Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Archives for March 2025

F O T O E K S P O Z I T E : Krimet Serbe në Kosovë 1998-1999

by

Kaluan 25 vjet qëkur ndodhën masakrat më të tmerrshme serbe në Kosovë, ku popullata civile shqiptare, e pambrojtur dhe e paarmatosur, u bë viktimë. Këto ngjarje përfshijnë: 13,950 gra, pleq e fëmijë të ekzekutuar në pragjet e shtëpive të tyre, 20,000 femra të dhunuara, dhe 6,000 të zhdukur, me 1,620 persona ende të pagjetur sot. Sa duhet të presim nga drejtësija ndërkombëtare, e cila ka munguar për një kohë kaq të gjatë? Tribunali Ndërkombëtar në Hagë duket se ka ndërruar fokusin: nga drejtësia për krimet ndaj njerëzimit të kryera ndaj shqiptarëve, ka vënë në shënjestër udhëheqësit e UÇK-së, të cilët mbrojtën shtëpitë dhe familjet e tyre nga agresioni serb. Të ngremë zërin tonë për drejtësinë e munguar!
Ju ftojmë të bashkoheni me ne të Shtunën, më 22 Mars, në orën 5 PM, në Monroe University, ne ekspozitën mbi Krimet Serbe në Kosovë 1998-1999, e cila vjen enkas nga Kosova, për të nderuar të rënët dhe për të kërkuar drejtësi.
Ekspozita do të mbahet në Nju-Jork më 22 Mars dhe më 23 Mars në Philadelphia. Ky aktivitet është organizuar nga OJQ For New Life Kosovo dhe Këshilli Koordinues i Asociacionit të Shoqatave të Familjarëve të të Zhdukurve të Kosovës. Ajo ka pasur sukses në vende të tjera si: Bruksel, Zagreb, Bursa (Turqi), Londër, Gjenevë, Vjenë, Linz, dhe Hagë, dhe tani po vjen në Nju-Jork dhe Philadelphia. Drejtësia e vonuar është një refuzim i saj! Ne nuk duam të presim edhe një çerek shekulli; gjaku i të rënëve dhe historia nuk do të na falin. Ejani me ne te ngremë zërin së bashku për drejtësinë e munguar. E Shtunë, 22 Mars, në orën 5 PM, në Monroe University. Jeni te mire se ardhur.

THE DAILY MIRROR (1930) / ALEKSANDËR MOISIU, NJË AKTOR I FAMSHËM QË DUKET I NIVELIT EDHE JASHTË SKENËS

by

Aleksandër Moisiu (1879 – 1935) — Burimi : The Graphic, e shtunë, 31 maj 1930, f.54
Aleksandër Moisiu (1879 – 1935) — Burimi : The Graphic, e shtunë, 31 maj 1930, f.54

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 19 Mars 2025

“The Daily Mirror” ka botuar, të hënën e 26 majit 1930, në faqen n°6, intervistën ekskluzive të korrespondentit të saj asokohe me Aleksandër Moisiun në Londër, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Hamleti në gjermanisht

Një aktor i famshëm që duket i nivelit edhe jashtë skenës

Adhurues i Shaw-t 

Nga një korrespondent special

Burimi : The Daily Mirror, e hënë, 26 maj 1930, faqe n°6
Burimi : The Daily Mirror, e hënë, 26 maj 1930, faqe n°6

Takova zotin Aleksandër Moisi, aktorin e famshëm gjerman që shfaqet sonte në Teatrin Globe në Londër për herë të parë në jetën e tij, duke qëndruar nën një pemë laburnum në një kopsht me diell të Chelsea.

Ai sapo ishte njohur me shumë njerëz të shquar pas mbërritjes së tij në Angli, mes tyre znj. Margaret Lloyd George, znj. Megan Lloyd George, Sir John dhe Lady Lavery, dhe disa njerëz të shquar teatror.

Zoti Moisi, me kompaninë e tij gjermane, do të hapë sezonin ndërkombëtar të planifikuar nga z. Charles B. Cochran dhe z. Maurice Browne në Globe me –“Der Lebende Leichnam” (“The Living Corpse – Kufomën e Gjallë”) këtë javë dhe do ta ndjekë me “Hamletin” javën e ardhshme. Të dyja shfaqjet do të jenë në gjuhën gjermane.

“Der Lebende Leichnam” është një shfaqje e Tolstoit e cila u prodhua në Angli me emrin “Redemption” disa vite më parë me Henry Ainley në pjesën Fedya — roli më i famshëm i zotit Moisi. Zoti Moisi, i cili ka lindur në Venecia dhe është një gjerman i natyralizuar, gëzon një reputacion mbarëbotëror si aktor.

“Kam luajtur në kryeqytetin e çdo vendi të bardhë në botë, përveç Londrës,” më tha ai. “Kam luajtur Hamletin, 1000 herë”.

“Megjithëse e dua më shumë Shekspirin, më pëlqen edhe Shaw.”

Me flokët e pakrehur dhe të dendur, sytë e errët dhe fytyrën ekspresive e entuziaste, ai është Hamlet edhe jashtë skenës. Zëri i tij i ka të gjitha modulimet e nevojshme për muzikën e Shekspirit.

“Kur do të aktroni në anglisht ?” — E pyeta.

Ai ngriti supet. “Kam qenë në Angli vetëm tri herë, dhe ato ishin vizita të shkurtra. Një ditë, mbase…”.

Edicioni Il Foglio – E para gazetë tërësisht e krijuar nga inteligjenca artificiale

by

Rafaela Prifti/

Gazeta italiane Il Foglio njofton se është e para në botë që boton një edicion të tërë të krijuar nga inteligjenca artificiale. “Nisma është një eksperiment njëmujor në gazetari që demonstron se teknologjia artificiale është pjesë e punës dhe përditshmërisë sonë,” sipas kryeredaktorit Claudio Cerasa. Edicioni ka katër faqe në formatin që ka vetë gazeta Il Foglio dhe mund të gjendet si në stenda ashtu edhe online që nga dita e sotme. “Për herë të parë, një gazetë ditore është e gjitha e shkruar nga inteligjenca artificiale që nga kryelajmi deri te citatet dhe përmbledhje të përmbajtjes,” tha ai.

Eksperimenti i sotëm përkon me debatet e vazhdueshme në organizatat mediale për rrugët e hyrjes në funksionim të programit IA. Para disa ditëve, BBC News njoftoi se do përdorë këtë teknologji për t’i dhënë publikut përmbajtje më të personalizuar. Puna e gazetarëve ka qenë vetëm tek leximi i pyetjeve pa e ditur dhe pa pasur kontroll në produktin që inteligjenca artificiale do të japë me përgjigjet e veta. Çfarë ka në faqen e parë Il Foglio e inteligjencës artificiale (IA)? Në edicionin e parë të IA është një artikull për Presidentin amerikan, ku trajtohet “paradoksi i Trumpistëve Italianë” të cilët nga njëra anë kritikojnë me forcë “fenomenin e ekskomunikimit” dhe nga ana tjetër, i mbyllin sytë ose edhe më keq “bëjnë festë kur idhulli i tyre sillet me despotizmin e stilit të republikave banane”. Po ashtu në ballinë është shkrimi “Putini, 10 tradhëtitë” ku flitet për “20 vjet premtime të shkelura, marrëveshje të parespektuara dhe fjalë të prera në besë” nga Vladimir Putini, presidenti rus. Më poshtë, ka një artikull optimist për ekonominë italiane duke u mbështetur tek rritja e rrogës për 750,000 punëtorë si pasojë e reformës taksore, ndërsa në faqen dy një shkrim që fokusohet tek braktisja nga të rinjtë evropianë e lidhjeve afatgjata. Faqja e fundit e përgatitur nga IA janë letrat drejtuar redaksisë në të cilën dikush pyet nëse njerëzit nuk do kenë më ndonjë dobi në të ardhmen. Stili: Artikujt janë shkruar qartë dhe strukturuar mirë dhe nuk duket të kenë gabime gramatikore.

Vlera e eksperimentit njëmujor: Kryeredaktori tha se edicioni i IA është produkt i lajmeve, debateve dhe përplasjeve të ideve por gjithashtu është edhe një mundësi për të parë sesi programi mund të funksionojë në praktikë dhe çfarë mund të jenë pasojat e daljes së një gazete të prodhuar nga teknologjia. “Prej këtej e tutje, mund të fillojmë t’i bëjmë vetes shumë pyetje, jo vetëm nga këndvështrimi i gazetarisë,” tha për agjencitë e lajmeve Cerasa.

Lufta e Mashkullorës, shkëndija që i vu zjarrin gjallërimit të lëvizjes kombëtare shqiptare

by

Albert Vataj – Koha Jonë/

Lufta e Mashkullorës është një nga ato momente historike që mbeten të pashlyeshme në kujtesën kombëtare shqiptare. Një betejë që nuk ishte vetëm përballje e armatosur, por një shpërthim i vendosmërisë së shqiptarëve për liri dhe dinjitet kombëtar. Ajo përbën një nga gurët themeltarë të rezistencës kundër sundimit osman dhe një burim frymëzimi për brezat që pasuan. Ky shkrim sjell në vëmendje ngjarjet kyçe që paraprinë dhe pasuan këtë luftë heroike, e cila pati një jehonë të thellë në mbarë kombin shqiptar.

Më 18 mars 1908, kodrat e Mashkullorës u bënë arenë e një prej betejave më domethënëse të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, kur forcat osmane sulmuan çetën e drejtuar nga luftëtari patriotik, Çerçiz Topulli. Ndonëse të rrethuar nga një forcë armike shumë herë më e madhe në numër, luftëtarët shqiptarë u treguan të pashoq në trimëri dhe strategji, duke çarë rrethimin dhe shpëtuar nga kthetrat e pushtuesit.

Një nga ngjarjet që parapriu Luftën e Mashkullorës dhe ndezi flakën e revoltës ishte vrasja e Bimbashit, Halil Musa Beut, komandant i xhandarmërisë osmane në Gjirokastër, në shkurt të vitit 1908. Ky akt, i kryer nga çeta e Çerçiz Topullit, u pa si një sfidë e hapur ndaj pushtetit osman dhe shërbeu si kambanë alarmi për autoritetet osmane, të cilat u përpoqën ta shuanin me gjak revoltën shqiptare. Aksioni i parë që bëi jehonë jo vetëm në Gjirokastër, por edhe përtej kufijve të Perandorisë Osmane.

Pesë ditë pas këtij atentati të bujshëm, një pjesë e Çetës së Çerçiz Topullit, e përberë nga 9 luftëtarë, u strehuan në një haur në rrethinat e fshatit Mashkullorë, ku u rrethua nga ushtria turke e dislokuar në kalanë e Gjirokastrës.

Kjo betejë shënoi një kapitull të rëndësishëm në luftën për liri dhe pavarësi, duke përforcuar idenë se rezistenca e armatosur ishte një instrument i nevojshëm për arritjen e synimeve kombëtare. Ajo pati jehonë të madhe brenda dhe jashtë trojeve shqiptare, duke ngjallur shpresë dhe frymëzim tek shqiptarët që synonin shkëputjen nga Perandoria Osmane.

Kjo ngjarje e jashtëzakonshme është përjetësuar edhe në një këngë që e këndojnë në të gjithë Shqipërinë:

“Te Rrapi në Mashkullorë / foli Çerçizi me gojë / mylazim largo taborë / se të bëj të kuq me bojë / Çerçiz Topulli më thonë”.

Kjo luftë heroike është përshkruar prej njërës nga penat më të shquara të publicistikës patriotike të atyre viteve, njëkohësisht luftëtar i kësaj çete, atdhetari dhe publicisti Mihal Grameno. Pena e pikuar mjaltë e Mihal Gramenos, nga pozita e një dëshmitari okular, ka shkrirë në një të vetme, stilin e veçantë publicistik, informacionin historik nga vendi i ngjarjes, me përshkrimin patriotik dhe frymën romantike të kohës.

Më 18 mars 1934, në Gjirokastër u shpalos një moment historik me vlera të jashtëzakonshme simbolike: përurimi i shtatores së Çerçiz Topullit. Kjo vepër artistike, e realizuar nga mjeshtri i skulpturës Odhise Paskali, u mundësua falë ndihmës financiare të gjirokastritëve brenda dhe jashtë vendit, veçanërisht nga mërgimtarët shqiptarë në Amerikë.

Ceremonia e inaugurimit u kthye në një manifestim të fuqishëm patriotik, me pjesëmarrjen e shumë qytetarëve, të rinjve të veshur me kostume tradicionale dhe këngëve kushtuar Çerçiz Topullit, që kumbuan fuqishëm në rrugët e kalldrëmta të Gjirokastrës.

Lufta e Mashkullorës dhe aktet heroike të Çerçiz Topullit mbeten simbole të pashlyeshme të rezistencës shqiptare. Kjo betejë jo vetëm që forcoi ndjenjën kombëtare, por gjithashtu u kthye në një shembull të guximit dhe vetëmohimit për brezat e ardhshëm.