Archives for May 2025

Mehmet Kraja/

Fehmi Aganin e kisha profesor të sociologjisë në vitin shkollor 1971/72. Amfiteatri i Pedagogjisë atëbotë mbushej plot studentë, qoftë sepse sociologjia ishte lëndë e vitit të parë për të gjithë studentët e degëve filologjike, qoftë edhe për faktin se ligjërimi i Fehmi Aganit, duke qenë permbajtësor, i qetë dhe i prajshëm, ishte, si të thuash, një derë jo aq e frikshme për të hyrë në botën e mistershme të dijes. Shumë vjet më vonë, u takuam dhe u njohëm më nga afër, në fund të viteve ’80.

Ne, që ishim më të rinj, ishim entuziastë dhe idealistë. Ai ishte racional dhe më i përmbajtur. Së bashku themeluam Lidhjen Demokratike të Kosovës.

Nuk them se u pajtuam për çdo gjë. Kishim mospajtime dhe ndonjëherë pikëpamje krejt të ndryshme. Por unë atëherë e kuptova se vokacion themelor i Fehmi Aganit nuk ishte sociologjia, por mendimi politik. Ai e lëvronte atë fushë me shumë gjeturi dhe fleksibilitet.

Ndërkohë, Lidhja Demokratike mori përmasat e një gjiganti që nuk sundohej dot as nga themeluesit e saj. Kur filloi të improvizonte pushtetin, LDK u bë hapësirë e ngushtë, frymëxënëse dhe frymëmbytëse për lirinë e mendimit. Me gjithë mospajtimet që konceptualist na largonin, e çmova dhe e nderova Fehmi Aganin në heshtje, pa dijeninë e të tjerëve, për një arsye krejt të veçantë dhe të çuditshme: sepse de fakto, ndonëse nuk u tha asnjëherë zëshëm: Fehmi Aganin e përjashtuan dy herë nga kjo parti!

Kjo më bënte aleat me të, në punë të mendimit të lirë.

(Fjalë rasti në çeljen e ekspozitë në Akademi)

(Mes  kujtimesh  të  një  ditari)

DR. EDUARD A. SKUFI – ATHINE

A ka gjë më të bukur kur arsyeja njerëzore i nënshtron  emocionet e dhimbjes dhe të trishtimit dhe lind dedikimin njerëzor  në  shkallën e  humanizmit suprem dhe të pa besueshëm. Kur  duhet  të  nënshtrosh  instiktet, nënkoshiencën  për të ndërmarr një  akt,  duke mohuar  në  një  shkallë  vetveten,  deri  në   një  vetsakrifikim   heroik  të  vetëdijshëm. 

Sado vite të kalojnë madhështia dhe magjepja  e  atij vendimi  do të  mbetet e amalguar mes shpirtit  dhe  zemrës time, një dramë  që  tranformohet  në një  lirikë  sugjestionuese që  lind vec  admirim. Sepse bukuria  dhe atraksioni i  jetës  fshihet  në  zakonshmërinë  e  saj, ku  flet  sonata  spirituale. Dhe mendimi piketon në referimin esencial të filozofit modern englez, nobelistit B.Russell:” Jeta me vlera  është ajo  që inspirohet nga  dashuria  dhe  udhëhiqet  nga  dijet “!

…Pranvera e vitit ’91 i ofroi doktorit të  shquar athinas oftalmolog, Arit një  surprizë  të  dhimbshme. Fëmijët morën biçikletat dhe bashkë me të jatin shëtisnin mes një lëndine. Vajza e tij e vetme rreth 6 vjeç, çapkënja  Zoi  mblidhte  mimoza  bashkë me   lule  fushe, thurte verore  dhe ua dhuronte  vëllezërve, mes tingujve  të  këngës  së  pranverës. Me mbarimin e asaj shëtitjeje të  këndshme u kthyen në vorbullën e zhurmshme  të  qytetit. Kur nga tjetër e bulevardit u shfaq  kiosku  mes ngjyrash  dhe lodrash, fëmijët kërkuan akullore, që ishin dhe të parat e stinës. Ari u dha paret dhe i këshilloi të jenë të kujdesshëm nga trafiku. Por Zoinë e rrëmbeu dëshira dhe vrapoi e  vetme drejt kioskut. Mori akulloren  dhe filloi  ta  shijoj me ëndje, duke mos kontrolluar në kthim rrugën  automobilistike. Një  klithmë “ mos!!”, thyeu  zhurmën  dhe në atë cast një makinë me shpejtësi  e  rrëmbeu  dhe e  përplasi  në  tokë. Ari fillimisht ngriu,  mandej  mblodhi  veten  dhe  shpejt  vrapoi  drejt  vajzës. Vajza e shtrirë, e kapitur në gjumin traumatik, rreth kokës i rridhnin rrëke gjaku, që vijëzonin në fytyrën ëngjëllore të zbehtë të saj, me sytë e kaltërtë pak të hapur. Por ruante  refleksin  pupilar dhe  ritmikën e pulsit. Lulet e mimozës ishin shpërndarë si kurorë, ndërsa akullorja  tashmë me gjak ngjyrosur ishte kthyer në  imazhin e një  lulekuqe  të  këputur,  mbetur  e  vetmuar. Ato çaste të lumtura një moment  i hidhur i  ktheu  në  tragjedi. Me autoambulancën e  urgjencës e  transferuan  në  spital. Ju nënshtrua terapisë intensive në reanimacion, por pa rezultat. Mbas pak ditësh Ari pasi bisedoi me mjekët,  tërhoqi gruan nga dora  dhe në një drithmë të zërit i tha : “Shkojmë tek vajza “. Ajo nuk nxorri fjalë por  shikimi thoshte  “pse”? “ Ta takojmë për herë të fundit”. Po si ta duronte  atë zemra e një nëne. U bënë një  mbi  trupin e vajzës, e mbytën me lot e dhimbje dhe u larguan. Ishte moment trishtimi që të afron por dhe të sposton,  kur dallgët e mendimit dhe dilema  të  plasarit  zemrën  dhe  shpirtin , sado   i  fortë  qofsh! 

Konfirmimi i vdekjes encefalike të vogëlushes i lindi mendimin sa madhështor aq dhe të pabesueshëm, duke e mposhtur sentimentin prindëror. Nuk donte të varroste zemrën e vajzës, donte  që  vdekja  e  saj  të  jepte  jetë… kështu  vendosi  ti fali organet vitale të saj, si donator për transplantim. Papritmas u kthye  nga  shefi  i reanimacionit   dhe  në  një  finale  shpërtheu.

  ” Largojeni vajzën nga aparatet e suportit. Ajo do të mbetet në jetë qoftë dhe me metasarkosin në trupa të tjerë , duke i dhënë dritë  jetës së tyre”…Ajo ishte si një finale Bethoviane që shkaktoi sizmikë në shpirtërat  e të gjithëve dhe  një  heshtje  respekti. Ari e ktheu dhimbjen në një ndjenjë humanitare sublime, hyjnore, në dedikim  për të  pamundurit. Ishte fytyra e mrekullisë të  mjekësisë  moderne  dhe  heronjëve të rinj, të  saj. Pasi  ndoqi  me korrektësi anën legale dhe etikën  deontologjike mjekësore,  mposhti  egon dhe filloi  procedurën. Sfida e jetës i copëtoi shpirtin, por ai  me vetmohim i bashkoi ato copëza       me dhimbje   në  një   mozaik  dedikimi…“Kur madhështia e  njeriut  qëndron tek  vendimi i tij, për  të qenë më i  fortë  se  gjendja në  të  cilën  ndodhet”, sic referon me  elegancë nobelisti  aq i  shquar  francez  Albert  Camus.                     

Kështu në një  “marathon” humanizmi  e  motivimi,  mbase  atipike, Zoija  si   engjëll virtual  e  shtriu shpirtin e saj në pesë vëllezërit e rinj spiritualë, në Paris tek Zhani dhuroi mëlcinë, në Gjenevë tek Ana Maria dhuroi veshkat, në Londër tek Wiliami mushkëritë, zemrën tek Aisheja në Konstandinopol, ndërsa kornenë e dhuroi në Tiranë tek Fatmira nga Tepelena. Por surprizën dhe sfidën më të bukur Dr.Arit ja bëri i ati i Fatmirës në një telefonatë: “ Doktor i nderuar, i tha . Na bëtë dhuratën më të çmuar për vajzën time me distrofi korneale dhe  pamje të ulët, duke na dhuruar transplantin nga syri i vajzës tuaj. Ju lutem, çojeni misionin tuaj fisnik deri në fund, jepini  dritën  vajzës time me  duartë  dhe  zemrën tuaj. Dhe ashtu  ndodhi me ekipin e tij, në të cilin me kënaqësi kontribuova dhe unë, në një  klinikë  private  në  Athinë, u relizua operacioni  me sukses. Kështu Fatmira ose “Ali Pashina” sic e quajti Dr.Ari, e suportoi  transplantin me mikpritje  dhe  drita  e Zoisë shkëlqeu  në  sytë  e  saj.  Ishte moment  tepër emocionant dhe mbresëlënës, kur Ari  po vendoste  transplantin  e vajzës së tij në syrin e Fatmirës. Mbretëronte  një  qetësi  e  cuditëshme, një moment hyjnor mbase heroik, kur shkalla e humanizmit suprem  nënshtron dhimbjen  e shpirtit. Kështu mungesa e Zoisë u  kthye në  kufijtë e  një relativiteti, pasi ajo mbeti  prezente  në jetë , duke  ndricuar  ato  shpirtëra  të   vuajtura. Gjithashtu  ajo  u konvertua në  skulpturë   që  zbukuron  gliptotekën   e  humanizmit!         Në përfundim të operacionit doktori hoqi maskën, ktheu kokën mënjanë, fshiu sytë  e  përlotur dhe  puthi  në ballë  Fatmirën. Gazetat e atyre ditëve e publikuan si sensacion, por ai refuzoi intervistat. Referimi i Dr.Martin Luther King Jr. hedh dritë mbi të :”Njeriu vdes kur refuzon të mbajë  qëndrim  për atë  që  është  e  drejtë   dhe  e  vërtetë”… 

Mbas  gjashtë muajsh në klinikë  si  me porosi u gjendën Fatmira  dhe  Aisheja si dy motra. U bashkua  drita e fituar e syve dhe  zemra e Zoisë, në një takim  shpirtrash. Pak ditë më parë tre të tjerët, kishin njoftuar për pajtushmëri të plotë të transplantit me rivendosjen   e  funksioneve  vitale. Sa lumturi… 

Kështu Dr.Ari ofroi një standart të etikës njerëzore në përmasa të pazakonta. Ai ndryshoi mentalitetin e kohës por dhe hapi shtigje të reja të humanizmit dhe vlerave të transplantacionit,     (i inspiruar  nga mjekësia  antike helene dhe si përkrahës i Dr.Ch.Bernard, aplikuesit të transplantit të  parë në Cape Town). Si çështje që kërkon një shqyrtim të veçantë etik, duke u bazuar tek altruizmi dhe utilitarizmi dhe që simbolizonte shpresën dhe jetën.Madje ai vuri një raport logjik midis impaktit shkencor dhe atij spiritual, kur zakonisht  kjo  e  fundit  mbetet  në inferioritet. Por “ madhështia e humanizmit  nuk është në qënien njerëzore por në të qënit njerëzor “,  citon eticisti i shquar  M.Gandi. Ajo  ndodhi shpërtheu, si “March”-i tronditës i Schubertit në kulminacion dhe  në finale u transformua në “Serenadë”-n e tij, në një  sens  humanitar  magjepës, veç  për  më   tepër  unikal.  Pra, Jeta …si  iluzion në vegim, ku lumturia matet me çaste, ku pasuria dhe  lavdia  kalojnë  transit, ku vecse ikona e njeriut  mbetet, por  ku  dhe  vdekja  mund  ti  japi  dritë  jetës, dhe jo vetëm…Një ditë të bukur pranvere mbas tre vjetësh, Fatmira ofroi një surprizë të bukur. Po ngjiste shkallët e mermerta të klinikës duke mbajtur nga dora vogëlushen e saj, ndërsa doktori po dilte. “Doktor tha, të solla Zoinë”. Ai për momentin shtangu, mandej vogëlushja ju hodh në qafë. Doktori mes emocionesh e puthi vajzën, dhe nga zëri tij i dridhur u dëgjuan fjalët “Shpirt i vogël, më solle gëzimin”. Kështu u bënë një  dhe  mes hares u larguan.   

…Kaluan  rreth  katër  dekada dhe kjo ngjarje ruan aktualitet  dhe  vlera  të  një humanizmi të  vecantë, që kolegu e ktheu në postulat virtyti, kur drama u konvertua  në një  lirikë  admiruese, që  kontribuoi në perceptimin dhe pranimin e  konceptit  të  rinovuar  të  transplantacionit.