dgreca – Page 2102 – Dielli

E bija e Gjon Palit…

April 2, 2017 by dgreca

Vrioni vazhdon të mahnisë/

Nga Astrit Lulushi/

Ne Foto: “E bija e Gjon Palit”, realizuar më 1913 në Shkodër nga Kolë Maca/ Ndonjëherë duket se çdo gjë zbehet, zhbëhet dhe duket pa vlerë, të gjitha përpjekjet duken të kota. Kjo është koha kur njeriu kalon nga jeta në mosjetë, dhe për të regjistruar këto çaste në dy botë njëherësh, kujdeset fotografi, si në rastin e shkodranit Kolë Maca në pamjen e regjistruar me syrin e tij, dhe të përjetësuar. Fotoja quhet “E bija e Gjon Palit”, realizuar më 1913 në Shkodër; bija e veshur në të zeza qëndron mbi kryet e atit të saj që ndodhet në prag të vdekjes si pasojë e plagëve të mara në luftën për mbrojtjen e qytetit nga forcat malazeze.

Qerim Vrioni, historian i fotografisë shqiptare, na dridhëron shpesh me fakte të tilla, që i zbulon gjatë kërkimeve të tij në arkiva e dokumente; ose sepse janë këto fakte që përpiqen ta tërheqin njeriun në jetë, si në rastin e fotos.

Shkrimi “E bija e Gjon Palit në syrin e Kolë Macës” është vizitë në muze, Vrioni të shetit dhe ndalet përpara fotografisë së Kolë Macës për të treguar zbulimin e tij; domethënien e vlerave që fsheh pluhuri i harresës; sa më thellë fshihen, aq më me vlerë janë ato, sepse historia është mbledhje e hollësive që i bëjnë ngjarjet të vishen me ndjenjën njerëzore, të kthehen në jetë ose të paktën të lutemi që të mos ikin pa i përcjellë, siç tregon Maca nëpërmjet Vrionit tek “E bija e Gjon Palit”, e cila qëndron e përkulur, mbi atin e saj, si për t’i dhënë frymë ose për të marrë prej tij ato që mbetën ëndërra.

Debati per filmin: ”Futeni komisarin brenda se ska shfaqje”

April 2, 2017 by dgreca

Nga Gëzim Llojdia/

Futeni komisarin brenda se ska shfaqje/

Disa vite më parë në bisedë më Kristaq Skarmin mësova këto dy rrëFime ;Kur fillonte zhegu i verës teatrin tonë e dërgonin nëpër fshatra për shfaqje.Në një fshat mbi bregut ndoshta në Pilur më ngjet,s’po mblidheshin fshatarët.

Kryetari i këshillit u thoshte”ore mblidhuni se do të filloj shfaqja!”Por ata ja ktheninin:”Fillojeni shfaqjen ju se do të mblidhemi ne.

Me zor se çu mblodhën ca fshatarë ndërsa aktorët filluan.Fshatarët rrinin të ngrysur me dorën të vendosur tek mjekërra.Skishte asnjë reagim,le më duartrokitje.Vetëm kryetari,sekretari dhe dy tre vetë besojë sekretarët e organizatave ushkrinë së qeshuri.Kur u ndamë na thumbuan”hajdeni prapë mot se na e ksehasët kryetarin tonë!

“Balladë për komisarin’,ka qënë një krijim i poetit të mirënjohur Agim Shehu.Ishte sjellur kjo pjesë në teatrin tonë. Vepra ishte e kuptueshme qartësisht dhe për kohën mbarte atë mesazh të njohur.I kushtohej një figure të luftës heroit Mustafa Matohiti.Autori e kishte gdhendur veprën mbi disa detaje jetësore.Ishte dnërtuar,por mund të ishte njehetre e e një realitet besoj ,një personazh Labo Dalani, që nuk ishte me asnjë parti dhe as me luftën.Mustafai shkonte në cdo shtëpi me oratorin e tij i bënte për vete njerëzit,kështu fliste pjesa letrare.Tek Labo Dalani ndodhi e kudnërta.Ai ua tereziti që në fillim, po kishin ardhur për ta tërhequr me luftën të rrinin jashtë.Mustafai shtroi gunën dhe fjeti jashtë tek sokaku I portës.Afër sabahut,sipas pjesës fshatari Labo,shtyu portën, doli për të shkuar tek bagëti,por për cudi pranë derës pa të mbështjellur me shark komisarin.C’bënë këtu komisar i tha, futu brenda.Forma që kishte gjetur Mustafai ishte e zgjuar si zgjidhje.

Në provat kryesore nga Komiteti i Partisë mbritën kritizerët dhe instruktorët që posaçërisht merreshin me këtë punë.Pas shfaqjes u ndalua, që të jepej në publik.Ku është problemi pyetëm?Komisari,tha instruktori i partisë,duhet futur të flejë brenda jo të rrijë tek dera.Mirë o shoku instruktor,po kështu është e shkruar pjesa e shkrimtarit Agim Shehu.Ska shfaqje tha ose futeni komisarin brenda,o shfaqje s’ka.Mirëpo po të futej komisari brenda ,s’kishte thelb e gjithë pjesa,kjo ishte bukuria e saj.Pritëm disa ditë.E morrëm në telefon.Cdo të bëhet me shfaqjen,pyetën.E keni futur komisarin brenda,tha zëri në krahun tjetër.Jo i tha regjizori,ajo përbënë edhe fabulën e pjesës.Epo s’ka shfaqje.Kështu u mbyll një punë prej tre muajsh,me një oqean vuajtjesh në shpirt.Komisari nuk u fut brenda,ndërsa u shkrumbëzua gjithë puna dhe mundimi prej 100 ditësh i një grupi aktorësh.

2.Dritëroi e shpëtoi “Rruga Budi 723″ nga kritizerët

Personazhi im i parë në teatër.Ka lënë gjurmë.Përveç mua dhe mëndjes sime,e gjykoj se edhe aty fati ishte shkrimtari Dritëro Agolli,kryetar i lidhjes së shkrimtarëve që e shpëtoi dramën, e teatrit të Vlorëss,kur vuri në skenë.Se kishte gjetur tamam terrenin e përshtatshëm ,romani “Rruga Budi 723” i Ruzhi Pulahas.Vlersimi i opinionit ishte tepër i lartë.Pikërishtë këtë libër inxhinjeri Ferdinand Hysi e dramatizoi ,cilësohet se është vepra e parë e tij në dramaturgji ,ku teatri i qytetit detar me regji të N.Bonjakut e ngriti në skenë.Isha në rolin e Bujarit.Luanin aktorë si Adem Gjyzeli,Arqile Nasho.Në provën e ditës së fundit rastisi në këtë qytet edhe shkrimtari Dritëro Agolli i cili e priti mirë ftesën për të ndjekur një dramë të librit që kishte ngritur temperaturën e lexuesit.Kritizerët nga Komiteti i Partisë kishin mbushur disa blloqe me vrejtje dhe drama mund të bëhej e pashpresë për tu shfaqur pas atyre mendimeve.Diku filluan të shfaqen ,nxorën letrat dhe filluan,këtë,atë,ajo kjo………..

Dritëroi i dëgjoi mirë dhe u tha:”Ti lëmë këto blloqe,kjo është një shfaqje e bukur dhe mua më pëlqeu.Ndonjëri prej tyre ktheu kursin,po është shumë e bukur tha,ndërsa dikush ia ruajti vësh në vesh duke u ulur në prerin e vetmisë.Me këtë dramë kemi rrugëtuar në disa qytete.Nuk ishte parë në Durrës që një teatër të qëndronte 10 ditë rrjeshtë me sallën plot.Disa oficerë nga qyteti ynë,që shërbenin në Porto Romano,nuk kishin gjetur bileta dhe na u afruan.Cfarë mund të benim ne kur salla kishte numër të caktuar.I futëm nga dera që hynin aktorët duke i prezantuar si aktorë.

2 PRILLI: Marrëzia që mori jetën e 4 dëshmorëve të lirisë…

April 2, 2017 by dgreca

*’Marrëzia që mori jetën e 4 dëshmorëve të lirisë është ende në këmbë, e kemi për detyrë ta rrëzojmë’/

*Mesazhi i Lulzim Bashës sot në 26 vjetorin e përkujtimit të 4 dëshmorëve të 2 prillit në Shkodër/

NGA LULZIM BASHA/

Dita e sotme është dita e përkujtimit dhe nderimit për katër dëshmorët e 2 Prillit, Arben Brocin, Bujar Bishanakun, Nazmi Kryeziun dhe Besnik Cekën.

Dita e përkujtimit dhe e nderimit, për sakrificën më sublime të katër të rinjve të përjetshëm të Shkodrës, dhe 82 qytetarëve të tjerë të plagosur nga plumbat e bishës komuniste në grahmat e saj të fundit.

Por dita e sotme është edhe dita e nderimit dhe e kujtimit për Shkodrën, për çmimin e lartë që ajo gjithmonë ka ditur të paguajë për lirinë dhe për demokracinë.

Sot është dita jo vetëm t’i drejtohem Shkodrës dhe shkodranëve me mirënjohjen më të thellë që më del nga shpirti, si kryetar i Partisë Demokratike, si kryetar i opozitës, si shqiptar e patriot, por po kështu t’i them Shkodrës dhe shkodranëve, se bashkë me dhimbjen e thellë, nderimin dhe perkujtimin, për katër heronjtë e 2 Prillit, jeni dhe duhet të jeni, jemi dhe duhet të jemi krenarë, për këtë çmim kaq të lartë që keni vendosur në altarin e lirisë dhe demokracisë.

Sepse asgjë tjetër nuk i ndan më qartë shoqëritë, në të civilizuara apo barbare, në të naltsueme apo të ulta, se sa vlera e njohjes, e dijes dhe e luftës deri në çmimin më të lartë për lirinë dhe për demokracinë.

Kjo është çka e dallon Shkodrën dhe e lartëson atë në të gjithë kapitujt e historisë sonë kombëtare.Ndaj, Shqipëria dhe shqiptarët krenohen përherë me Shkodrën. Sepse çmimi i lirisë nuk ka qenë e nuk do të jetë asnjëherë i lirë, por asnjëherë nuk do të mungojnë djemtë dhe vajzat, burrat dhe gratë e krenarisë, e forcës dhe vendosmërisë shkodrane, nga Shkodra në Vlorë, nga Durrësi në Korçë e kudo anembanë hapësirës shqiptare, të cilët do të dinë përherë të përballen për këtë vlerë të lartë pa të cilën nuk ia vlen të jetohet.

Asnjëherë nuk ka qenë më aktuale sakrifica e 2 Prillit në këto 27 vite, se sa sot. Sepse, asnjëherë nuk ka qenë më e kërcënuar demokracia, liria për të zgjedhur me votë dhe për të rrëzuar me votë qeverinë.

Në kushtet e një deliri që buron nga aleanca e rinovuar mes politikës dhe krimit, e rinovuar jo thjesht me krimin politik që përgjaku Shkodrën dhe gjithë Shqipërinë para 26 vitësh por, e rinovuar nga aleanca e politikës me krimin e organizuar, deliri i pushtetarëve të sotëm thotë atë që nuk ia zinte goja, as diktatorit të fundit; se demokracia mundet të bëjë edhe pa opozitën, se zgjedhje mund të ketë edhe pa opozitën.

Marrëzia që shkaktoi katër dëshmorët e 2 Prillit dhe 82 qytetarëve të plagosur, nuk ka vdekur.

Themelet e demokracisë që hodhëm, nuk janë të forta. Republika që u ngrit mbi këto themele, plotësoi disa prej detyrave dhe ëndrrave të qytetarëve shqiptarë që u ngritën për liri dhe demokraci dhe të atyre që u flijuan për to, por tashmë kjo republikë e themelet e saj, janë të pamjaftueshme, për të mbajtur ngrehinën e shpresave dhe ëndrrave që burojnë nga gjoksi i shqiptarëve të emancipuar që nuk mund të pranojnë asgjë më pak se standardi europian dhe euroatlantik, duke filluar nga zgjedhjet e lira dhe të ndershme.

E në veçanti shpresat e ëndrrat e rinisë shqiptare, në ballë të cilës qëndron me vendosmëri, me kurorën e krenarisë, rinia e Shkodrës.

Ndaj më duket e përshtatshme dhe e domosdoshme, te përsëris përpara këtij altari frymëzues që përkujton sakrificën sublime të katër dëshmorëve tanë dhe që kujton sakrificën shekullore të shkodranëve dhe të shqiptarëve për liri dhe demokraci, se sot e deri në fitoren e betejës që kemi vendosur më 18 shkurt, zotimi ynë është dhe mbetet: zgjedhje të lira dhe të ndershme të standardit europian dhe Republikë e Re e demokracisë, lirisë dhe drejtësisë së vërtetë.

Marrëzia duhet dhe do të marrë fund!

Shkodra dhe Shqipëria do t’i japin fund!

Amaneti i Arben Brocit, Nazmi Kryeziut, Bujar Bishanakut dhe Besnik Cekës do të kryhet deri në fund.

Zoti e bekoftë Shkodrën!

Zoti i bekoftë dëshmorët tanë në altarin e demokracisë!

Zoti e bekoftë Shqipërinë!

ALEKSANDER MOISIU DHE AKUZAT: Bolshevik, Komunist, cifut e revolucionar

April 2, 2017 by dgreca

A ishte Aleksander Moisiu komunist?/

Me rastin e 138 vjetorit të lindjes së aktorit të madh/

Nga Pjeter Logoreci/

Gjatë përpunimit të qindra dokumentave, artikujsh, pjesë librash apo copza gazetash, që kisha nxjerrë nga arkivat në Vjenë mbi jetën dhe veprën e Aleksander Moisiut, më terhoqi vemendjen (në disa prej tyre) etiketimi i tij si:… bolshevik, komunist, cifut, revolucionar, filo-rus, i kuq…etj..etj… I joshur për të gjetë shpjegimin e këtyre epiteteve, vendosa të lexoj, ato materiale që kisha zgjedhur, duke u përqëndruar në zbulimin e argumentave të kësaj “akuze”. Vërejta me keqardhje që, mëndyra se si shkruhej ishte provokuese, e rëndë, fyese dhe ndikonte mjaft (por jo tek unë), që të prishej imazhi i një mjeshtri të kalibrit ndërkombëtar të skenës, të një aktori të pakrahasueshëm, për nga talenti, me kolegët e tij në të gjithë Europën…

Sot, për këtë shkrim, vendosa me qëllim titullin e mësipërm, pasi kjo pyetje ishte një temë e shumë diskutuar, në të gjitha trevat gjermanishtfolëse. Cili pra ishte shkaku që aktorit të madh ju veshën këto epitete? Cili ishte reagimi i tij në këtë rast? Sa ndikoi propaganda keqdashëse nacionalsocialiste, e qarqeve të caktuara, në jetën dhe aktivitetin e gjeniut të skenës Aleksander Moisi? Sa ndikuan tek ai levizjet revolucionare të kohës në Gjermani dhe simpatia e madhe që ai kishte për Rusinë Sovjetike? Edhe pse personalisht, e njoh shumë mirë historinë e jetës së Aleksander Moisiut, dëshëroj që sa më poshtë vijon, ti trajtoj problemet thjeshtë duke u mbështetur në shkrimet dhe artikujt e shtypit të kohës mbi ngjarjet apo rrethanat dhe jo mbi komentet dhe emocionet e mija përsonale, për elementët që shkaktuan këtë zemratë dhe fushatë kundër Moisiut tonë.

Ishin vitet 1918-1919, vite që sollën levizje të vrullëshme politike, kur përfaqësues të lëvizjeve e grupeve komuniste si Roza Luxemburgun e Karl Liebknecht, për të mbrojtur idete e tyre u flijuan nga ushtarët e gardës kombëtare gjermane.

Biografi i Moisiut, gjermani R. Schapër shkruan: …Ishte koha kur në Berlin, ishte rrezuar Kaiseri dhe mbi fortesën e qytetit valvitej flamuri i kuq. Kur turma të mëdha qytetarësh, punëtorësh, studentësh i drejtoheshin Reichstag-ut, me parulla ndër duar ku shkruheshin fjalët “Liri, Paqë, Bukë”. Kur u rrezua monarkia dhe socialdemokratet morën fuqinë. Moisiu ishte në Berlin. Ai nuk bënte sehir, por luante një rol aktiv, të rezikshëm për te, në revolucionin gjerman. Ai besonte në një revolucion mbarëbotëror, ndërsa, recitonte plot zjarr para turmave të mijëra punëtorëve Tolstoin, gjë që bëhet shkak të etiketohet nga gazetarët si bolshevik…Edhe regjisori i famshëm Max Reinhardt, tregon për turma demostruesish që i kalonin poshtë shtëpisë …Moisiu ishte me kryengritësit, ai mbante një shirit të kuq në krah… Nga mesi i demostruesve, Aleksandri i thërriste atij…“Ejani poshtë Profesor, këtu ka nevojë për ju. Këtu luhet teatri i vërtetë, ejani…

Në një gazetë të Salzburgut, nga Siegfried Geyer u botua një artikull ku autori i tërhiqte vëmendjen Moisiut me keto fjalë: …e keqja e Aleksander Moisiut është se ndjehet romantik e nga kjo ai i egzagjëron gjërat, por njekohësisht kërkon të jetë edhe njerzor; po ka vetëm një rrugë: Ai duhet të mbaje (mbyllë) gojën. Askush nuk do ngrihej kundër tij sikur ai të mos ligjëronte vazhdimisht në disa shoqëri të vogla të përkrahësve të komunizmit, gjë që bën që ai të marrë vulën e bolshevikut dhe të bëhet qesharak e i padashur në syrin e të tjerëve…

Por Aleksandri nuk ndalej. Ai dëshëronte të ishte sa më aktiv në përpjekjet për vëndosjen e barazisë sociale. “I dashur vëlla Moisi” i flisnin punëtorët dhe të vegjëlit, pranë të cilëve ishte kurdoherë me artin e punën e tij. Por kjo gjë nuk i pëlqente qarqeve të caktuara nacionaliste, të cilat e vendosën atë në shenjestër duke përgjuar me rreptësi aktivitetet e tija në publik. Me qëllim për ta denigruar dhe për ta larguar nga aktiviteti politik dhe jeta sociale që bënte, kundër tij filluan sanksionet e para.

Në numrin 176, të ditës së shtunë 28 qeshor 1919, në GAZETA E PUNETOREVE (ARBEITERZEITUNG), organ i socialdemokratëve austriak, në mes lajmëve të tjera, është botuar shkrimi me titullin

…MOISI NUK MUND TE SHKOJE NE PRAGE….

Nga Praga lajmerohet që… “Shfaqja e Aleksander Moisiut e cila është lajmëruar për javën që vjen në Pragë, do të anullohet; pasi Moisiut nuk i është dhënë lejeudhëtimi për në Republikën Ceko-Sllovake. Shkaku i refuzimit – BINDJET DHE AKTIVITETI I TIJ KOMUNIST NE VJENE…

Në një lajm tjetër nga Berlini, një bashkëpunëtor i gazetës vjeneze Neuen Wiener Jurnals, po në vitin 1919, lajmëron me fjalë befasuese nga zyra e gjëndjes civile atje, mbi kurorëzimin e aktorit Aleksander Moisiut me kolegen nga Deutsche Theater, aktoren Johanna Terwin. Autori i shkrimit kërkon të bëjë lajm, duke theksuar me qellim praninë e gruas së komunistit internacionalist Karl Liebknecht, si mike e familjes dhe dëshmitare e martesës e ciftit Moisiu.

LAJMI

…Moisiu, sipas bindjes së tij, shumë të kontestueshme BOLSHEVIKE, është celebruar sot , por, vetëm në gjendje civile. Si dëshmitare të martesës, Moisiu ka zgjedhur Togerin Bremer dhe gruan e vejë të Karl Liebknecht. Moisiu vetë, e përshkruan skenën e përjetuar në gjendjën civile kështu:…nënpunësi i zyrës u tregua me mua dhe Johannën shumë i ashpër e mospërfillës. Pastaj, krejt ndryshe, me ton shumë lutës e miqësor ftoi togerin Bremer që të firmosë. Kur erdhi radha e zonjës Liebknecht, ftoftë e pyeti atë për emrin e burrit të saj…dhe pastaj me një ton të ashpër e përbuzës, i tregoj asaj se ku duhej të qëndronte si dëshmitare…

Në një kronikë të 30 janarit 1920 nga Hamburgu me titull :

Një mbrëmje e dështuar kulturore e Moisiut në Hamburg

…shkruhet: …Një mbremje ku do të ligjëronte Aleksander Moissi, u prish nga pasuesit e partisë nacionaliste. Ato „përshëndetën“ hyrjen e Moisiut në sallë me vishkëllima, më pas hodhën pjesë karrigash të thyera aty ku ai qëndronte, shtinë me revolet e tyre fishekë zhurmues, duke e detyruar atë që të largohej nga podiumi. Ligjërimi i tij u desht të ndërpritej.

Në numrin 54 te shkurtit 1920, në Gazeta e Punës (Arbeiterzeitung), gazetari Heinrich Ströbel boton artikullin:

Nje provokim nacionalist

…se sa është shtuar nacionalizmi gjerman, si rezultat i presionit e propagandës së jashtme, e tregojnë vargu i grupimeve të oficerëve e ushtarakëve, studentëve e organizatave, të cilët për shkak të dobësisë e heshtjes së qeverisë, janë vëndosur jo vetëm kundër kriminelve të luftës e shkaktarve të dhunës, por edhe kundër revolucionarve të rinj, shpirtit paqësor dhe demokratik.

Aleksander Moisi, që dikur u përshendet me zjarr nga të gjithë gjermanët, sepse zgjodhi Gjermaninë fitimtare si atdhun e tij, tani u pengua dhe u ndalua që të lexonte Goethën dhe Moritz, për shkak se kohët e fundit në Hamburg por rritej influenca e Revolucionit dhe e shpirtit për ndryshime radikale… Ligjërimi i Moisiut nuk u zhvillua, pasi u pengua nga Organizata Nacionaliste e Studentëve, edhe pse ndjekësit e Moisiut, që mbushnin pjesvn më të madhe të sallës, ishin të gatshëm për ta mbrojtur atë, ndërsa policët në mëndyrë demostrative mbushnin korridoret…

Kjo ngjarje u pasqyrua edhe në gazetën Giornale D´Italia, në një kronikë të 31 janarit të po atij viti.

Aktori Moisi në mes fishkëllimash

Aktori gjerman Aleksander Moisi, thuhet të jetë komunist, e kjo famë e keqe i solli atij gjatë shfaqjes fishkëllima nga nacionalistët në sallë. Nuk i mjaftoi atyre që ai luftoj për Gjermaninë dhe që mundohet të shmanget nga cdo propagandë politike. Aktori interpretoj pjesë të Schillerit, Heines, Tolstoit, dhe për këtë, u shpërblye nga publiku, parmbrëmë, me hudhje të plumbave plasës. Admiruesit e tij reaguan; disa studentë u ngjitën në skenë për ta detyruar atë të tërhiqej…

Pas kësaj ngjarje, Moisiu u detyrua të reagoj publikisht, për provokimet që ndodhën gjatë ligjëratave të tij në qytete të ndryshme. Në një shkrim të tij të titulluar Moisiu si Politikan, të botuar, në gazetën DIE ZEIT, të 7 korrikut 1919, ai shkruan:

…nuk po shkruaj që të mbrohem nga kjo propagandë e shfrenuar negative që gazetat e bëjnë falas kundër meje, por, sepse mua më bën të ndjehem keq, si në rolin e të akuzuarit në kërkim, që fshihet…, nuk jam marrë kurrë publikisht me politikë. Kanë dy motive, ato që më akuzojnë si komunist: i pari: se i kam premtuar studentëve vjenez që të flas në një takim të tyre dhe kisha zgjedhur për këtë qëllim një fjalim të Viktor Hygoit mbi Volterin, dhe i dyti: sepse kam firmosur për një protestë që do të shpëtonte një jetë njërzore… Në të vertetë, është e pamundur që të merrem me një lëvizje politike, sepse ka vite që kam vëndosur të gjitha forcat e mija, jo për ndonjë revolucion apo kundrarevolucion, por për artin tim, profesionin tim… Më akuzojnë që jam komunist e që fitoj shumë! Po, unë bëj një punë shumë të vështirë, që paguhet,… nuk i interson kujt, dhe është puna ime si i shpenzoj paratë… Këtë dëshiroj tua them të gjithë atyre që më akuzojnë si politikan,….në vend që të përqëndrohen në arritjet e mija në skenë…

Në gazetën Neue Wiener Jurnal të datës 14 shkurt 1920, në shkrimin me titull

Vetëmbrojtja e Moisiut

Gazetari shkruan:..”.Moisiu pretëndon se po akuzohet rëndë nga disa përsona e grupe, që nuk dihen e që nuk mund të vërtetohen konkretisht, se është i angazhuar në partitë politike si komunist e si kundërshtar i Gjermanisë. Kjo gjë ka zemëruar rininë nacionaliste të Hamburgut. Kur Moisiu po luante Kufomën e Gjallë në Thaliatheatër, filluan të ndigjoheshin fishkëllima të egra të cilat nuk lejonin që ai tv dëgjohej. Ndodhi edhe më keq, gjatë një ligjerate të Moisiut, që me sa duket prekte ndjenjat nacionaliste apo atakonte pjesë të propagandës antisemitiste, prekte grupe të rinisë të paangazhuar, të oficierëve, të familjarve të tyre, të shoqatave të vullnetarëve, studentëve, nxënësve, të cilët u grumbulluan dhe filluan të bëjnë zhurmë duke thirrur, fishkelluar, goditur trumpetat që mbanin me vehte, sapo Moisiu doli në podium. Shashka plasëse e tymuese, këmbë të thyera karrigash fluturuan në skenë. Perballë këtyre përsonave, por të pafuqishvm, qindra perkrahës të aktorit luteshin që ai ta vazhdonte ligjeratën, por thirrjet e tyre mbulosheshin nga këngë patriotike të rinisë nacionaliste. Pas kësaj, disa përsona të nxehur e agresiv, deshtën të sulmonin Moisiun në Podium, duke e detyruar atë të largohej në dhomën e aktorëve, që të ndalohej më e keqja. Vetëm pas pak kohe, arriti policia dhe punonjësit e sigurisë, të cilët ishin të lajmëruar për aktivitetin disa ditë përpara. Kjo mbrëmje për të cilën, të nesërmen, u debatua 3 orë në parlamentin e qytetit, la gjurmët të thella.”

Pas kësaj ngjarje të padenjë, Moisiu mendoj se duhet të sqaronte publikun për këtë keqkuptim, duke botuar në shtyp këtë mesazh: “…disa zëra më akuzuan si kriminel e tradhëtar i kombit. Pa ndonjë dëtyrim ligjor, vullnetarisht, me fillimin e luftës u lajmerova në armaten gjermane, ku si cdonjeri mora mësimet ushtarake, ….kalova të gjithë mundimet e luftës dhe të burgut si rob lufte, deri sa arrita që duke rrezikuar jetën, të arratisem. Gjatë burgosjes në Francë u sëmura nga tuberkulozi i mushkërive, nga i cili vuajta shumë në një klinikë në Zvicër. A është kjo një tradhëti ndaj atdheut?? Jam komunist thërrasin disa zëra. Unë pyes: Ku i mora unë këto mësime? Nuk kam pasë kurrë lidhje me politikën. Dhe kjo është e thjeshtë: unë nuk jam politikan dhe nuk dua që të jem i tillë. Qëllimi im i jetës është ti sherbej artit. Apo quhem Komunist se me punën që bëj i shërbej punëtorëve e të gjithë atyre që janë ndjekës të artit. A mundem unë ti ndaloj ndjekësit e mij të vizitojnë Shtepinë e Artit, Teatrin? Përkundrazi, unë do mundohem që kurdoherë të sjell në mes të errësirës të jetës së njërzve të thjeshtë, Diellin e Artit. Pra ose jam një lider i komunistëve ose jam një udhëheqës i të gjithë gjermanëve. Po e mbyll duke përdor fjalët e Goethës:…unë nuk njoh shoqëri tjetër, që është më e “vogël” se sa i gjithë njerzimi…”

Autorja Ursula L. Alex në librin e saj Deutsche Volksfront, faqe 23 shënon:”…Në vitin 1921, u themelua ne Gjermani IAH (Internationale Arbeiterhilfe – Solidariteti internacional i punëtorve). Kjo organizatë u formua që të mblidhte ndihma për të uriturit në Rusi, por edhe në botë, kjo si një ideologji e sforcuar e partisë komuniste në emër të “solidaritetit proletar”. Në këtë shoqatë ishin pjestar personalitete, si fizikanti Albert Einstein, shkrimtari Leonard Frank, shkencëtari Alfons Goldschmidt, piktori Georg Grosz, publicisti Maksimilian Harden ….aktori Aleksander Moissi. Shoqëria IAH, sipas sindikatës së përgjithëshme gjermane, ishte kolona e tretë e politikës komuniste.”

Kjo është pasqyruar edhe në thirrjen e kësaj shoqate që gazeta austriake Neue Freie Presse e datës 3 shkurt 1922 boton në rubrikën e quajtur…Drejtuar Artistëve dhe Intelektualëve të Austrisë…

“…vazhdojnë të vijnë lajme të këqia nga krahina të ndryshme të Rusisë, ku uria po bën kërdinë. 30 milion njerëz, sipas lajmeve tronditëse nga Rusia, janë prekur nga uria ekstreme…, kufoma të vdekurish dergjen rrugëve pa u varrosur. Gra dhe fëmij vdesin në rrugë nga semundjet dhe gjvndja e keqe… Rusia që na dha Dostojevskin dhe Tolstoin, Gogolin dhe Cehovin, poete që i shkruajtën dhimbjes e shpirtit njerzor, pret nga Europa një deshmi të dashurise njërzore…

…Vetëm Bukë…

Punëtorët tonë janë bashkuar në organizata të fuqishme, me qëllim që të ndihmojnë të uriturit. Por thirrja i drejtohet të gjithëve edhe artistëve të cilët e kanë mision të punës së tyre angazhimin kundër dhimbjeve njërzore…”

Poshtë thirrjes rreshtohen të gjithë emrat e komitetit organizator, ku bën pjesë edhe emri i Aleksander Moisiut.

Një gazetë tjetër që etiketon Moisiun si cifut komunist është dhe gazeta Prager Tagblatt, nr. 97 e datës 27 prill 1921, ku në mes të tjerash shkruhet: ”…shfaqja e tretë e Wedekind “Schloss Wetterstein” u anullua si rezultat i një theatërskandali. Drejtuesit e këtij theatri u detyruan që të refuzonin shfaqjen e planifikuar atë ditë, për një mbrëmje ku do të ligjeronte aktori Aleksander Moisi, NJE KOMUNIST CIFUT, ligjërate që në të vertetë nuk është e dobishme… “

Ndërsa në një link gjerman, me informacione për Theatrin, Filmin, TV-në, Show-n,…për aktorin Aleksander Moisiu ndër të tjera shkruhet: ”…Moisiu, në vitin 1918 vendosi që ti bashkohej lëvizjes Spartakiste të rezistencës në Gjermani…”

(Shënim i artikullshkruesit: Levizja Spartakiste ishte një bashkim i socialistëve marksist në Gjermani, të cilët gjatë luftës së parë botërore, synuan një Revolucion Proletar Internacional, për të rrëzuar Kapitalizmin, Imperializmin dhe Militarizmin e botës… Spartakistët morën pjesë aktive në revolucionin e nëntorit 1918-të…)

Edhe në shkrimin e Hamburger Abendblatt, 19.5.2000 në shkrimin Legjenda e Teatrit dhe Simpatizanti i grave, autori W. Mommert shkruan: “… Në historikun e karrierës së aktorit ka edhe një faqe politike, atë të luftës së parë botërore, kur ai u lajmërua vullnetar për në front, për të luftuar për Gjermaninë, por që më pas u izolua dhe u etiketua nga Nazistët si „ cifuti komunist“…”

Së fundi, duke e mbyllur shkrimin, dëshëroj të theksoj për lexuesin që, pothuajse e njëjta fushatë presioni ndaj aktorit Aleksander Moisiu, u përsërit në shtyp edhe në vjeshtën e vitit 1931. Kjo pas një ngjarje që në opinion njihet si “Skandali Moisiut”, ku propaganda nacionalsocialiste u bë shumë agresive, duke organizuar lëvizje, demostrata apo pengesa të ndryshme gjatë ligjeratave apo shfaqjeve të Aleksander Moisiut në skenë.

Vjene, me 26.3.2017

Filmat e Diktatures dhe Thashethemet e Piro Milkanit

April 2, 2017 by dgreca

Nga Thanas L. Gjika/ SHBA/

Piro Milkanin përpiqet të krijojë përshtypjen se është një nga regjisorët më të mirë të kinematografisë shqiptare, por nuk e ka arritur kurrë nivelin e dy regjisorëve që e ndihmuan në hapat e tij të parë për të mësuar në praktikë regjinë e filmit, pra nivelin e regjisorëve Gëzim Erebara dhe Kujtim Çashku. Në shkollën e Pragës ai mësoi vetëm për të xhiruar filma si operator, por edhe në këtë profesion nuk e arriti dot Ilia Tërpinin dhe Jonel Konomin, etj. Dobësitë e tij profesionale u shfaqën në gjithë filmat që krijoi. Mjafton të shikoni filmin “Trishtimi i zonjës Shnaider” të vitit 2008, i cili ka nivelin mesatar të një pune diplome studentësh.

Disa vjet më parë, kur hartoi dokumentarin për jetën e Ismail Kadaresë i shkrova se ky film nuk i jepte vlerat e Ismail Kadaresë dhe se Dritëro Agolli në skenën e takimit me të duhej t’i thoshte jo vetëm: “Ismail ti ke qenë më i talentuari”, por duhej t’i kërkonte të falur për faktin se e kishte lënë vetëm në luftën që ai guxoi t’i bënte partisë për krijimin e çnjeriut. Pirua mu zemërua. E si të mos zemërohej, ai donte lavdërime, donte që unë ta vlerësoja si regjisorin më të mirë mbas Viktor Gjikës e Dhimitër Anagnostit.

Unë e kam njohur Piron që në vitin 1951 kur ishim bashkë me pushime në kampin e pionierëve në Pogradec. Pasi u rritëm u bëmë shokë meqë isha vëllai i Viktorit, njeriut që ia kishte nevojën dhe që nuk ia kurseu kurrë ndihmën si koleg e shok. Mirëpo ai ka pritur prej meje lavdërime, kurse unë vetëm e kam respektuar si shokun e tim vëllai dhe nuk i kam bërë elozhe. Ja këtu qëndron mëkati im ndaj tij.

Kur ka ardhur disa herë këtu në Amerikë i jam vënë në dispozicion, e kam marrë e kam shëtitur me makinë, kam shkruar dhe në gazetë për të, por meqë nuk e kam lëvduar si regjisor është mërzitur. Kur kam shkuar unë në Shqipëri më ka lënë të zhgënjyer. Si njeri që e kisha trajtuar si mik të mirë këtu, më kot prita se mos më ftonte për drekë në ndonjë restorant, ose në shtëpi si kisha bërë unë. Ai përkundrazi, u tregua mosmirënjohës dhe shpifi ndaj meje.

Kur erdhi këtu në Amerikë para pak vitesh, më tha se kishte sjellë një kopje të filmit “Nëntori i Dytë” të Viktorit dhe se donte të bënte një shfaqje të këtij filmi në Boston. Mirëpo ndodhi që unë disa ditë më parë kisha prerë biletat vajtje-ardhje për New York sepse kisha lajmëruar disa profesorë e miq të atjeshëm për takime pune. Prandaj i thashë se më vinte keq që nuk mund të vija në Boston, mbasi nuk mund t’i anuloja takimet e New Yorkut.

Z. Piro kur kthye në Shqipëri përhapi një legjendë sikur këtu në Amerikë u bë copë për të popullarizuar veprën e Viktor Gjikës, por unë, në vend që të shkoja me të në Boston ia mbatha në N.Y. E fryu mbesën time, vajzën e Viktorit, si dhe shokët e tij me të tilla broçkulla.

Këtë poshtërsi e ngriti në nivel më të lartë mbas vdekjes së Dritëro Agollit, kur unë në shkrimin e lamtumirës për këtë poet ia qaja hallin si Dritëro Agollit, Ismail Kadaresë, Viktor Gjikës e krijuesve të tjerë të cilët duke jetuar në kohën e diktaturës u detyruan të bënin vepra të politizuara si ua kërkonte partia shtet. Por për fatin e mirë të letësisë e të artit shqiptar theksoja se ata arritën të krijonin dhe vepra të mira që do të mbeten në historinë e artit e të letësisë shqiptare. Pirua me vrap rifilloi nga intrigat, rifilloi të fryjë njerëzit se vëllai i Viktor Gjikës ka dalë e “po shan vëllain e MADH, të cilit po i dridhen kockat në varr”, se Thanasi qenka një “vllavrasës”, etj. Mirëpo njerëzit e dijnë se unë lashë punën dhe shkova i shërbeva Viktorit tre muajt e fundit të jetës së tij dhe se gjatë atyre muajve ia redaktova veprën me kujtime “Vit pas viti” që kishte përfunduar në dorëshkrim dhe ndihmova për botimin e saj.

Këto javët e fundit po e fryn problemin që ka ngritur z. Agron Tufa mbi vlerat e antivlerat e filmave shqiptarë të krijuar gjatë kohës së diktaturës. Për të alarmuar njerëzit po e paraqit kërkesën e z. Agron Tufa sikur ky po kërkon ndalimin e plotë të shfaqjes së gjithë filmave, ndonëse ky ka kërkuar që të ndalohen vetëm disa filma shumë të politizuar, kurse të tjerët të jepen në disa kanale TV të shoqëruar me një hyrje ku specialistët të shfaqin vlerësimin e tyre për vlerat e antivlerat e tyre dhe këto filma të kenë një shënjë lart, një logo, që të dallohen se janë krijime të kohës së diktaturës.

Z. Piro e kupton se po të realizohet kërkesa e z. Tufa, filmat e tij si “Shembja e Idhujve”, etj, do mos shfaqen ose do të shfaqen shumë rallë dhe të ardhurat që ai merr nga shfaqja e filmave do të bien. Për fatin e keq të Piros, unë si studiues i letërsisë, u futa në këtë diskutim duke marrë anën e z. Tufa. Kështu, Pirua gjeti rastin të fryjë atë legjendën e “Vëllavrasësit të Viktor Gjikës” me qëllim që ai të dalë si mbrojtësi i Viktor Gjikës dhe i vlerave të kinematografisë shqiptare të realizmit socialist. Një furtunë në një kovë me ujë. Ngre një problem i cili do ta diskreditojë edhe më keq për mungesën e aftësive të tij si regjisor dhe për mungesën e moralit si njeri. I nxitën disa sambistë të internetit që të shkruajnë me pseudonime për të shkruar lavdërime për Piron dhe për të sulmuar me sharje bajate z. Agron Tufa e të gjithë ata që e përkrahin atë, ku bëj pjesë dhe unë.

Ja ky është Piro Milkani që është marrë e merret me thurrje thashethemesh për të ngritur emrin dhe prestigjin e tij që të realizojë përfitime sa më shumë…