Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for January 2025

Ikja dhe Shqiptaria që s’braktiset kurrë

by

Dr. Afrim Shabani/

(Kohët e fundit, në çdo tubim shqiptar, bisedat nuk mund t’i shmangen një të vërtete të dhimbshme: largimi i njerëzve nga atdheu, veçanërisht i të rinjve. Si dikush që e ka përjetuar këtë ndarje, ndiej nevojën të ndaj mendimet e mia për këtë çështje që prek secilin prej nesh.)

Ka një peshë të rëndë mbi fjalët e mia sot. Është e vështirë të flas për qëndresën kur vetë jam larguar, kur ky truall më mban me një këmbë këtu dhe një tjetër në andrallat e një toke të huaj.

Nuk mund të hesht për këtë ikje që po na zbraz qytetet, po na rrënon shtëpitë, po na tret ëndrrat. Ikim jo nga dashuria për të huajën, por nga nevoja, nga një politikë që s’di të qeverisë, nga një ekonomi që s’di të mbajë bijtë e vet. Kemi një tokë të bekuar, por një dorë të mallkuar që e zhvesh nga pasuria dhe ua fal të huajve. Shqiptaria jonë, e lashtë dhe krenare, nuk meriton të kthehet në një kujtim të largët për bijtë e saj.

E di mirë se të thuash “qëndroni” duket si një fjalë boshe kur shpresa tretet çdo ditë. Por dua t’u them të rinjve tanë se kjo tokë, sado e lodhur, s’ka pushuar së qeni toka jonë. Ajo pret, e heshtur dhe krenare, që dikush të qëndrojë, të provojë, të besojë. Prosperiteti nuk është i pamundur, por kërkon durim, kërkon një betejë me veten dhe me kohën.

Ne që kemi ikur, e mbajmë shqiptarinë si një plagë dhe si një nder. Ju që jeni ende atje, mos e lini të bëhet vetëm një kujtim. Mos u dorëzoni para padrejtësisë, para zhgënjimit, para fjalëve të kota që premtojnë shumë dhe japin pak. Shqiptaria nuk është një vend që braktiset, por një shtëpi që ribëhet çdo ditë me gjakun dhe djersën tonë.

Por sot, më lejoni t’i përulem me respekt atyre që kanë qëndruar, atyre që, mes mungesave dhe vështirësive, kanë zgjedhur të mos ikin. Ata janë rojtësit e heshtur të pragjeve tona, të varreve të të parëve, të gjuhës sonë të bukur që rrezikon të humbasë në erërat e huaja. Ata janë shpresa që ende mban ndezur një dritë mbi këtë tokë të lashtë, një dritë që ne të tjerët, nga larg, e shohim me mall dhe mirënjohje.

Por edhe ne, ata që u detyruam të largohemi, nuk kemi ikur pa gjurmë. Në çdo faqe të historisë sonë kombëtare, mërgata shqiptare ka qenë një forcë e heshtur, por e pranishme. Nga gurbetçarët që ruanin gjuhën mes rrugëve të botës, te penat që shkruan letrat e mëdha të lirisë, ne kemi mbetur bij të kësaj toke, edhe kur kemi jetuar larg saj. Në çdo histori suksesi të ndërtuar larg atdheut, në çdo vepër që mban gjallë emrin shqiptar, në çdo ëndërr të realizuar pa harruar rrënjët, ne kemi kontribuar, kemi dashur, kemi sakrifikuar. Ikja jonë s’është një mohim, por një përpjekje për të mos u shuar.

Unë nuk jap këshilla, se nuk kam të drejtë. Por di të them këtë: kush qëndron, nuk është i humbur. Është luftëtar. Dhe në këtë botë, vendin e tij e bën ai që qëndron.

Në fund, mos harroni: Shqipëria nuk ka nevojë për mëshirë, por për njerëz që e duan siç është, me gjithë plagët e saj.

HOMAZH PËR PROFETIN DHE HYJNORIN DOM SHTJEFËN KURTI

by

Nga YLLI. M. DILO/

Njeriu ka nevojë diku të mbështetet që të ruajë të pastër moralin, parimet e shëndosha, zakonet e mira. Përveç këtyre shqetesimi i njeriut ka nevojë për prehjen dhe mrekullinë që i afron feja. Është e vërtetë se çdo gjë vërteton ekzistencën e Zotit, por të gjitha fetë janë bija të njeriut. Ndjenja fetare është aq ngushëlluese, saqë ta zoterosh atë është një hir i qiellit. Profetët janë njerëz, por të pajisur me ndjenja fetare. Ata janë zëdhënësit ( transmetuesit) e udhezimeve të Zotit për njerzit. Kanë ndjenja Hyjnore prandaj janë të aftë të komunikojnë me Zotin. Besohet te Zoti, sepse çdo gjë e pohon qënien e Tij dhe sepse shpirtërat e më të mëdhejve kanë besuar tek Ai:

Njutoni dhe Lajbnici, Liszti dhe Dostojevski… , korifej të shkencës dhe inxhinjerë të shpirtrave njerëzore frymëzimin e gjetën tek Zoti.

Nënë Terza, Dom Shtjefën Kurti dhe gjithë ata hyjnorë që ashtu si Dielli ndoqën orbitën që përshkon ekuadorin ishin të bekuar , të adhuruar. Kudo që arritën shpresat dalngadalë hapeshin, virtytet njerëzore lulëzonin. Profeti, shënjtori Dom Shtjefën Kurti pati fatin që kanë patur shumica e shënjtorëve në këtë planet.

Trupi i Tij u torturua në mënyrë çnjerëzore nga egërsirat që hanin mish njeriu në hetuesitë e kanibalëve, por shpirti I Tij lëvizi i lirë dhe i sigurt kudo në hapësirë ; edhe nga qelitë e errata ai. ( shpirti i shënjtorit Shtjefën) u ikte xhelatëve dhe ngrihej lart në qiell.

Mbi këtë tokë është e mundur të shohësh thellë shpirtërat dhe ndjenjat pas provave të mëdha. Profeti dhe shënjtori Dom Shtjefën Kurti e vërteton plotësisht këtë dukuri. Por kush është ky shënjtor që në mbrëmjet e valleve të zjarrta të amshimit mbron shpirtërat njerëzorë dhe na krijon lidhjet me Zotin neve të gjallëve? U lind në Prizëren më 24 Dhjetor 1898. Kaloi fëmijërinë në Ferizaj, rininë e parë në Shkodër dhe të dytën në Isburk dhe Romë.

Krahu i djathtë i klerikut të shquar Imzot Lazër Mjedës në Shkup, ku i ra fati të jetë rrëfyesi i parë i Nënë Terezës.

Mësues i gjuhës shqipe në shkollën katolike shqipe në Ferizaj dhe mësimdhënës i lëndës së besimit në shqip në shkollën serbe të Novoselës ku mori dhe kërcënime nga serbët.

Bashke me Dom Gjon Bisakun dhe Dom Luigj Gashin ngritën zërin në mbrojtje të bashkëkombësave të tyre me memorandumet e tyre dërguar deri në Lidhjen e Kombeve. Punoi si famullitar në Kurbin, Skuraj dhe Gurzë ku meremetoi kishat ekzistuese dhe ndertoi të reja. Më von Ai shërbeu si klerik në Tiranë duke qënë edhe Dekan i Dekanatit të Tiranës.

Nga ky pozicion, Ai iu përkushtua fesë dhe komunitetit katolik; dha kontribut të çmuar në fushën fetare, arsimore dhe kulturore. Këtë veprimtari e vazhdoj dhe në vitet e pushtimit fashist.

Është një nga ata klerikë që i u përmbajt me rigorozitet misjonit të tyre si klerikë dhe nuk u angazhuan ne politikë.

Nga pozicioni i Tij si klerik ndihmoi në shpëtimin e Hebrejve gjatë Luftës së Dytë botërore.

Ishte përfaqësues tipik i aspiratave shqiptare për lidhje me Perëndimin, dhe u ndëshkua si i tillë nga qeveria komuniste që u instalua në Shqipëri.

Ai, në zbatim të ligjeve të kohës, ku në letër, formalisht “ lejohej liria e besimit dhe e organizimit shoqëror”, punoi për ruajtjen e Kishës nga ndikimi dhe ndërhyrjet e shtetit dhe ishte nga nismëtarët për krijimin e një Partie Demokristiane. Kjo nismë u konsiderua tradhëti e lartë ndaj Atdheut dhe u dënua me 20-të vjet burg. Si njeri i lirë në ndërgjegje Ai nuk pranoi kurrë terrorizmin shtetëror, refuzoi kategorikisht dhunën, duke i qëndruar besnik misionit Kristian dhe sakrificës deri në vetflijim.

Besik i bindjeve të Veta, Ai do të shkonte përsëri në një gjyq farsë, ku do të dënohej me vdekje.

U ekzekutua më 20 Tetor 1971 nga bishat komuniste. Trupi i Tij u përdor per studime mjekësore. Familjarët e Tij, megjithëse bënë shumë kërkime, nuk mundën të gjejnë eshtrat e Tij. Por shënjtori Dom Shtjefën Kurti është I kudo ndodhur dhe transmeton udhezimet e Zotit për njerëzimin.

Lumnimi u bë në Shkodër më 5-Dhjetor 2016.

“Porosia e kullës”

by

Gëzim Zilja/

Është një libër që qysh në faqet e para lexohet me ëndje dhe nuk të lodh. Të bën përshtypje që në fillim shqipja e pastër ku vështirë të gjesh një fjalë të huaj, të çfarëdo natyre, rrjedhshmëria, qartësia, delikatesa, përshkrimi plot pasion i natyrës dhe sinqeriteti me të cilin është shkruar ky libër. Unë thjesht do ta quaja, Autobiografia ime ose Jeta ime në dy kohë. Gjithsesi autori ka zgjedhur titullin “Porosia e kullës,” ku Kulla simbolizon gjithë Malësinë me historinë e saj jo të zakontë dhe përpjekjeve për mbijetesë, në kushtet e pushtimit jugosllav.

Qysh në hyrje autori na bën me dije se: “ ky libër është një përmbledhje e tregimeve të vërteta mbi përvojat që unë ndaj me vëllezërit dhe motrat e mija dhe të afërmit e mi, që nga fëmijëria deri në ditët e sotme.” Libri pasi e lexon kupton se është jeta e autorit në dy kohë: Ajo deri në moshën 20 vjeçare e kaluar në Malësinë e Madhe, pjesa e Jugosllavisë (Malit të Zi) dhe pjesa tjetër, jeta me peripecitë e saj deri në arritjen e suksesit në Amerikë. Autori ka zgjedhur titullin “Porosia e kullës” që mua më tingëllon, si një amanet, si një porosi që tradita e njerëzve të mirë, të ndershëm, punëtorë e atdhetarë të vazhdojë. Do ndalem pak të tradita dhe simboli i fjalës KULLË.

Kullat kanë qenë shtëpi banimi dy-tre katëshe, për jetesë të shumë njerëzve dhe shpesh të përshtatura me dritare frëngji për rezistencë në rast sulmi nga armiku. Në këto kulla u lindën dhe u rritën fëmijë, me frymën e paraardhësve, gjyshërve dhe stërgjyshërve të tyre. Shkolla e parë për fëmijët e atyre anëve ka qenë edukimi familjar me dashurinë ndaj familjes, respektin ndaj nënës e babës, ndaj mikut, edukimi për ruajtjen e nderit në kuptimin e gjerë të kësaj fjale, të gjuhës, pronës, atdheut, fesë, të traditave më të mira, shumë prej tyre të pasqyruara në Kanunin e Malësisë së Madhe. Në ato kulla u mbajtën kuvendet, u falën gjaqet, u lidh besa për ruajtjen e integritetit tokësor sidomos gjatë Lidhjes së Prizrenit. Ndoshta diçka më shumë duhej folur për luftën heroike në mbrojtje të tokave dhe mos aneksimin e Plavës e Gucisë nga Mali i Zi, për Ali Pashë Gucinë e Haxhi Zekën, meqënëse ky libër nuk është thjesht vetëm libër kujtimesh por dhe një amanet për pasardhësit për të ruajtur traditën e njohur historinë.

Gjatë gjithë librit për autorin vazhdon dilema hamletiane, Të jesh a të mos jesh, që në rastin e Pashkos është: të ri në vendlindjen time, të ndjek fatin e paracaktuar, të bëj atë jetë që kanë bërë në shekuj stërgjyshërit e mi që nënkupton mbijetesën dhe jetën e mbyllur në një fshat të Malësisë së Madhe nën pushtimin dhe racizmin jugosllav apo të shkoj diku jashtë Jugosllavisë, kësaj bashkësie komuniste e të plotësoj ëndërrat e mia. Përgjigjen dhe zgjidhjen do ta shohim në fund të kësaj analize të shkurtër.

***Së pari libri shpreh në të gjitha dimensionet mallin për vendlindjen. Nuk kam lexuar ndonjë libër historik, biografik apo kujtimesh deri sot ku çdo gërmë, rresht apo kapitull pikon mall të pafund, ndoshta dhe lot si gjethet e shelgjeve pas një rrebeshi shiu, kur dielli shfaqet, duke ndriçuar sërish tokën. Duke e lexuar qetë çdo paragraf, ashtu shtrirë në divanin tim jo shumë të rehatshëm pasi e mbarova si rrallë herë, isha në gjendja të tregoja gjithçka sikur e kisha parë në një film me metrazh të gjatë. Kam shkruar dikur një libër për fëmijërinë dhe sërish banoj në lagjen ku jam lindur e rritur por përshkrime të tilla aq të hollësishme nuk kam shkruar thjesht se nuk i mbaja mend ose ndoshta nuk jam një vrojtues shumë i vëmendshëm.

Pasi e mbarova librin isha në gjendje të plotësoja si në një pazëll gjithë fshatin me përrenjtë, lëndinat, gurët e varreve, rrugët e rrugicat, autobuzin që nisej çdo një orë nga fshati në Podgoricë, njerëzit, jetën e tyre qysh pa lindur dielli me mjeljen dhe nxjerrjen e bagëtisë për kullotë, punën në fermë, etj etj. Përshkruhen me hollësi babai, nëna, vëllezërit e motrat, roli i tyre në familje, kushërinjtë, fejesat martesat, mbytja e motrës dymbëdhjetëvjeçare në përroin e fshatit dhe perjetimi plot dhimbje nga të afërmit i kësaj humbjeje, “pijaca” në Podgoricë ku shisnin bashkë me të atin prodhimet e fermës, pritja me orë e autobuzit pas shkuarje në kinema, për tu kthyer në shtëpi, meraku i nënës për vonesën, etj e tj. Megjithëse rrallë, në libër ndihet si një hije e zezë, që ndjek jetën e banorëve të fshatit dallimi, diferencimi dhe padrejtësia e adminstratës shtetërore në trajtimin e banorëve me kombësi shqiptare. Në disa raste (kjo ishte dhe nga shkaqet kryesore të largimit nga vendlindja të autorit) sidomos në shkollë, në ushtri dhe konkurimin në shkollën e Lartë për Mjekësi në Universitetin e Prishtinës, Pashko shumë i ri, ndjeu drejtpërdrejtë, padrejtësitë që iu bënë në vlersimin e punës së tij, vetëm se ishte shqiptar, thënë ndryshe qytetar i kategorisë së dytë, rrjedhimisht dhe mungesën e perspektivës në një shtet ku e drejta dhe liria mungonte. Mendoj se edhe më shumë shembuj mund të jepeshin për trysninë që ushtronte qeveria malazeze, për të pasur lexuesi një tablo edhe më të saktë të jetës së shqiptarëve të Malësisë së Madhe nën pushtimin jugosllav.

Mardhëniet me babain, tregimet për gjyshin e pushkatuar nga komunistët jugosllavë, janë një pjesë tjetër e librit ku kultura, tradita, historia, urtësia, virtutet më të mira si besa, nderi, mikpritja, feja, respekti për prindërit, e fisin transmetohen nga njëri brez në tjetrin me anë të këshillave, tregimeve dhe bashkëpunimit. Është një vlerë e popullit shqiptar përcjellja e dokeve, zakoneve, traditave nga njeri brez tek tjetri me seriozitet dhe jo rrallë me fanatizëm. Megjithëse kishte një farë njohjeje me gruan e tij të ardhëshme autori tregon sesi në fund të shek të XX ai dërgon lajmës të prindërit e vajzës që do të bëhej gruaja e tij, që kishte lindur në Amerikë, për të marrë pëlqimin e prindërve të vajzës, nisur nga parimi i vjetër shqiptar se kur dy vetë lidhen me martesë familjet lidhen më ngushtë, tashmë me anë të gjakut me njëra tjetrën.

Jo rrallë në tregimet e tij Autori nxjerr në pah vlerat e Kanunit të Malsisë për mikpritjen, aktin e faljes ose ritet e dasmës dhe vajit. Ne mësojmë se në ritet e vdekjes nuk ka vetëm vajtojca por edhe vajtor siç ishte babai i autorit. Ashu si dhe në Jug të Shqipërisë vatojca ose vajtori gjatë vajit numëronte meritat e të vdekurit deri në ditët e fundit të jetës së tij. Rasti i Mul Delisë të lexohet në libër faqe 102.

Mardhëniet me shtetin si një aparat shtypës kundër shqiptarëve si e thashë dhe më sipër jepet shkurt vetëm në disa raste dhe nuk jepen shumë arsye. Ai përshkruan me hollësi vrasjen e Pjetrit nga komunistët malazezë. Është një histori e gjatë dhe e dhimbshme ajo e gjyshit që pushkatohet pa gjyq nga një togë komunistësh jugosllavë, duke e lënë shtrirë për tokë, në dimrin e vitit 1945. Mendoj se duhej sqaruar më tej ky fakt sepse në libër nuk jepet qartë arsyeja pse e vranë, thjesht për terror, se ishte shqiptar, se ishte kundër komunizmit apo diçka tjetër. Gjithsesi kjo është një zgjedhje e autorit dhe është e drejta e tij ta pasqyrojë këtë ngjarje shkurt në faqet e librit. Mendoj se qëllimi për të cilin autori e ka shkruar këtë libër është arritur plotësisht.

PËRFUNDIM

Qysh në fillimet e librit pasi kthehet pas dyzet vitesh në vendlidje ai shprehet: “A ishte i gabuar vendimi për të lënë vendlindjen time shtëpinë time. A i kam tradhëtuarparadhësit e mi duke lënë të vetmen botë që ata njihnin për ka shumë breza? Ja kjo është një pyetje që ia bëj vetes ende edhe sot e që do ia bëj gjatë gjithë jetës ime.” Në faqen e fundit të librit ai bindet dhe pohon duke deklaruar përfundimisht: “Jam i bindur tani më shumë se kurrë se vendimi që mora atë verë të vitit 1985, nuk ishte vëtëm vendimi i vetëm që mund të kisha marrë, Ishte gjithashtu vendimi i duhur. Më ka çuar këtu ku jam sot duke mbajtur ende gjallë trashëgiminë e brezave para meje..”

Respektoj shumë këtë mendim të Autorit por ndahem disi me përfundimin e zotit Pashko Camaj. Sigurisht që njeriu është i lirë dhe jetën që i jepet vetëm një herë, duhet ta kalojë në mënyrë të tillë që të mos ket keqardhje për vitet e kaluar pa qëllim, në varfëri ose në një vend të humbur e pa perspektivë si Malësia e Madhe.

Sot në dilemën më të madhe ndodhet rinia shqiptare. Tash tridhjetë vjet qeveritë shqiptare pa përjashtim në themel të tyre kanë propagandën, padrejtësinë dhe korrupsionin. Ka dy rrugë: ( për Pashkon kishte vetëm një rrugë) Të luftojnë e përpiqen për një Shqipëri demokratike, për një jetë më të mirë, apo t’ia mbathin kudo qoftë vetëm që jeta e tyre dhe e fëmijëve të jetë e sigurt dhe e lumtur.

“Hakmarrja e Tigrit”: Një telenovelë kryeminstrore me shishe vere dhe charter

by

Satirë nga Rafael Floqi/

Një ditë nga ato të zakonshmet në “Sulltanatin e Rilindjes”, ku edhe milingonat punojnë me PPP dhe dheu i rrugëve i shkon drejtpërdrejt miqve, nga Zvicra vjen një mesazh misterioz… “Arben Ahmetaj, dikur financieri i sultanit, tani kthehet si kalorësi i errët i hakmarrjes, me një gozhdë të madhe në zemër dhe ca dosje në valixhe.” Por, si gjithmonë, publiku pyet veten: “Po kësaj here, a tha gjë të re? Apo thjesht po flet me monologun e zakonshëm të një “dashnori” të braktisur nga pushteti?”

Sheiku dhe Dhoma e Luleve

Ahmetaj na rrëfen sesi Rama, nga një artist me ngjyrime kubiste, është kthyer në një koleksionist verërash që kushtojnë sa borxhi publik. Në “Dhomen e Luleve”, aty ku dikur debatohej mbi reformat, tashmë merren vendime mes avujve të Romanée Conti dhe flluskave të shampanjës së artë.

Një gjë është e sigurt: nëse ndonjë qytetar i zakonshëm do të hante në një restorant me këto çmime, do e kishte detyrim moral ta lajmëronte edhe ministrin e Financave, se ndryshe, taksën e “lukso-biznesit” s’do ia falte askush.

Udhëtimet e Parisit të Ri

Ahmetaj denoncon gjithashtu fluturimet që s’u lejuan kurrë të hetohen, por s’duhet të shqetësohemi! Shteti funksionon për bukuri. Ato avionët privatë janë thjesht mjet transporti për të kaluar rrugët me gropa të Shqipërisë. Diku duhet të dëshmojmë se si mund të arrijmë të “Rilindim” në ajër, pasi tokësisht ngecëm mes baltës.

Hakmarrja e Ahmetajt: Hero apo Hakmarrës i Luksit?

Sigurisht, ata që u verbuan nga lluksi dhe premtimet e Ramës mund të vazhdojnë t’i quajnë këto rrëfime “fantazi të një njeriu që ka kaluar shumë kohë me tapet të kuq në sy”. Por pyetja e vërtetë që lind është: A duhet besuar dikush që për vite e për vite ka nënshkruar e vulosur tenderat, dhe vetëm pasi ka humbur privilegjet, fillon të flasë?

Skenari mbetet hapur:

A do të vazhdojë Ahmetaj të zbulojë “sekretet e sulltanatit”, apo thjesht po lobon që të kthehet si aktor dytësor në dramën e madhe?

A do ta rrëzojnë Ramën shishet e verës dhe fluturimet charter, apo shqiptarët do ta falin, nëse u premton një bonus tjetër për “faturën e energjisë”?

Dhe mbi të gjitha: Pse SPAK i shikon të gjitha këto si serial turk që nuk ka fund?

Një gjë është e sigurt: Populli shqiptar ka humbur interesin për luksin e politikës, sepse ka hallet e tij. Ndërsa Ahmetaj dhe Rama vazhdojnë betejën për “kush e ka shishen më të shtrenjtë”, populli numëron monedhat për bukën e përditshme. Kjo, padyshim, mbetet skandali më i madh nga të gjitha.

NJË JËTË KUSHTUAR LETERSISË, ATDHEUT DHE KOMBIT

by

Rreth veprimtarisë letrare dhe shkencore të Prof. dr. Anton Nikë Berishës.

Nga Hysen S. Dizdari

Tiranë janar 2025

Anton Nikë Berisha është prozator, poet, studiues i letërsisë, përkthyes letrar, profesor universitar. Ka lindur me 7 gusht, 1946, në katundin, Dobërdol, komuna Klinës, Kosovë. Shkollën normale e mbaroi më 1966 në Prishtinë. Më 1971 mbaroi studimet në Fakultetin filozofik, Dega gjuhë e letërsi shqipe, të Universitetit të Prishtinës, ndërsa më 1976 kreu studimet e rregullta pasuniversitare pranë Fakultetit filozofik të Universitetit të Zagrebit dhe mori titullin e magjistrit të filologjisë. Po në këtë Universitet (më 1981) mbrojti tezën e doktoratës shkencore.

Gjatë vitit universitar 1978-1979 realizoi një qëndrim studimor në RF të Gjermanisë (Universiteti i Göttingenit) si bursist i DAAD-së, ndërsa në vitet 1984/85 (në Universitetin e Göttingenit) dhe 1992-1993 (në Universitetin e Münchenit) ishte bursist i Alexander von Humboldt Stiftung-ut.

Nga viti 1973 punoi në Institutin albanologjik të Prishtinës; në fillim asistent, pastaj bashkëpunëtor shkencor, bashkëpunëtor i lartë shkencor dhe këshilltar shkencor.

Në vitin akademik 1992-1993 (dy semestra) mbajti mësim në Seminar für Allgemeine und Indogermanische Sprachwissenschaft – në Katedrën e albanologjisë – Universiteti i Münchenit.

Nga nëntori i vitit 1993 punoi në Katedrën e gjuhës dhe letërsisë shqipe – Departamenti i linguistikës, Fakulteti i letërsisë dhe i filozofisë i Universitetit të Kalabrisë; nga 2005 si profesor i letërsisë shqipe.

Prof. Anton Nikë Berisha është njëri nga shkrimtarët dhe studiuesit tanë më të shquar. Ajo që e dallon nga shkrimtarët e studiuesit e tjerë të letërsisë shqipe është, qasja e veçantë e studimit të disa nga veprat më të shquara autorëve më të njohur të letërsisë sonë, dhe mënyra e analizimit, e interpretimit dhe e ndriçimit të vlerave poetike të tyre e të ndikimit estetik në lexuesin.

Studimet e tij janë shtrirë në veprat e letërsisë gojore dhe në veprat e letërsisë së shkruar.

Janë të njohura sidomos punimet dhe librat që i kushtohen letërsisë së arbëreshëve të Italisë. Kjo ndodhi nga se nga viti 1993 ai punoi në Universitetin e Kalabrisë, në fillim si ekspert i gjuhës e pastaj profesor i letërsisë shqipe.

Në vitin 1970, ai boton veprën e tij të parë poetike “Kthimi i Skënderbeut në Krujë” (vjersha për fëmijë). Deri më sot ka botuar mbi 100 vepra letrare e studimore.

Në vitin 1985 mori Shpërblimin e dhjetorit të KSA të Kosovës për letërsi për veprën Teksti poetik; më 2004 shpërblimin “Hivzi Sulejmani” për romanin Nëna e dritës dhe shpërblimin “Asdreni” për përkthimin poetik të Epit të Gilgameshit (Korçë qershor 2009), më 2012 shpërblimin “Giorge Mangone” të Sindikatës të pavarur të shkrimtarëve italianë për Kalabrinë, më 2014 shpërblimin “Azem Shkreli” të Komunës së Pejës, më 2015 shpërblimin “Beqir Musliu” të komunës së Gjilanit dhe Medaljen presidenciale të meritave të Republikës së Kosovës (2017), fitues i “Muzës së Agimit” (2018) dhe çmimin tradicional “Ora e Tahir Deskut” të komunës së Klinës (2019), Shpërblimin “Din Mehmeti” të Universitetit të Gjakovës “Fehmi Agani” (2020) dhe shpërblimin “Ymer Elshani” për romanin për fëmijë “Kush dëgjoftë e mos tregoftë…” (2020), Dekoratën Nëna Tereze të Kryetarit të Republikës së Shqipërisë për studimet letrare dhe për veprat për Nënën Tereze, veçmas për kompletin prej shtatë vëllimesh – Nënën Tereze në shtatë shpalime (2021) dhe Çmimin kombëtar letrar për vepër jetësore “Azem Shkreli” të Ministrisë së rinisë dhe sporteve të Republikës së Kosovës për vitin 2023.

Puna në fushën e letërsisë

Në saje të punës këmbëngulëse, të talentit tij të rrallë, por edhe përgatitjes letrare e shkencore, ai ka arritur të shkruajë e botojë një seri me romanësh e shquar të letërsisë sonë: “Motra kërkon vëllezërit”, “E bukura e dheut”, “Bimorja”, “Nëna e dritës”, “Gjin Bardhela i arbresh & Etja e gurëzuar” ose siç është përkthyer në italisht me titullin “La sete pietrificata”, “Ferri i lodhur” dhe “Ëndrra e erës”, “Kush dëgjoftë e mos tregoftë…“, Frymëmarrje nate”, po dhe vepra me përsiatje poetike si “Ujëvarë drite në zemër”, “Sytë e heshtjes”, “Hire të vetmisë” etj.

Në vitet 1978 – 1990 të shekullit XX, Prof. Anton u bë i njohur si studiues i letërsisë me veprat “Përkime poetike”, “Mundësi interpretimi”, “Çështje të letërsisë gojore”, “Teksti poetik”, “Shumësia kuptimore”, “Qasje poetikës së letërsisë gojore shqipe”, për të vazhduar në shek.. XXI me studimet monografike Buzukun, Budin, De Radën, Santorin, Skiroin, Fishtën, Koliqin, Dushko Vetmon, Martin Camajn, Mark Krasniqin, Azem Shkrelin, Ramadan Musliun etj.

Në saje të aftësive të tij letrare, të përkushtimit të tij në fushën e artit të fjalës Prof. Antoni arriti të botojë librat: “Burim drite e dashurie” (Antologji e poezisë së përshpirtshme shqipe 1618 – 1998), “Antologji e poezisë gojore arbëreshe & Antologia della poesia orale arbëreshe”, “Antologji e këngëve kreshnike shqipe”, “Antologji e përrallës shqipe”, “Antologji e poezisë bashkëkohore arbëreshe & Antologia della poesia contemporanea italo-albanese” etj.

Duhet të theksohet se veprimtaria e tij letrare dhe shkencore është vlerësuar lart nga një varg autorësh shqiptarë dhe të huaj.

Të përend këtu se deri më tani janë botuar 26 vëllime (libra) për veprat e tij në shqip dhe të përkthyera.

Një pjesë të veprimtarisë së tij prof. Berisha ia kushtoi veprimtarisë dhe flijimit të Gonxhe Bojaxhiut – Nënës Tereze, tashmë e shpallur e shenjtë nga Vatikani..

Këto vepra përshkohen nga humanizmi, thjeshtësia, dashuria, besimin tek Zot, ideale të cilat Shën Nënën Tereze e udhëhoqën në punën dhe flijimin e saj për tjetrin, sidomos për të varfrit e më ë varfërve, të gërbulurve, pa dallim race e përcaktimi fetar. Këtë e dëshmojnë një varg veprash të llojeve të ndryshme, një pjesë e të cilave janë përfshirë në kompletin prej shtatë vëllimesh: “Nënë Tereza në shtatë shpalime” (“Faik Konica” 2018)

Vëllimin i parë përmban, romani: “Nëna e Dritës”, kurse në vëllimin e dytë, jepet romani: “Ëndrra e erës”, dhe rrëfimi i Nënë Terezës për të gërbulurit e Kalkutës. Vëllimin i tretë, përmban veprat : “Ujëvarë drite në zemër” dhe “Sytë Heshtjes” përsiatje poetike.

Autori i frymëzuar nga vepra e Nënë Tereza ku në faqen 85, ajo thotë: “Kemi nevojë për heshtja për të qëndruar vetëm me Zotin, për t, i folur, për ta dëgjuar, për t’i përjetuar thellësisht fjalët e tij në zemrën tonë.” Autori me mjeshtëri të rrallë artistike e poetike, i thurë vargje poetike heshtjes dhe në faqen 103 ,ai shkruan:

“Heshtja është dhunti për njerëzit ,

Thesar shpirti që dëshmohet me flijime:

Ti dhurosh tjetrit diçka nga vetja jote,

atë që t’është e shtrenjtë, që t’është e dashur,

t’ia vesh zemrën në shuplakë e dorës ,

për të ndjerë rrahjen e zemrës së tij,

ta duash tjetrin si veten ta çmosh,

eta pranosh me tërë qenien tënde,

ta shmangësh ngasjen, t’i bishtërosh tundimit ,

edhe kur vetja të duket se je një hiç,

t’ia falësh dashurinë, gjakimin për jetë,

pa menduar për ndonjë fitim të mundshëm,

si nëna që i dhuron foshnjës së vet

dashurinë pa skaj në çdo rrethanë e kohë.”

Vëllimin i katërt përmban veprat: I desha njerëzit me dashurinë e Hyjit, Pjesa -1:Hapat e para të jetës në dritën dhe në hirin e Hyjit, Pjesa -2:Dashuria për Hyjin dhe për njeriun është e pandarë, Pjesa -3: Tekst Lutjesh, letra , mendime, Pjesa -4:Përsonalite botërore për Nënën Tereze.

Vëllimi i pestë përmban veprat: Shën Pali dhe Nënë Tereza, (Qasje besimi-dashurisë për Hyjin, për Jezu Krishtin dhe për njeriun)

Vëllimin i gjashtë përmban veprat :Errësira shpirtërore, Testamenti Shpirtërorë dhe Nënë Tereza në poezinë bashkëkohore shqipe.

Në vëllimin e shtatë përfshinë tri vepra: Errësira shpirtërore, Testamenti shpirtërore, e Nënë Tereza në poezinë bashkëkohore shqipe.

Kolona e veprës : Nënë Tereza në shtatë vëllime, përfshi veprat më të rëndësishme të Prof. Antonit kushtuar Nënës Tereze me të cilat ai arrin të ndriçojë e hedhin dritë mbi jetën dhe veprën e punën e Nënë Tereze në shërbim Hyjit e të varfërve. Veprat e Prof. Antonit tregojnë se ai është një nga studiuesit e njohës më të mirë të jetës dhe veprës Nënë Terezës por dhe i literaturës biblike. Me kolonën e veprave të tij kushtuar shenjtores Nënë Tereza , Prof. Anton Nikë Berisha, jo vetëm ka ndriçuar figurën e shqiptares famshme Shën Nëna Tereza, por i ka bërë edhe një shërbim të madh, vendit tij dhe të gjithë Kombit Shqiptarë.

Pra, shqiptarët kudo jetojnë sot në Shqipëri, në Kosovë , në Mal të Zi, në Maqedoni e kudo nëpër botë, duhet ti jemi mirënjohës për jetë, Prof. Anton Nikë Berishës, këtij burri vigan, këtij shqiptari të Madh i cili tërë jetën e tij, të gjithë aftësitë e tij krijuese e intelektuale i ka vënë në shërbim të Atdheut e Kombit Shqiptare, më studimin, me krijimit e më ndriçimin e letërsisë gojore e të shkruar shqipe ,duke filluar me letërsinë e harruar të arbëreshëve të Italisë e deri tek letërsia e sotme bashkëkohore.

Në vijim po shkëpus vetëm disa vlerësime që dëshmojnë për vlerën e veprës letrare dhe shkencore të Prof. Anton Nikë Berisha:

Prof. FRANÇESKO ALTIMARI, arbëresh i Kalabrisë (Itali): “S’ka dyshim se brenda veprimtarisë së tij shkencore të frytshme, të kualifikuar e të disallojshme, tema letrare e arbëresheve të Italisë, pas asaj të poezisë gojore në kontestin ballkanik, përbën temën e parapëlqyer të kërkimeve të tij, që e ka përligjur me monografi e punime kritike, të botuara në Itali, në Shqipëri e në Kosovë, mbi disa nga figurat e veprat më të rëndësishme të traditës sonë letrare, nga ajo romantike e pasromantike (nga Jeronim De Rada e Zef Skiroi) deri tek ajo bashkëkohore (nga Dushko Vetmo tek Vorea Ujko, nga Zef Del Gaudio tek Lluka Perrone, nga Enza Skutari tek Zef Sikroi di Maxho).

Ky përkushtim i fuqishëm kulturor e shkencor në të mirë të letërsisë arbëreshe, për të cilën i jemi thellësisht mirënjohës, i drejtuar në një fushëveprimtari jo aq shumë tërheqëse brenda industrisë kulturore shqiptare, po në të cilën Anton Berisha ka besuar dhe beson thellësisht, ka përligjur një zotim personal të jashtëzakonshëm e ndihmëtar, që ka shkuar përtej një zotimi detyrues e të rëndomtë, që e cilësojnë kërkimin dhe interpretimin e teksteve letrare. I bindur në mirëqenien e këtij veprimi të vlefshëm, për t’i bërë të njohur më mirë në botën shqiptare bashkëkohëse – në Shqipëri, por edhe në Kosovë, në Maqedoni dhe në Mal të Zi – shkrimtarët arbëreshë të djeshmit e të sotëm, që në të kaluarën janë analizuar sipas modelit të caktuar, nëse nuk janë mohuar nga kritikët shqiptarë të realizmit socialist, nuk u është shmangur as punëve të rënda teknike të botimeve, duke përmbushur edhe punët e radhitjes e të faqosjes të punëve të bëra, për të kursyer shpenzimet e përgjithshme të botimit, e duke u zotuar të gjejë, në trojet shqiptare, botuesit më të gatshëm për të ndihmuar mirëfilli shpërndarjen dhe përhapjen e këtyre veprave të mëdha brenda nënqiellit të letërsisë kombëtare të gjuhës shqipe […]

Kontributet e tij studimore mbi veprat letrare të autorëve të traditës sonë letrare, qoftë shqiptare – si Gj. Fishta, E. Koliqi e M. Camaj – qoftë kosovare A. Shkreli, M. Krasniqi, A. Pashku e A. Podrimja – objekte të trajtimeve të tij të shumta, por edhe argumentet e kurseve të tij universitare e të tezave të laurimit të udhëhequra nga ai, ndriçojnë rolin e “misionarit” të pasionuar për letërsinë shqiptare. Nëse kjo botë letrare sot është më e afërt dhe më përfillëse sesa ishte dje, merita i përket edhe Antonit me veprën e tij të frytshme të “përkthimit” e të ndërmjetësimit të pareshtur, që është shprehur dora – dorës midis Italisë dhe Ballkanit, midis Kalabrisë e Kosovës, me të cilin veprim në këto njëzet vjet ka ndërtuar një urë të qëndrueshme të ballafaqimit, duke nxitur një këmbim autentik të vlerave e të kulturave midis këtyre realiteteve, që falë pikërisht atij sot janë më pak larg njëra – tjetrës.

Fshehtësia e tij për këtë dashuri letrare është se Anton Nikë Berisha e don thellësisht botën e vet, por e don në mënyrë të jashtëzakonshme edhe punën e vet siç vëren Primo Levi në romanin e vet “Çelësi në yje” (1978) “[…] ta duash punën tënde (që mjerisht është privilegj i pak njerëzve) përbën përafrimin më të mirë konkret të lumturisë mbi tokë”.

FATMIR MINGULI: “Kur dëgjon për emrin e Anton Nikë Berishës mendja të shkon menjëherë te përkthimi i librit ndër më të vjetrit të shkruar “Epi i Gilgameshit”. Përkthimi i këtij libri në gjuhën shqipe është një ngjarje e madhe për krijuesit dhe studiuesit shqiptarë, kudo që ata ndodhen. Të përkthesh “Epin e Gilgameshit” në vitin 1984 në kushtet e shqiptarëve në Jugosllavinë e atëhershme duhej patjetër një guxim prej shqiptari të vërtetë. Shumë kush e kupton se sa rëndësi ka njohja me këtë ep mijëravjeçar për shqiptarët, trashëgues të epeve, ndoshta po kaq të lashta.

Anton Nikë Berisha mbetet po ai guximtar, mbetet po ai studiues kokulur, mbetet po ai kërkues i përhershëm e i pa frikuar nga asgjë e panjohur. Për këtë flasin me dhjetëra vepra të botuara, vepra të mirëfillta studimore, tekste mësimore e antologji, poezi e prozë për të rritur e për fëmijë e deri te lëvrimi i gjinisë së vështirë të romanit.

Kam ndjekur me vëmendje pak nga studimet plot vlera të këtij shkrimtari dhe studiuesi shumëplanesh, kam studiuar me shënime disa nga veprat e tij dhe jam plotësisht në një mendje me të kur ai thotë në emisionin “Kafja e mëngjesit” të Radio Televizionit Dukagjini se për një studiues e shkrimtar midis tre rrugëve, asaj të lehtë, asaj të mesme dhe asaj të vështirë, ai zgjodhi këtë të fundit. Albert Ajnshtajni thoshte se një problem që nuk duket i pamundur, nuk përbën qëllim shkencor.

Për rëndësinë dhe për vlerat e mëdha të veprave të Anton Nikë Berishës në disa fusha dëshmojnë më së miri një varg vëllimesh e studimesh monografike që i janë kushtuar veprimtarisë së tij të pasur letrare e shkencore”.

ANTON ÇEFA, (New Jersey, SHBA): Tek personaliteti i Anton Nikë Berishës është mishëruar në mënyrë të përsosur njohja dhe interpretimi teorik i problemeve të artit letrar në kompleksitetin e tyre, talenti i padiskutueshëm dhe aftësitë e tij të çmuara në krijimin e realiteteve artistike që përsëdytin me mjeshtëri realitetet historike të botës shqiptare, pa lënë mangut dimensionet universale humane.

Veç trajtimit teorik të çështjeve të estetikës dhe të shkencës letrare, Berisha ka dhënë shembuj të shumtë të aplikimeve teorike në analizat e shumta të veprave letrare të shkrimtarëve shqiptarë të të gjitha kohëve dhe hapësirave gjeografike të banuara prej tyre.

Është vështirë të pasqyrosh përmbledhtazi veprimtarinë e Berishës, aq e larmishme është ajo. Lavra e tij ka hapur e mbjellë zagna në arat më të ndryshme të folklorit, folkloristikës, estetikës, eseistikës, teorisë së letërsisë, kritikës letrare, letërsisë artistike në gjinitë e llojet më të ndryshme të saj, përkimeve poetike, përkthimeve, përshtatjeve analizave letrare rreth gjymtimeve dhe shëmtimeve të disa veprave të letërsisë së arbëreshëve të Italisë, konferencave shkencore, intervistave, etj. Te Antoni ka gjithnjë një “e tjerë”.

DANTE MAFIA: shkrimtar italian, i propozuar për Çmimin Nobel për letërsi: “Në një kohë shterpë si kjo e tashmja, që shkon drejt një vorbulle të një letërsie gjithnjë e më tepër të konsumit, të cilësuar nga mungesat e tensioneve shpirtërore dhe etike, të gjendesh përballë një argumentimi të këtij lloji, që niset prej kohëve më të largëta dhe shqyrton çështje të ndërliqshme si ajo e identitetit, është një ndërmarrje që pranohet me kënaqësi nëse ke të bësh me leximin e përshtatshëm, nëse adhuron poezinë, nëse ke për zemër dëshirën për t’i sqaruar vetes dhe të tjerëve motivin e një pështjellimi tashmë universal që po zhvendos popullata të tëra nga njëra anë e kontinenteve në tjetrën.

Berisha nuk është dorëzuar, edhe pse kishte mundësinë të luante letrën e thjeshtë të përkatësisë duke e shndërruar atë në një flamur për ta shpalosur e për ta mbrojtur, apo të paraqiste një histori tërheqëse, siç bëhet në shumë romane e filma […] duke vënë theksin në dallimet racore e kulturore. Përkundrazi, Berisha projektoi veten në kushtet e përshkimit (kalimit) të një rruge të ashpër e thellësisht të vështirë nëpërmjet së cilës mbërrin i rilindur para vdekjes. Pra, rrëfim e kungim, ku të dyja bëhen duke u përballur me kontradiktat, me shpresat dhe me ëndrrat e veta, për të vështruar më qartë qenësinë e veprimeve, për të kuptuar më thellë substancën e ëndrrave, projektet e fatit, thelbin e origjinës së vet, atë të traditave”.

PROF. DR. ZEQIRJA NEZIRI: “Anton N. Berisha është ndër studiuesit e rrallë shqiptarë, tek i cili shkëlqen një veçanti metodologjike studimore: para se të japë pikëpamjet e veta për ndonjë çështje që merr në trajtim shoshit në hollësi studimet e bëra paraprake dhe vetëm pasi ka bërë këtë paraqitje shpreh pikëpamjet e veta. Një metodologji e tillë është zbatuar edhe në studimin e tij mbi Mesharin e Buzukut, ku janë pleksur mrekullueshëm literatura shkencore për Mesharin me lëndën që përfshin vepra dhe me pikëpamjet që shtron e mbron autori”.

Për rëndësinë e shumëfishtë të veprës letrare dhe shkencore të Anton Nikë Berishës dëshmojnë dhe shumë mendime të autorëve të tjerë, shqiptarë dhe të huaj, të përfshirë në 26 vëllime të botuara për veprimtarinë e tij.