© Maïmouna Guerresi/

Përse myslimanët nuk reagojnë më fort kundër organizatave terroriste që veprojnë në emër të Islamit dhe janë të paregjistruara? Mahmoud Hussein i përgjigjet pyetjes duke analizuar premisën e ndalesave kuranore.

Nga Mahmoud Hussein/

 Përktheu  Bardhyl Selimi/

Shumica dërrmuese e myslimanëve është e terrorizuar nga regresi barbar që përfaqëson Shteti Islamik (ISIS), po ashtu për shkak të mëtimit të tij për të folur në emër të Islamit-  Islam ky që shumica e myslimanëve nuk e quajnë të vetin. Por duke dënuar ISIS-n në të dy nivelet, njerëzor dhe moral, ata përballohen me vështirësi me të nga pikpamja teologjike. Ata priren të mos e pranojnë si organizatë, që është jashtë Islamit, duke thënë se ligjëratat e ISIS  nuk janë myslimane, pra thjesht i injorojnë.

Por në të vërtetë, çështjet nuk janë kaq të qarta, sepse ISIS mëton se ai vjen nga Islami dhe vetë i referohet Kuranit dhe Haditheve. Për ta demaskuar argumentin e këtij grupi, ne duhet së pari ta pranojmë faktin evident që Islami nuk përshfaqet vetëm në një formë. Në të shkuarën, ashtu sikurse në ditët tona, ai është shfaqur me veshje shumë të ndryshme dhe divergjente, disa syresh ishin në kundërshtim, madje në armiqësi njëra me tjetrën.

Kështu, ne mund të shohim qysh e ka mbështetur ISIS vizionin e vet, që synon jo të bindë njerëzit, por të nxisë terror, jo t’i konvertojë shpirtërat, por të zgjojë instinktet më primitive dhe vrasëse te ne. Grupi ofron një vizion të shtrëmbëruar të Kuranit dhe Haditheve.

ISIS-n duhet ta dënojmë në dy nivele, për mënyrën me të cilën ai kërkon dhe zgjedh fragmente nga tekstet origjinale dhe pastaj i regullon ato për t’i konformuar ndaj veprimtarisë së vet antinjerzore. Nga ana tjetër, për mënyrën se si ai përkthen seksione nga këto tekste (kuptimi i të cilave ujdisej me Arabinë e shekullit të shtatë), në urdhëresa që ai mëton të jenë absolute dhe të përjetshme. Për këtë arsye, ISIS mundet ta shenjtërojë nënshtrimin e grave ndaj burrave dhe të justifikojë praktikën e skllavërisë. Për këtë arsye, ai mundet të poshtërojë të gjithë çifutët dhe të gjithë të krishterët, mbështetur në vendimet gjyqësore të imponuara ndaj disa çifutëve dhe disa të krishterëve në kushtet e konfliktit dhe në kohën që nuk ka lidhje fare me ditët e sotme.

Ringritja e vullnetit të lirë

Përse kaq shumë myslimanë jofanatikë, që janë ndeshur me këtë opinion negativ të ISIS, nuk kundërshtojnë fort me zë të lartë dhe qartë? Sepse ata duhet të pranojnë një ofertë radikale. Ata duhet të pranojnë hapur faktin që Zbulimi hyjnor ka pasur edhe udhëzime, edhe urdhëresa rrethanore. Me fjalë të tjera, duhet të diskutojmë dogmën e ndalesave kuranore.

Kjo dogmë mbështetet në faktin që, së pari, logjikisht nuk kundërshtohet fakti që Kurani është Fjala e Zotit dhe Zoti nuk hidhet dot poshtë, të gjitha vargjet e Kuranit duhet të kenë një kuptim të përjetshëm dhe universal. Kështu, lind një krizë vetëdije, që e ndeshin të gjithë myslimanët sot kur ata ngrihen kundër vargjeve që mund të kuptohen në kushtet e Arabisë së shekullit të shtatë, por që nuk ujdisen me nevojat e sotme morale.Sidoqoftë, kjo krizë nuk ka mbështetje. Dogma mund të rrëzohet pa tradhëtuar të vërtetën thelbore të Kuranit. Aq më tepër, udha drejt të vërtetës thelbësore të Kuranit shkon përmes mohimit të dogmës- sepse dogma rrjedh, jo aq nga Kurani vetë, se sa nga premisa e luftës në Kuran që nga shekulli i nëntë- pikërisht që Fjala e Zotit është e njëjtë në përmbajtje me Zotin vetë. Natyra e saj hyjnore është e përjetëshme si Ai vetë.

Por, në fakt, kjo premisë e kundërshton Kuranin. Në Kuran, Zoti dhe Fjala e Tij nuk gëzojnë të njëjtin status. Zoti i kapërcen kohërat, ndërsa Fjala e Tij është e lidhur ngushtë me kohën. Fjala qendron ndërmjet absolutes dhe relatives, universales dhe të veçantës, shpirtërores dhe të përhohëshmes. Prandaj Kurani nuk mund të lexohet si një trup urdhëresash të përngjitura fjalëpërfjalë, kudo dhe kurdo.Më tej. si mund të pranohet kjo dogmë në botën myslimane për një kohë kaq të gjatë, kur ajo është kundër qartësisë së Kuranit? Ajo ka vijuar të ekzistojë vetëm në fund të luftës së gjatë, që daton që në shekullin e nëntë, në Bagdadin e Abasidëve.

Ajo periudhë karakterizohej nga rryma mendimi përjashtimisht të larmishme e të paskrupullta. Teologët mutazilidë argumentonin që vullneti i lirë nuk ishte në mospërputhje me fuqinë hyjnore absolute. Zoti i kish pajisur njerëzt me aftësinë e arsyetimit racional dhe forcë krijuese, që qihej qudra, falë të cilës ata mund të vepronin lirisht. Falasitët (filozofë) përbënin shkollën tjetër të racionalizmit, që e vendosnin veten jashtë perimetrit teologjik, qëllimi i tyre ishte të përfshinin të gjitha fushat e dijes, njësoj si tradita filozofike greke.

A Mamluk Qur’an, dorëshkrim (shelfmark Masahif Rasid 14), pjesë e Regjistrit Botëror të Kujtesës Ndërkombëtare të UNESCO-s, Biblioteka Kombëtare dhe Arkivat e EgjiptitPor mutalizitët dhe falasitët duhet të përballeshin me valën konformiste gjithnjë e më të fuqishme. Si rojtarë të traditës, jurisët dhe teologët, u bënë të vendosur në disiplinat e tyre përkatëse për të shkatërruar çdo nocion të vullnetit të lirë, duke thënë që kjo sfidon gjithëfuqinë e Zotit

Një qendrim asnjanës, i vendosut ndërmjet të dy rrymave varej në fund të fundit nga fakti se si secili fraksion e trajtonte natyrën e tekstit kuranor. 

Për mutazilitët, që Kurani ishte “krijuar” nga Zoti do të thosh që ai nuk ndahet dot nga Zoti dhe është shfaqur në një moment të caktuar të krijimit të Tij. Kështë është ndërfutur një dimension përkohëshmërie, gjë që ua lë njerëzve lirinë për veprim e për interpretim. Ndërsa për kundërshtarët e tyre, Kurani nuk është “i krijuar”. Me fjalë të tjera, ai është i njëjtës lëndë me Zotin dhe është si Ai, i përjetshëm. Nga kjo pikëpamje, nuk ka aq rëndësi ta kuptosh Kuranin se sa ta përhapësh atë, t’a përthithësh natyrën e tij hyjnore përmes leximit dhe përsëritjes pa fund. kështu teksti fitoi statusin e diçkaje absolute, një të vërtete të paprekshme, nga ku buroi nocioni i ndalesave kuranore.

Dogma e ndalesave kuranore ka lindur për të dalë fitimtar pas përballjes. Kështu, për shumë shekuj, ideja e vullnetit të lirë humbi në shpirtin e Islamit për t’u rishfaqur në fund të shekullit XIX.

Të prirë nga intelektualët e shquar myslimanë, mendimi reformist ndërmori thyerjen e doktrinës për ndalesat, duke u frymëzuar nga shpirti i iluminizmit dhe mbështetur në disiplinat moderne të historisë, antropologjisë dhe gjuhësisë. Duke mos kërkuar origjinën hyjnore të Zbulimit, lëvizja nisi hetimin e historizmit të shfaqjes mbi tokë.

Si rezultat, ajo doli kundër rojtarëve doktrinarë që e zhvlerësuan mendimine  ri duke e cilësuar si të paligjshëm mjetine  tij metodologjik- arsyetimin kritik- që ka mbijetuar në bashkësinë njeërzore dhe në shkencat shoqërore. Sipas rojtarëve të dogmës, që pohojnë së Zbulimi i Kuranit përputhet me diçka tjetër nga vullneti i përjetshëm i Zotit- dhe që përfyrojnë se kjo mund të ketë lidhje gjithësesi me një kontekst të veçantë- është diçka jo normale e shpikur nga jobesimtarët. Kjo ngjason me diçka  hyjnore nga pikëpamja nga jashtë. Vërtetimi, ideja jo normale mbështetet në argumente të sjella nga disiplinat jofetare të huaja ndaj Islamit.

Nën dritën e kronikave të shekullit të nëntë

Ҫështje për ne tash bëhet: a mund ta trajtojmë këtë kundërshti? A mundet të tregojmë lidhjen e domosdoshme ndërmjet tekstit dhe kontekstit- pa pasur referime në shkencat laiker, por bazuar krejtësisht në tekstet fetare- që gjykohen si të padiskutueshme nga rojtarët më të vëmëndëshëm të dogmës?

Përgjigjia është po. Kanë ekzistuar në të vërtetë tekste fetare që lejojnë këtë interpretim, dhe ato kanë ekzistuar qëkur. Ato dolën nga nevoja e ngutëshme në Kuran që patën shkollat fetare në shekullin e parë të Islamit. Shkollarët kishin nevojë t’i kuptonin shumë vargje që ishin të vështira, në mos të pamundëshme për t’i interpretuar pa hetuar rrethanat që shoqëruan atë Zbulim.

Duke u ndeshur me këtë sfidë, ata iu kthyen burimit të gjithë informacionit që kishte të bënte me kohën e Zbulimit- dëshmitë e lëna nga shokët e Profetit. Shumica e këtyre ndjekësve nuk mund ta kapnin gjithnjë kuptimin e vargjeve të Profetit që ai i kish recituar atyre. Ata duhej të shokin vetëm ose me grupe për  ta pyetur atë për këto vargje. Dhe Profeti u përgjigjej duke u shpjeguar, duke komentuar dhe ilustrua vargje të ndryshme.

Pas vdekjes së tij. detyra e transmetimit të asaj që ishte mësuar drejtpërdrejt nga Profeti për te radhët në rritje të besimtarëve të erinj u ra shokëve të tij- fjalët e tij tashmë të pasuruara me kujtesën vetiake të kohës dhe vendit kur qenë zbuluar.

Pas vdekjes së shokëve të fundit të Profetit, njerëzit nisën të mbledhin këto dëshmi dhe të shkruajnë për to. Në fillim të shekullit të nëntë doli hartimi i parë me titull: “Jeta e Profetit Muhamed (Al-Sîra al-nabaëîyya) e firmosur nga Muhammad Ibn Is’haq.  Këtë hartim të parë e pasuan shumë të tjerë, vlen të shënohen katër kronistë të mëdhenj që punuan gjatë kohës së Dinasistisë Abaside:

al – Ëâqidî, autor i Kitâb al-Maghâzî (Libri i Historisë dhe Fushatave), Muhammad Ibn Sa‘d, që shkroi Kitâb al-Tabaqât al-Kabîr (Libri i Klasave të Mëdha), i njohur gjithashtu si Libri i Shokëve, Ndihmësve dhe Pasuesve; al-Tabarî (839-923), autor i Kitâb al-Rusul ëal-Mulûk (Historia e Profetëve dhe Mbretërve); dhe al-Balâdhurî, që shkroi Kitâb Ansâb al-Ashrâf (Gjenealogjitë e Fisnikëve).

Inteersi kryesor i këtyre kronikave është se ato na tregojnë historinë e jetës së Profetit me ngjarjet kryesore që pasuan gjatë një periudhe kohore të ashpër.

Falë tyre, ne kemi një hartë të përafërt të momenteve të njëpasnjëshëm të Zbulimit, që na lejon të vendosim qindra vargje kronologjikisht, secilin në lidhje njëri me tjetrin dhe njëkohësisht t’i vndosim ato në kontekstin e tyre vetiak.

Duke lexuar tekstin e Kuranit nën dritën e këtyre kronikave, ne shokohemi nga një fakt evident: askund në Kuran nuk lejohet konfondimi i Zotit me Fjalën e Tij. Askund nuk  lejohet parashikimi i përjetësisë së Fjalës së Tij nga përjetësia e Zotit vetë. Lezimi që e rivë tekstin  në kontekst na sugjeron neve të skicojmë tre përfundime themeore.

I pari: në Kuran, Fjala e Zotit adopton një gjuhë, një kulturë dhe mënyrë mendimi që reflekton shqetësimet e Arabisë së shekullit të shtatë.

E dyta: në Kuran, Fjala e Zotit nuk paraqitet si monolog, por më shumë si shkëmbim ndërmjet Parajsës dhe Tokës.

Zoti bashkëbisedon në kohë reale me bashksinë e myslimanëve të parë, me ndërmjetësinë e Profetit.

E treta: Zoti nuk u jep çdo herë Fjalëve të Tia një peshë të njëjtë. Kurani shpall urdhëresa të ndryshme të së vërtetës, disa absolute dhe të tjera relative, disa të përjetshme dhe disa rrethanore.

Pra, e vërtetë është që Zoti nganjëherë i zëvëndëson disa të vërteta me të tjera, duke dekretuar abrogimin e disa vargjeve përmes vargjeve zbulimore të njëpasnjëshme.

Ky ishte parimi i abrogimit, i formulua në vargun që pason:

“ne nuk abrogojmë vargun ose e bëjmë atë të harrohet me përjashtim kur e përmirësojmë atë apo e zëvëndësojmë me diçka të ngjashme”. (Verse II, 106 (Rilato estas ekstera)).

Pra, nga kjo pikpamje, koncepti i kohës në Kuran bëhet i pashmangëshëm.në fakt, vetëm koncepti i kohës mund të rivendosë plotësinë e fuqisë së Zotit, Kjo është e saktë sepse ndërhyn provizorisht duke lëshuar t vërteta relative, të lidhura me rrethana të ndryshme. Dhe sepse situata ndryshon, të vërtetat relative ndryshojnë bashkë me të. Kështu, në se Zoti pohon dy çështje kundërthënëse, kjo ndodh sepse e vërteta ka ndryshuar në kohë. Zoti është gjithmonë i drejtë në momentin kur Ai flet. për t’i kuptuar të vërtetat e tij relative, ne kemi nevojë ta lidhim secilën prej tyre me rrethanat kur ato janë thënë.

Asnjë varg nuk mund të jetë “më i mirë” se sa tjetri, në se jemi në fushën e absolutes..Te absolutja, gjithçka  është e barabartë dhe krahasimi është i pamundur. Që një varg të jetë “më i mirë” se një tjetër, duhet që ato të dy të ekzistojnë në kufijtë e relativitetit. Dhe ato nuk mundet të jenë të dyja të vërteta në se ato kanë lidhje me rrethana të ndryshme ose me fjalë të tjera, në kohë që ndryshojnë.

Kështu janë momentet e njëpasnjëshme në Kuran, kohët “më përpara” dhe “më pas” dhe madje momente që fshijnë të tjerët- prandaj një dimension vërtet provizor. Përfundimi është vetëevdient: Fjalët e Zotit nuk mund të konfondohen me Zotin Vetë. Fjala nuk mund të asimilohet në thelbin hyjnor të Zotit. Ne nuk mundemi- ne nuk duhet- ta lexojmë Kuranin në mënyrë të tillë sikur scili nga vargjet e tij trupëzon hyjninë e Zotit, sepse madje edhe shmangia e udhës do të qe një tradhti ndaj Tij.

Sapo Fjala e Zotit ndahet nga Zoti dhe sapo Fjala mbështillet në përkohëshmërinë njerëzore, kërkesa për ndalesat e Kuranit nuk mund të mbrohet më. Ajo jo vetëm nuk reflekton të vërtetën në Kuran, ajo madje bie në kundërshtim me të. Besimtarët pra këshillohen nga vetë Kurani ta përdorin arsyetimin e vet dhe të ushtrojnë vullnetin e vet të lirë për të vendosur vetë cilat vargje janë të detyrueshme dhe cilat nuk kanë lidhje me ta.

Kurani në këtë rast pushon së shfaquri te besimtari si një tog urdhëresash dhe ndalesash, për t’i ndjekur ato kudo dhe kurdo. Ai bëhet sërish ai që ka qenë gjatë 22 viteve për Profetin dhe shokët e tij- një bashkëbisedim i hapur për ribërjen e botës; një thirrje për të menduar dhe vepruar me përgjegjësi; një mundësi e ofruar për këdo për të gjetur udhën e Zotit në jetën e përditshme.

*Mahmoud Hussein

Mahmoud Hussein është pseudonim i Bagdad Elnadi dhe Adel Rifaat, dy shkrimtarë franko-egjiptianë që kanë botuar një numër tekstesh standarde: Al-Sira (2005), Understanding the Qur’an Today Kuptimi i Kuranit sot) (2009),dhe më i fundit, më 2016, Les musulmans au défi de Daech (Muslims challenged by ISIS).(Myslimanët që sfiduan ISIS-n)

 Përktheu  Bardhyl Selimi, 31 korrik 2017