Kosta Nake/
Kur lexon Lazgushin, natyrshëm mund të mendosh se poezia ka lindur atë mbrëmje të bukur, kur për minuta e minuta që fluturuan pa u ndier, njeriu u bë me krahë shpirti dhe iu afrua qiellit të kthjellët duke kaluar doganën e hënës dhe duke u futur në shoqërinë e yjeve të panumërt. Me siguri, kundruesi i radhës ka patur njohuri për filozofin gjerman Imanuel Kant që thonte: “E gjithë dija jonë fillon me shqisat, vazhdon pastaj tek kuptimi dhe mbaron me arsyen.”
Lazgushi shtyu mënjanë hënën, e mori me të mirë diellin duke e përfshirë në bashkësi kur shkruan “çduket yll’ i ditës” (f.87) për të shkuar më tej, tek yjet. Si poet i rritur buzë liqerit, ai krijoi një marrëdhënie të veçantë me qiellin e spërkatur me yje që u kthye në një brumë poetik për magjen e imagjinatës, ia mbushi shpirtin me frymëzim, ia mori me vete mendjen në shtigjet e kureshtjes, i dha krejt trupit të tij një përmbushje të thellë. Spektakli qiellor shërbeu si një skenë e hapur madhështore për një njeri të miredukuar që u përpoq të gjejë dhe të kuptojë vendin e vet në univers.
Qielli kundrohej prej poetit së pari në rrafshin teologjik, prandaj ajri, era dhe qielli ishin hyjnorë. Në anglisht ekziston dallimi i qiellit si fenomen fizik (sky) nga qielli si koncept fetar (heaven), kurse në shqip ky dallim është bërë nganjëherë me dyshen qiell – allah. Një qasje e tillë demonstrohet që në parafjalën poetike “Zog i qiejve” të krejt vëllimit, ku zogu bëhet shembëllim i poetit me deklarimin: “Prit-e, prit! Se po t’afrohet Zog i Qiejve, o Zot!” (f.17)
Kjo do të finalizohet me ciklin e posaçëm “Vallja e përjetësisë”, një lirishtë ku hedh valle besimi te Zoti dhe raporti i njeriut me të, ku qenia “merr dhe jep që Lart.” (f.113)
Koncepti fetar për qiellin pranon edhe shoqërimin me konceptin shkencor, kur, pasi ka deklaruar “Një yll përjetësie u ndez në shpirtin tim” (f.85) dhe ka sqaruar se “Ësht’ yll i dashurisë q’u ndez në shpirtin tim”, poeti i pyet: “Pse nuk ndaloni haj! rrotullimin tuaj!” Tek poezia “Vallja e yjve” ideja e lëvizjes rimerret duke lexuar edhe nëntekstin për marrëdhëniet njerëzore:
“…kurrë nuku mund
Ylli yllin që ta kapë,
Rrotull qiejve pa fund
Venë-e-vinë-e-venë prapë.”(f.107)
Mjaft interesant është krahasimi i yjeve me thëngjijtë e ndezur që pasohet me përfundimin befasues “prej mosgjëje zunë fill.” (po aty)
Është një marrëdhënie që ka filluar në agimin e qytetërimit, me hamendësime dhe përpjekje për të deshifruar misteret e largëta, vazhdon sot dhe do mbetet shteg i hapur edhe për të ardhmen, sepse përmasat e qiellit janë të papërfytyrueshme dhe të papushtueshme “në lartësirën e pamatë” (f.22), “nëpër qjell që s’ka mbarim/ as fillim, as fund, as anë” (f.108), ato do të mbeten vetëm gërvishtje të vogla shkencore dhe zbulime periferike që më shumë soditen dhe më pak nënshtrohen. Platoni dhe Aristoteli panë te yjet dëshminë e hyjnores që kapet me sy, manifestimin fizik të formave ideale dhe rregullit natyror. Yllësitë kanë qenë vazhdimisht objekte vëzhgimi, mjete të njësimit të kohës dhe burim i miteve e legjendave duke u kthyer në një thesar të çmuar. Në letërsi dhe arte yjet u kthyen në përfaqësues të shpresës, gëzimit, mbrojtjes, udhërrëfyesit dhe fatit dhe simbole të mrekullimit e frymëzimit, ushqyer nga mitet dhe legjendat, ata kanë çuar në shprehje dëshirash “me yje që bien”, apo “që zbret prej lartësije…dhe hyn në zemrën time” (f.23), te besimet popullore mbi fuqinë magjike, kurse njëri prej tyre, Ylli Polar, ka shërbyer si pikë orientimi për udhëtimet e largëta.
Me vëllimin poetik “Vallja e yjve” botuar një shekull më parë, Lazgush Poradeci bëhet eksploruesi i parë shqiptar i letrave që fjalë “liri” e kërkoi në qiell. Filozofia e qiellit kthehet në filozofinë e vetvetes sepse të dyja trupëzohen fizikisht dhe artistikisht me një densitet të madh fillim e mbarim vëllimit. Poeti ishte i detyruar të shihte qiellin, kudo ku ndodhej, edhe kur shëtiste pa qëllim bregut të liqerit, edhe kur e përfytyronte veten pranë detit të largët i cili, në këtë vëllim, e ka zhvendosur liqerin në vendin e dytë, ai është mjaft i pranishëm si një ekuivalentim i madhështores së qiellit në ngjyrë dhe në përmasa. Lazgushi e donte qiellin, trembej prej tij deri në “llaftari”, por edhe emocionohej pafundësisht. Qielli nuk ishte thjesht një qenie që mund të kufizohej në kufijtë e shtrënguar të reve, shiut, mjegullës, krijesave dhe objekteve fluturuese; ai ishte diçka që nuk mund të përkufizohej, diçka që nuk pranonte të formësohej sipas imazheve tokësore.
Duke ecur në vazhdën e trashëgimisë botërore, poeti i zbret yjet nga qielli në tokë në trajtë simbolesh, krahasimesh dhe metaforash dhe i organizon në vallen tokësore. Kur flasim për valle, karakteristika kryesore identifikuese e tyre është lëvizja, mjaftojnë dy vetë për të kërcyer, pastaj kërcimi kulmon te legjenda e atij trimit që e hodhi vallen e fundit të jetës i vetëm mbi një tepsi.
“Urdhëroj i Madhi Zot:
Zu ndrin yll’ i Shqipërisë.” (f.44)
Në këtë rast metafora mban brenda fatin e mirë të atdheut.
Ylli mund të përdoret si simbol i rinisë “Djalëri, heu, yll i ri!” (f.45) ose i së dashurës “Porsi një yll i perënduar më pate humbur gjith më larg” (f.99); mund të zbresë mbi ballin e dikujt për ta veçuar për trimërinë, metaforë e përdorur gjerësisht në rrëfenjat popullore; mund të bëhen simbol i bukurisë femërore “ndezur yll’ i ballit si yll shenjtërije” (f.62); mund të përshkojë udhëtimin krahasim – metaforë – paralelizëm figurativ:
“Syt’ e saj q’u mavijuan,
Jan’ yjt e qiellit të venitur.” (f.50)
“Syt’ e tu vetëtimtarët ndezin yj mbi valë detesh” (f.83)
Ndodh edhe lëvizja në kah të kundër, kur toka kthehet në furnitore për qiellin:
“Pa del në qjell një yll me dritë/ prejt shpirtit tim…” (f.90)
(Vëllimi poetik “Vallja e yjve” (1933) i Lazgush Poradecit, Vepra 1, Poezia, Tiranë 2009)
Prej këtij vallzimi Gjon Mili ka rrëmbyer në fotot e tij fragmente thelbësore e karakteristike interpretuar fillimisht nga Stanley Cotron dhe Kaye Popp (1943), të dy shtatëmbëdhjetë vjeçarë nga shkolla muzikore e Brodueit “Something for the Boys”. Fotoja e tyre nga Gjon Mili është vendosur në ballinën e revistës LIFE. Brenda saj Mili e ka ilustruar vallzimin me fotot e tij analitike lëvizje pas lëvizjeje, aq sa revista e konsideron tërësinë e essesë së gjatë fotografike si një leksion vizual të Gjon Milit për ta mësuar këtë vallzim gjithë të rinjtë.2) 
Janë këto disa prej parapritjeve pse Gjon Mili zgjodhi të bëjë objekt të aparatit të tij këtë kërcim të famshëm ekstravagant që, sipas intuitës së tij të pagabueshme, premtonte për foto të stilit të tij origjinal në lëvizje, në shpërthim të 
fraksioneve të kohës dhe ngrirje të lëvizjes. 
Dhe s’kish si të ndodhte ndryshe. Seti i fotove të “Lindy Hop”, u botuan në revistën “LIFE” më 1943 (një seri shkrepjesh në studion e Gjon Milit me kërcimtarët Kaye Pop dhe Stanley Catron në vitin 1943. Njera prej tyre përfshin gjithë ballinën e revistës “LIFE” të datës 23 gusht 1943, ndërsa brenda saj gjendet një fotoese prej 10 faqesh “për ata që duan ta mësojnë këtë vallzim”, i cili pati një jehonë sensacionale jo vetëm për bukurinë estetike dhe mjeshtërore të realizimit fotografik, por edhe për reklamën dhe promovimin pozitiv të kërcimit dhe të valltarëve virtuozë. 
Por fotoja më përfaqësuese e këtij vallzimi emblematike mbetet ajo, kur vallëzimin do ta interpretonin dy prej valltarëve të tjerë të njohur me ngjyrë, që u bënë simbol i këtij kërcimi – Willa Mae Ricker (…ajo ishte një nga më famshmet e Lindy-Hop… ajo ishte shpirti dhe zemra e vallzimit” – shprehej me entusiazëm koreografi i njohur i Lindy Hop-it, Frankie Manning) dhe ylli Leon James. Frankie theksonte aftësitë e Willa Mae Ricker në performancën ajrore dhe fuqinë e saj fizike “…për të mbajtur partnerin lart aq sa ata të mund të shkëlqenin”. Fotografitë e këtij kërcimit nga çifti Ricker-James të realizuara në studion e Milit janë sensacionale sidomos kur valltarët janë në ajër. Nga pikpamja pamore, ai ka zgjedhur formën e skajshme grafike me kontrast të fortë, ku siluetat e kërcimtarëve të veshur me kostume të zinj ndriçohen nga disa burime dritash tangjente me aparatin e tij, në mënyrë që sfondi prapa kërcimtarëve të mbetet po aq i errët sa të mos duket asnjë objekt tjetër. Kjo zgjedhje mjeshtërore, me një shkrepje fraksion të sekondës (strobe) i jep fotos idenë e qëndrimit pezull të valltarëve në një lartësi të madhe, si në një fluturim. 
Në paraqitjen e shkurtër redaksionale që paraprin artikullin “Photography as Theology” (Fotografia si Teologji) nga Sean Callahan në revistën “American Photographer” thuhet: “Gjon Mili e ndriçoi botën si një kolos. Lindi Hop ishte e gjitha një furi entusiazmi tek të rinjtë kur Mili bëri foton e Willia Mae Ricker duke kërcyer me Leon përçmim të konsiderueshëm nga institucionet kulturore për marrrëdhëniet e saj me mënyrën e jetesës moderne dekadente të shoqëruar me xhazin. Mili, një pionier në përdorimin e dritës stroboskopike kishte njohuri të thella për kompleksitetin e fotografimit të kërcimit dhe krijoi një foto që habiti botuesit e revistës LIFE, të cilët e përdorën si ballinë të saj. Një profil i Milit, një prej legjendave të gjalla të fotogazetarisë vijon në faqet e mëtejshme…”5) 
Por kjo foto përfaqësuese e Gjon Milit rikthehet në shumë botime bashkëkohore, sidomos në albumet jubilare që redaksia e revistës “LIFE” boton në çdo 5 vjet me rastin e përvjetorëve të saj. Kështu “Lindy Hop” është një nga katër fotot me të cilat Mili përfaqësohet në botimin ”The Best of LIFE” (Më të mirat e LIFE) të vitit 1973. Edhe në botim me rastin e 70-vjetorit te revistës të nëntorit 2006, ku vendosen fotot më të spikatura të jetës së saj, fotos “Lindy Hop” i është kushtuar një faqe. Me rastin e 75 Vjetorit të Revistës “Life”, më 12 Janar, 2012 gazeta amerikane “The Telegraph” boton rubrikën “75 Fotot më të Bukura të revistës LIFE”, ku fotoja “Lindy Hop” me Willa Mae Ricker dhe Leon James radhitet e pesta. Ndërkaq botimi luksoz “75 Years – the Very Best of LIFE” i dedikon kësaj fotoje faqen e parë të tij. 
Dr. Paulin Marku