiptarëve, një pikë e rëndësishme historike në formën e një peligrinazhi për arsye se, prej këtij hoteli filloi rrugëtimi i Ismail Qemal Vlorës 68-vjeçar, që çoi në shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë më 28 nëntor 1912. Pera Palas ngeli përjetësisht në kujtesën e shqiptarëve si pikënisja e Pavarësisë, si vend peligrinazhi, si stacioni ndër më të vizitueshmit të Arnavutëve në qytetin e trëndafiltë, kaq të njohur dhe të dashur. Ndërkohë që në këtë qytet Sami Frashëri ose sikurse e thërrasin “birin e tyre” turqit e vjetër dhe të rinj “Shemsedin Sami” personalitetin e shquar të letrave turke dhe shqipe, pasi ai shkroi aq shumë për Shqipërinë e tij imagjinare dhe për Perandorinë Osmane reale, në këtë qytet, ku i biri i tij Ali Sami Jen, u bë president i një ekipi të njohur futbolli deri në ditët e sotme.

Ismail Qemali, Lauzanne, “Le Matin” dhe misioni i gazetarit

Misioni i gazetarit është i njohur në mbarë botën, sikjurse edhe misioni i diplomatit, i atdhetarit por veçanërisht i shtetarit dhe shtetformuesit mendimtar dhe vizionar, që dinte të lexonte aktualen dhe perspektivën. Por në kohë historike kur definohen shtetet dhe vendoset e ardhmja e kombeve vlejnë edhe më shumë dëshmitë e të gjitha llojeve, edhe ato gazetareske kur shkruhen me vërtetësi dhe që garantojnë besueshmëri. Gazetat dhe revistat evropiane dhe jo vetëm në kohën dhe vendin e duhur shkruan për shqipërinë dhe shqiptarët. Në një pjesë të rëndësishme flitet e shkruhet edhe për fatin e kombit shqiptar. Edhe ideja dhe nisma për themelimin e shtetit të fundit në Ballkan ishte pjekur pikërisht në Stamboll. Prandaj edhe shgrimtarë, gazetarë, historian, kanë hedhur dritë e sigurisht do të vijojnë të ndriçojnë një nga periudhat më shpresëdhënëse të kombit, përfshi këtu veçanërisht ataqë janë thelluar në zbulimet që vijnë bazuar në dokumentacion autentikë dhe që për ne janë dokumenta RHK (dokumenta me rëndësi historike kombëtare). Kështu sipas Ilir Ikonomit gazetarit dhe shkrimtarit historik “Në kujtim të Ismail Qemalit”, shkruan: “Në “Pera Palace” shihje shpesh ato ditë të vitit 1912 një francez të shëndoshë, me flokë të zinj, të ndarë në mes dhe me mustaqe të trasha.

Ai ishte kryeredaktor i së përditshmes “Le Matin”, një prej gazetave më të njohura të botës dhe kishte ardhur nga Parisi për të mbuluar ngjarjet në Stamboll. Lauzanne njihej personalisht me Ismail bej Vlorën. Ndonjëherë mbrëmjeve, Ismaili i afrohej gazetarit dhe e pyeste fare shkurt: “Ndonjë të re?” Lauzanne i tregonte për humbjet dhe fitoret. Herë-herë, Ismail Qemali shprehte kënaqësi dhe thoshte vetëm kaq: “Sa mirë!” Në fytyrë nuk i shfaqej ndonjë emocion kushedi çfarë, pavarësisht se kush kishte humbur dhe kush kishte fituar. “Sa mirë!” përsëriste. Një ditë gazetari e pyeti: “Si ka mundësi që për ju është njëlloj mirë, si atëherë kur turqit fitojnë ashtu edhe kur ata munden?”. Ismaili vuri buzën në gaz si rrallë ndonjëherë dhe me fjalë të qarta e të matura, tha: “Eshtë mirë, sepse cilido qoftë fitimtari ose i munduri, ka ardhur ora që unë kam pritur gjithë jetën dhe që populli im ka pritur me shekuj: ora kur Shqipëria më në fund do të heqë zgjedhën dhe do të bëhet shtet i pavarur.” Stephane Lauzanne, fatmirësisht ka fiksuar në një shkrim të tij skenën e largimit të Ismailit nga Stambolli për të shkuar në Shqipëri. Një mëngjes, tregon ai, takova Ismail Qemalin, i cili po nisej me një torbë në dorë. Ishte e shtunë, 2 nëntor 1912. “Ku po shkoni kështu? – e pyeta. “Do të marr vaporin. Do të shkoj në Shqipëri,” – tha. Ismaili dhe njerëzit e tij do të niseshin me anijen rumune “Regele Carol”, që bënte rregullisht rrugën Stamboll-Konstancë. Anija mbante emrin e mbretit të Rumanisë, me të cilin Ismaili ishte njohur dekada më parë. Me të njëjtën anije do të niseshin edhe Nabi beu, ambasadori i Turqisë në Itali dhe Hilmi pasha, ambasadori në Austri. I pari shkonte për të vulosur paqen përfundimtare me Romën, pas humbjes së perandorisë në luftën për Tripolin. Tjetri do të bisedonte me Vjenën dhe do të kërkonte ndërhyrjen e fuqive për t’i dhënë fund përparimit të ushtrive ballkanike. Të dy negociatorët kishin me vete valixhe të mëdha, kujton Lauzanne. Por bagazhi më i rëndë për nga shpresat dhe nga vendosmëria ishte ai brenda torbës së vogël të Ismail Qemalit”. (sipas librit të Ilir Ikonomi “Pavarësia, udhëtimi i paharruar i Ismail Qemalit”. Për “Pera Palas” është folur dhe do të flitet, pasi nga ky hotel është pelegrinazhi patriotik për shqiptarët. Këtu nisi rrugëtimi real drejt Pavarësisë së Shqipërisë, pasi në këtë hotel shkuan dhe qëndruan njerëz të famshëm por mbi të gjitha kaluan netë e ditë njerëz me vlera për kombet sikurse ishte Ismail Qemali që kishte marrë mbi supe një ndër barrët më të rënda dhe më të vështira të historisë, atë të shpalljes së shtetit të pavarur shqiptar. Edhe plani i shpalljes së Pavarësisë shqiptare e ka zanafillën pikërisht në këtë hotel të famshëm europianist në Stamboll. Plani u thur dhe u programua nga Ismail Qemali dhe Hasan Prishtina më 12 janar 1912 pasi ky i fundit një ditë më herët, kishte mbajtur një fjalim të fuqishëm në emër të grupit të deputetëve shqiptarë në seancën plenare që u mbajt në Parlamentin Osman.

Prej këtu, vendosën tē përfshinin në planin e tyre edhe deputetët e tjerë shqiptarë duke u mbledhur një ditë mē vonë më 13 janar 1912 në shtëpinë e Syrja bej Vlorës, i cili ishte deputet i mexhlisit (kuvendit) osman e kushëri i dytë i Ismail Qemalit, që gjendej afër sheshit “Taksim” jo larg prej Pera Palace. Nē takimin e Taksimit bashkë me deputetin e Beratit Aziz Pashë Vrioni, të Gjirokastrës Myfid bej Libohova dhe tē Durrësit Esad pashë Toptani, të gjithë lidhën besën duke u betuar mbi Kuran se do të ngrinin në revoltë popullsinë e zonës ku kishin ndikim. Kjo mbledhje e ky betim njihet në histori si pikë kthese me emrin “Komploti/ Mbledhja e Taksimit”, që në fakt është një pakicë deputetësh edhe pse në Parlamentin Osman të asaj periudhe (1912) ishin 26 deputetë për nga gjaku shqiptar. Ismail Qemali e dinte mirë se “Pera Palace” shërbente edhe si qendër takimesh patriotike, por dhe qendër e spiunëve, si hotel i gjeneralëve britanikë, shkrimtarëve, tregtarëve të armëve, udhëtarëve të ndryshëm të Orientit në një ndër lagjet më të frekuentuara dhe të pëlyera të Stambollit. “Pera Palace” ishte përshëndetja e fundit e Perëndimit përgjatë rrugës drejt Orientit, hoteli më i shkëlqyeshëm i llojit perëndimor në kryeqytetin e perandorisë osmane, që në fakt shtrihej në 8 milionë kilometra katrorë. Me këtë hotel Stambolli linte pas të kaluarën osmane dhe po katapultohej në kohëra modern. Stambolli dhe veçanërisht ky hotel kishte parë edhe refugjatë, oficerë të larguar nga shërbimi, përjetoi fundosjen e Kalifatit, dëshmonte se jeta matej me orën e Parisit, Londrës dhe Neu Yorkut. Në tranzicionin e pushtetit Mustafa Kemal Atatürk, adhurues i kulturës perëndimore solli një imazh të ri të shekullarizmit, me identitetit të ri perëndimor, kun ë fakt ky hotel ishte pranvera e parë perëndimore në Stambollin e “ndryshkur” nga çallma osmane e shekujve. Pesha e udhëtimit të babait të kombit ishte pasha e halleve të një kombi të tërë, pesha e pavarësisë shqiptare. Ismail Qemali që dikur para 112 vitesh qëndronte ulur në hollin e vogël të hotelit, nuk është më një “plak”, 68-vjeçar, që rrethet intelektuale të Stambollit dhe jo vetëm e thërrisnin “Avlonyali Ismail Kemal bej”, por një figurë përfaqësuese e mençurisë shqiptare që jetonte dhe pulsi i rrihte për ardhmërinë e kombit por dhe zemra ja donte një gjë të tillë. Përtej rehatisë së “Pera Palas”–it qëndronte një komb i tërë, prandaj dhe misma e tij që nisi në këtë hotel ndonji një rrugëtim prej 4122.5 kilometra të gjatë në rrugëtimin me karrocë, me anije, me tren, sërish me anije dhe që përfundoi në Vlorë sërish me karrocë nëpër rrugët e përbaltura të Myzeqesë edhe duke fjetur dy netë një në Çermë të Lushnjës dhe një tjetër në Libofsh të Fierit përpara se të mbrinte në Vlorën e tij dhe përpara se të trupëzohej dhe të hynte në histori si vigani i flamurit kombëtar dhe themelues i shtetit të parë shqiptar.

Roli i medias në mbrojtjen e demokracisë

December 20, 2024 by s p

Bajram Begaj/

Në këtë fundvit të 2024-ës kam privilegjin dhe kënaqësinë e veçantë të jem me ju, kërkuesit dhe mbrojtësit të lajmit të vërtetë, kujdestarë të informacionit tonë të përbashkët dhe kontributorë thelbësorë në fuqizimin e vlerave të demokracisë. Me përkushtimin dhe profesionalizmin tuaj, çdo fjalë që përcillni, çdo ngjarje që raportoni, çdo histori që i jepni jetë, ndikon në ndërgjegjësimin e shoqërisë sonë dhe në formësimin e debatit publik. Ju jeni urë e rëndësishme lidhëse mes ngjarjeve dhe shoqërisë, duke bërë të njohur të vërtetën dhe duke sjellë informacione të rëndësishme në jetën tonë të përditshme. Puna juaj është më shumë se përgatitja dhe përcjellja e lajmit.

Ajo është një akt kurajoje në shërbim të publikut, shpesh i kryer në rrethana sfiduese, me burime të kufizuara. Ju mbani mbi supe përgjegjësinë e transmetimit te publiku të lajmit profesional në një kohë që ju duhet të menaxhoni e filtroni qindra realitete të transmetuara në dhjetëra forma, për të sjellë te ne informacionin e vërtetë. Roli i medias në mbrojtjen e demokracisë, në debatin dhe lirinë e mendimit, është i pazëvendësueshëm. Qytetarët e kërkojnë dhe duan informacionin.

Atyre u pëlqen të lexojnë, dëgjojnë, kuptojnë, sfidojnë, mbështesin e debatojnë. Sa më e respektuar dhe profesionale të jetë media shqiptare, aq më shumë do të jetë e informuar dhe e përfshirë shoqëria dhe shumë më e fortë do të jetë demokracia. Media është përballur me një sërë sfidash të rëndësishme, të evidentuara edhe në progres-raportin e fundit të Komisionit Evropian. Integriteti dhe funksionimi i medias në vendin tonë janë tema të rëndësishme për të sotmen dhe të ardhmen e shoqërisë sonë. Në kohën e rrjeteve sociale dhe teknologjisë së komunikimit që zhvillohet me shpejtësi marramendëse, mbi supet tuaja bie edhe një pjesë e madhe e peshës së edukimit të publikut me cilësinë e lajmit dhe të të rinjve me pasionin për profesionin e informacionit cilësor. Zëri juaj, pena juaj, imazhi që ju transmetoni, sjellin sa qartësi, aq edhe orientim. Ju ndikoni në mënyrën se si shoqëria jonë e shikon veten dhe reflekton. Në këtë aspekt, kemi nevojë të bashkëpunojmë për të luftuar stereotipat, stigmatizimin dhe llojet e ndryshme të diskriminimit në shërbim të kohezionit social, kulturor e atij ndërmjet brezave.

Mediat sociale e kanë diversifikuar informacionin, i kanë dhënë zë gjithsecilit, kanë hapur mundësi të mëdha, por gjithashtu, edhe sfida të reja. Ky diversifikim i lajmit ka ardhur me një kosto të lartë për cilësinë e tij për shkak të keqinformimit dhe të “fake news”-ve, ndaj roli juaj si profesionistë të informimit është më i rëndësishëm se kurrë. Ju jeni ata që hidhni dritë mbi të vërtetën, duke verifikuar informacionin në një oqean përmbajtjeje të pafiltruar. Këtij oqeani të trazuar lajmesh e komentesh i është shtuar tashmë dhe Inteligjenca Artificiale, e cila ashtu si mediat sociale, ka një potencial të pakufishëm, aq sa paraqet edhe rreziqe.

Inteligjenca Artificiale mund ta përforcojë punën tuaj duke hapur horizonte të reja për transmetimin e informacionit dhe për analizimin e të dhënave, por teknologjia duhet t’i shërbejë shoqërisë, jo e kundërta. Ju nxis ta përdorni atë me kujdes, etikë, humanizëm, profesionalizëm dhe gjithmonë në shërbim të së vërtetës. Përballja me këto sfida kërkon bashkëpunim ndërmjet institucioneve, organizatave të medias dhe shoqërisë civile për të mbrojtur lirinë e shtypit, për të siguruar informim të saktë dhe për të mbështetur zhvillimin e një mjedisi mediatik të qëndrueshëm, të besueshëm dhe të paanshëm. Jetojmë në një botë të polarizuar me botëkuptime të ndryshme mes brezash, grupeve sociale e kulturore. Komunikimi në ambiente të ndryshme, veçanërisht në shkolla, është ashpërsuar.

Ju ftoj të bashkojmë forcat në të përditshmen e në nisma inovative për të dhënë shembujt pozitivë dhe praktikat e komunikimit paqësor e cilësor. Në intensitetin e imazheve dhe zërave në shumë rrjete, le të nxisim e paraqesim zërin dhe imazhin e qytetarisë, vetëpërmbajtjes, dijes dhe mirëkuptimit, të gjitha këto të domosdoshme për një shoqëri të zhvilluar dhe një të ardhme të mirëqenë e të begatë në vendin tonë. Kjo është veçanërisht e nevojshme në kohë si tonat, shumë sfiduese. Konfliktet e luftërat vijojnë në Evropë dhe Lindjen e Mesme. Në këto kohë tensionesh, lajmi i vërtetë gjendet vetëm te mediat profesioniste, të cilat padyshim janë të sfiduara si nga lajmet e rreme e “deep fake”, ashtu dhe nga vështirësitë financiare.

Gjithsesi, zëri i profesionistëve të medias së guximshme nuk ka munguar dhe media profesionale mbetet një busull që na udhëheq në vlerësimin e drejtë të kompleksitetit të realiteteve. Ju siguroj se Presidenti ka vëmendjen e vullnetin për t’ju dëgjuar e mbështetur. Përpjekja dhe integriteti juaj janë të shenjta. Ju jeni profesionistë të nderuar dhe frymëzim për të rinjtë e të rejat që do të ndjekin rrugën tuaj, për t’ju përkushtuar të vërtetës dhe një profesioni sfidues në shërbim të së drejtës themelore për informim. Profesioni juaj përbën një mision jetik për shoqërinë. Ai është garanci për një shoqëri më të drejtë. Padyshim, jo çdo gjë varet nga ju, por ju keni pushtetin e katërt, ndoshta atë më të fuqishmin në botën e sotme. Unë uroj ta përdorni këtë pushtet me përgjegjësi.

Jam dhe do të mbetem bashkëpunëtori e mbështetësi juaj për një shoqëri të mirinformuar, për qeverisje transparente dhe për dialog politik e social, kuptimplotë e paqësor. Ju uroj që këtë vit të ri të mund ta ushtroni profesionin tuaj të bukur si gazetarë në pavarësi e liri të plotë, të kërkoni të vërtetën, të mund ta transmetoni atë te publiku pa u shqetësuar e pa u vënë në rrezik. Informacioni juaj i drejtë, në kohë dhe i paanshëm i jep frymë debatit dhe ushqen demokracinë tonë. Në këtë moment reflektimi, në një vit të mbushur me ngjarje të rëndësishme për vendin, kombin dhe qytetarët, dëshiroj t’ju falënderoj për punën tuaj të palodhur dhe të guximshme.

Gëzuar Vitin e Ri!

Ju sjelltë 2025-a risi të këndshme, audiencë e lexueshmëri të lartë dhe shumë suksese!

Le të jetë viti i ri 2025, një vit i mbushur me gëzim, suksese dhe frymëzim për të vazhduar misionin tuaj të rëndësishëm./Gazeta Panorama