Dr. Nikollë Loka/
Dervish Hima, lindi më 1872 në Strugë, asokohe pjesë e kazasë së Ohrit në vilajetin e Manastirit, me emrin Ibrahim Mehmet Naxhi Spahiu. Babai i tij Maksut Naxhi Spahiu ishte pronar tokash. Pasi kreu arsimin fillor në vendlindje, shkollimin unik në Manastir shkollimin e mesëm në Selanik, Hima shkoi në Stamboll për të vazhduar studimet e larta në Mekteb-i Tıbbiyye-i Şahanede (Shkolla Mjekësore Ushtarake), të cilën për shkak të ndjekjeve të autoriteteve osmane, e ndërpreu pas dy vitesh. Gjatë revolucionit xhonturk Dervish Hima, si atdhetarë të tjerë shqiptarë, iu bashkua Komitetit “Bashkim e Përparim”, njëri ndër themeluesit e të cilit ishte bashkëkombësi i tij Ibrahim Temo, por filloi të mendojë edhe për të ardhmen e Shqipërisë. Për shkak të qëndrimeve të tij, burgoset dhe kalon një kohë të shkurtër në birucat e Yedikule-s. Pas daljes nga burgu, ndërpret studimet dhe u largua nga Stambolli. Pavarësisht moshës së tij të re, shkoi në Shqipëri dhe u përpoq ta njihte më nga afër realitetin shqiptar. Ai udhëtoi anë e kënd nëpër nëpër Shqipëri, deri në Kosovë, i veshur si hoxhë, qiraxhi, dervish dhe tregtar. Ndërsa takohej me zotërinjtë dhe tregtarët e shquar të rajonit, ai vizitoi edhe fshatarët dhe vëzhgoi jetën e tyre. Si rezultat i veprimtarisë së tij, veçanërisht në Durrës, ai mblodhi një sasi të konsiderueshme fondesh për lëvizjen xhonturke dhe krijoi një organizatë të vogël atje, si dhe hapi shkolla e botoi disa broshura e gazeta.
Për shkak të kërcënimit të rregjimit hamidian, Hima iku në Bukuresht në vitin 1897, ku u regjistrua në Fakultetin e Mjekësisë, për të vazhduar studimet mjekësore, mirëpo asnjëherë nuk pati mundësi ta përfundonte shkollimin. Në vitin 1898 botoi një gazetë në gjuhët shqipe, frënge dhe rumune me emrin “Pavarësia e Shqipërisë” dhe filloi të punonte për organizimin e një kongresi mbarëshqiptar. Gazeta kërkonte një Shqipëri të pavarur, të sunduar nga një princ i huaj dhe të mbrojtur nga Fuqitë e Mëdha. Hima kishte bërë thirrje për bashkimin e vilajeteve shqiptare dhe autonominë e Shqipërisë në kuadër të Perandorisë Osmane. Prej atëherë, në veprimtarinë e tij të gjërë në dobi të çështjes kombëtare, një vend të rëndësishëm e zë veprimtaria e tij botuese dhe publicistike, në të cilat Hima ka lënë një kontribut të madh. Nuk e teprojmë të themi se ai do të bëhej shpejt njëri nga publicistët më të shquar të kohës.
Në këtë periudhë, Hima filloi të kishte disa mosmarrëveshje mendimesh me xhonturqit. Shenjat e para dalin në kongresin që do të mbahej në Brindisi në vitin 1899, por dështoi. Po atë vit ai nisi punën për organizimin e një kongresi, ku do të merrnin pjesë shqiptarët e Bukureshtit. Në broshurën që përgatitën si ftesë, aid he bashkëpunëtorët e tij parashtruan tetë kërkesat e mëposhtme: Dhënien e autonomisë së Shqipërisë; hapjen e shkollave kombëtare shqipe; krijimin e një ushtrie shqipatre, të përbërë nga myslimanë, katolikë dhe ortodoksë; Shqipëria të qeveriset nga një guvernator i miratuar nga sulltani, i zgjedhur nga Fuqitë e Mëdha; faljen e atyre që u larguan nga vendi; krijimin e një asambleje të përgjithshme; krijimi i një buxheti specifik për Shqipërinë; pranimi i gjuhës shqipe si gjuhë zyrtare, kras turqishtes. Për shkak të angazhimit të madh politik në favor të çështjes kombëtare shqiptare, në vitin 1899, Himës iu anullua leja e qëndrimit në Rumani dhe ai u detyrua të kalonte në Itali, ku e vazhdoi veprimtarinë e tij politike, duke botuar në shqip dhe frëngjisht gazetën “Zani i Shqipërisë (L’écho d’Albanie) me Mehmet Bej Frashërin. Pas kthimit të Mehmetit në Stamboll, e drejtoi vetëm gazetën dhe i ndryshoi emrin në “Albania”, por me ndërhyrjen e Qeverisë osmane, botimi i asaj gazete u ndërpre.
Hima nga njëra anë kundërshtoi fort politikën e Abdul Hamidit II me veprimtarinë e tij botuese dhe publicistike dhe nga ana tjetër zhvilloi veprimtari për të organizuar një kryengritje në Shqipëri në bashkëpunim me Princin Aladro Kastriotin, i cili jetonte në Paris. Ambasada osmane në Romë, si ajo në Bukuresht, i kërkoi qeverisë italiane që ta largonte nga vendi. Më 3 qershor 1901 Hima kaloi në Zvicër, ku u muar me veprimtari atdhetare dhe botoi një gazetë në gjuhën shqipe. Me cilësinë e botuesit ai mori pjesë në Kongresin Shqiptar të mbajtur në Napoli më 1903. Për shkak të kësaj pjesëmarrje, ambasadori osman i kërkoi Qeverisë italiane përzënien e tij nga vendi, kështu Hima detyrohet të rikthehet në Zvicër; vendoset në Gjenevë dhe vazhdon botimin e gazetës së tij.
Dervish Hima ishte ndjekës i Ibrahim Temos dhe u udhëzua prej tij të shkruante në revistat xhonturke, me synimin për të arritur pajtimin midis xhonturqve dhe kundërshtarëve shqiptarë të sulltanit. Elita politike shqiptare besonte se Revolucioni Xhonturk do ta zgjidhte çështjen e statusit politik të shqiptarëve në Perandori. Shqiptarët e mirëpritën me entuziazëm shpalljen e Monarkisë së Dytë Kushtetuese dhe e konsideruan formën e re të qeverisjes si fillim të reformave që do të rezultonin me njohjen e autonomisë së Shqipërisë. Projekti xhonturk nuk synonte demokratizimin e shoqërisë otomane, por mbrojtjen e shtetit osman, duke imponuar otomanizmin, si një përpjekje për të zhdukur veçoritë kombëtare të popujve. Meqenëse kjo përpjekje u pa si e dështuar që në fillim, xhonturqit iu kthyen fesë si mjet për të ruajtur kohezionin shtetëror, duke mos lejuar që prirjet nacionaliste të manifestuara te kombësitë e krishtera të ndikojnë edhe te kombësitë myslimane të Perandorisë si te: shqiptarët, arabët, kurdët, etj. intelektualët shqiptarë si Ismail Qemali, Hasan Prishtina, Ibrahim Temo, Dervish Hima etj., u përpoqën që t’i bindin xhonturqit se midis shtetit osman dhe shqiptarëve ka interesa të përbashkëta, mbi bazën e të cilave duhet të vazhdojë bashkëpunimi, që shqiptarët të mbeteshin shtyllë e shtetit osman, siç përmendeshin ata dhe në të kaluarën, duke ua njohur atyre të drejtat kombëtare, njësoj me kombësitë e tjera.
Rivendosja e kushtetutës osmane lejoi që të mërguarit politikë, ndër ta dhe Dervish Hima, të ktheheshin në atdhe. Në gazetën e tij “Shqiptari” Hima theksoi rëndësinë e identitetit dhe gjuhës shqipe, duke i parë ato si dy anë të së njëjtës medalje. Ai theksoi se botimi i gazetës “Shqiptari” kishte për qëllim ndriçimin e shqiptarëve, ngritjen e nivelit të tyre të intelektit dhe kulturës, së bashku me inkurajimin e bashkëpunimit dhe të kuptuarit e osmanizmit, sistemit osman, perandorisë dhe popujve të saj në lidhje me ta. Gazeta “Shqiptari” u përdor nga Hima për t’iu drejtuar qeverisë osmane dhe për t’i mbajtur problemet shqiptare brenda sferës publike. Gazeta e tij kishte publikuar peticione dhe letra nga shqiptarët dhe deputetët shqiptarë të parlamentit osman për çështje të tilla alfabeti i shqipes. Për qëndrimet që mbante, xhonturqit i organizuan një atentat të dështuar në Korçë, si dhe e mbajtën për tetë muaj në burg. Pas lirimit, ai kaloi në një turne shtatëmujor në Shqipëri, ku mbajti konferenca të ndryshme në klubet shqiptare të vendbanimeve që vizitoi. Në ato konferenca Hima theksoi sakrificat dhe kontributet shqiptare për Perandorinë, pretendoi se Shqipëria ishte “djepi i lirisë” dhe mbrojti përdorimin e Kanunit të Lekë Dukagjinit nga malësorët shqiptarë. Ai kërkoi bashkimin e shqiptarëve në një vilajet, shkolla ku të mësohej edhe gjuha shqipe, që shqiptarët të kryenin shërbimin ushtarak brenda territoreve shqiptare në Ballkanin osman. Gjatë udhëtimit nëpër trevat shqiptare, Hima punoi aktivisht për krijimin e komiteteve të fshehta. Si rezultat i udhëtimeve të tij në Manastir, ai organizoi ngritjen e komiteteve të fshehta në çdo rajon të Manastirit. Në vitin 1909, ishte në grupin organizator të themelimit të shoqërisë “Vëllazëria” në Elbasan, ku qëllimi i dukshëm i shoqërisë ishte popullarizimi i gjuhës shqipe, por qëllimi kryesor i saj ishte të nxiste ngritjen e komiteteve të reja të fshehta në Shqipëri. Dervish Hima ishte pjesëmarrës në Kongresin e Dibrës, si njëri nga përfaqësuesit e forcave atdhetare të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, ku doli qartë kërkesa e për zhvillimin e jetës kulturore të shqiptarëve në mënyrë të pavarur nga turqit. Hima dallohet ndër oratorët shqiptarë, i cili ndikoi që Kongresi të merrte kahen e duhur, krahas Hafiz Ali Korçës, Fehim Zavalanit shumë të tjerëve. Rolin e tyre në Kongres e përshkruante mjaft mirë gazeta “Shqypja e Shqipnis”, e cila në një ndër artikujt e saj shkruante se: “… nji oficer nxori revolen me ja çkrep atdhetarit të flaktë: Dervish Himës, se folka veç për ndamjen e kombtarimin dhe për të mirën e Shqypnis. Xhonturqit u ndezën në pikën e zemërimit me çdo të ligë kundra dashamirëve atdhetar: Dervish Hima, Abdulla Kolonja, Fehim Zavalani dhe shumë të tjerëve, por kur âsht njeriu me të drejtën, kurkush s’mundet me i ba dam se e ha dreqi…”.335
Për shkak të reaksionit xhonturk, Hima kaloi nga Konstanca e Rumanisë në Stamboll më 18 dhjetor 1909 dhe u vendos në lagjen Beyoğlu, ku vazhdoi me botimin e gazetës “Shqiptari”, të cilën ua dërgonte abonentëve të tij në Shkup dhe Manastir. Ai shkroi shumë artikuj për gjuhën, historinë dhe kulturën shqiptare, duke dhënë një kontribut të madh në zhvillimin e vetëdijes kombëtare te shqiptarët. Mori pjesë në Kongresin e Dytë i Manastirit, që i zhvilloi punimet më 2-3 prill 1910. Në fjalën e tij, ndër të tjera ai kishte theksuar: “Armiqtë na kanë çelur luftën në fushën e shkronjave, ne do t’i mbajmë dhe do t’i mbrojmë shkronjat tona kombëtare me mish e me shpirt”.
Më 13 dhjetor 1910 Hima ngriti shqetësimet për “militarizimin” osman, për emërimin e oficerëve të ushtrisë në postet e administratës civile në Shqipëri, në vend të burokratëve të kualifikuar dhe protestoi ndaj përdorimit të forcës për të zgjidhur problemeve lokale. Gazeta “Shqiptari” u mbyll në fund të vitit 1910, si pjesë e fushatës më të gjerë të qeverisë osmane kundër alfabetit dhe shkollave shqipe me alfabet latin. Pas mbylljes së kësaj gazette, gjashtë numra të saj, nga numri 34 deri në numrin 39 u botuan me emrin “Bashkimi” dhe, pasi u hoq ndalimi i botimit, ai vazhdoi ta botonte sërish me emrin “Shqiptari” në numrin e 40, që mban datën 13 dhjetor 1910.
Edhe pas vendosjes në Stamboll, Dervish Hima vazhdoi aktivitetet e tij politike, duke shkuar herë pas here në atdhe, por edhe duke udhëtuar jashtë, ku në gjysmën e dytë të 1911 kishte vizituar Bukureshtin dhe Vjenën. U kthye në Stamboll në muajt e parë të vitit 1912 dhe vazhdoi veprimtarinë e tij politike dhe kaloi edhe në Shqipëri. Punoi aktivisht në zgjedhjet e marsit 1912 dhe bëri përpjekje intensive për përfaqësimin e nacionalistëve shqiptarë në Parlament. Në këtë kuadër ai vizitoi pothuajse të gjitha qytetet e Shqipërisë, megjithatë, si rezultat i iniciativave të Komitetit xhonturk, nuk u bë e mundur që të dalin deputetë Ismail Qemali, Hasan Prishtina dhe atdhetarë të tjerë.
Veprimtaria e Dervish Himës në periudhën parakushtetuese u mbështet nga Perandoria Austro-Hungareze, e cila vazhdoi ta mbështeste edhe pas shpalljes së Monarkisë Kushtetuese. Së pari, në prill 1910, nga përfaqësuesi austriak iu bë një ofertë që Vjena do të financonte të gjitha shkollat që ai do të hapte në trevat shqiptare. Në janar 1912, Dervish Hima kërkoi mbështetje për financimin e gazetës dhe udhëtimet e tij në Manastir, Janinë dhe Kosovë.
Kur shpërtheu kryengritja e vitit 1912 dhe Shqipëria po kthehej në një vatër zjarri, Dervish Hima nuk pritej të tërhiqej në cepin e tij dhe të ndiqte nga larg ngjarjet. Ai organizoi kryengritjen në Ohër dhe Manastir; shkoi në Korfuz dhe filloi punën për përhapjen e rebelimit në jug të Shqipërisë. Ishulli i Korfuzit, nën sundimin grek, ishte kthyer në një strehë të sigurt për kryengritësit shqiptarë, si rezultat i avantazhit strategjik që ofronte afërsia me Janinën. Përmes ishullit kryheshin edhe dërgesa armësh në pjesë të ndryshme të Shqipërisë.
Në fund të majit 1912, për të bërë organizimin e kryengritjes, Dervish Hima kishte kaluar në Prevezë, Pargë, Sajadë e në Vlorë.2324 Si rezultat i veprimtarisë së tij dhe të drejtuesve të tjerë, komitetet e fshehta të Manastirit, të Korçës, të Vlorës, të Beratit e të Elbasanit u betuan se do të mbështesnin veprimet luftarake në Vilajetin e Kosovës. Në takimet e zhvilluara Hima i kërkoi popullit të ngrihet në luftë, duke e cilësuar rebelimin e shqiptarëve si të drejtë. Kaq mjaftonte që ia të arrestohej. Valiu i Janinës vendosi ta arrestonte shpejt dhe ta dërgonte në Gjykatën e Luftës. Por Hima u largua nga Preveza dhe kaloi në Dalmaci e më pas në Korfuz, duke i shpëtuar arrestimit, por nën presionin e Qeverisë osmane, autoritetet greke i kërkuan të largohet nga Korfuzi. Atëherë, me shtatëmbëdhjetë studentë shqiptarë të arratisur me të, ai kalon në Shqipëri i armatosur. Atyre u bashkohen dhe të tjerë dhe me rreth njëqind shqiptarë të armatosur, shumica studentë, Hima nisi të endet nëpër sanxhakun e Gjirokastrës. Në ndjekje të tyre u dërguan repartee ushtarake.
Në ditën e shpalljes së Pavarësisë, Dervish Hima mori pjesë në Kuvendin Kombëtar të Vlorës dhe ishte një nga nënshkruesit e Deklaratës së Pavarësisë së Shqipërisë, si dhe u zgjodh anëtar i Pleqësisë. Pas krijimit të shtetit të pavarur shqiptar mbeti I anagzhuar ndaj çështjes kombëtare, pjesëmarërs në Kongresin e Triestës që u mbajt nga 27 shkurti me 6 mars 1913. Pas përzënies së serbëve, autoritetet austro-hunmgareze e kishin emëruar Dervish HImën inspektor Arsimi në Tiranë, në vjeshtën e vitit 1917. Pas konsolidimit të shtetit shqiptar, me shpalljesn e Republikës, Dervish Hima qe emëruar Drejtori i parë i Drejtorisë së Shtypit të Presidencës së Shqipërisë. Vdiq në Tiranë më 13 prill 1928, në moshën 56 vjeçare.
