Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for December 2024

VATRA BOSTON VIZITOI KISHAT ORTODOKSE SHQIPTARE NË BOSTON ME RASTIN E KRISHTLINDJES

by

Kryetari i VATRES në Boston, z. Mentor Maksutaj, vizitoi sot dy kryekishat ortodokse shqiptare në Boston, për të përcjellë urimet e VATRES me rastin e Krishtlindjeve.

Z. Maksutaj, gjatë vizitës në Katedralen Ortodokse Shqiptare të Shën Gjergjit, u takua me Hirësinë e Tij, peshkopin Nikodhim Preston, i cili drejton Kishën Autoqefale Shqiptare, të njohur ndryshe mes shqiptarëve si Kisha e Fan S. Nolit. Gjatë takimit, z. Maksutaj përcolli urimet më të mira për besimtarët e kësaj kishe dhe për vetë peshkopin Nikodhim, i cili falënderoi kryetarin e VATRES për vizitën.

Më pas, z. Maksutaj vizitoi edhe Kishën Ortodokse Shqiptare “Shën Trinia” në Boston, ku u takua me peshkopin e Filomilisë dhe të Dioqezës Ortodokse Shqiptare të Amerikave, Hirësinë e Tij, peshkopin Theofan Koja. Gjatë vizitës, kreu i VATRES së Bostonit z. Maksutaj uroi besimtarët dhe peshkopin Theofan, për shumë mot krishtlindjet e qofshin këto ditë feste të gëzueshme për të gjithë besimtarët!

Gëzuar Krishtlindjet!

“GJERGJ KASTRIOTI SKËNDERBEU” – DITAR DIPLOMATIK – KRYQTARI I FUNDIT

by

ASLLAN  BUSHATI/

”Gjergj Kastrioti Skënderbeu” ditar diplomatik, (Kryqtari i fundit) të intelektualit të nderuar Ambasador Virgjil Kule, i cili në gjykimin tim është nga punimet më serioze dhe elitare të kohëve të fundit për Atin e Kombit tonë Gjergj Kastrioti Skënderbeu.

Zoti Kule ka lindur në vitin 1952 dhe është gazetar, shkrimtar,historian e diplomat. Ka studiuar për gazetari ndërkohë që ishte edhe nga folsit e parë të TVSH, ku punoi për një kohë të gjatë përfshi edhe si drejtor i institucionit. Më pas u angazhu si vullnetar në një degë të një organizate humanitare holandeze ku realizoi dokumentar studimor në shumë vende të botës. Zotron disa gjuhë të huaja dhe ka përkthyer në shqip e anasjelltas vepra letrare e shkencore. Është nga specialistët më të shquar të fushës së komunikimit dhe ndërveprimit kulturor. Ka shërbyer si ambassador i Republikës Shqipërisë në Suedi, Norvegji, Finlandë dhe Islandë, ku ka kontribuar për intensifikimin e marrdhënieve miqësore të Shqipërisë me këto vende  si dhe promovimin e vlerave të mërgatës shqiptare atje. Kohët e fundit është bërë pjesë e komunitetit tonë shqiptaro- amerikan me vendbanim në NJ (Nju Xhersi).

Studimi i tij “Kryqtari i fundit” u paraqit para pubikut shqiptar në vitin 2012 në 100 vjetorin e Pavarsisë së Shqipërisë. Gjatë këtyre viteve ky studim ka patur shumë promovime. Për këtë punim janë prononcuar shumë intelektualë, disa prej të cilëve personalitete të elitës kulturore e shkencore të Shqpërisë. Madje edhe autoritete jo shqiptare të fushave të historisë e diplomacisë janë shprehur me shumë konsideratë për punimin e Zotit Kule.

Promovimi i sotëm nuk ka as pretendimin më të vogël për tu barazuar me sa më lart, e për të përsëritur vlerësimet shumë të spikatura të të tjerëve. Por ka si qëllim përcielljen e një respekti shoqëror ndaj autorit Virgjil Kule si intelektual me formim të gjërë e i ardhur kohët e fundit në mërgatën tonë shqiptare të Amerikës. Në të njejtën kohë edhe për të përciellë disa  njohuri më të themelta, e të dokumentuara  të fushës  së diplomacisë, duke qëndruar larg hiperbolizimeve e fatazirave pa baza reale historike për Gjergj Kastriotin Skënderbeun.

Studimi, rrok periudhën 1443 – 1467 në formatin e një ditari. Është mbështetur mbi 100 dokumenta bazike dhe qindra e qindra citime autentike i përmasave mbi 500 faqe. Ai është shkruar me një gjuhë të pasur e të kuptueshme, me fjali  të shkurtëra  e pa stërhollime, duke i qëndruar besnik devizës “publikim i të vërtetave dhe vetëm të vërtetave të dokumentuara”.

Në studim jepen të dhëna për politikat osmane të asaj kohe, të grumbullimit të fëmijve kristian të moshës 8-15 vjec nga Ballkani.  Mënyrat e përzgjedhjes e trajnimit të tyre në shkollën më të mirë të kohës, në Edirne e në pallatin e Topkapisë së Sulltanit, në të cilën është arsimuar edhe Gjergj Kastrioti Skënderbeu.

Gjenialiteti që tregoi më vonë Skënderbeu tregon për një përgatitje arsimore shumëvjecare të nivelit të lartë. Ky arsimim- thuhet në studim- bëhej si për karjerën ushtarake dhe administrative. Shkolla kishte specifikë edhe veshjen e dallueshme të të përzgjedhurve me: jelek, callmë, xhybe etj.

Pas gradimit ekselent në shkollën e mësipërme, Skënderbeu u provu nën mbikqyrjen e Sulltanit, në  shumë beteja ushtarake dhe drejtim administrativ ku shkëlqeu sa thuhet se “Sulltani e shikonte si rival i rrezikshëm për pushtetitn e tij”.

Skënderbeu  duke qenë hulumtues dhe vizionar- thuhet në studimin e Zotit Kule,   dalloi me shumë kujdes pikat e forta e të dobëta  të funksionimit të veprimtarisë ushtarake e administrative të Perandorisë Osmane . Kjo e paisi ate me një përvojë të madhe për të ardhmen e tij në fushbetej,  administrim, dhe vecanërisht në diplomaci me të cilën u ballafaqu sukseshëm me Papën, Venedikun, mbretëritë e Napolit, Milanit, Raguzës, Hungarisë, Serbisë, Portën e Lartë dhe me princat e fisnikët shqiptarë.

Në pranverën e vitit 1443, Skënderbeu ndodhej në përbërje të komandës ushtarake osmane në frontin e Nishit (por jo eprori më i lartë). Ai prej kohësh e shihte me simpati kryqëzatën e drejtuar nga Janosh Huniadi i Hungarisë kundër osmanëve dhe kishte formuluar në kokën e tij idenë e hapjes së një fronti të dytë në Ballkan për largimin e osmanëve nga këto hapsira kristiane (katolike e ortodokse).

Nisur nga kjo ide ai intensifikoi marrdhëniet me Huniadin, përzgjodhi mbi 300 kalorës shqiptar nga më besnikët e tij dhe në tetor-nëntor 1443 së bashku me nipin Hamza Kastriot këthehet në Arbëri. Më 28 nëntor të atij viti ngriti në Kështjellën e Krujës flamurin e kuq me shkabën dykrenare të cilin e mbajmë edhe sot. Që nga kjo ditë ai shpalli si parësore fushatën për këthimin në kristianizëm dhe nevojën e përgatitjes për luftë kundër osmanëve pushtues.

Hapi parë në funksion të strategjisë tij të mirmenduar ishte Kuvendi i princave dhe fisnikëve shqiptar më 2 mars 1444 në Katedralen e Shënkollit në Lezhë e cila sot njihet si “Beslidhja e Lezhës”. Ky Kuvend minimalisht siguroi dy elementë të strategjisë Skënderbeut: 1- bashkimin e barabartë për luftë kundër osmanllinjëve dhe 2- krijimin e një ushtrie me pagesë në kufijt e 20 mijëve. Këto ishin hapa të rëndësishëm strategjik, por të pa mjftueshëm se Skënderbeun nuk e njihte askush me tituj e grada . Madje intrigat e mbretërive italike e ballkanike akoma e quanin turkoshak të pa besueshëm. Këto qëndrime dhe mllefi i Sulltanit kundër tij, sollën tradhëtinë e Moisi Golemit në Dibër, të Muzakës në Berat, pa qëndrueshmërinë e  Pal e Lekë Dukagjini dhe mbi të gjitha  tradhëtia e nipit të tij Hamza Kastrioti.

Zgjidhja e problemeve të më sipërme, gjendet e shtjelluar bukur  e me dokumenta në punimin e Zotit Kule duke pikasur hap pas hapi plotesimin e qëllimit të Skënderbeut. Po të shtojmë këtu edhe fitoret e brendëshme në betejën e Torviollit, Albulenës dhe në thyerjen e sulmeve osmane disa mujore në Kështjellën e Krujës deri në humbjen e betejës prej tyre, del se shtohen pikët për strategun arbnor. Po ashtu disa rrethana ndërkombëtare i erdhën në mbështetje strategjise së tij. Mund të përmendim humbjen katastrofike të frontit verior drejtuar nga Huniadi, rënia e Stambollit si kryeqendra e Bizantit më 29 maji 1453, paqa e përkohëshme e venecianëve me Portën e Lartë, bënë që Skënderbue të forconte pozitat brenda e jashtë Arbërisë.

Kjo mini tablo (e përshkruar në detaje në ditarin  diplomatik të Virgjil Kules), i hap rrugën Skënderbeut të kapërcejë Adriatikun, të luftojë e fitojë për forcimin e pushtetit të Mbretit të Napolit, të marrë gradën e gjeneralit, të fitojë simpatinë e mbështetjen monetare e material të: Papës, Venedikut, Napolit, Milanos, Raguzës, Hungarisë, Serbisë e princave arbënor. Por mbi të gjitha kjo i shërbeu strategut arbnor të inicionte tek mbretëritë e fuqishme nevojën e një koalicioni (kryqëzate) kristiane ballkanike përqndruar në lindje të trojeve arbërore, duke aluduar qënien e tij në krye të këtij formacioni.

Një aspekt  tjetër i rëndësishëm që i shërbeu Gjergj Kastriotit  për forcimin e pozitave të tij, ishte lidhjet martesore që ai bëri brenda e jashtë Arbërisë. Këto ishin dukuri normale të kohës, por zgjedhja ishte taktikë në interest të strategjisë e cila del në pah në studimin e Zotit Kule.

Themelin e studimit të Ambasadorit Virgjil Kule e bën përqëndrimi tek marrveshet dhe traktatet që lidhi Skënderbeu. Nëpërmet tyre në studim dalin në pah vizioni për të ardhmen si strategji, mundësitë e momentit e të perspektivës, përfitimi i ndihmave material e monetare dhe mbi të gjitha ato etike morale e publike që kanë të bëjnë  me gjeneralitetet publike shumë të rëndësishme për kohën.

Vlerësuar nga arritjet në fushbetejë dhe lëvizjet diplomatike, në vjeshtën e vitit 1454 krijohet “poli i ri ushtarak i Arbërisë” pjesë thelbësore e strategjisë së Skënderbeut. Mbështetja material nga fuqitë kryqtare të kohës  dhe placka e luftës,  shtuan rezervat e prapavijës ushtarake. Këto krijuan mundësi për një profesionalizën më të mirë të ushtrisë Arbnore duke marrë specialist të trajnimit ushtarak nga vendet më të zhvilluara kryqtare të kohës. Këto mundësuan gjithashtu fitoret në betejat e ardhëshme ushtarake kundër pushtuesve osmanë nga Skënderbeu. Por jo vetëm kaq, se më 17 maji 1464 Senati i Venedikut i njeh atij titullin: ”Princi i Matit dhe mbreti i shqiptarve”, titull të cilin e kishte ëndërruar që në fillimet e veprimtarisë tij kundër Portës së lartë.

Të nderuar miq, studimi i Ambasadorit Virgjil Kule, është shumë dimensional dhe i rëndësishëm për të kuptuar brendinë e kohës dhe formësimin e Gjergj Kastriotit Skënderbeut si gjeneral dhe burrë i madh shteti për kohën që jetoi. Për të kuptuar gjenialitetin e tij si figurë, si bir i Arbërisë dhe Ati i Kombit tonë, Atlet i krishtërimit dhe mbrojtës i kulturës europiane nga shkatrrimet osmane. Studimi është një gurë i rëndësishëm në themelet e historisë e kulturës shqiptare, një dokument bazik në duart e gjeneratave të së ardhmes dhe një model i të shkruarit bukur, me kulturë e vërtetësi dhe pa lajthitje e fantazira boshe. Ai të pajis me dijeni e kulturë për kohën që merr në studim dhe është i domasdoshëm  në sensin e formimit atdhetar me gjak arbnor.

Rikthimi i Kryeministrit të Shqipërisë Etnike Mustafa Merlika Kruja në Krujë

by

Nue Oroshi/

Është një ditë e madhe për mbarë shqiptarinë. Është ditë e madhe se po rikthehet firmëtari i Pavarsisë së Shqipërisë dhe Kryeminsitri i Shqipërisë Etnike Mustafa Merlika Kruja. Mustafa Merlika Kruja se bashku me Minsitrat dhe bashkëpuntorët e tij profesor Ernest Koliqin,Kapidan Mark Gjomarkajn, Xhevat Korçën, Engjëll Çobën, Maliq Bushatin, Kolë Bibë Mirakajn, at Anton Harapin, Mehdi Frashërin, Lef Nosin,Dom Zef Oroshin, Xhafër Devëën, Fiqiri Dinen,Rexhep Mitrovicën dhe shumë e shumë të tjerë ishin faqja diellore dhe orientimi perëndimor i politikës shqiptare.
Idenë për vendosjen e monumentit te Mustafa Krujës e dha atdhetari dhe intelektuali shqiptar që jeton në Amerikë Tomë Mrijaj, njeherit anëtar i kryesisë së Shoqatës “Trojet e Arbrit” dhe Koordinator për Amerikë dhe Australi. Ai e paraqiti këtë ide të Shoqata “Trojet e Arbrit” dhe kryesia e shoqates e aprovoj pa asnjë hezitim.Pas aprovimit i kryem edhe procedurat zyrtare ku falënderoj Bashkinë e Krujës për lejën e dhënë.Por një barrë shumë të madhe për këtë vepër e barti edhe Familja Merlika ku shfrytëzoj rastin të falënderoj Eugjen Merlikën nipin e Mustafa Krujës i cili sot e ka ditën më të lumtur të jetës se po e qon në vënd amanetin e gjyshit të tij. Por edhe mbarë familjen Merlika që u angazhua që ky projekt të kompletohët në të gjitha aspektët.
Është dashur të pritet plot 32 vite që në Shqipëri të filloj renia e mendesisë komuniste. Edhe pse në Shqipëri ka plot 32 vite që ka ra diktatura komuniste por që fatkeqësisht ende nuk ka ra e plotë edhe mendësia komuniste.Mendësia komuniste është edhe më e rrezikshme se diktatura komuniste në Shqipëri dhe trojet shqiptare. Kjo mendesi ra fillimisht në Lezhë kur në bronz u kthye atdhetari dhe prifti i cili kur u rrezikua Shqipëria, la petkun e priftit dhe kapi pushkën e doli iu bashkua lufëtarëve në malët e Shqipërisë dr.Monsinior Zef Oroshi.Kjo mendesi ra edhe në Peshkopi kur u kthye në bronz zv. Komandanti i Fuqive të armatosura kombtare Halil Alia.
Kjo mendësi ra edhe në Klinë kur u kthye heroi Ndue Përlleshi,në Pejë kur u kthye në bronz heroina Marie Shllaku.Kjo mendesi po bie edhe sot në Krujë se po rikthehet në bronz burri më i madh që dha Kruja në shekullin njëzet. Por fatkeqësia është se kjo mendesi vazhdon të mbetët ende në Shkodër dhe në shumë qytete të tjera të Shqipërisë.Edhe sot e asaj dite Shkodra djepi i kulturës dhe demokracisë shqiptare që dha heronj për të ardhur demokracia në Shqipëri ka mbetur me mendësi komuniste dhe nuk po bën ballë që këshilli bashkiak dhe Kryetari i Bashkisë aty të na jap lejën që ta vendosim monumentin e Komandantit të Përgjithshëm të fuqive të armatosuna shqiptare Kapidan Mark Gjon Markut, përkunder dy kërkesave që kemi bërë mbrenda tri vitesh. Kurse Prishtina veçëse ka dhënë shenja që të na jep lejën për monumentin e profesor Ymer Berishës. Shoqata “Trojet e Arbrit” në këto 20 vite ka mbajtur 35 sesione shkencore dhe akademi ka botuar 30 vepra enciklopedike për nacionalizmën shqiptare dhe ka vendosur katër monumente në këto katër vitet e fundit, duke punuar shumë 160 intelektualë shqiptarë nga të gjitha viset etnike shqiptare dhe mërgata atdhetare për të sjellur në vendin e duhur heronjët e Shqipërisë Etnike.
Të nderuar pjesëmarrës,
Unë sot këtu para jush do ta paraqes vetëm një dokument të arkivit të Vjenës që është një memorandum i nënshkruar nga Don Nikollë Kaçorri, Mustafa Asim Kruja, Rexhep Mitrovica, Fuad Toptani, Murad Toptani, Salih Gjuka dhe Bedri Pejani,dërguar Mbretit dhe Perandorit të Austro-Hungarisë Franz Jozefit më 12 Nëntor 1912. Njëri ndër miqtë më të mëdhënj të kësaj periudhe kohore është edhe Mbreti i Austro-Hungarisë Franz Jozefi i cili kishte ndihmuar dhe përkrahur pa ndërprerë themelimin e shtetit të ri shqiptarë.Vetëm gjashtëmbëdhjetë ditë para se të shpallej Pavarsia e Shqipërisë Imzot Nikollë Kaçorri kishte përpiluar një Memorandum për Perandorinë dhe Mbretin e Austro – Hungarisë Franz Jozefin e I. Memorandumi është i firmosur nga drejtuesit kryesorë të komitetit të përgjithshëm të kryengritës së Shqipërisë së Mesme, të kryesuar nga Nikollë Kaçorri Prift , Mustafa Asim Kruja , Rexhep Mitrovica , Fuad Toptani , Murat Toptani , Sali Gjuka dhe Bedri Pejani. Memorandumi i është dorëzuar Konsullit Austriak në Durrës, Rudnay i cili së bashku me memorandumin , dërgon në Ministrinë e Jashtme në Vjenë, personalisht për Ministrin e Jashtëm Leopold Grafen Berchtold me shënimin “shumë konfidenciale”, ashtu siç shkruan në fillim të këtij memorandum:
“Madhnisë të Tii Franz Josefit I
Përandorit e Mbretit të Austro – Magjarisë në Vienë
Shum të vështira e të rrezikshëme jan këto dit per ne Shqyptarët e per nanën t´on Shqypninë qi të kater shtetet e Ballkanve po rrâin me e perpi a me e coptue.
Na me sâ fuqi kena mundohena edhe Përendisë i lutena qi Mbretnia jon të muisi këta anmiq e të na prui prej sish. Por per fat të keq gjasat nuk po na duken fort të mira, e po shohim se shum vende të kater vilajeteve të Shqypnisë, Kosovë, Manastir, Shkodër e Janinë gjinden nden kambë të hueja. Për këtë shkak po marrim lejen m´u sjelle kah Madhnia Jote si Përandorit të nji Përandorisë të madhe, qi asht ma e afermia e jonë e ka piesë në Ballkan me Bosnie –Herzegovinë, e me Ju lutun qi në çeshtjet të Ballkanve të merret parasysh edhe Shqypnia në mënyrë qi kufitë e saj mos të përkiten e mos të shtyhen prej kerkuj e qi Shqypnia prej katër vilajetesh permendun sipri me tre milion e sâ Shqyptarë të bahet nji Mbretnië në vehte sikurse të tjerat shtete të Ballkanve, në daç perse Shqyptarët jan nji kambë ma i vjetri ner këta, me nji gjuhe e me zakone fare të veçanta, e gjaku i tyne nuk mundet me paitue kurrsesi me çdo gjak të kombeve qi janë rreth e rrotull; në daç perse nuk do t´ishte e drejtë humbja as voglimi i nji kombi Shqyptarë, i cilli nuk âsht aspak ma i poshtem se kombët e tjera të Ballkanve si per numer, ashtu permendë, si per vjeften morale, me të cillën, sado qi përnji kohe shekuish shum të gjatë kje rrahun në çdo krah e në çdo mënyrë prej shum e shum tallazeshë politike qindroi në kombësië të vet e në zakone të veta, por si nji shkambë i fort në mjedis detit; e kjarishtë e diftoin edhe theroritë e mëdhaja qi Shqyptarëtë hoçën perrain, gjytetërimin, e perparimin e Kombit të vet në këtë kohe të mrame të Tyrqëvet të Rie: në daç edhe perse na duket se nji Mbretnië Shqyptare mban peshën jo vetem të Ballkanve por edhe të gjith shteteve t´Europës, e sidomos në muitm´ubâa, mbas dishirit t´on, njimbretnië e pa anë (neutre), sikurse Belgji e Svizzera. Prej gjithkë tyne shkaqeve e arsynave na e pështesim të tanë shpresën t´one në ma të madhen mirsinë e Madhnisë Tande per të cillën na e gjith kombi Shqyptarë ka për të Jauditun per nderë per gjithmonë. Me shpresë të madhe qi të lutunat t´ona kam me e bërkâ zembrën e Madhnueshme të Madhnisë Tande kemi nderjen ma të madhen me vuë këtu duërt t´ona e m´u permendun. “Shqypnië, 12 Nanduër 1912
Te Detyrushmit Sherbëtorë te Madhnisë s´ate Firmat Nikollë Kaçorri Prift, Mustafa Asim Kruja, Rexhep Mitrovica, Fuad Toptani , Murad Toptani, Salih Gjuka dhe Bedri Pejani.
Rikthimi i Mustafa Krujës në bronz nuk është një rikthim i thjeshtë.Mustafa Kruja gjatë shtegtimit jetësor pati shumë përplasje, shumë veshtirësi por kurrë nuk ju nda kontributit për atdheun dhe studimeve të shumta që janë një faqe e artë e historisë dhe kulturës shqiptare.Ai ishte intelektuali që një pjesë të mirë të shkollimit e kreu nëpër univerisitetet e lindjes por gjithmonë mbeti perëndimor.Ishte politikani që Shqipërinë e mori ta qeverisë më 28,748 mijë kilometra katror dhe shëndrroj më mbi 74.000 mijë kilometra katror duke i bashkuar Kosovën,Maqedoninë shqiptare,Malin e Zi shqiptarë,Preshevën dhe Pazarin e Ri.E ku fatkeqësisht këto troje prapë komunistët shqiptarë ja falën Beogradit, madje jo vetëm me nënshkrime por edhe duke luftuar me pushkë kundër nacionalistëve shqiptarë në vitin 1945.Për këtë shqiptarët kanë vetëm një ditë të çlirimit 28 nëntor 1912 kurse 29 nëntori nuk duhët të festohët se është dita më e zezë e kombit shqiptar se pikërisht në këtë ditë u ndanë 70 përqind të territorit të trojeve shqiptare nga trungu amë.
Të gjithë ju pjesëmarrës që keni ardhur sot për ta nderuar firëmetarin e Pavarsisë dhe Kryeministrin e Shqipërisë Etnike ju falëndëroj dhe kjo dëshmon se rrënjët e nacionalizmës shqiptare janë shumë të thella dhe këto rrënjë nuk do të del askush që ti shkulë në trojet shqiptare ku i thuhët bukës- bukë e ujit- ujië. Rrnoftë vepra heroike e Mustafa Merlika Krujës!Rrnoftë Shqipëria Etnike.

(Fjalë e mbajtur më 24 nëntor 2024, në Krujë me rastin e zbulimit të Monumentit të Kryeministrit të Shqipërisë Etnike Mustafa Merlika Krujës nga Kryetari i Shoqates “Trojet e Arbrit “Nue Oroshi).

BUKURIA QË VJEN NGA SINQERITETI, STILI I LIBRIT “POROSIA E KULLES“ I DR. PASHKO CAMAJT 

by

Analizë stilistike, nga Rafael Floqi/

Një autobiografi duhet të përmbajë disa cilësi të rëndësishme që e bëjnë të vlerësueshme dhe tërheqëse për lexuesin. Në këtë kontekst, mund të theksojmë disa nga këto cilësi që pasqyrohen edhe në librin “Porosia e kullës” nga Dr. Pashko R. Camaj ose në anglisht “Dreaming from the Trunk of an American Car„( Endërrime në bagazhin e një makine amerikane“, kjo sepse në anglisht autori i drejtohet një audience tjetër për të cilët emigracioni nga Meksika është më i njohur se kulla/tower në arealin shqipfolës, qofshin këta edhe emigrantë të brezit të dytë, gjë që në pamje të parë e bën titullin të duket si më komercial.  “Vijmë kështu te kuptimi i titullit të librit në shqip, Porosia e kullës, në shqip ka kuptim të plotë, por e përkthyer si “The order of tower”në anglisht do të krijonte keqkuptime, a mund t’ja sqarosh dot një amerikani që Tower në shqip nënkupton edhe shtëpinë /banesën,  e kuptuar edhe si “amaneti i kullës”, siç thotë në parathënien e librit shkrimtari, Besnik Mustafaj.

Në jetën e shqiptarëve të Veriut, kulla është njëherësh një simbol i rëndësisë së veantë dhe një realitet konkret. Ajo është një arketip i egzistencës. E tillë na shfaqet ajo edhe në jetën dhe veprën e Pashko R. Camajt. Vepra është një rrëfim sa emocionues po aq edhe intrigues, përmes të cilit autori na sjell grimca nga e kaluara e vet, në formën më të bukur të mundshme, duke rrëfyer, se edhe në Bibël edhe legjendat shqiptare rrëfimi është elementi bazë. Kështu ai trajton një temë aq të pranishme në të gjitha trojet shqiptare, mërgimin, si temë e përbotshme, me të përbashkëtat e veta, por tejet specifike, në të veçantat e veta, si një realitet që nuk ka nevojë për shumë imagjinatë për t’u kuptuar, s’ka nevojë për fiksion.

Autenticiteti dhe ndershmëria 

Një autobiografi duhet të jetë një reflektim i sinqertë i jetës dhe eksperiencave të autorit dhe autori Pashko R. Camaj, ka arritur të paraqesë jetën e tij pa përpjekje për t’u paraqitur, si hero ose viktimë, por duke u fokusuar tek përballjet dhe zgjedhjet e vështira që ka bërë në jetë. Ai ka shmangur dramatizimin dhe ka treguar përvojat e tij në një mënyrë të natyrshme dhe të vërtetë. Ai ka porositë eë asaj kullës së vjetër që janë e gjithë e shkuara e tij dhe fëmijëria e familjes. Një porosi që është vlera e identitetit të tij dhe kjo e vërtetë sado përzierje e objektives me subjektiven është boshti mitik i egzistencës,- kështu kujtimi nuk është një element për ta shtyrë para rrëfimin, por elementi që e lidh atë. 

Rrëfimi i ndërlikuar dhe retrospektiva 

Autobiografia duhet të mundësojë një kuptim të thellë të eksperiencave të autorit, duke i lidhur ato me pasojat dhe refleksionet e mëvonshme. Pashko R. Camaj e përdor retrospektivën për të sjellë kujtimet dhe përballjet e tij me realitetin social dhe politik dhe persekutimet ndaj shqiptarëve në ish-Jugosllavi por dhe fatin e malësorëve të emigruar në SHBA. Ky lloj rrëfimi na ofron një pasqyrë të brendshme të autorit dhe një hapësirë për reflektim personal, duke e bërë veprën tërheqëse dhe të pasur me mesazhe. Digresionet për jetën e fëmijërisë dhe ato të rinisë, përplasja me denigrimin e shqiptarëve pa të drejtë që në shkollë, persekutimi në shkollën e mjekësisë dhe në ushtri, pamundësia për të arritur qëllimin e jetës, që qe dhe motivi i largimit nga vendlindja, si dhe realizimi më vonë i ëndrrës së tij në SHBA, e deri tek puna shkencore në ruajtje të shëndetit të banorëve të Mitrovicës në Kosovë, mund të shihen si një farë shpagimi për fatin e jetës së tij ” Të njeriut që do t’i kthejë diçka Atdheut pavarësisht largimit të tij”. 

Vijmë kështu te kuptimi i titullit të librit, në shqip, “Porosia e kullës”. Në jetën e shqiptarëve të Veriut, kulla është njëherësh një simbol i rëndësisë së veçantë dhe një realitet konkret. E tillë na shfaqet ajo edhe në jetën e Pashko R. Camajt. Si simbol ajo mishëron identitetin e spikatur shqiptar, me të cilin është mbrujtur brenda familjes malësore protagonisti i prozës në fjalë. 

“Jetonim në një shoqëri patriarkale, shkruan ai, dhe në Malësi, të gjithë i njihnin të gjithë. Në shumicën e rasteve, shumë nga fqinjët tanë ishin kushërinjtë tanë dhe rrethanat e të gjithëve ishin të njohura për të gjithë. Të gjithë e dinin historinë e familjes së vet, që shkonte brez pas brezi. Fëmijët njiheshin nga ajo se fëmijët e kujt ishin. Unë nuk njihesha as nga emri as nga mbiemri. Përkundrazi, më përmendnin si djalin e Rrokut dhe nipin e Pjetrit, të dy shumë të respektuar dhe madje të nderuar, veçanërisht në rastin e babait tim. Jeta e tyre i ishte përkushtuar kujdesit për familjen, miqtë, besimin dhe kombësinë e tyre. Gjithmonë ngrija kokën lart kur njerëzit flisnin për mua, si për djalin e Rrok Pjetër Zekut. Kjo ishte po aq e vërtetë atëherë, sa është tani.“ 

Edhe pse elementet personalë e bëjnë të veçantë rrëfimin, ndjenja e mëkatit për lëshimin e trojeve të të parëve, me të cilën ballafaqohet autori, është diçka me çka ballafaqohet gjenerata e parë e emigrantëve, ngado që janë, por dhe një forcë që ka mbajtur gjallë shpirtin e familjes, pavarësisht sfidave të shumta. Ta shijojmë atë në këtë pasazh: “Nga lart, mrekullohesha duke parë çdo pëllëmbë tokë, çdo kreshtë dhe luginë në kodrat dhe malet që rrethonin shtëpinë time. Nga aty lart pothuajse mund të prekja vendin ku kishin jetuar të parët e mi, brez pas brezi, në Hotin e Malësisë, në fshatin Spi. Emri i tij mund të ketë ardhur nga fjala shpija, që do të thotë shtëpi. Aty tani kanë mbetur vetëm disa shtëpi dhe kulla, një shtëpi prej guri dykatëshe e ndërtuar gati dy shekuj më parë, si e dëshpëruar, sikur kërkonte mëshirë, më foli. Atje lart në qiell ku isha, më dukej sikur kulla e gurit po thoshte: “Unë jam këtu. Eja, mos më lër të vetmuar.”

Subjektiviteti dhe zëri personal

Kujtimet janë natyrisht subjektive, të formuara nga emocionet, perspektiva dhe reflektimet e autorit. Ky subjektivitet i jep autobiografisë një zë sa unikal dhe personal, i cili është ndryshe nga llojet e tjera të shkrimit. Autori fokusohet në detaje ose përvoja të caktuara që ngjallin emocione të thella, duke ofruar një dritare në botën e tij të brendshme. Përdorimi i detajeve sensorialë—si përshkrimi së një vendi ose ndjenja e një momenti—e bëjnë kujtimin/rrëfimin më të gjallë dhe angazhues, duke e lejuar lexuesin ta përjetojë atë, tani siç ishte një herë atje atëbotë. Vetë kujtimi synon ringjalljen e përjetimit. Të ndjekim një shembull nga fillimi i librit dhe të vlerësojmë zërin e brendshëm të rrëfimtarit.

“Nga taksia mund të dëgjoja “rrapamën” e gomave teksa goditnin këta shënues, pothuajse si një orkestër e sinkronizuar, e caktuar saktësisht për t’u “përplasur” çdo disa sekonda. Shoferi, një burrë rreth të dyzetave, kishte një fytyrë miqësore, të stolisur edhe me një palë mustaqe të holla e të gjata që mezi ia fshihnin puçikët në faqe. Edhe pse i kufizuar në aftësinë tonë për të komunikuar me të, u gjet një gjë që na bashkoi menjëherë. Ishte dashuria jonë e ndërsjellë për futbollin! 

Vlerat dhe ndjenja e identitetit

Autobiografia është një mundësi për të trajtuar lidhjen e thellë me vendin, familjen dhe kulturën dhe unin e narratorit. Libri i Camajt është i mbushur me vlerat e identitetit shqiptar, me pasionin për të ruajtur traditat dhe me ndjenjën e forcës, që buron nga këto rrënjë. Ai tregon se si kulla familjare është jo vetëm një simbol i identitetit, por është kujdesur të ndërtojë një stil të sofistikuar, me figura artistike dhe shprehje që pasqyrojnë një kulturë të gjerë etniko sociale. Kjo e bën veprën më tërheqëse dhe i jep thellësi çdo përshkrimi, qoftë ai për jetën e përditshme, për vështirësitë e emigrimit, apo dhe për reflektimet filozofike mbi jetën. Por aty figuracioni nuk është qëllim në vetevete, figuracioni buron vetevetiu nga të rrëfyerit. Fakti që libri është hartuar fillimisht në anglisht nga një njohës i  gjuhës shqipe, por i sjellë në shqip nga i vëllai Nikolla, është interesant se nuk i ka zbehur vlerat figurative, përkundrazi e ka gjallëruar atë, edhe pse rrëfimi me fjali të shkurtra e bën librin mjaft dinamik plot detaje stilistike.

 Stili mund të përfshijë momente introspektive ku autori pyet saktësinë e kujtimeve të tij ose shqyrton se si kuptimi i atyre ka ndryshuar me kalimin e kohës si tek ky pasazh:

“ Në atë kohë, nuk e pyeta veten nëse ky kishte qenë vendimi i duhur – diçka që më vonë gjatë jetës do ta pyesja shpesh, jo aq për mua, jo aq për të ardhmen time, por më tepër për të kaluarën time. A ishte i gabuar vendimi im për të lënë vendlindjen time, shtëpinë time? …. A përfundoi trashëgimia e tyre, për mua dhe vendlindjen time, me largimin tim – a kam mëkatuar ndaj tyre?

Pashko R. Camaj është i hapur për të folur për realitetin e emigrantëve dhe për vështirësitë që ai ka kaluar, pa e zbukuruar ose idealizuar jetën e tij. Kjo e bën veprën më të sinqertë dhe më të lidhur me lexuesin, i cili mund të ndiejë lidhjen me të përmes përvojave të përbashkëta.

Në këtë autobiografi, kujtimet luajnë një rol thelbësor në formimin e stilit narrativ, tonit dhe strukturës së shkrimit. Ato nuk janë thjesht përsëritje faktike e ngjarjeve, por janë të mbushura me emocion, reflektim dhe njohuri personale. Mënyra se si kujtimet janë ndërtuar në narrativë lejon që kjo autobiografi të kalojë përtej thjesht shkrimit të ngjarjeve, duke u bërë një eksplorim të fuqishëm të identitetit, rritjes dhe kalimit të kohës të vetë rrëfyesit.

” Në moshën njëzetvjeçare dhe të dëshpëruar për të arritur në Amerikë, nuk kishte asgjë për t’u frikësuar – çfarë janë tridhjetë minuta, në fund të fundit? Megjithatë, derisa kapaku po mbyllej, shikova diellin që po venitej dhe shkëlqimin e qiellit portokalli përpara se të mbyllja sytë. Pyesja veten nëse lutja ime e heshtur do të na udhëzonte mua dhe Dritën që të shihnim përsëri dritën e diellit. Kur errësira e bagazhit të makinës gëlltiti diellin, më kapi paniku. Një mori fjalësh “po sikur të” rrotulloheshin në mendjen time… Po sikur të kenë nevojë të fshehin gjurmët dhe të ikin nga patrulla kufitare që mund t’i zbulojë; po sikur të mos marrin pagesën që u takon… dhe të vendosin thjesht të hedhin makinën në hendek, me ne të mbyllur në bagazhin e saj të errët? Jetët tona ishin në duart e njerëzve që nuk i njihnim. Nuk kishim askënd që të na fliste dhe të na qetësonte ankthet.”

Epilog

Në përfundim, ky libër ka thellësi dhe sinqeritet tërheqës, dhe ka mundur të ofrojë një pasqyrë të vërtetë të jetës së autorit, dhe të lidhet me lexuesin përmes temave të përgjithshme dhe atyre specifike, por gjithsesi, strumbullari është kulla dhe arketipi i saj. 

Atje lart në qiell ku isha, më dukej sikur kulla e gurit po thoshte: “Unë jam këtu. Eja, mos më lër të vetmuar.”

Kjo është porosia që Pashku, sic duket e shleu me këtë libër, që i ka të gjitha këto cilësi që përmenda, duke e bërë veprën e tij, sa tërheqëse aq edhe të vlefshme për shumë lexues, si në shqip dhe në anglisht dhe i jep asaj kuptime të shumfishta me vlerë universale për çdo të mërguar në botë.

100 VJETORI I OPERACIONIT TË LIDHJES SË KOMBEVE NË SHQIPËRI NË VITIN 1924 DHE KONTRIBUTI I EUGENE DHE HELENE PITTARD (NOELLE ROGER)

by

KUDRET ISAJ/

Prof Eugène Pittard dhe kontributi i tij në Konferencën e Paqes në Paris në vitin 1919 si dhe në pranimin e Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve në Gjenevë në vitin 1920.

Cili ishte Eugène Pittard? Prof. Eugène Pittard përpos faktit që ishte një shkencëtar i shquar zviceran, një princ i antropologjisë dhe i etnografisë së qytetit të Gjenevës, ai ishte gjithashtu një humanist me dimension europian, i cili shkroi dhe botoi vepra të rëndësishme shkencore për Alma Mater-in e tij Gjenevën si dhe për vende të tjera përfshirë këtu në mënyrë të veçantë Shqipërinë duke e merituar plotësisht vendin e tij në panteonin e nderit të kombit shqiptar së bashku me bashkëshorten e tij Hélène Pittard(Dufour) e njohur me pseudonimin Noëlle Roger. Do të hedhim një vështrim të shpejtë të aktivitetit diplomatik dhe politik të Prof Eugène Pittard në lidhje me Shqipërinë. Në janar të vitit 1919, në kutinë postare të Pittard-ëve në rrugën Cottages 36 në Gjenevë mbërrin një letër nga Ambasada amerikane në Paris e nënshkruar nga ambasadori i saj fuqiplotë Hugh Campbell Wallace. Prof Eugène Pittard ftohej të bëhej pjesë e stafit të këshilltarëve të Presidentit amerikan Woodrow Wilson, i cili do të merrte pjesë në konferencën e paqes në Paris. Gjatë ditëve të konferencës, Prof Eugène Pittard pati një bashkëpunim të ngushtë dhe të ndërsjelltë me kolonelin amerikan Edward Mandell House, këshilltar i Presidentit amerikan Woodrow Wilson si dhe me George Herron-in. Ky i fundit ishte një pastor protestant amerikan, i diplomuar në fakultetin teologjik, shkrimtar dhe publicist. Kur George Herron-i banonte në Gjenevë në vitin 1919, ai i kishte përcjellë Presidentit amerikan Woodrow Wilson një kërkesë të Këshillit të Madh të Gjenevës, sipas së cilit, ky Këshill propozonte që selia e Lidhjes së Kombeve të vendosej në Gjenevë. George Herron-i ishte ngarkuar nga qarqet më të larta të Uashingtonit si negociator i posaçëm për zgjidhjen e çështjeve me karakter diplomatik. Ai mbante prej vitesh korrespondencë të rregullt me Dr. Gjergj Adamidin në Gjenevë në lidhje me kauzën shqiptare. Kujtojmë këtu që në vitin 1918, Dr Gjergj Adamidi i kishte dërguar një telegraf dhe një promemorie nga Gjeneva, Presidentit amerikan Woodrow Wilson. Në këtë promemorie, ai i paraqiste burrështetasit të shquar amerikan disa meditime dhe vëzhgime që kishte shkruar mbi afërsinë etnike midis shqiptarëve dhe skocezëve, duke njohur faktin që parardhësit e Presidentit amerikan rridhnin nga Skocia.

Gjatë zhvillimit të punimeve të konferencës së paqes në pallatin e Versajës si dhe në hotelin Crillon ku qëndronte Presidenti amerikan Woodrow Wilson dhe këshilltarët e tij, Prof Eugène Pittard bisedoi me presidentin amerikan në lidhje me statusin e papërcaktuar të Shqipërisë si dhe për rreziqet që i kanoseshin asaj nga fqinjët në jug dhe në veri të vendit. Për fat të keq datën e këtij takimi nuk kemi mundur ta përcaktojmë, megjithatë kemi të njohur një datë tjetër, datën 4 korrik 1918 kur Fan Noli si përfaqësues i federatës shqiptare Vatra të Boston-it bisedoi për Shqipërinë me Presidentin amerikan Woodrow Wilson në malin Vernon ku ndodhet varri i Xhorxh Uashingtonit. Shqipëria në konferencën e paqes në Paris u përfaqësua me disa dërgata : dërgata e qeverisë shqiptare, dërgata e kryesuar nga Esad pashë Toptani, në cilësinë e kryetarit të vetëshpallur të qeverisë shqiptare, dërgata e kolonisë së shqiptarëve të Amerikës ku merrte pjesë Charles Telfort Ericksoni dhe Parashqevi Qiriazi, dërgata e kolonisë së Stambollit, dërgata e kolonisë së Bukureshtit. Prof Eugène Pittard në artikullin e tij me titull : «Kujtime në orën e çajit» shkruar në vitin 1950 dhe botuar disa vite më pas nga Muzeu Etnografik i Gjenevës, kujton se në një bashkëbisedim që ka patur gjatë zhvillimit të konferencës së paqes me këshilltarët amerikanë, ju ka propozuar atyre idenë për riformimin e shtetit shqiptar. Këshilltarët e presidentit amerikan jo vetëm që e mbështetën këtë ide por i shtruan profesorit të antropologjisë në Universitetin e Gjenevës pyetjen e mëposhtme: Përse Zvicra nuk e merr Shqipërinë nën mbrojtjen dhe mandatin e saj ?

Prof Eugène Pittard i entuziazmuar nga mbështetja e këshilltarëve amerikanë niset pa humbur kohë në Bernë për të takuar dhe për të biseduar kokë më kokë me zotin Gustave Ador, i cili në vitin 1919 ushtronte funksionet e Presidentit të Konfederatës Zvicerane. Kur Gustave Ador ushtronte funksionet e Presidentit të Komitetit Ndërkombëtar të Kryqit të kuq në Gjenevë i kishte mbetur në kujtesë letra e misionarit protestant amerikan Charles Telfort Erickson dërguar nga Elbasani në vitin 1912 mbi gjendjen e mjeruar që ekzistonte në Shqipëri. Nisur nga faktet tronditëse që përmbante letra në fjalë, Gustave Ador ia dërgon këtë letër kryeredaktorit të gazetës Journal de Genève, i cili do ta botonte atë në datën 23 nëntor 1912 me titullin : «Për shqiptarët». Gustave Ador e priti prof Eugène Pittard-in në zyrën e tij në fillim të vitit 1919 dhe e refuzoi kategorikisht propozimin për vënien e Shqipërisë nën mandatin e Konfederatës Zvicerane për shkak se ky hap do të krijonte precedente të paparishikuara në fushën diplomatike.

Prof Eugène Pittard së bashku me bashkëshorten e tij Hélène, e njohur me pseudonimin Noëlle Roger i kishte njohur për herë të parë shqiptarët në Dobruzha të Rumanisë në vitin 1902 kur nisi shtegtimet e tij të para antropologjike. Ndërsa Shqipërinë ata e kishin njohur nëpërmjet Shkodrës, të cilën e kishin vizituar në korrik të vitit 1910, gjatë një udhëtimi që kishin kryer në disa vende të Ballkanit. Ndonëse pas vitit 1910, Prof Eugène Pittard e pati të pamundur të kthehej përsëri në Shqipëri, duhet pohuar që ai e kishte gjetur një pjesë të Shqipërisë në Gjenevë, në Lozanë dhe në disa qytete të tjera zvicerane duke u njohur dhe lidhur miqësi me Midhat Frashërin, Mihal Turtullin, Gjergj Adamidin, Pandeli Calen, Sotir Kolean, Hilmi Këlcyrën dhe të tjerë patriotë shqiptarë. Pranimi i Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve në Gjenevë në 17 dhjetor 1920 është një nga aktet më madhore të historisë së Shqipërisë pas shpalljes së pavarësisë nga Ismail Qemali në Vlorë në 28 nëntor të vitit 1912. Pas një lufte të gjatë dhe të parreshtur diplomatike që bënë Lord Robert Cecil, delegat i Afrikës së Jugut, Lord Arthur Balfour, president i qeverisë britanike, Paul Hyman, kryetar i Asamblesë së Lidhjes së Kombeve, Herbert Albert Laurens Fisher, përfaqësues i qeverisë britanike, Eric Drummond, sekretar i përgjithshëm i Lidhjes së Kombeve, Newton Wesley Rowell, përfaqësues i qeverisë kanadeze, Justin Godart, Edith Durham, Eugène Pittard, Aubrey Herbert, Elisabeth Carnavon, Nicolae Iorga e të tjerë miq të devotshëm të shqiptarëve, Shqipëria u pranua në Lidhjen e Kombeve me 35 vota pro dhe 7 abstenime.

Fan Noli, kryetar i delegacionit shqiptar në Lidhjen e Kombeve në Gjenevë, u ul për herë të parë legjitimisht në emër të popullit shqiptar, në emër të Shqipërisë dhe të qeverisë shqiptare në të njëjtën tryezë me burrështetasit e Fuqive të Mëdha. Po atë ditë fatlume dhe historike për fatet e Shqipërisë në 17 dhjetor të vitit 1920, Prof Eugène Pittard do të botonte në gazetën «La Suisse» artikullin me titull : «Për Shqipërinë» Kryeministri shqiptar Pandeli Evangjeli në vjeshtën e vitit 1920 i dërgon një telegram frengjisht Fan Nolit, kryetarit të delegacionit shqiptar në Gjenevë, në të cilin shkruan : «Falenderimet më të mira. Stop. Vazhdoni me kolegët misionin duke ndjekur udhëzimet e mëparshme. Stop. Zotërinjtë Hil Mosi, Sotir Coleas, duke qenë të emëruar anëtarë të delegacionit shqiptar në Paris, luten të fillojnë të ushtrojnë detyrën e tyre. Miratojmë emërimin e zotit Eugène Pittard si këshilltar». Duhet të saktësojmë këtu që Dr. Gjergj Adamidi bënte pjesë gjithashtu në delegacionin shqiptar në Lidhjen e Kombeve në Gjenevë. Në 16 dhjetor 1920, një nga poetët më të shquar zviceranë, gjenevasi Henry Spiess do të botonte në gazetën «Journal de Genève» me një dedikas për mikun e tij shqiptar Arif Dinon, poezinë me titull : «Përtej Asamblesë, Shqipëria».

Duke qenë e pandarë mish e shpirt me bashkëshortin e saj, Hélène Pittard e njohur me pseudonimin Noëlle Roger nuk kishte si të heshtte për këtë ditë të madhe historike për fatet e Shqipërisë dhe në 31 dhjetor të vitit 1920 do të botonte në revistën L’Illustration artikullin me titull : «Pas Asamblesë së Gjenevës». Me propozim të kryeministrit shqiptar Iljaz Vrioni, Këshilli i Naltë i Shtetit Shqiptar i përbërë nga Aqif Elbasani, Dr. Mihal Turtulli, Abdi Toptani dhe imzot Luigj Bumçi do ta emëronte Prof Eugène Pittard-in në datën 29 janar të vitit 1921 konsull i përgjithshëm nderi i shtetit shqiptar në Gjenevë. Për këtë qëllim qeveria shqiptare hapi një zyrë përfaqësimi në Gjenevë(AQSH, v.1921, F.149, D.I-307). Nga gushti deri në tetor të vitit 1921, Prof Eugène Pittard së bashku me bashkëshorten e tij Hélène Pittard(Noëlle Roger) kreu një udhëtim njohës dhe udhëpërshkrues në Shqipëri(AQSH, v.1921, F.152, D. 166 : F.273, v.1921, D.48). Në datën 9 nëntor 1921, Prof Eugène Pittard i dërgoi një kërkesë për takim sekretarit të përgjithshëm të Lidhjes së Kombeve, zotit Eric Drummond për t’a vënë në dijeni për hyrjen e trupave ushtarake jugosllave në krahinën e Dibrës, veprim që binte në kundërshtim të plotë me vendimet e konferencës së Londrës së vitit 1913. A nuk përshfaqet me këtë gjest human zëri i ndërgjegjes së një diplomati, të një shkencëtari dhe të një intelektuali të shquar zviceran për t’i paraqitur Këshillit të Lidhjes së Kombeve të vërtetën lakuriqe në lidhje me situatën alarmante në Shqipëri me statusin e një dëshmitari okular për gjithçka dëgjoi dhe për gjithçka pa me sytë e tij gjatë vizitës në këtë vend !

Pikërisht atë ditë, në datën 9 nëntor të vitit 1921 në Paris u mblodh Konferenca e Ambasadorëve me pjesëmarrjen e Anglisë, Francës, Italisë dhe Japonisë, e cila e rinjohu dhe e sanksionoi Shqipërinë si shtet i pavarur dhe sovran në kufijtë e përcaktuar ndërkombëtarisht në vitin 1913. Duke përvijuar kontributin diplomatik të Prof Eugène Pittard dhe kontributin e tij si konsull i përgjithshëm nderi i shtetit shqiptar në Gjenevë do të kapërcejmë pak në kohë dhe do të ndalemi në fund të viteve 30-të dhe në fillim të viteve 40-të të shekullit të XX-të. Në vitin 1937, Mbretëria shqiptare festoi në Tiranë 25 vjetorin e vetëqeverimit të Shqipërisë, në të cilin morën pjesë shumë personalitete të huaja ndërkombëtare, përfshirë këtu, Norbert Joklin, Amelie von Godin, Charles Telfort Ericksonin, Egon von Berger-Waldenegg-un, Leo Frendlich-in, August Ritter von Kral-in, Armin Aern-in dhe të tjerë. Me rastin e festimeve të 25 vjetorit të vetëqeverimit të Shqipërisë në vitin 1937, zëvëndëskonsulli i Mbretërisë Shqiptare në Gjenevë, Thoma Luarasi i dërgon një letër komisionit të posaçëm të ngritur me këtë rast duke bashkëngjitur një biografi dhe një foto të Eugène Pittard-it. Prof Eugène Pittard me bashkëshorten e tij Hélène Pittard(Noëlle Roger) ishin të ftuar në këto festime, por nuk mundën të merrnin pjesë për shkak të angazhimeve në Gjenevë. Po botojmë një fragment nga kjo letër e shkruar nga Thoma Luarasi, të cilën e kemi gjetur në arkivin e shtetit në Tiranë : «…kam ndër mend t’ju bëj të ditur se z.Prof Eugène Pittard është i vetmi i huaj në juridiksionin e kësaj Përfaqësie Mbretnore, i cili ka prurë shërbime mjaft të mëdha Atdheut tonë(AQSH, v.1937, F.170, D.23).

Konsulli i nderit i Mbretërisë Shqiptare në Bernë në vitin 1937, i ngarkuar për çështjet tregtare ka qënë noteri zviceran Armin Aern, i cili e ushtroi këtë funksion nga viti 1935 deri në pushtimin e Shqipërisë nga Italia fashiste në vitin 1939. Në vitin 1937, Armin Aern-i i dërgon një letër komisionit të posaçëm të vetëqeverimit në Tiranë duke bashkëngjitur një biografi dhe një foto të Dom Lazër Shantojës. Po citojmë një fragment nga kjo letër, të cilën e kemi gjetur në arkivin e shtetit në Tiranë. «…që nga fundi i vitit 1927 ndodhet në Zvicër. Gjysëm viti qe kapelan në Kështjellën Shënandegg pranë Menzingen dhe gjysëm viti vikar gjerman në Biel. Ka pesë vjet që është famullitar në La Motte në juran e Bernës. Eshtë përkthyes i klerikëve gjermanë në gjuhën shqipe. Ka propaganduar dhe bën të njohur Shqipërinë me anë të artikujve të shkruar në gazeta dhe transmeton me Radio. Megjithë se jeton jashtë Atdheut ai është një patriot i flaktë(AQSH,v.1937, F.170, D.23). Duke vënë në spikamë dashurinë e madhe që Shqipëria i blatoi atij dhe bashkëshortes së tij dhe duke ndjerë një borxh moral ndaj saj, Prof Eugène Pittard me iniciativën e tij formoi në Gjenevë në vitin 1945 komitetin Zvicër-Shqipëri. Miku i tij i vjetër francez ministri Justin Godart do të formonte në Paris në vitin 1950 shoqatën e miqësisë Francë-Shqipëri. Komiteti Zvicër-Shqipëri i Gjenevës me president Prof Eugène Pittard-in përbëhej nga figura të njohura intelektuale të qytetit të Gjenevës dhe nga miq të devotshëm të Shqipërisë, të cilët e ushtruan aktivitetin e tyre për disa vite me radhë duke e ndihmuar Shqipërinë nëpërmjet shoqatës së kryqit të kuq zviceran. Ndokush mund të pyesë : C’përshtypje kishte populli në Shqipëri për Eugène dhe Hélène Pittard-in kur lexonin nëpër gazeta artikujt e tyre në mbrojtje të Shqipërisë ?

Si ishte përfytyrimi i popullit për çiftin zviceran nga Gjeneva, të cilët kishin blatuar një zemër shqiptare ? Mund të pohohet pa asnjë mëdyshje që njerëzit e thjeshtë pa grada dhe funksione në Shqipëri e konsideronin Eugène Pittard-in si djalin e tyre deputet në parlamentin zviceran, e konsideronin atë si përfaqësuesin e tyre në qeverinë zvicerane, i cili të gjitha energjitë e tij intelektuale dhe fizike i vuri në shërbim të Shqipërisë. Ndër gazetat më të rëndësishme, gazetarët e të cilave e ndoqën këmba-këmbës Prof Eugène Pittard-in gjatë vizitave që ai kreu në Shqipëri mund të përmendim revistën Agimi, gazetën Shkumini, gazetën Posta e Korçës, gazetën Fjal’ e Lir, gazetën Koha, gazetën Jet’ e Re, gazetën Përparimi. Këtë mision fisnik, gazetarët e apasionuar të organeve të ndryshme të shtypit e kishin kryer me po të njëjtin pathos dhe përkushtim edhe gjatë vizitave të Edith Durhamit dhe të Justin Godart-it në Shqipëri. Eugène Pittard dhe bashkëshortja e tij Hélène nuk erdhën në Shqipëri si dy turistë zviceranë me çanta me çokollata në shpinë dhe me ora roleks në kyçin e dorës për të fotografuar bukuritë e virgjëra ekzotike të maleve shqiptare apo virgjëreshat e përbetuara, burrneshat shqiptare. Gjatë udhëtimeve të çiftit Pittard në Shqipëri, në mitingjet popullore të organizuara me këtë rast, fjalimet e Prof Eugène Pittard janë përkthyer nga frengjishtja në shqip në mënyrë të njëkohshme nga Dervish Hima dhe nga Selahedin Blloshmi, i diplomuar në akademinë ushtarake Saint – Cyr në Francë.

Në fillimet e shekullit të XX-të, ka patur qytetarë shqiptarë që vinin në Zvicër, në Gjenevë, në Lozanë dhe në qytete të tjera për problemet e tyre, për të regjistruar djalin në kolegj, për ta regjistruar në Universitetin e Gjenevës apo për ta regjistruar në Universitetin e Lozanës, për t’i gjetur një familje zvicerane ku të mësonte gjuhën frënge, për t’i gjetur një vend pune. Para shumë vitesh një mik zviceran më ka treguar që në familjen e tij flitej për një shqiptar nga Shqipëria, i cili e kishte vajzën sëmurë dhe e kishte sjellë në Gjenevë për ta shtruar në spital, por spitali nuk e pranonte pa paguar sigurimet shëndetësore që ishin të larta. Pasi u sorollatën disa ditë pa shpresë nëpër rrugët e Gjenevës, dikush ju dha një pusullë me adresën e shtëpisë së Prof Eugène Pittard-it dhe ata me ngurrim dhe ndrojtje trokitën në portën e tij në rrugën Cottages 36. Të nesërmen në mëngjes, Prof Eugène Pittard pagoi sigurimin shëndetësor dhe plotësoi dokumentet që vajza e re nga Shqipëria të shtrohej në spitalin e Gjenevës.

Vijon në publikimin e ardhshëm…