Nga Gëzim Llojdia/
1.Ç’pamje kishin qytetet shqiptare në vitet 1940-44?Afërmendsh më duhet të them se në dimensionet e kohës është një periudhë historike ,por e mbetur ende nën tisin e harresë,mbuluar mjerisht nga një mjegullnajëe çuditshme.Në thelb, ky ishte gjëmimi i shekullit të XX,kumbimi i të cilit të copëtonte shpirtin. Kurrsesi, ky gjëmim,kjo rrapëllimë nuk mundej të kalonte pa i vrarë edhe veshin dhe syrin një krijuesi si Luan Çipi me profesion ekonomist,autor i 9 librave,”Mirënjohje e qytetit të Vlorës”,ky autor sjell një histori të shkurtër të disa qyteteve jugore në periudhën e viteve 40-44,në një këndvështrim krejt ndryshe.Hija e qyteteve shqiptare në vitet” 40 përthyhej me tisin e errtë të kohës.
2.Ndërtimet dhe arkitektura e Vlorës në vitet ’40.Luan Çipi në botimin” Rrëfenja dhe tregime” sjell nga kujtesa e një fëmije 6-7 vjeçarë pasqyrën e qytetit të Flamurit në kohën e luftës së përbotshme. Nga Lagjja Karabash,thotë L.Çipi ku banonim fillimisht me qira, në Muradie ku u mbartem me vonë, apo ne Vrenez, Varosh, Topana, kur shkonim në tëafërt e miq, apo kur shëtisnim me araba me kuaj gjate rruge se Skelës, apo kur me shëtiste babai me veturën e tij Fiat 22 me 7 vende, për deri ne Ujë te Ftohte, nga Qafa e Topit, Pusi Mezinit, ne Narte, apo Kanine. Një rrugë e shkurtër hekurudhore, me platforma tëtërhiqeshin me kuaj, ca kohe, qarkullonte nga Vlora ne Skele dhe zgjatime te tjera kalonin deri ne kripore te Nartës, ndërsa njëtjetër hekurudhe me vagonë dhe lokomotive, lidhte Vlorën me Selenicën, nga sillej bitum për deri ne Portin e Skelës…
Qyteti ipërshkruar nga L.Çipi edhe në foto historike të ruajtur nga dëshmitarë të kësaj periudhe tregojnë fytyrën e qytetit, pak të njohur ,të errtë të historisë. Urbanistika e katër lagjeve të hershme tregon përfund katër kodrave( Qafës së Koçiut,Msovunit,Budakut dhe Kuzumbabasë)shtiriej e banesave qytetare dhe ka njëarsye që shqyrton këtë shtrirje të qytetit detarë.Deti ka qën sundimtar i mjaftë ha tokë.Një gravurë e hershme paraqet kalanë e Skelës në Vlorë,kur deti atëherë kishte nën sundimin e tij, sipërfaqe të tëra toke . Dallgët e detit arrinin deri pranë, ndërkaq anijet nëpërmjet një kanali lundronin për të shkuar drejt ngrehinës ,me një formë piramide .Nga kalaja e Vlorës, sot nuk ruhet asnjë gjurmë mbi tokë, pasi më 1905, gurët e saj u përdorën për të shtruar rrugën Vlorë-Skelë.Urbanistika e një qytetet detar sigurisht që do të pranonte si zgjidhje shtrirje të qytetit larg kërcënimit të detitkështu konstrukti i qytetiut do të gjente vend dhe bazë për të qëndruar larg dihatje dhe zëmërimit të detit.
Ndërkaq ata që kanë jetuar pranë detit ja njohin huqet atij.Ligësia e vetëtimave shpaloste egërsinë e moteve të luftës.
Autori tregon urbanistikën e qytetit ,përbëhej nga banesa qytetare :”I mbaj mend shtepite 2-3 katesh,thotë autori, te qytetit te Vlorës, te vendosura si ne një grope, ne pllajënpërfund kodrave te “Qafes së Koçiut”, “Mesovunit”, “Budakut” dhe “Kuzbabasë” nga njëra ane dhe detit, nga ana tjetër. Duke qene nën nivelin e detit dhe pa sisteme kanalizimesh dhe derdhje shtytëse ujerash, qe me rënien e shirave te pare, qyteti përmbytej dhe gjithë pjesa jugore e perëndimore e tij kthehej ne një liqen te madh e te pafund te lidhur me kënetën e Nartës dhe me detin…përmbytjet e qytetit nuk janë ndalua ndonëse një rrjet inxhinjerik kanalesh ka përshkruar qytetin.Treguesi i një urbanistike jo shumë funksionale.Të dhëna tëtilla u vijnë në ndihmë,edhe arkitektëve dhe urbanistëve të sotëm .
3.Si mund të shfaqej ndryshe një qytetet shqiptar në vitet’ 40?Po madhështia e kulteve në qytet, çfarë shprehte?Me një kthjelltësi gati të habitshme,moshë minore ai shquan nëhorizont,kambanat dhe minaret ,katër Xhami dhe dy Kisha Ortodokse e një Katolike si dhe një duzine godinash komode, të ngritura vitet e fundit kryesisht nga pasanike çifute,thotë autori.Nëse rilindasit kishin një arsye më shumë,që të kërkonin,që në ditët e Lidhjes së Prizrenit, të luftohej ndarja fetare,ku propaganda e këtyre institucioneve,kishte krijuar një tis të hollë me kufij religjoz. Por, që në një farë mënyre u shërbenin atyre shteteve,nga ku drejtoheshin selitë e tyre. Kisha ortodokse e Greqise.Kisha katolike ,Italisë , ,xhamia ,turqëve ,xhonturqëve.Kjo në një farë mënyre kishte krijuar tek shqiptaret një dëshpërim.Përse Zoti nuk ishte me fatin e tyre? Përse i kishte dënuar? Braktisur,po përse? Prej kohësh,zemra,që tundeshin pa energjinë e shpirtit.Aso kohe duke mos gjetur dot,ndonjë formulë,u kërkua nga rilindësit,të kishin një besim. Ky përputhej me interesat e shqiptarëve.Të kundërmonte erë nga parfumosja hyjnore.Sidoqoftë, të posedonte frymën mistike.Por të ishte i tëri shqiptar,i prirë nga shenjtorë shqiptare.Por tharmi i tij ishte:të flisnin gjuhën e mëmësisë së tyre. Ëshët një fakt që në pavarësi klerikët kontribuuan për mëvetësin. Në ato pozicione, njëqind mote më larg në vendstrehimet e dikurshme janë sot, ngrehinat religjioze të qytetit historik.Këto pamje i kemi parë nëpër foto të kohës,por ende nuk dimë mirë kontributin e tyre në dobi të qytetetarëve në vitet ’40.
Të ngulitura në kujtesë shquajnë një pjesë reale një fotografim të shpejtë nga pamja e qytetit të hirtë . Autori më tej si në një film pa zë ,shfaqe banesat e tjera qytetare Shtëpitë e tjera ishin me dy dhe e shumta me tre kate, te ndërtuara me mur guri te gjere, lidhur me balte e traversa druri dhe te mbuluara me tjegulla vendi. Rrugët ishin te ngushta dhe me kalldrëm. Rruga Vlore – Skele ishte gjithashtu me gur dhe çakëll e kufizuar me kanale te hapura, ndërsa paralel me te kalonte një hekurudhe e ngushte, qe përshkohej nga 2-3 vagonë te tërhequr me kuaj. Për distanca të gjata përdoreshin karroca me kuaj dhe shumë pak autovetura e autobusa…
Një album i arkitektit P.Stefa për Vlorën e vjetër kanë ato imazhe ,që ne kemi imagjinuar për banesat karakteristike qytetare tëkohës.Për banesat qytetare vlonjate,studiuesi i fotografisë Qerim Vrioni aty nga viti 2007,në një nga sarajet e vjetra të Vlorajve,hapi një ekspozitë.Shumë prej atyre banesave janë sot monument kulture.Këto banesa ende i rezistojnë kohës. Ndonëse në shumë prej tyre karakatinë,fishkëllen era . Vargmali Shashicës ,që përsëritet vazhdimisht çuditshëm.Qafa që çdo stinë ,ripërtërijnë mbulesën gjelbëroje.Erëra jugore,që çdo stine përcjellin mërzinë.Mjegullat e dendura “sinoptika”e motit ,çdo kohë varen përmbi pikëllimin e detit.Pamjet mëngjesore, me mbrëmje të freskëta. Një këndvështrim për qytetin është si një dritare. Pas qelqeve ndjehet, aroma e detit.Në listën e trashëgimisë Grand hotel”Korça”nuk figuron dhe as si godinë nuk gjendet më në këtët qytet.Ku ishte grand hoteli, cili e ndërtoi,sa shtretër dispononte ai?Autori L.K.Çipi thotë se hoteli u ndërtua në lagjen Muradie,afër xhamisë së madhe dhe bashkisë në fillimin e rrugës kryesore të qytetit ,që nga lindja tëçonte drejt qafës së Koçiut,hotel “Korça” u hap në vitin 1914 kishte 25shtretër,tre kate ,sallë dhe restorant,ishte pronë e I.Çipit ku emrin e mori për shkakun e përpjekjeje patriotike të korçarëve në mbrojtje të republikës së Korçës,kundër aneksimit.Në këtë hotel u strehuan patriotë e luftëtarë,burra shteti si Fan Noli dhe kishin selitë e tyre shumë shoqëri patriotikesi:”Djalëria e Vlorës”,’Bashkimi’,”Opinga’,’Mësuesit e Labërisë’,”Labëria” etj.Luan Çipi sjell në kujtesë një histori që zgjati33 vjet por që u shua me shtetëzimin e tij në vitin 47,dhe ju hoq emri i miratuar nga bashkia Vlorë në vitin 1914.
4.Zënia e luftërave të përbotshme,lufta e parë ,lufta e dytë ,pra ishte më tepër se llaftari.Flamuj shtetesh pollën motet.Regjistrohen, malazezët, francezët, austro-hungarezi, greku, sërbi,italiani,gjermani.Pasqyra e pushtimeve:përveçse sulme e pushtime varre të hapura, morte të rënduar,arkëmorte të rëndë.Fytyra e tyre, pasqyronte :ushtri që infektonin vdekjen.Në këtë babiloni pushtuesish,pushtimet do të klasifikoheshin,përveçse të egra,të përbindshme pushtime.Ata,që janë të pushtuar e dinë se çfarë ngjyre ka në të vërtetë,pushtimi. Sillen për këtë kohë shumë faktorë përcaktues,por lihet në hije,vet tharmi i saj,vullneti i krijuesit tonë.Rrjedhat, që do të shoqërojnë zhvillimet shqiptare kanë edhe dorën e Perëndisë.Ndërkaq kjo nuk predispononte se kombi ynë ishte i zgjedhuri i Perëndisë.Por urën e mbarësisë e qëroi vetë Perëndia.Po përse Zoti i dha këtë dorë mirësie kombit tonë ?Ishim një popull i vuajtur në mes fqinjëve tinzar-pushtues.Nëse ky bekim nuk do të kishte ardhur asnjëherë,a do të kishte jetuar kombi ynë ?Nëse, jetuam është edhe fryma shpirtërore dhe qëndresa e kahershme e jona.Kanë ardhur shumë kombe.Jetuan një pjesë,tek të tjerët zbriti nata. “Shumë kombe janë shuar, por shqiptarët kanë patur uratën e Zotit,që mbenë e kombi ynë,s`ka rënë poshtë.”thotë N.Frashëri. Në fytyrën e tokës shqiptare, shfaqet fryma e një bukurie ballkanase,por me fytyrë mesdhetare,brenda suazës së Europës.Ka parametra gjeografik të mrekullueshëm vendi ynë,por si shfaqen ato në vitete trishta
Autori L.Çipi përshkruan Vlorën qytetin e pushtuar nga italianët.Qyteti imilitarizuarqendër e flotës dhe e aviacionit ushtarak italian u bë i pasigurt.Fillimi i luftës italo-greke është koha kur aviacioni anglez filloi të mitraloj qytetin.Në bregdetin e sotëm të gjiut të Vlorës ende janë gjurmët e një anije spitaliera, që gjendet e fundosur nga bombardimet e aviacionit anglez.Qyteti detar njëkohësisht historik filloi të boshatisej, thotë autori nga popullata.Informatat, që sjell autori L.K.Çipi, shprehin interes.Bombardimet angleze janë përmendur pak si faktorë, që ndikuan për pakësimin e rezistencës pushtuese përmbi popullatën vendase.
Autori Luan.K.Çipi si një historian i vërtetë,por dhe një krijuesi i këndshëm sjell bindshëm duke piktuar historinë e disa qyteteve qyteteve të tjera,fqinje të afrim dhe tëlargët me qytetin e Flamurit në vitet ’40-‘44 si Fieri,Gjirokastra.Këndvështrimi është i thjeshtë.Një fëmijë i vogël i endur në tollovit e viteve ‘40 mes epidemisë së luftës dhe ngjarjeve, që koha sjell pandërprerë.Ndryshe nga fëmijët e tjerë bashkëmoshatarë të tij, autori ka një sy të mprehtë për të vëzhguar ngjarjet dhe për ti rrëfyer, 70 mote më vonënë formën artistike.Ndoshta detaje më të habitshme në lidhje me ngjarjet dhe ky angazhim i sinqertë në librin tij, është për tu vlerësuar.Kadare është njësuar me Gjirokastrën ,pikërishtnga një roman si:“Kronikë në gurë” stili dhe sjella e jetës qytetare në vitet e luftës .Nëse themi: Gjirokastra, na shfaqen përshkrimet e qytetit të gurtë nga dora e një shkrimtarit, tëhuajt që nuk ekanë parë kurrë e përfytyrojnë qytetin e gurtë ,sterrat e tij, banesat e ndërtuara ndryshe,urbanistikën e tij të çuditshme ,përshtatur me terrenin.Luan.K.Çipi ndjek këtë drejtim për të mërritur në destinacion.Ai rrëfen,çfarë ka parë, pornë të vërtetë ato janë fotografime historike,dëshmi autentike,ato tregojnë jetën e një qyteti në kohët e pa rrëfyera , ende të panjohura,siç janë vitet ’40 të shekullit të shkuar.
In Memoriam
PALOK TRABOINI-(Hot, 10 prill 1888 – Shkodër, 14 korrik 1951)/
Mësues, sekretar i Ded Gjo Lulit, flamurtar e luftëtar i Deçiqit, publicist dhe poet./
Palok Traboini ka lindur në prill të vitit 1888 në Traboin të Hotit, në trojet që ndodhen në shtetin e Malit të Zi, në një familje që i takon fisit Gojçaj. Ka mbetur jetim në moshë të vogël dhe e ëma Nora, gjendur në varfëri, deshi ta çonte në Shkrel tek gjinia e vet, por vojvoda i Traboinit, Dedë Gjo Luli, që kishte mendimin për të shkolluar një njeri nga Hoti, ku të gjithë ishin analfabetë veç priftit, ndërmjetëson dhe e dërgon në Shkodër, në Shkollën Tregtare Italiane, e ku ky vogëlush hotjan do të jetonte në shtëpinë e profesorit zemërmirë Andrea Skanjeti (i vjetri), italian ky i martuar me një vajzë shqiptare, atë bukuri qytetare shkodrane që tashmë të gjithë e njohin si Xhokonda shqiptare, “Motra Tone” e Kolë Arsen Idromenos. Me të mbaruar shkollën në vitin 1908, në pamundësi për të vazhduar studimet e larta për gjuhësi, siç aspironte, kish arritur të mësonte 5 gjuhë, me ndërmjetësimin e Kolë Idromenos emërohet mësues në shkollën e fretënve. Po këtë vit martohet me vajzën e profesorit të vet, Katrinën, çfarë e afroi familjarisht me rrethin e elitës aristokrate shkodrane, bartëse e kulturës dhe traditave që prej kohës së venecianëve, se Shkodra dihet, ishte një Venecia e vogël, madje e ngjashme edhe nga rrethimi me ujra; tre lumenj e një liqen përreth qytetit që frymëmerrte prej daljes përmes Bunës në det, duke u bërë qendra tregtare ndër më të njohurat në Ballkan. Shërbeu si mësues në Prizren në vitet 1910-11 dhe u gjend në mes të luftëtarëve në Hot kur nisi kryengritja e Malësisë së Madhe, më 24 mars 1911. Dedë Gjo Luli, të cilit i shërbente si sekretar (sipas shkrimeve të Gjush Sheldisë që mbajnë vitin 1959), duke qënë se ishte i vetmi hotjan i shkolluar, njohës i shumë gjuhëve dhe i pari mësues i Malësisë së Madhe, e ngarkon me detyrë të sjellë flamurin kombëtar të porositur muaj më parë nga Kolë Ded Gjo Luli gjatë një vizite që kishte bërë në kancelaritë e oborrit perandorak në Vjenë. Por, disa hotjanë të moshuar, luftëtarë të kryengritjes antiosmane, thonin se flamuri ishte porositur në një punëtori artistike të kryeqytetit perandorak me përkujdesjen e pretendentit si pasardhës i heroit kombëtar të shqiptarëve, Gjergj Kastrioti – Skënderbeut. Ky pretendent për kurorë në Shqipëri që mbante një emër të gjatë aristokratik Juan Alardo Castriota de Perez y Valesco, më herët kishte patur lidhje me Faik Konicën, por më pas shkrimtari ynë e kishte satirizuar thekshëm. Flamuri që solli Palok Traboini është pikërisht ai që njihet si “Flamuri i Dedë Gjo Lulit “ dhe është fiksuar në fotografi nga Kel Marubi me shënimin “Flamuri që u ngrit në Deçiq”. Ai flamur është shpalosur së pari tek Kisha e Traboinit në Hot, dhe luftëtarët …’e ngritën disa herë në Majën e Bratilës, duke i paraprirë kështu shpalljes së pavarësisë e ngritjes së flamurit kombëtar shqiptar në Vlorë me 1912”. (sipas Prof.dr. Gjovalin Shkurtaj, 2002).
Palok Traboini ish mik e bashkëluftëtar me poetin Hilë Mosi, tribunin Luigj Gurakuqi, shkrimtarin e botuesin e shquar Dom Ndoc Nika, me luftëtarë si Prel Keri e Ndoc Deda, i afërt shpirtërisht e familjarisht me Kolë Idromenon, inxhinjerin Zef Skanjeti e Jak Zorbën, koleg me mësuesit Mati Logoreci, Lazër Lymezi, Kolë Kodheli, Kolë Rrota, Ndoc Lezhja, Lukë Lukaj, Kolë Laca, Pjetër Pali (mësues ekzekutuar nga diktatura menjëherë pas luftës së dytë botërore) e tjerë.
Ka qënë një prej bashkëpunëtorëve të gazetës “Koha – Bashkimi“, Shkodër 1910, ku gjenden koleksionet e shkrimeve, të cilat bashkë me poemën epike “Lufta e maleve“ për kryengritjen e vitit 1911, përbën krijimtarinë e tij të zbuluar deri më tash, si autor i para pavarësisë. Palok Traboini është bashkëthemelues i Internatit (ose siç quhej në Mirditë ) Konviktit “Mirdita”. Konvikti “Mirdita u themelue në vitin shkollor 1925-1926 në një pjesë të Qelës së Abacisë. Në atë vit shkollor Kolë Dema ishte drejtor, Cin Çapeli dhe Palok Traboini mësues (AQSH, F.586, viti 1930, D.105, f.1).
Veç Oroshit të Mirditës(1925-26) ka qënë mësues në shkollën Franceskane, në Barbullush (1923-1924), në Shirokë( 1930-31), Bërdicë, Bajzë të Kastratit, Hot i Ri, në fshatrat shqiptare në Mal të Zi dhe Traboin të Hotit( 1940-1942).
Është propozuar për t’u dekoruar pas vdekjes nga veteranët kombëtarë të Hotit të Ri, në vitin 1962, si luftëtar për pavarësi, por edhe si i pari mësues i Malësisë së Madhe, por Kuvendi Popullor i atëhershëm e ka lënë në harrim, ashtu siç vazhdojnë ta lënë në harrim edhe sot e kësaj dite shtetarët e kohërave të reja, edhe pse demokracia shumë gjëra i ka rishikuar për të shmangur denigrimet e qëllimshme historike.
Shpirti, idetë e atdhedashuria e zjarrtë i kanë mbetur derdhur në esè e vargje, ndërsa trupi i luftëtarit që kish marrë edhe plagë, më 14 korrik 1951 shkoi të pushojë në Rrmaj, në varrezën katolike të Shkodrës.
Falë librit të çmuar të Petraq Pepos, shkrimeve historike të At Donat Kurtit, kujtimeve të botuara apo të lëna, të luftëtarit kryengritës Martin Ujk Çeku-Traboini, regjisorit të mirënjohur Andrea Skanjeti që ruajti dhe ma dorëzoi kopjen e vetme të poemës së humbur “Lufta e maleve” të vitit 1911 të Palok Traboinit, falë fondit të çmuar të Bibliotekës Kombëtare në Tiranë ku m’u vunë në dispozicion numrat e gazetës “Koha Bashkimi”, Shkodër, të vitit 1910 dhe revista “Hylli i dritës”(1937), falë thesarit tonë kombëtar Fototekës “Marubi”, e, për të mos i harruar, ish nxënësit e miqtë e tij në të gjallë si Pjetër Hil Pali, Gjergj Gjok Shabani, Palok Prel Vuçetaj, Kolë Duku dhe Preng Gruda që më vunë në dorë dëshmitë e dorëshkrimet e tyre është bërë e mundur që në kuadrin e 100 vjetorit të pavarësisë të botohet libri “Flamuri në Deçiq” me autor Palok Traboini (Gojçaj). Gjithçka që ka të bëjë me krijimet e Palok Traboinit janë botuar pjesërisht më parë apo kanë mbetur në dorëshkrim dhe i takojnë viteve 1908-1911. Libri përfshin katër kapituj që paraqesin aspekte të ndryshme të krijimtarisë e të jetës së këtij autori. Promovimi i librit të Palok Traboinit “Flamuri në Deçiq” është bërë në Prizren ku ka shërbyer mësues para pavarësisë si dhe në Tuz të Malësisë, ku është dhe vendlindja e tij.
Nuk ka asnjë dekoratë apo vlerësim nga shteti shqiptar dhe megjithëse propozuar nga veteranët e Pavarësisë në vitin 1962, nuk ka asnjë shkollë me emrin e tij, anipse është mësuesi i parë malësor dhe shkollën e Hotit të Ri e ka themeluar me inisiativën e shpenzimet e veta.
Mosmirënjohja njerëzore është cilësia më e keqe që mund të kenë njerëzit, por kur kjo mosmirënjohje ndodh nga shteti, kjo konsiderohet më e rëndë. Sepse kur një shtet nuk nderon atdhetarët, kështu ai harron e çnderon vetveten përkarshi popujve e kombeve të tjerë.
SHERIF BALI, TITANI I LIRIKËS SHQIPTARE
NGA BAJAME HOXHA – ÇELIKU/
Nga mesi i viteve 60-të të shekullit të kaluar (saktësisht në dhjetor ‘64, kur ishte në klasën e shtatë) , u ngrit mbi skenën letrare shqiptare ylli i ri i lirikës së asaj kohe, poeti Sherif Bali, nga fshati Balaj i rrethit të Lushnjës. Fillimisht si një dritëz që dridhej mbi Darsi e Myzeqe. Dritëz që e çonin erërat sa nga fashati i tij Balaj në Lushnje , sa nga Lushnja – në Balaj. Xixëllonjë , thanë e aq, si të gjitha xixëllonjat, do të fiket në fundmaj në të hyrë të Lushnjes, pa e ndjekur nëpër rrugë asnjë fëmijë qyteti (i atij qyteti vrastar ku talentet si Sherif Bali i fundosnin thellë duke përdorur grushtin e fortë të partisë, por dhe intrigën e sëmurë e të pashmangur të tyre!) , vetëm në cigaret e të atit ndoshta do të tentojë të feksë ndonjëherë më të rrallë mbasandaj e tutje. Por, në fillim të viteve 70-të , ai shpërtheu akoma më me vrull me ciklet e tij mahnitse poetike, dy në revistën letrare “Nëntori” ( Shtator ‘70, Janar ‘72), dy në gazetën “Zëri i Rinisë” ( Prill ‘71- Dhjetor ‘71). Vjersha që e lanë shtangur lexuesin dhe artdashësin. Lirika si të shkruara në ajër nga një dorë e padukshme. Figura e rima që të godisnin e të vrisnin si rrufetë, por të ringjallnin aty për aty përsëri : madje të bënin më të bukur seç qe!
Ciklin e fundit tek “Zëri i Rinisë” ( Dhjetor ‘71) që kishte 5 vjersha, ia botoi me kokëkrisjen e saj ish redaktorja e faqes letrare, Emine Sadiku, një nga adhurueset e tij më të zjarrta, madje dhe me skica të piktorit Zamir Mati. Fjala ishte dhe për 5 cikle të tjera me nga 5 vjersha (një libër i plotë )nga që u prit mjaft ngrohtë nga publiku, por …u ul Trau …duke e lënë Eminenë brenda dhe Sherifin jashtë,por kjo në të ardhmen i rëndoi asaj shumë, se ia llogaritën , kur e çuan për riedukim në Metalurgjikun e Elbasanit. Kështu ndodhi dhe me ciklin e fundit në “Nëntori” ( Janar ’72 ) : u botua falë këmbënguljes së dashamirësit tjetër të tij, poetit të Kitarës së Jugut Sulejman Matos.
Më kujtohet , në fillimet e demokracisë , një mikesha ime artdashëse, dhe unë si një krijuese e penguar nga regjimi , kur ra fjala për poetët e ndaluar lushnjarë si Faslli Haliti,Bajame hoxha,Elmaz Qerreti etj, veçanërisht u përqendruam te vargjet mbresëlënsëse të poetit Sherif Bali,një nga të përndjekurit. Një vjershë të atyre cikleve botuar në “Nëntori” 9 ( Shtator ‘70 ) me titull : Lumturi Peqini, mikja ime çuditërisht e kishte mësuar përmendësh dhe e recitoi aty për aty. Po e jap atë të plotë , këtu më poshtë, për të parë se sa e freskët është ende kjo kryevepër poetike dhe pas dyzetëepesë vjetësh.
LUMTURI PEQINI
Përsëri në fusha erdhi vjeshta
Me motive misri dhe shalqini
E në ara shkon me këngë buzës
Myzeqarka Lumturi Peqini.
Tok me vjelsit shkoj dhe unë në ara
E mbi një kokërr shalqini
Krejt instiktivisht me majë të thikës
Shkruaj emrin : LumturiPeqini .
Në dyqan kur sot ajo të shkojë
Do shohë emrin shkruar mbi shalqi
E do thotë heshtur : E ka shkruar
Për të lojtur ndonjë djalë i ri.
Por prapë nesër, kur t’lexojë gazetën,
Do shohë emrin : Lumturi Peqini
Dhe ahere do mësojë kush është
Ai djali që shkroi tek shalqini…
Para tre vjetësh , pas kaq shumë vitesh, tek kafe “Opera” në Tiranë takohem përsëri me miken time të hershme, që tashmë është edhe ajo poete, ku midis të tjerash më tha : Këtë herë do të të bëj një surprizë të këndshme, do të të jap dhe dy dorëshkrime origjinale të poetit Sherif Bali të pabotuara deri më sot. Meqenëse edhe ti je një poete e mirë, një kijuese e njohur tashmë në fushën e letrave,do t’i ndjesh akoma më shumë, dhe do t’i quash:perla të poetit sheriff Bali!. Këto ditë, kur erdha nga Brukseli në Shqipëri , e takova poetin në Tiranë, po në të njejtin vend, e ia bëra atij si surprizë këto dorëshkrime të hershme e i mora leje për t’i botuar në librin tim të ri. Po i jap të plota dhe këto dy lirika të papërsëritshme të fillimeve të krijimtarisë së tij.
ASAJ
Ka zënë pa qera…
Ç’t’i dhuroj ?
Tufa lule shirash
Asaj që llozhën e zemrës sime
Të lidhura me kordele vetëtimash?
Eh, moj çupë, të kam dashuruar,
(Edhe kokën e lija për ty.)
Por më mirë ,për mos pasur keqkuptime :
Po i dhuroj fytyrën time!
PASKA SHUMË NJERIU PËR TË UDHËTUAR
Mjaft idile të ëmbla m’u zgjuan
Kur t’i pashë idilikët sy.
Ti më shihje shpesh ndiferente,
Nuk më falje një herë një buzëqeshje.
N’atë moshë n’fytyrëzën tënde
Unë shihja veç atë që më dehte.
N’atë moshë nuk isha i denjë ,
Them dhe vetë – për të tillë dashuri.
Laureshën e merrja mëllenjë
Dhe ullastrën, kuptohet, ulli.
Shkuan vjete mbi rrugët e shtrembëra
E i prishën gjithë gjerdhet e kalbura.
Laureshën tani ma njeh zemra
Pasi flaka gjykimet e varfëra.
Eh, moj çupë ,të kam dashuruar,
(Por sot kokën s’e lej më për ty.)
Paska shumë njeriu për të udhëtuar
Paskan shumë për të parë këta sy.
Pas këtyre cikleve në “Nëntori” , “Zëri i rinisë”, opinioni letrar e më gjerë, filloi të pyesë: Cili është ky letrar? Nga vjen? Ku shkon? Ç’moshë ka? Ç’punë bën? Ç’arsim ka marrë? I kujt është? Pse ka një emër të tillë “Sherif” si të sherifave amerikanë?! (nëse e ka pasë në familje nga ndikimi otoman- prindërit s’duhej ta përtërinin , nëse s’e ka pasë, është e qartë sfida që na bëjnë me këtë emër: Do të vijë koha e Sherifëve dhe këtu!, Aq më shumë kur në qiellin e muzikës një vit më pas u ngrit dhe një Sherif tjetër i madh : Sherif Merdani!) Sidomos mediokërit, pasi ai ua çau tollumbacet e vjetra poetike, qenë të parët që u alarmuan e u idhnuan nga shfaqja e talentit të tij, por… dhe ahere kishte sy magjik ( si sot) nga shikoje që pas derës kush ishte mysafiri i ri që vinte nga jashtë : Ishte syri i partisë! – Si? Birit të kulakut, po i ndizni dritën jeshile ju? ulëriu ky sy. Si guxon ai të shkruaj një emër femre mbi kokrrën e shalqinit,kur poetët tanë të ndritur të realizmin socialist shkruajnë dhe mbi bukën që hanë e mbi ballin e grave e të dashurave të tyre ( pale të vjershave!) PPSH e PARTI – ENVER, JEMI GATI KURDOHERË?! Kaq u desh që të fikej drita jeshile për të. Të ndizej drita e kuqe ( i mjeri diell , që sillte jetën në të gjithë rruzullin, në Shqipëri përdorej për ta shuar atë!)
U duk sikur poetin e përpiu dheu, aq sa çuditeshin kur e shihnin rrugëve të qytetit : si paska dalë nga andej ky ?! Të të ndalohej botimi ahere e të të quanin armik , aq më shumë kur vije nga një familje e pasur pronare tokash , e shpallur kulak , ishte një dënim i pakufizuar në kohë, të cilin mund ta kufizonte vetëm vdekja fizike. Ishte më ndryshe kur dënoheshe me burg : I pandehur, dënohesh me 5 vjetë heqje lirie për sabotim prone të përbashkët; i pandehur dënohesh me 10 vjetë për agjitacion e propagandë kundër pushtetit popullor…vinte dita e liroheshe. Mund, ndonjëherë , dhe të rehabilitoheshe. Kurse armiku i klasës si Sherif Bali ishte përherë një i lirë i pa liruar. Aq e vërtet qe kjo, sa jo vetëm s’e lejuan të vazhdonte shkollën e lartë si të gjithë shokët e tij , por dhe pas vdekjes së Diktatorit s’i botuan një varg. Mendo kur në gazetat e revistat letrare asokohe qenë redaktorë letrarë e studiues të njohur si : Dalan Shapllo, Xhezair Abazi, Xhevahir Spahiu , Bardhyl Londo, Rudolf Marku etj. ( hiq Teodor Kekon dhe Petrit Rukën, që patën tentuar si dashamirës të poetit për ta ndihmuar disa herë por kishin hasur në pengesa) Kjo madje dhe pas demokracisë deri ne vitin ’94. Por, a heshti poeti ? Ai ,si kokrra e rërës në guackën në fund të detit, formonte margaritarin e tij. Vetëm se ai , pasi mbaronte margaritarin brenda një guacke, dilte prej andej dhe hynte në një guackë tjetër për të formuar margaritarin e ri, gjë që s’e bëntë dot kokrra e rërës! Kjo u duk qartë kur poeti botoi në gusht të vitit ’94 librin e parë poetik “ Koncert sipas kërkesave të degjuesve” , libër që erdhën e blenë në Tiranë dhe letrarë të njohur nga Kosova! Për të u shkruan shkrime të bujshme nga Dalip Greca ( gazetar i “Vatrës”sot në New Jork ) ,Çelik Petriti , Vladimir Çuni , Halil Jaçellari ,Faslli Haliti,etj. Por, QERSHIA mbi TORTË, për atë libër , qe eseja e jashtëzakonshme “Koncerti i Sherif Balit “e kolosit të Letrave Shqipe,shkrimtarit Koço Kosta. Por …çudi për tu çuditur! , megjithëse ky libër atë vit u përfol për çmim si libri më i mirë i vitit , çmimin (si gjithmonë!) e morën të tjerë!
Kulmi arriti deri aty , kur poeti i shquar lushnjar Faslli Haliti nisi për Gazetën“Drita”një shkrim kushtuar librit dhe cikleve të Sherif Balit.Me gjithë dëshirën e madhe për ta ndihmuar dhe për ta bërë të njohur këtë poet kollos,Faslli Haliti nuk mundi t’ia delte, edhe pse konsideratat e Kadaresë, Ndoc Gjetjes(gojore) e të tijat për Sherif Balin ishin pozitive,por ngeci te ish kryeredaktori i saj Bardhyl Londo i cili s’e botoi me pretendimin : më humbi! Pra, Trau i Ulur për Sherifin , s’paskësh qenë nga biografia por nga poezia! Pas koncertit erdhi libri i dytë “Hënë , përkthemë në qiell” ( ç’guxim !) i botuar në ’97, ku vetëm titulli është një libër më vete! Një Metaforë Aliene! Pas këtij , libri tjetër nga më të çuditshmit ,i pa parë dhe në lirikën botërore , “Autoportreti im në pjepër”, i shkruar në rininë e tij të hershme ( viti ’75) por i botuar 23 vjetë më pas : më ’98. Për këtë libër çuditërisht heshtën, përveç parathënies së mikut të tij të ushtrisë , poetit Demir Gjergji, megjithëse libri u përpi nga lexuesit , aq sa poeti e ribotoi më të plotë në vitin 2000.Për këtë libër nuk heshtën vetëm legjendat. Sidomos një legjendë urbanse- tiranse : Pas vitit 2000, poetit që qe pa shtëpi në fshatin e tij Balaj , shtëpinë e re në Lushnje ia ngriti donatori austriak , artdashësi i madh vjenez, zoti Alfred Kasses . Po pse, kush është Sherif Bali që t’i ngrejë një vilë Vjena ? tha legjenda . Në këtë kohë në Shqipëri, pas librit “Autoportreti im në pjepër” , u përkthye nga Nasi Lera e u botua romani “ Portret ne sepje” i romancieres kiliane Isabel Ajlende . U gjet dhe arsyeja e ngritjes së shtëpisë së poetit: “ Autoportreti im në pjepër” i Balit me “Portret në sepje” i Ajlendes, ai gjoja ishte ankuar se do ta hidhte në gjyq për plagjiaturë Ajlenden. Mos , i kishte thënë ajo , mos e bëj këtë , se do të ta shpërblej : do të të ngre një vilë e do të të përkthej në spanjisht. Ja, pra , megallomanët dhe cmirëzinjtë deri ku arritën! Pas këtij libri , erdhën me radhë librat e tjerë të Balit , njeri më i bukur se tjetri : “Letër me 33 faqe” ( 2000 ), “Poet : A do nuse? “ ( 2004) , “ Vjeshta është mizore” ( 2009) , dhe dy kryeveprat e fundit të sponsorizuara e të botuara nga Shtëpia Botuese “Fan Noli “ prej mikut të poetëve , artdashësit e botuesit Rexhep Hida , : “ Autoportretet e mia ne lejlek” (2011) , krejt ndryshe nga “Autoportreti im në pjepër” , por njëkohësisht dhe vazhdim i tij, siç janë Kosova dhe Çamëria vazhdime të Shqipërisë, apo një kontinent vazhdimi i një tjetri, britmë për artistët e nëpërkëmbur , ndërtuesëve të shteteve moderne, dhe : “Kunata e vogël në mur” ( 2013) duke e kthyer përmbys legjendën e Rozafës , atë legjend me të cilën mburremi përpara botës , legjendë e cila ka mbyllur në mur një femër ( për të mos vazhduar jeta!), as një mashkull të paktën ! , e cila thërret nga muri : O udhëtar / Djalin tim a e ke parë? /Dhe thuaji kujdes / Dy të tretat e njerëzve janë të pabesë! Por , më në fund , fatmirësisht ( FATMIRËSISHTË!) atë na e nxori nga muri Sherif Bali! Si do t’ja bëjmë tani pa këtë legjendë ? Ani, kemi fituar një Titan të lirikës!Pse heshtet për këtë Titan?!
DY DASHURITË E KADRI MORINËS
Ne Foto: Gjate vizites ne Shqiperi 21 Shtator 2014, Papa Francesku ne restorantin e Kadri Morines/
Kadri Morin ka lindur dhe është rritur në trevën e njohur tregëtare prej kohës së Mesjetës, -në fshatin Shikaj të komunës së Vaspasit, Kukës. Dhe pikërisht në majën e malit qëgjendet mes lumit Drin dhe Krumës, ngrihet madhështore si vetë historia Kalaja e Lekë Dukagjinit, -e cila- jo vetëm është pasuri e çmuar historike e kombëtare, por ka edhe një domethënie të rëndësishme,përvetë pozitën gjeografike rreth 400 metra mbi nivelin e detit. Sipas zakonit shkrehën edhe pushkën, për ardhjen në jetë të djalit të parë në familje, mbas tre vajzave.Ka lindur në natën e Kadrit, dhjetë ditë para mbarimit të muajit të Ramazanit. Babai i tij një besimtar i devotshëm, e quan birin e vetëm, për hir të natës së shenjtë që lindi, – Kadri. Djaloshi kukësian pavarësisht merakut dhe këshillës të prindërve për të mos shkuar në majë të malit, ai e vizitonte shpesh atë, sepse nuk mundej të jetonte dot pa ajrin e pastër të malit, gurgullimën e luginës, cicërimën e zogjve, gjurmët e historisë dhe hijeshinë e kalasë së Lekë Dukagjinit, të meditonte, biles edhe kur e mbulonte bora.Era e gjakut e thërret për mirënjohje, në ndikimin që pati për formimin e tij shpirtëror, profesional, si ekonomist-bisnesmen dh intelektual. Koha ecën me hapa të ngadaltë, dhe Kadri Morina nuk e pati menduar se në dhjetëvjeçarin e parë të shekullit 21-ë, do të bëhej një nga investitorët më të suksesshëm e të fuqishëm në ekonominë e tregut shqiptar. Ndonjëherë edhe ka falimentuar, por i vetëdijshëm për uljet e ngritjet e bisnesit, kurajoz dhe i pademoralizuar, me besim e optimizëm, hidhej për sfidën e rradhës. Sot për sot Kadri Morina është një nga investitorët e sukseshëm e të rëndësishëm në ekonominë e tregut shqiptar. Në vitin 1993-e, nën drejtimin dhe përkushtimin e tij, u themelua“Euro-AlbaEA, dhe më pas zgjeroi investimet në fushën e ndërtimit, dhe atë të kulinarisë. Së fundmi investimet i tij i ka shtrirë edhe në Kosovë, me blerjen eKompanisë e Sigurimeve “Dardania”, sfidë e re disa milioneshe.
Kadri Morina përveçse një investitor modest, shëmbullor dhe i suksesshëm në tregun kapitalist shqiptar, gëzon ndjeshëm virtytin e bamirësisë. Bamirësinë e sheh si diçka të shenjtë.Sponsorizimet financiare të këtij investitori lenë gjurmë mirësie e inteligjence. Ka dhënë kontributin e tij financiar në restaurimin e Xhamisë së Et’hem Beut në qendër të Tiranës, jo vetëm për rëndësinë shpirtërore si një kult fetar, që ka kjo xhami, por edhe si një vlerë kombëtare, monumentale dhe historike, por kontribuon në rehabilitimin e afreskeve të xhamisë, pajisjet elektrike,etj, ngjyrimin e afreskeve duke ruajtur origjinalet. Për këtë sponsorizim madhështor e shpirtëror, Shoqata “Tirana”, e vlerëson duke i dhënë titullin më të lartë “Fisnikërija e Tiranës”. Është vlerësuar Qytetar Nderi i Hasit, Durrrësit, në Komunën e Mali të Zi, etj. Ka sponsorizuar në ndërtimin e kulteve fetare, në Peshkopi, Marikaj, Zall Bastar. Sikundër thuhet se; Mirësia prodhon inteligjencë!Sponsorizoi drekën e Papa Franceskut,në vizitën që ky i fundit, bëri në Shqipëri.Jo rastësisht u zgjodh Kadri Morina që Papa të shijonte drekën nga duart e një myslimani, për të treguar virtytin e shpirtit shqiptar, tregues tejet i veçantë ky se Shqipëria është mbretëria e tolerancës fetare që ekzistonnë Ballkan. Investitori dhe filantropisti shqiptar Kadri Morina u dekorua me medaljen e 319-ë nga 4000 medalje që ekzistojnë dhe jepennga Papa Francesku.
Ai vazhdon të ndihmojë financiarisht njerësit në nevojë, njerësit e sëmurë për kurimin e trajtimin e tyre jashtë shtetit.Jep kontributin e tij financiar për Fondacione të ndryshme, Shtëpisë së Fëmijës “Zyber Hallulli” Tiranë. Nuk kursehet aspak të sponsorizojë në botimin e librave historikë, Festivalin e Filmit, libra të autorëve të ndryshëm shqiptarësi një dashamirës i artit e letërsisë. Në këtë bashkëbisedim me investitorin dhe filantropistin e suksesshëm, Kadri Morina, ai na rrëfen me modesti dhe përgjigje unike e të admirueshme, se si arrriti ai të ngrejë bisneset e tij dhe investimet ne fusha të ndryshme të ekonomisë së tregut në Shqipëri e më tej.Gjithesesi dy dashurite e tij, sic zbulohen ne interviste jane:Familja dhe Çështja Kombëtare. Për më shumë ndiqni bisedën.
Bisedoi: Raimonda MOISIU/
-Si e filluat karrierën tuaj dhe si u integruat në fushën e bisnesit?Si është eksperienca tuaj duke punuar në sektorë të ndryshëm?
Tradita e familjes sime ka qenë fermerë, në gjëndje të mirë ekonomike për kohën që jetonim.Të parët e fisit kishin emigruar në Turqi, Anadoll , por që edhe kishin bërë prokopi. Mbaj mend që gjyshi na kishte sjellë një tevlik dhe një mulli kafeje. Ishim dy shtëpi të pasura të zonës; Sali Aga dhe gjyshi im -Niman Alia.Te Sali Aga shkonin merrnin këpucët për dasmë, ndërsa te shtëpija e gjysh Niman Alisë- merrnin mullirin e kafesë, për gëzime apo mort. Pozicioni i shtëpisë sonë ka qenë në anë të rrugës së madhe, -ku bashkoheshin lidhjet tregëtare midis Kukësit, Tropojës dhe Prizrenit. Prindërit e mij, si një derë fisnike që ishin, e mbanin derën hapur gjithmonë. Hynin e dilnin shumë mysafirë, veçanërisht tregëtarë, të cilëve u binte rruga për të bërë tregëti. Vija re që gjendja ekonomike e popullit të zonës sonë ka qenë tejet e varfër.Me dashurinë, dëshirën dhe vizionin për t’i parë sa më mirë bashkëfshatarët e mij, vendosa të sfidoj. Morra guximin të reagoj, për këtë gjendje të mjerueshme të tyre. Me aq sa më lejonte pushteti i kohës, takova Ministren e Bujqësisë të asaj kohe Themie Thomain. I them tekstualisht: -:Zonja Ministre, vij nga Kukësi, duam një plan shtesë me 300 kg esencë pishe, se e gjithë organizata e partisë do të mbytet në Drin, populli i zonës është në mes të katër rrugëve. Dhe nuk vonoi shumë, brenda një ore erdhi përgjigjja pozitive nga ministrja, duke na i plotësuar kërkesën.Nga 30 lek që ishte ditë e punës, shkoi në 150. Unë jo vetëm u gëzova nga kjo mbështetje, por tashmëkisha treguar edhe disa vlera dhe ambicje të mijat për t’u marrë me tregëti. Pra prirjet e familjes time për tregëti dhe fakti që përmenda më lart, më maturuan para kohe, për t’i hyrë më pas rrugës së biznesit. Pasi mbarova detyrimin ushtarak, qëndrova në Tiranë, me punësim në Ministrinë e Mbrojtjes, instruktor i rinisë. Që këtu zë fill ambicja ime për bisnes.Në vitin ’90-ë më thërrasin në zyrën e komandës, dhe më kërkojnëtë sjell disa kamiona me patate nga Kukësi. Mendoni flitej për disa kamiona jo për një. Koha ishte e tejet e vështirë. Sepse gjeje patatet, por nuk kishte kamiona. Si fillim gjeta 5 kamiona, ma pas edhe 51-ë kamiona të tjerë dhe çmimi i patates nga 80 lek për kg,-kaloi në 170 lekë për kg. Në disa muaj pata sukses dhe fitime financiare jashtëzakonisht të kënaqëshme. Kjo më inkurajoi dhe më dha forcë e kurajo për të ecur përpara, por edhe me idenë që fitimet t’i investoja në sektorë të tjerë.
-Cila është filozofia e një investitori të suksesshëm në këndvështrimin tuaj? Cilat janë obligimet tuaja të bisnesit tani e në të ardhmen?
Ekziston një thënje popullore shumë sinjifikative: “Paraja e hedh ujin përpjetë!”Kjo proverbë e përfolur qysh në kohën e Lekë Dukagjinit, gjeti vend së pari te të parët e mij, të cilët kishin besimin se një ditë uji do të vinte lart në kala. Dhe vërtet, “uji hidhet përpjetë”sot, në zemër të luginës, ku është ndërtuar Hidrocentrali i Fierzës. Ashtu si në atë kohë edhe sot kur shkoj me pushime në vendlindje shoh gjurmët e mallit e dashurisë, nostalgjinë, ndërrthur ngjarjet dhe kujtimet, sjell ndërmend brezat, në antitezë e analogji me të renë e të vjetrën. Era e gjakut më thërret për mirënjohjen e thellë ndaj tyre, ndikimit dhe efektit që ata/ato patën në formimin tim shpirtëror, qytetar, intelektual dhe profesional veçmas në fushën e bisnesit. Koha bën të sajën, ecën herë me hapa të ngadaltë, herë me hapa të shpejtë, por ai impresioni mbetet ashtu sa afër e larg, si vërshimi i ujit nga Diga e Fierzës, përplasja e tij, që sjell dritën, për të lënë gjurmë të pashlyeshme, me dritësimin e kohës e kujtesës. Nuk e pata shkuar ndërmend se në dhjetëvjeçarin e parë të shekullit 21-ë, do tëshëndrrohesha në një nga investitorët më të suksesshëm e të fuqishëm në ekonominë e brishtë të tregut shqiptar. Kam pasur ulje e ngritje gtai edhe në falimentim, por nuk jam dorëzuar , sepse jam i vetëdijshëm për rrisqet; uljet e ngritjet e tregëtisë, por me kurajo e besim, pa u demoralizuar hidhesha “në sulm” për sfidën e rradhës.
-Jeni i mirënjohur dhe i cilësuar si një nga investitorët e sukseshëm në fushën e bisnesit veçmas asaj të ndërtimit? A mund të na thoni çfarë ndjesish dhe obligimesh ju shkakton kjo?
Sikundër e përmenda më lart atë kapital financiar që fitova nga tregëtia e patates, e investova fillimisht duke katër fabrika buke nga Turqia-franxolla. Përgati një vit bisnesi eci mirë, me fitime të konsiderueshme dhe të kënaqëshme. Por kjo nuk zgjati shumë dhe më troket në derë falimentimi në disa qindra mijra dollarë. Kur baba im e morri vesh, më qortoi dhe ndërkohë më jep disa këshilla:
-Nuk është bërë kush i pasur me bukë e ujë.
-Para me fajde mos merr kurrë!
-Taksidarin e shtetit shlyeje gjithmonë.
Isha i ri si në moshë e biznes, por isha edhe i vetëdijshëm për sfidat që më prisnin. E dija fare mirë se nuk do të kishte vetëm fitim por edhe humbje. Nuku dorëzova, i vura detyrë vetes;Të humbasësh me klas dhe të fitosh me guxim! Sepse jeta i përket atij që guxon. Kështuqë me atë kapital të vogël që më mbeti, , -si pesë maune- i hyra transportit të çimentos. Qëndroja vetë me orë të tëra në shi e furtunë në karrocerinë e maunes për të mbajtur plasmasin që të mos lagej çimentoja. Në vitin 1993-e, nën drejtimin dhe përkushtimin tim maksimal, u themelua“Euro-AlbaEA. Më pas fillova të zgjeroj investimet në fushën e ndërtimit. Pak-nga-pak. në vitet ’96-ë,’97-ë kur edhe ra shteti, pikërisht në vitin -’98-ë,- së bashku me vëllanë ngritëm një zdrukthari për mobilje, dritare për firmat ndërtuese, të cilat i sillnim nga Sllovenia. Aktualisht vazhdoj të jem investitor në fushën e ndërtimeve e në industrinë imobiliare, ku kam të punësuar qindra veta, dhe administratën me një bord drejtues të kompanisë së ndërtimit. Më pëlqen të riskoj e sfidoj! Para disa viteve me guximin e sfidës së rradhës në investime, bleva një nga lokalet më të mira dhe të mëdhaja në Shqipëri në qendër të Tiranës “Piazza”-apo si njihej në atë kohë –Lokali i Ekrem Bardhës, ndërsa sot jam i lumtur që thonë të “Pazza” e Kadri Morinës.. Lokali është shumë i bukur, ku ndërrthurret modernja me klasiken. Për mua ky është jo vetëm lokal argëtimi e relaksi, por edhe një institucion ku bashkohen e ndërthurren idetë, kulturat, ballafaqohen e takohen brezat. Pra, është një vlerë kombëtare e historike, në qendër të metropolit shqiptar. Të jemi sinqertë dhe transparent se Z.Ekrem Bardha ka bërë një investim madhështor.Unë e kam ruajtur ashtu si e ka lënë ai.Nuk kam bërë asnjë ndryshim, biles edhe personelin që ka pasur ai vazhdon të punojë edhe sot.”
-Ju jeni i angazhuar në kaq shumë fronte njëkohësisht e prapë gjeni kohën të informoheni mbi çështjet aktuale Shqipetare. Si arrini të menaxhoni projektet tuaja të bisnesit, profesionale e filantropike, ambicjet tuaja në fushën e biznesit, dhe obligimet tuaja familjare?
Bamirësinë e shoh si diçka të shenjtë. Krahas investimeve që përmenda më lart, nuk lija pas dore edhe sponsorizimet në fusha të ndryshme dhe ndihmat për njerëzit në nevojë. Kjo vinte edhe si rezultat i ambientit familjar ku isha rritur, ku dera jonë rrinte gjithmonë hapur dhe ndihmonim njerëzit e varfër. Kam dhënë kontributin tim financiar në restaurimin e Xhamisë së Et’hem Beut në qendër të Tiranës, për rehabilitimin e afreskeve të xhamisë, ngjyrimin e afreskeve duke ruajtur origjinalet, pajisjet elektrike etj.Kam financuar në ndërtimin e kulteve fetare, në Peshkopi, Marikaj, Zall Bastar, Durrës. Sponsorizimet e mija shtrihen në fusha të ndryshme, ndihmoj studentët duke ju dhënë mundësinë të studjojnë jashtë shtetit, findacione të ndryshme që nga Shtëpija e fëmijës “Zyber Hallulli” në përkthimin e Kuranit, art, kulturë, p.sh. Festivalin e Filmit në Durrës, në histori e letërsi kam sponsorizuar në botimin e librave historikë e letrare, deri edhe në shërbimet funerale, njerëzit në nevojë, kurimin e fëmijës M. për transplatimin e një organi, dhe vazhdoj të jap kontributin tim financiar për ruajtjen e vlerave kombëtare dhe historike. Fizikisht dhe financiarisht kam ndihmuar luftën në Kosovë, për Kosovën e atdheun jap shpirtin e jetën.
-Ç’ mund të na thoni për zhvillimet politike në Shqipëri. A ndikojnë ato në procesin e zhvillimit të rajonit Ballkanik, në Shqipëri e Kosovë?
Kësaj pyetje po i përgjigjem me një kujtim të dhimbshëm e të hidhur.Ishte vetëm 18 vjeç, dhe punoja si tip menaxheri e veterineri në kooperativë. Dikush këmbëngultë për rihapjen e dosjes së babait që do të më sillte pasoja më vonë. Më implikojnë në Gjyqin e Famshëm të Kukësit, për esencën e rrëshirës së pishës. Mbas një kalvari dhimbjesh dhe terrori psikollogjik shumë të rënduar për moshën time, me një sërë kërcënimesh, pyetjesh e séanca hetuesie,-duke më kërcënuar orë e minutë: “Trego se do të futim në burg, falë qëndresës sime, unë ia arrita të dalë i pafajshëm. Pamvarësisht moshës ishë shumë skeptik se e drejta do të dilte një ditë. E ndjeja që drejtësia nuk ekzistonte. Nuk më dënojnë, por fatkeqësisht miqtë e shokët e tij i dënuan nga 20 vjet. Kishte filluar lëvizja studentore me në krye Azem Hajdarin, dhe e ndjeja që edhe unë kisha ëndrra e aspirata për një demokraci, dhe ju bashkova idealit demokratik duke u rreshtuar në krah të heroit të demokracisë, duke e ndihmuar ekonomikisht dhe me informacion për lëvizjet e ushtrisë. Këtu më duhet të saktësoj diçka tepër të saktë: Ditën që studentët e dhjetorit kanë dalësë bashku me popullin në protestë për të rrëzuar bustin, dolëm me tank, te Pallati i Brigadave, për të ruajtur varrin e Enverit. Urdhri ishte nga lart me municion luftarak të hequr nga tanku dhe armët. Morrëm fishekë manovër për kundërajrorë, vetëm të gjuanim në ajër. Që të nesërrmen e rrëzimit të bustit dorëzova armën dhe rroben ushtarake. Paçka këtyre situatave jo të këndshme që kam kaluar, bisnesin nuk e përzjej me politikën, dhe kërkoj që edhe politika të mos më sjellë asnjë pengesë në investimet e tija. Dua dhe pëlqej në maksimum bashkimin e trojeve, por jo në kuptimin ekstrem., dua Shqipërinë etnike, pa piramida në kufi, një lëvizje e lirë mes trojeve shqiptare. Për çështjen kombëtare dhe Kosovën jam gati të shkrij pasurinë dhe jetën time. Më 17 shkurt 2008 lokali, ditën kur u shpall Pavarësia e Kosovës, TV Shtetëror, lokal e privat jepnin drejtpërsëdrejti pamjet festive nga “Piazza”, në qendër të Tiranës. Nga gëzimi, enthusizmi, dhe mbështetja fizike e financiare që idhashë Kosovës , e shëndrrova lokalin në një ambient festiv, për 24 orë, ku çdo gjë ishte falas, pijet, ushqimi. Më duhet të theksoj se bar restorant “PIAZZA” është kthyer tashmë edhe një qendër e takimeve të figurave të ndryshme si presidenti, kryeministri, partive politike, opozitës, personalitete të huaja të akredituara në Tiranë.
– Kush është Kadri Morina dhe mesazhi tuaj pë komunitetin në të gjitha trojet nga Kosova, Shqipëri deri në Çamëri?
Jam lindur dhe rritur në një trevë të njohur tregëtare të kohës së Mesjetës, -në fshatin Shikaj të komunës së Vaspasit, Kukës. Aty në majën e një mali qëgjendet mes lumit Drin dhe Krumës, ku është ndërtuar Kalaja e Lekë Dukagjinit, -e cila- ka një domethënie të rëndësishme jo vetëm për vetë pozitën gjeografike rreth 400 metra mbi nivelin e detit, por është një pasuri kombëtare e historike. Prindëritmë këshillonin shpesh për të mos shkuar në majë të kalasë. Mirëpo që të shkoje në atë lartësi, nuk të besonte askush. Ndërsa mua më pëlqente të sfidonte.. Më pëlqente shumë të ngjitesha çdo ditë, të mbështesja kokën pranë historisë qindra vjeçare të kalasë dhe meditoja, biles edhe kur e mbulonte bora.
Si familje u lidhëm me luftën nac-çli,-jo direkt-por i ndihmonim. Në shtëpinë ka fjetur shtatë ditë e netë Fadil Hoxha,-mbas betejës në Qafën e Camit të Shënmrisë. Me ardhjen e pushtetit popullor, si gjithë familjet e tjera edhe ne besuam në atë që ata propagandonin se do të sillnin shumë të mira, do të ndërtohej demokracia,-arësyeja që familja ime- Morina-e mbështeti. Familja ime me mbiemrin Morina mbahet nga familjet më fisnike të zonës. Babai im, Tahir Morina kaushtruar zanatin e kuzhinierit.E thërrisnin në besueshmëri të plotë për ta futur në shtëpi. Sepse ashtu e kërkonte zakoni e tradita, nderi i familjes, që për shqiptarin dhe familjen Morina është e shenjtë:-mikun që ta fusje në shtëpi duhet ta njihje mirë, që të mos të shihte fustanin e gruas, motrës, vajzës, të shkurtër apo të gjatë. Edhe sot e kësaj dite bashkëqytetarët e thërresin Babë Tahiri. Tahir Morina ka punuar shumë, ditën e natën, vetëm e vetëm për të shkolluar pesë fëmijët e tij; tre vajza e dy djem. Për fisnikërinë dhe influencën e babës tim, në trevën e Vaspasit tregojnë një histori. Për një kohë, në vitet e para të pushtetit popullor, ai ka qenë sekretar i Partisë. Në një mbledhje të popullit, për prishjen e marrëdhënieve me Bashkimin Sovjetik,-i deleguar ka qenë Tahir Minxhozi. Baba im, Tahiri Morina merr fjalën : “Me lejë Sh.Sekretar, kam një pyetje :Si mund ta ndërtojmë socializmin pa mbështetjen e kësaj fuqie të madhe?! Tahir Minxhozi i ndodhur ngushtë, dhe i befasuar nga guximi i tij, i thotë: “Çohu, çohu ti që bëre pyetjen!Si quhesh?”-Tahir Morina ! -Ty përgjigjen ta jap në mbledhjen e Partisë! Keshtu e mbylli mbjedhjen Tahir Minxhozi. Që në mbledhjen e parë të saj, babain e përjashtojnë nga Partia. Pas 6 muajsh i kërkojnë të bëjë lutje për revizionim dhe deputet. Por burrëria dhe fisnikëria e këtij birifisnik të Kukësit nuk u përul. Por baba, me një mllef shpirtëror i përgjigjet:-Hiqmuni nga sytë, nuk dua t’u shoh më! Që prej asaj dite në shkollë filluan të më shikonin me sy të dyshimtë. Kam qenë një çun i pakët në trup, por tejet i shkathët. Bëja batuta me shokët, më pëlqenin shumë, dhe isha mistrec –pëlqeja t’i vija në lojë shokët,-gjithmonë me dashamirësi, respekt e mirëkuptim. Motrat më ruanin si sytë e ballit se mos lahesha në Drin, në rrjedhën ku bashkohet Drini i Bardhë me Drinin e zi, në Kukësin e vjetër. Më pas vazhdova shkollën e mesme për veteriner, për 4 vjet në konviktin “Kosova” në Krumë.Jeta konviktore me dha suportin e një pjekurie të parakohëshme.Kisha fituar lirinë, pavarësinë, isha vetvetja. Gjithçka duhet ta bëja e përballoja vetë, megjithëse meraku, kujdesi i familjes veçmas vëmendjen e përkushtimin e babës e kisha mbi kokë, jo vetëm financiarisht po e po, por edhe materialisht e financiarisht, dhe tregonte kujdes të veçantë për rezultat e mësimeve.Mbarova të mesmen me mesataren 9.2. Kisha një dëshirë e pasion të vazhdoja shkollën pedagogjike, pa lënë në hije edhe një dëshirë tjetër, për të vazhduar ekonomikun. Për shkaqe ekonomike e arësye familjare kthehem në fshat dhe fillova punë në zanatin e veterinerit. Në të njëjtën kohë aplikova për të vazhduar ekonomikun me korrespodencë. Isha i ri në moshë, kisha ëndrra vizione e aspirata, ambicioz për të bërë karrierë, diplomohem edhe si ekonomist, dhe me pjekurinë e moshës kam kërkuar me këmbëngulje të rihapej dosja e babait tim të shtrenjtë. Sot jam i martuar, dhe kam katër fëmijë. Njërit nga djemtë i kam vënë emrin e gjeneralit amerikan, i cili ndihmoi në Luftën e Kosovës Ëesly Klark. Kumbarë në pagëzimin e fëmijës me këtë emër është rregjizori i famshëm shqiptaro-amerikan, Stan Dragoti. Miqësia me Stan Dragotin, nisi pak vite më parë e pikërisht te Bar-Restorant “Piazza”. Kjo miqësi do të kulmonte në një festë të madhe në zemër të Neë Yorku-t, kur unë udhëtova enkas përtej oqeanit për të festuar kumbarinë me rregjizorin e shquar shqiptaro – amerikan në shenjë respekti e admirimi për rregjizorin dhe gjeneralin amerikan, në pagëzimin birit tim, me emrin: Wesly Klark. Propozim që StanDragoti i madh e priti me shumë gëzim. Ja si m’u shpreh rregjizori i shquar shqiptaro-amerikan, Stan Dragoti: “Unë vetë nuk kam fëmijë, por duke qenë kumbara i djalit tuaj, unë sot u bëra me fëmijë! Të gjithë sa ishin në sallë u emocionuan nga dlirësia e mirësia e shpirtit shqiptar. Ëesley sot është në klasën e dytë fillore. Djali i madh quhet Kreshnik, me rezultate të shkëlqyera në studime, me prirje inteligjence për matematikë, i cili ka fituar Olimpiadën e matematikës.Kreshniku është në vitin e dytë për marrëdhënie ndërkombëtare te Epoka University.Ndërsa djali, Klajdi studion në Cambridge University, me rezultate të shkëlqyera për administrim biznes dhe ka qenë pjesëmarrës në Samitin Botëror të ujit në Stamboll. Vajza Klara ka talent për muzikë dhe dëshiron të bëhet pianiste. Klara krenohet me pjesëmarrjen e saj në koncertin e Selin Dion, në Las Vegas. Ajo ç’ka dua të shpreh këtu, tërë barrën e shtëpisë, kujdesit, rritjes dhe edukimin e fëmijëve ia kan lënë nuses time, Kozetës. Kjo mirëkuptohet për shkak të impenjimeve të mija të shumta ndaj biznesit e investimeve. Në momente të caktuara ndjehem keq, por Kozeta dhe unë me mirëkuptim, besim, respekt e dashuri për familjen e fëmijët tanë i kemi ndarë detyrat. I shpreh mirënjohjen, falenderimin dhe admirimin tim për të:Faleminderit, Kozeta, për këtë familje kaq të bukur që kemi ngritur-, veçmas ju me përkushtimin dhe inteligjencën tuaj.
Bisedoi:Raimonda MOISIU
Interview with Seattle Seahawks Offensive Lineman, Kristjan Sokoli
Interview with Seattle Seahawks Offensive Lineman, Kristjan Sokoli:/
The Pan-Albanian Federation of America, VATRA, Washington DC branch, sat down with newly drafted NFL offensive lineman Kristjan Sokoli for an exclusive interview. The Albanian-born New Jersey Native talks about his initial contact with the sport, his upbringing and his family support. The 300-pound powerhouse is a man of integrity; he has a great career ahead of him and a jovial personality to go along with it.
• Tell us a little bit about yourself, where were you born? Your family?
A little about myself, I’m 23 years old and just graduated from the University at Buffalo with a major in management and focus in finance.
• What do you know about your family in Albania, the reasons why they left? My family in Albania left for a better opportunity. They knew it would be a tough transition but that in the long run, it would provide us with a better life and more opportunities in the work place.
• Albania has a harsh history, has that contributed to making you a tough player? I definitely feel motivated to work hard because I know how much my parents have been through to put us in this great position, to be living in the best country in the world. They are definitely the root of my work ethic.
• Do you ever visit Albania? I visited two years ago for 2 weeks and look forward to visiting again. Obviously my football schedule makes it tough to travel but I look forward to going back plenty of times in the future. I love my country.
• Do you remember what America looked like to you when you first got to New Jersey?
It looked like paradise (Laughs). The cities were full of lights, the supermarkets amazed me with how much they had of everything in them, being able to eat as much as I could anytime was great (More Laughs). I definitely was not starving by any means in Albania, but just being able to eat any type of food year around, and as much of it as I wanted to, was very cool. (Big Smile)
• What does a typical day of training entail for you, and eating? Well, with Seattle right now in Offseason workouts, it’s a bit easier than camp or the season as I’m only going from 8:30 a.m. to about 3:00 p.m. But I get up at 6:30 a.m. to get going and eat a big breakfast. My schedule on a typical busy day during the season at Buffalo was tough, classes began at 8:00 a.m. to 12:30 p.m., a quick lunch, then football (meetings and practice) from 1:30 p.m. to 6:00 p.m. Quick dinner, then night class from about 7:00 p.m. to 9:45 p.m. So the grind was real, (Laughs).
• Kristjan, when did you start playing football? Eighth grade.
• How has your parents’ support impacted your success in football? At first they were very much against me playing cutback because of safety and general football stereotypes they had heard about. But after fighting them relentlessly on it, they realized I had a passion for it and were on board, supporting me every step of the way. Starting sophomore year of high school my dad paid for my training with Coach Reid who was a trainer my cousin Eddie got me linked up with.
• When you left Albania did you ever think you would be where you are today? No. Man, great question, to think where I was at 9 years old and where I am now…Can someone get my story to a Hollywood director? (Laughter) I just feel truly blessed and grateful for all the opportunities I’ve been presented with and my ability to make the most of them.
• You are the first Albanian in the NFL, is that a big responsibility? What does it mean to you? It sure is. Certainly I’m very proud of this achievement and I also understand it comes with some extra baggage, good and bad. One thing though is I’ll always do my best to remain true to who I am, the same guy that nobody knew about in high school and over looked, is the same guy I fight to remain even now that I’ve seen some success. I’m a man of faith and I have core values that I try to stand by firmly. I’m by no means perfect though and that’s something I do hope my fans will understand across the world.
• What message do you have for all your fans in America and abroad? Thank you for your support and use my story as motivation to keep working at it every day, whatever your craft may be. And to all Albanians, I love you and I appreciate you. Work hard, be good to your family, prosper and God bless!