dgreca – Page 411 – Dielli

ERË LUFTE NË MESDHE?

August 28, 2020 by dgreca

Nga Asllan BUSHATI- Ka disa javë që “antenat”e informacionit (e më gjërë), janë ngritur nga lëvizjet që po bëhen në rajonin e Detit Mesdhe. Ato po transmetojnë njoftime për tendencën e zgjerimit të hapsirave teritoriale detare nga disa shtete, në kufijt e mendësive të perandorive të vjetra (egjyptiane, greke, romake, bizantine, turke etj). Por, jo rrallë po flitet edhe për nevojën e një rindarje të re të hapsirave detare (sipas konventës ndërkombëtare të 1982-shit), në një kohë që kanë kaluar më shumë se një shekull nga kufizimet e Konventës së Lozanës.

“Rindarja” dukshëm ka në brendësi pasuritë e mëdha të hidrokarbureve (kryesisht gaz natyror), por edhe të naftës e të bitumit që ndodhen në këtë rajon, i cili historikisht ka prodhuar probleme.

Por aktualisht më shqetësuese është fakti se pas deklaratave politike e diplomatike ka edhe lëvizje ushtarake sic janë manovrat e paplanifikuara nga njëra anë forcat ushtarake greke, qipriote, italiane e cuditrisht edhe franceze dhe nga ana tjetër ato turke e amerikane. Natyrshëm lind pyetja: cfarë po ndodh me rajonin dhe me NATO-n?

Në terma të përgjithëshme mund të themi se: Greqia pasi ka arritur marrveshje për ndarjen e hapsirave detare me Egjiptin e Italinë, ka mardhënie shumë të vështira me Turqinë, gjë që ka cuar edhe në ngritjen e tensioneve ushtarake. Po ashtu Greqia ka mardhënie të ngrira edhe me Shqipërinë për kufirin detar për arsye të vendimit të Gjykatës Kushtetuese Shqiptare.

Lidhur me këtë të fundit para disa ditësh Kryeministri grek Micotakis deklaroi në parlamentin e tij se Greqia është duke u zgjeruar nga 6 në 12 milje. Shkarazi solli si njoftim se po bisedohet edhe me Kryministrin shqiptar Edi Rama për këtë temë dhe bëri me dije se ministri i tij i jashtëm këto ditë do të vizitojë Tiranën.

Le të presim se cdo të ndodh, por në gjykimin tim, më shumë duket si një diversion drejtuar kundër Turqisë se sa një përqëndrim vemendje për të zgjidhur problemin e kufirit detar me vendin tonë. Por për një moment le ta marrim si version real dhe jo diversion. Në këto kushte në qoftë se Greqia vazhdon të insistojë se pjesë e ndarjes do të jetë rikthimi tek Guri i Ksamilit dhe Ishulli i Othanojit, kjo është e papranueshme për asnjë shqiptar në trojet etnike e në diasporë. Nuk ka qeveritarë shqiptarë që mund të tjetërsojë asnjë centimerër hapsirë shqiptare sepse ajo u përket gjithë shqiptarve kudo që janë pavarsisht se jetojnë në Shqipëri, Dardani, Maqedoninë perendimore, në Serbinë jugore, Mal të Zi, Camëri apo diasporë.

Në këto kushte ska marrveshje. Zgjidhja vjen vetëm nga vendimi i Gjykatës Nërkombëtare që me siguri të plotë është e do të jetë në favor të Shqipërisë. Këtë grekët dhe kryeministri i tyre e dinë mirë. Por në se grekët kanë vendosur që si pjesë fundore do të marrin Ishullin e Korfuzit, atëherë cdo gjë është e mundëshme të zgjidhet me shumë lehtësi dhe të miratohet edhe në Parlamentin Shqiptar. Pra shkurt topi është në fushën greke dhe le ta luajnë si të duan. Po deshën ta mbajnë edhe të ngrirë dhe shqiptarët prap nuk janë të humbur. SHBA-ja ka 118 vjet që e ka konfliktin e ngrirë me Meksikën dhe nuk e konsideron humbje.

Prirem të pranoj dhe të theksoj se marrveshje të tilla janë delikate, të vështira, të lodhëshme me shumë politizime, por janë të domosdoshme dhe të përjetëshme. Klima konfliktuale midis Greqisë e Turqisë, lypset të përcillet nga ne shqiptarët pa mllef e paragjykime, por me dokumenta . Mllefi mund të shërbejë si nxitje e njerës apo tjetrës palë për veprime ushtarake të rrezikshme në të cilën mund të digjet edhe Shqipëria. Ne kemi interest tona dhe lypset të punojmë për to, por nuk duhet të bëhemi as patericë e as shërbëtor i asnjerës palë.

Në se pala greke insiston në variantin e rrëzuar nga Gjykata jonë Kushtetuese, atëherë është e drejta legjitime e palës sonë që të shtrojë për zgjidhje para tyre, edhe problemin e Camrisë,të pasurive shqiptare në shtetin grek, të transferimit të varrezave greke brenda kufijve të tyre shtetror etj.

Turqia në vend që ti përqaset llogjikës së ftoftë dhe të mbështes idenë e dërgimit të ceshtjes në Gjykatën Ndërkombëtare, priret nga autoritarizmi i Erdoganit për ta agravuar më tej situatën e për ta zgjidhur ceshtjen me forcën e armëve. Në gjykimin tim është avanturizëm.

Ballafaqimi i Greqisë me Turqinë në hapsirën detare mesdhetare, (dy antare të vjetra të NATO-s), ka ndiellë fillimisht afrimin krejt të panevojshëm në konflikt edhe të Francës (fuqi bërthamore) duke u rreshtuar pranë Greqisë. Pas saj edhe Italia afrohet e i bashkangjitet këtij grupimi duke lënë të kuptohet se Greqia “ka të drejtë”. Duke patur parasyshë konventën e 1982-shit dhe të drejtën ndërkombëtare, si dhe për të mundësuar “arbitrin”, SHBA-ja afron një anije të madhe luftarake pranë forcave turke. Ekuilibri vendoset përkohësisht por edhe aksidentalisht mund të prishet dhe zjarri i armëve të nis në detë e në tokë. Kjo është thjeshtë erë lufte, e cila është shkatërruese për cilindo. Ajo po gatuhet në guzhinat e politikës nga autoritaristët e avanturjerët, në këtë kohë krize të thellë pandemike, ekonomike, morale e psikologjike jo vetëm të vendeve mesdhetare por të gjithë botës, në gjykimin tim është marrëzi e kohës.

SHQIPËRIA DHE ITALIA NGA KONGRESI I BERLINIT TEK LUFTA GREKO – TURKE

August 27, 2020 by dgreca

Nga ELENA GJIKA MERLIKA – KRUJA *- Më 20 prill 1880, përpara Konferencës së delegatëve evropianë në Kostandinopojë, Lordi Fitzmaurice, Ambasador i Anglisë, shpaloste një zgjidhje të tij për problemin shqiptar: të formohej një Shqipëri autonome, ku të përfshiheshin katër Vilajetet, i Shkodrës, Janinës, Kosovës e Manastirit. Propozimi ishte pasojë e një shkëmbimi të gjatë e të imtë letrash e shpjegimesh ndërmjet përfaqësuesve anglezë në Turqi dhe Lordit Granville e mbështetej në nenin 23 të Traktatit të Berlinit që parashikonte ndryshime dhe reforma të mundëshme në Turqinë e Evropës. Propozimi në përgjithësi u prit keq, por nëse orvajtja britanike nuk dha frutat e saj, ishte i rëndësishëm fakti që çështja shqiptare vihej para Fuqive të Mëdha: ky popull ishte i pranishëm me të gjitha nevojat e tij e përbënte një faktor të rëndësishëm në historinë e Ballkanit. Për këtë dëshmojnë dokumentat anglezë, të paraqitura n’atë kohë në parlamentin britanik.

N’Itali ngjarjet patën një jehonë të rëndësishme. Më 28 nëndor 1880 Francesco Crispi deklaronte: “Shqiptarët, si popujt e tjerë të përzierë n’atë pështjellim që është Perandoria Otomane, meritojnë të trajtohen si kombësitë e tjera…. në Turqinë evropiane ka një milion e gjysmë shqiptarë; është e vërtetë se ata nuk janë më ata të para katër shekuj e gjysmë…. por rënia e një populli nuk i jep të drejtë harresës së të drejtave të tij; harresa nuk mund të jetë kurrë një mbrojtje për një ministri italiane”.[1] Të tjera deklarata të ngjajshme nuk mungonin nga ana e njerëzve me përgjegjësi, gjithmonë në kuadrin e atyre parimeve që kishin formuar themelin e Rilindjes italiane. Më 1880 Franca pushtonte Tunizinë dhe është e njohur goditja e pësuar nga kjo ngjarje për dëshirat italiane: ishte frika se edhe në brigjet e Adriatikut, si n’ata afrikane, do të arrihej shumë vonë e më i gjallë bëhej interesi për Shqipërinë.

Më 28 gusht 1881 u nënëshkrua Traktati Austro – Ruso – Gjerman, që zgjeronte Traktatin e fshehtë të 7 tetorit 1879 ndërmjet Austro – Hungarisë dhe Gjermanisë. Në Traktatin e ri Rusia merrte përsipër të mbante parasysh interesat e Austro – Hungarisë e të mos lejonte, jashtë një marrëveshjeje të përbashkët, asnjë ndryshim në statu quon tokësore të Turqisë evropiane; Protokolli i fshehtë shoqëronjës i njihte Austro – Hungarisë të drejtën të bashkëngjiste Bosnjën dhe Herxegovinën, kur t’a shihte të nevojshme.

Italia, si pasojë e këtij Traktati, ishte e veçuar në Lindje, por ndërhynte Aleanca Tripalëshe më 1882 dhe Italia do të kishte që atëherë si aleate Austro – Hungarinë. Ishte një gjëndje ende më e vështirë për ndeshjet e pashmangëshme e të shumta të ndikimeve, veçanërisht në Shqipëri. Në krahasim me Italinë, Austro – Hungaria ishte pa dyshim në një pozitë më të mirë. Që nga viti 1857 Hecquart, konsulli i Francës në Shkodër, njoftonte Qeverinë e tij për depërtimin austriak, gjë të cilën e pohonte pak më vonë Merègnin. Mbretëria e Dyfishtë ndihmohej në veprën e saj të depërtimit në Veriun shqiptar, mes malsorëve e mirditorëve, nga lidhjet e tyre me Vatikanin, nga mjetet financiare, nga aftësia e të dërguarve të saj, nga bashkëpunimi i klerit shqiptar për arsimimin e të cilit kujdesej me shumicë mjetesh, duke ndërtuar kisha, duke ndihmuar manastire, duke mbrojtur dhe nxitur kultin dhe besimin në Kishën e Romës. Italisë i mungonte ndihma e Vatikanit dhe mundësia e mjeteve të gjëra financiare, por nga ana tjetër, kishte mbështetjen e madhe të kolonive shqiptare si dhe kujtimin e veprës e politikës së Venedikut në Dalmaci e Shqipëri.

Kundër sllavizmit punonin Komitetet shqiptare jashtë, kundër sllavizmit drejtohej politika e Austro – Hungarisë, kundër sllavëve luftonin prej dhjetëvjeçarësh popullsitë malsore të Veriut shqiptar. Në fakt ishte një gjëndje guerriljeje të përherëshme e dukej se Qeveria e Kostandinopojës nuk ishte krejt e huaj ndaj lëvizjeve të tilla. Arsye historike e të çastit shtynin kundër njëri tjetrit sërbët e shqiptarët. Forcat e sllavizmit, të ripërtërira, në një jetë të re në sajë të disa Fuqive, ishin vënë në kërkim të atyre territoreve që i quanin të domosdoshme për t’ardhmen e popullit të tyre. Nuk mund të mos pranohet se arsyet e të dy popujve, secili për hesapin e tij, quheshin të sakta, por nuk duhet harruar sa shkatërruese ishte politika e Portës që mbështeste kryengritjet shqiptare kundër sërbëve, duke krijuar n’ato vise një gjëndje të vazhdueshme shqetësimi të përhershëm, duke nxitur nacionalizmat e të dy palëve, duke u shërbyer prej tyre për të vendosur mbi ato treva autoritetin e Gjysmëhënës.

Në Jugë po ashtu jetonin popujt fqinjë, shqiptarët e grekët. Shqiptarët shpesh janë qortuar se nuk kanë ditur të përfitojnë nga rastet e shumta e nuk kanë mbajtur një qëndrim të qartë, kur ngjarjet mund të ishin në dobi të tyre, si gjatë luftës greko-turke të 1897-ës. Por gjëndja në Shqipërinë Jugore nuk i jepte shqiptarëve një garanci të sigurtë mirëkuptimi e bashkëpunimi pa interes nga ana e grekëve, sepse këta prej vitesh ndiqnin një politikë të hapur shkombëtarizimi në trevat e fqinjëve të tyre, një politikë pa dyshim e aftë, e lidhur me interesat e Patriarkanës greke të Kostandinopojës, e drejtuar me metoda që nuk njihnin caqe, në një krahinë që do të ishte dëshmitare dhune, masakrash e poshtërimesh. Rumania bënte të njohur më 1905, në një Libër të Gjelbër, historinë e kobëshme të këtij depërtimi shkatërrimtar. Shëmbulli më i qartë i këtyre ndjenjave ishte kundërshtimi i shqiptarëve ndaj vendimeve të Berlinit. Më 1897, urrejtja e ngjeshur prej vitesh, shpërthente në luftën greko-turke.

Veprimet ushtarake shihnin shqiptarët në luftë përkrah trupave otomane kundra ushtrisë greke. Janë të njohura ngjarjet para luftës dhe përfundimet rrënuese për Greqinë të betejave të ndryshme. Edhe populli grek, i shtyrë nga një valë entuziazmi, e kishte dëshiruar këtë luftë e kishte bindur për çështjen e saj të drejtë shtetet e Evropës, përfshirë Italinë. Niseshin nga siujdhesa garibaldinët vullnetarë, nën komandën e Ricciotti Garibaldit, ndërmjet tyre edhe deputetët Faci e Fratti. Më 21 prill grekët u sprapsën në Ligaria, më 23 braktisnin Matrin duke u drejtuar për në Larisë, linin Velestinin, Volon e më 5 maj dukeshin në ultësinë e Farsalës. Garibaldinët i mbanin besën traditave luftarake të Këmishëkuqëve, por fati i armëve greke ishte shënuar pakthyeshmërisht. Dihet se Greqia u shpëtua nga ndërhyrja e fuqive t’Evropës, por dështoi synimi i përkëdhelur prej kohësh, për të pushtuar zonat e lakmuara të Shqipërisë së Jugut. Fshatrat e shkatërruera ishin aty dëshmitare të “entuziazmit” me të cilin ishin pritur grekët nga gjindja e Epirit. Ishte thelluar aq shumë hendeku nga urrejtjet, mëritë, masakrat e dhjetëvjeçarëve, saqë nuk arrinte t’a mbushte as urrejtja për shtypësin otoman. Shqiptarët nuk kishin faj kur zbrapsnin me zjarr luftarak ushtritë greke, nën habinë dhe përbuzjen e Evropës. Për ndjenjat greke ata që nuk besonin do të bindeshin kur të bëhej realitet Lidhja ballkanike e të bëheshin të njohura projektet e serbëve e të grekëve kundrejt popullit shqiptar.

Dhe n’Itali nuk munguan ata që nuk miratuan sjelljen shqiptare n’atë rast, por Qeveria italiane e kishte bërë të njohur prej kohësh qëndrimin e saj: Italia dëshironte autonominë e kombësive të ndryshme, kur Perandoria turke nuk do t’ishte më në gjëndje të mbahej. Këtë politikë do t’a ndjekë vazhdimisht gjatë gjithë periudhës që do t’i paraprijë e do të pasojë fundin e zotërimit të Portës në Evropë. Më 6 tetor 1887, kur Nigra i kumtonte Francesco Crispit disa marrëveshje të kryera ndërmjet ambasadorëve të Austrisë, Anglisë e Italisë në Konstandinopojë, ministri italian shprehu gjithë mirëkuptimin dhe mbështetjen e tij. Ishin marrëveshje të mbështetura në tetë pika: “paqe, statu quo, mbështetje autonomive lokale, pavarësi nga Turqia, përfshirë dhe neutralitetin e ngushticave, mosnjohje të konçesioneve të saj për ndërhyrje në Bullgari në dëm të të drejtave sovrane të saj, dëshirë për të ortakësuar edhe Turqinë në veprimet e tri Fuqive, mbështetje asaj në rast ndërhyrjesh të sipërthëna ndaj të cilëve ajo ishte bashkëjetuese dhe e paaftë për qëndresë, pushtim i përkohshëm i disa pikave të Perandorisë otomane nga ana e tri Fuqive me marrëveshje për të rivendosur ekuilibrin.”[2]

Por kjo marrëveshje nuk pati jetë të gjatë. N’atë vit mbaronte dhe traktati i parë i Tripalëshes dhe protokolli i ri sillte edhe një formulë kushtuar “les regions des Balkans”, gjithmonë në kahun e marrëveshjes së përbashkët e të këshillimeve të ndërsjellta, në prani të ndryshimeve të mundëshme në shumë të dëshëruarën Turqi t’Evropës.

Në Shqipëri nuk pushonte për asnjë çast vepra e kombëtaristëve, të cilët nuk humbnin asnjë rast për t’i dërguar peticione e lutje Sulltanit, duke kërkuar me durim të njëjtat gjëra: njohjen e kombësisë, të drejtën e përdorimit të gjuhës së tyre, hapjen e shkollave shqipe. Një nga këto përkujtesa, më 1895, i kushtoi internimin dyqind bejlerëve.

Simpatitë shqiptare prireshin nga Italia dhe nga Janina vinte një raport i konsullit italian, më datën 6 janar 1896, që përmbante pohimet e bejlerëve shqiptarë një nënshtetësi italian. Ndërmjet të tjerash thuhej: “Bejlerët shqiptarë i thanë Fantit se tashmë nuk kishte asnjë dyshim se fati i Turqisë po rrëkëllehej e që në mes të shpërbërjes së afërt, sytë e të gjithë shqiptarëve të vërtetë si të krishterë ashtu edhe myslimanë, ishin drejtuar paprerë përtej Adriatikut, tek Italia. Ata gjithashtu janë shprehur se nuk do të pranonin kurrë bashkim me Greqinë…”[3] Por nuk mungonin edhe mendime që mbështetje të këtilla të kërkoheshin edhe nën mbrojtjen austriake.

Visconti-Venosta takonte në Monza Goluchowski-n në nëndor 1897 dhe marrëveshja mbetej e qëndrueshme përsa i përkiste Ballkanit në përgjithësi e Shqipërisë në veçanti. Një vit më parë, mbas Aduas, Italia kishte qënë e detyruar të mbyllte shkollat e saj në Prevezë, në Vlorë e në Durrës, mbasi kjo marrëveshje mund të shëmbëllente si një farë shpërblimi për lëshimet e mëparëshme. Por kur ministri italian takonte Goluchowskin ishte në fuqi marrëveshja austro-ruse për Ballkanin, e nënëshkruar në Petersburg në prill t’atij viti. Shqipëria përbënte një pikë të rëndësishme të kësaj marrëveshjeje, megjithëse propozimet, vendimet, zgjidhjet e parashikuara ishin të përcaktuara njëanësisht, mbasi ishte e qartë se Rusia nuk angazhohej krejtësisht, duke e quajtur “të parakohshëm” çdo vendim përkundrejt Shqipërisë. Austro-Hungaria e përfundonte, pavarësisht nga Italia, marrëveshjen e saj me Petërsburgun duke e ndarë Ballkanin me Rusinë në dy zona eskluzive ndikimi: “sfera e ndikimit të plotë të Rusisë përfshinte Bullgarinë, ajo e Austrisë Sërbinë. Sfera e ndikimit të kufizuar të Austro – Hungarisë përfshinte Maqedoninë, Selanikun, Shqipërinë; ajo e Rusisë pjesën tjetër të Turqisë n’Evropë.”[4]

Nëse marrëveshja ishte me rëndësi të madhe për Austrinë sepse shmangëte luftën e gjatë e të heshtur ruse ndaj politikës ballkanike të Mbretërisë së Dyfishtë, por duke përjashtuar Italinë, mbi të gjitha nga problemi shqiptar, në siujdhesë trondiste besimin në një bashkëpunim italo – austriak në Shqipëri dhe asgjësonte pjesërisht vlerën themelore të Aleancës Tripalëshe. Por Italia hapte në Shqipëri konsullata, shkolla e përpiqej të kryente veprën e depërtimit fetar nëpërmjet Urdhërit Salezian, gjë që shkaktonte zëmërimin e hapur të Qeverisë së Vjenës.

Në korrik 1899 Komiteti shqiptar i lëshonte një thirrje bashkatdhetarëve për një kongres në Bukuresht, që duhej t’ishte një dëshmi e fuqishme e mundësive dhe dëshirave të racës. Duhej të mblidhte të gjithë kombëtaristët jashtë shtetit, atë bërthamë tundulluesash bredharakë në kryeqytetet e ndryshme t’Evropës, shpesh pa mjete, të trishtuar e të lodhur nga ankthi i arritjes së qëllimit e i fitores, të pakuptuar herë herë edhe nga bashkatdhetarët, të padëgjuar nga interesat e politikës dhe të diplomacisë së Kontinentit.

*Marrë nga “REVISTA e SHQIPËRISË”, e drejtuar nga Francesco Ercole

Botim tremujor nën kujdesin e Qëndrës së studimeve për Shqipërinë, pranë Akademisë Mbretërore të Italisë. Shtator 1942.

[1] Dokumenta të Parlamentit italian, 28 nëndor 1880

[2] Salvatorelli: “Aleanca Tripalëshe” Milano, Instituti për studimet e politikës ndërkombëtare, 1939, faqe 141 – 143.

[3] Francesco Crispi: “Çështje ndërkombëtare”, Milano, Treves 1923, faqja 239 e në vazhdim

[4] J. Larmeroux: “Politika e jashtëme e Austro – Hungarisë”, vëll. I Paris, libraria Plon, Plon-Nourrit e k. 1918, faqe 385

VITET E INTERNIMEVE

August 27, 2020 by dgreca

NGA Elena Gjika Merlika-Kruja-

Kam jetuar 47 vite në kampet e internimit, nga Tepelena në Vlorë, kantieri 216, nga Tirana, Kampi n.3, në Lushnjë, Gradisht, Pluk, Savër e së fundi në Grabian, kampe pune e dëbimi. Isha e huaj, italiane, e diplomuar, por kam punuar me ato gra e vajza shqiptare që më mësuan se si vihej barra e druve mbi shpinë, se si mbatheshin opingat prej lëkure derri, që habiteshin si jetonja, flisnja, merresha me problemet e tyre kur më kërkonin ndonjë këshillë, por më shfaqnin dashuri e më jepnin kurajo, kemi kaluar një jetë të tërë.Kalonin vitet në kampin tonë, gjithmonë mes punës e gazermës, mes sëmundjesh e mungesash të çdo lloji. Sa shumë vuanin të moshuarit dhe të sëmurët, nëpër çfarë torturash kalonin, kuptohej kur të tregoheshin kushtet higjenike në të cilat jetohej. Nevojtoret, dhjetë gjithsej për dymijë vetë, ishin larg rreth dyqind metro. Natën duhej shkuar deri atje, edhe duke qënë të sëmurë apo të pamundur, në të kundërt dënimi ishte çnjerëzor: njeriut i varej në qafë një kanaçe me jashtëqitje dhe detyrohej të vinte vërdallë nëpër kamp një ditë, dy, tri, deri sa t’a quanin “t’arsyeshme” xhelatët tanë. Ishte për të qarë e për të qeshur ajo tragjedi e tmerrshme!

Ishte viti 1952, kishte tre vite që ishim “mysafirë” në Tepelenë. Jetonja me vjehrrën dhe djalin tim, dukeshim një trup i vetëm dhe një shpirt i vetëm. Im shoq, që ishte dënuar me 15 vjet pune të detyruar si “armik i popullit”, ndiqte kalvarin e tij në kampet e tmerrshme të Maliqit, ku të burgosurit duhej të thanin kënetën me krahë e jo me mjete mekanike. Kanale gjigandë, që duhej të çonin drejt detit ujrat e shumta të kënetës, për të liruar qindra mijra hektarë toke, ky ishte objekti i punës së “armiqve të popullit”. Për vite të tëra nuk jemi parë, ndonjëherë këmbenim pak rrjeshta, kur e lejonin, për t’u siguruar se ishim gjallë.

Erdhi pranvera, malet u veshën me gjineshtra, shumë gjineshtra me ngjyrën e verdhë dhe me aromën e tyre. Stina e bukur duhej të na jepte pak ngushëllim e më shumë fuqi në punën tonë. Ndërsa për ne ishte fillimi i një ankthi: nisnin shpërnguljet për arsye pune. Të tjera kampe na prisnin, të tjera mundime, të tjera “plane” të regjimit komunist, për t’u sendërtuar “për të mirën e popullit”, nëpërmjet vuajtjeve dhe poshtërimeve tona.

N’atë vit i gjithë Vendi u godit nga një epidemi shumë e rëndë gripi, që pati viktima të shumta, dhe mund të merren me mënd pasojat për Tepelenën, ku mungonte çdo lloj forme e ndihmës mjekësore, ku nuk kishte barna, ku ishte i ndaluar zjarri e vdisnin shumë, sidomos pleq e fëmijë. Mungesa e ushqimit, virusi që përhapej, të grumbulluarit n’ato gazerma, na katandisën në skeletër shëtitës; megjithatë duhet të ngriheshim çdo mëngjes e të shkonim në punë, kush mbeste në rrugë gjysëm i vdekur çohej në kamp nga dy shokë për krahu ose duke e mbajtur me rradhë në kurriz. U sëmurën rëndë vjehrra dhe djali; për mrekulli i shpëtova ngjitjes së sëmundjes, kështu që mund t’u shërbeja kur kthehesha nga puna e gjatë natës. Filluan të përmirësohen sepse Zoti i madh vuri dorën e Tij, mbasi nuk kishim asnjë mjet me përjashtim të një barishteje që e mblidhja në mal, e zjeja e me atë lëng të hidhur i jepja diçka të ngrohtë.

Të ftohtit po pakësohej me kalimin e ditëve, afrohej maji dhe epidemia zvogëlohej si shtrirje e si rrezikshmëri. Në një ditë të bukur me diell u zgjuam të befasuar nga një sërë kamionësh të ndritshëm, me një grup të madh policësh që i shoqëronin e që drejtoheshin nga një oficer i ri, me një sjellje më pak t’ashpër nga rojet tona të zakonshme e më i edukuar. Vinte nga Tirana dhe duhej të përfaqësonte “me dinjitet” ata që e kishin dërguar. Atë ditë nuk shkuam në punë: u bë një mbledhje e përgjithshme në fushën e gjërë të kampit, ku u lexuan shifra e të dhëna mbi realizimet e mëdha të regjimit për “të mirën dhe përparimin e popullit”, programe të tjera pune e, si përfundim, lista me emrat e atyre që brënda një ore duhej të linin kampin e Tepelenës për arsye pune e do të shpërnguleshin gjetiu, në një drejtim të panjohur deri në çastin e mbrritjes në vëndin e caktuar.

Një heshtje e plotë nga të pranishmit dhe një pritje me dridhje: së pari nevoja për tridhjetë puntore gra, emri im i pari në listë, “në krye të klasifikimit”, më pas 29 të tjera; pastaj burrat për dy qëllime të ndryshme, njëqind me ne gratë, njëqind gjetiu. Me të thënë e me të bërë: brenda një ore dysheku i palosur e i lidhur, një valixhe druri në dorë e të gjithë në rrjesht para kamionave që duhej të ngarkonin më parë teshat e, mbi këto, tridhjetë vetë në secilin automjet. Të kota lutjet për të më zëvendësuar me ndonjërën që nuk kishte fëmijë. Dolën shumë gra të reja që ishin gati të zinin vëndin tim, mbasi kisha një fëmijë dhe vjehrrën të moshuar e të sëmurë. I luteshin komandantit të operacionit të më linte në Tepelenë me të dashurit e mij, por nuk qe e mundur. Nuk mund të harroj kurrë atë skenë: vjehrra, pothuajse një hije, që më shihte nga dera e gazermës së madhe, djali im që kacavirrej në spondën e maqinës e më thërriste, polici që i binte duarve të tij me qytën e pushkës, ai që binte por nuk epej dhe ne që ishim shtrënguar pranë njëra tjetrës mbi dyshekët në një heshtje varri.

Na dhanë një racion bukë e një presh, ishte e mjaftueshme për një ditë! Lotët e vjehrrës, që kishte zëvendësuar nënën të cilën nuk e shihnja prej dhjetë vitesh, nuk do të shuhen kurrë nga kujtesa ime së bashku me zërin e hollë të fëmijës time “mama, mama”. Të tjera gra e merrnin me të mirë e më thonin të ikja e qetë mbasi do të kujdeseshin ato për të, se së shpejti do të bashkoheshim përsëri… Kollona e gjatë e maqinave u nis e pak nga pak u zhdukën shembëlltyrat e të dashurve tanë dhe pamja e atij kampi të mallkuar.

U nisa dhe Tepelenën nuk e pashë më kurrë. Kaluam në kampe të tjera vite të gjata, vënde të ndryshme, por gjithmonë me një ankth që na printe e na përcillte: e panjohura e së nesërmes. Ç’do të bëhej me neve?

Elena Gjika Merlika-Kruja

EUGJEN MERLIKA: PAK FJALË PËR NËNËN NË VITIN E NJËQINDTË TË LINDJES

August 27, 2020 by dgreca

“Nëna, jeni Ju që keni në dorë shpëtimin e botës”- LEON TOLSTOI-

Mban datën 27 gusht 1920 një letër që gazetari Sotir Gjika, drejtor i së përjavëshmes “Kuvendi”, të botuar në Romë, i dërgonte prej këndej mikut të tij Luigj Gurakuqi në Paris, antar i Dërgatës shqiptare në Konferencën e Paqes në kryeqytetin francez.

Mbas bisedave mbi çështjen shqiptare, që ishte tema qëndrore e letërkëmbimit ndërmjet këtyre dy shqiptarëve atdhetarë, Sotiri e përfundoi letrën me një njoftim: “Ime shoqe, e cila dje ndaj të gdhiri, u bë për së dyti herë nënë, e është mirë nga shëndeti, të falet me shëndet; Leka e foshnja e re, Elena, të puthin dorën.

Të përqafoj me mall

Sotir Gjika “

Foshnja do të quhej Elena Gjika. Babai i saj nëpërmjet saj deshi të ringjallë nënën e tij, të cilën e kishte lënë në vendin e lindjes, në Shtikë të Kolonjës, shumë vite më parë, për të mërguar në botën e madhe, në tre kontinente, duke filluar nga Egjypti, Sudani, Shtetet e Bashkuara e së fundi Italia. Por ai emër fëmije ringjallte edhe emrin e Dora D’Istrias së famëshme, me të cilën kishin lidhje familjare të zhytura në thellësinë e shekujve.

Elena lindi në Romë në Via Salaria, por mbas pak kohe familja u shpërngul në Bari ku babai i saj, Sotiri, ishte bashkëpuntori i gazetës “Corriere delle Puglie” për Ballkanin e kryesisht për Shqipërinë. Familja përbëhej prej tij, bashkëshortes Angela Lilly Quarta, mësuese nga Lecce dhe fëmijëve: Aleksandrit, dy vjeç e Elenës së sapolindur. Në Bari shëndeti i Sotirit mori tatëpjetën, mbas një misioni në jugë të Shqipërisë në kërkim të hollësive të vrasjes së gjeneral Telinit.

Në Bari ai u takua me miqtë e vjetër të tij shqiptarë të ikur nga kthimi i Zogut në pushtet në 24 dhjetor 1924. Mes tyre ishin Luigj Gurakuqi dhe Mustafa Kruja, që vinin herë pas here në shtëpinë e tij. E shënova këtë fakt që me kohë u bë vendimtar në jetën e Elenës. Kjo nuk kishte mbushur ende pesë vjeç, kur “zio Luigi”, me të cilin ishte miqësuar shumë, mbrëmjen e dy marsit 1925, nuk arriti të vinte në shtëpinë e Sotirit, për të sjellë kukullën e premtuar Elenës, sepse mbeti i vrarë nga një dorë e mallkuar. Ajo dorë vrau edhe ëndrrën e Elenës së vogël që e ruajti për një kohë të gjatë në mëndje kujtimin e tij…

Nuk do të kalonin pak më shumë se dy vjet dhe Elena do të ndahej dhe nga babai i saj i dhëmshur, që në prillin e vitit 1927 do të ndërronte jetë larg saj, në një spital të Veronës. Kështu për fëmijët jetimë gjithshka do të lidhej me emrin e nënës që, si grua e qëmotme, në moshën 35 vjeçe vendosi të jetojë me kujtimin e dashurisë së burrit e me plotësimin e detyrës së rritjes së fëmijëve.

Elena vazhdoi shkollën fillore e të mesme, duke u dalluar për rezultate shumë të mira në mësime, duke kaluar edhe dy vite shkolle në një vit studimi. Mbas mbarimit të liceut shkoi për studime në Napoli, n’universitetin e atij qyteti, një nga më të lashtit n’Evropë. Atje u regjistrua në Fakultetin e Gjuhë – Letërsisë, ku u diplomua me rezultatin më të lartë (30 me lavdërim) në pranverën e vitit 1941, pa mbushur ende 21 vjetët. Në vlerësim të laureantes Akademia e Shkencave t’Italisë i botoi tezën e diplomës, një studim mbi historinë e Vëndit tonë, që titullohej “Liria e Shqipërisë dhe politika italiane nga 1878 deri më 1912”.

Relatori i tezës, filozofi i njohur Adolfo Ommodeo, i propozoi qëndrimin si docente në Universitet, duke i premtuar një katedër mbas dhjetë vitesh, por fati i saj do t’a shtynte në një drejtim tjetër. Miku i vjetër i familjes, Mustafa Kruja, që sa herë i binte rasti të kalonte në Bari ndalej për vizitë në familjen e Sotirit, kishte ndjekur me një interes të madh rritjen e Elenës, duke menduar për t’a patur një ditë nuse të djalit. E sendërtoi këtë projekt të tijin me miratimin e bashkëshortes së mikut dhe pëlqimin e vetë vajzës kur ajo ishte mësuese në liceun klasik të Barit në të cilin kishte studjuar vetë.

Viti 1942 do të shënonte kthesën e madhe të jetës së saj, duke e shkëputur nga profesioni i mësuesisë, si pasojë e martesës me Petrit Merlikën, që ishte diplomuar dy vite më parë si inxhinjer elektrik në Grenoblë të Francës. Familja e re filloi jetën e saj në Tiranë, kur vjehrri i saj, Mustafa Kruja kishte funksionin e kryeministrit, por vazhdonte edhe punën shkencore me “Fjalorin e madh të gjuhës shqipe”. Elena kishte njohuri të thella për gjuhët klasike e shërbente si këshilltare për Krujën dhe Xhuvanin, që shpesh punonin së bashku për etimologjinë e fjalëve të ndryshme, sidomos kur ato i referoheshin atyre gjuhëve.

Disa vite më vonë, kur gjithshka ishte përmbysur në jetën e Elenës, kur i u desh të përballojë një fillim tejet të vështirë, me burrin e kunatin në burg, me një fëmijë dy vjeç e një vjehërr jo të re me vete, u drejtua tek profesori që e njihte mirë për të kërkuar ndihmën e tij, për të zënë punë si bibliotekare. Profesor Xhuvani i u përgjigj kështu kërkesës së saj: “Jo në Shqipëri, por as në gjithë Ballkanin nuk do të gjeja njeri më të përshtatëshëm për atë punë, por… nuk kam asnjë mundësi të të ndihmoj.”

Ishte viti 1946 dhe Elena u vu para një dileme të fortë: t’i binte ferrit pash më pash, duke ruajtur familjen, martesën e fëmijën apo të braktiste gjithshka e të kthehej në Vendin e saj për të rifilluar një tjetër jetë e, mbase, një karierë të shkëlqyer universitare. Zgjedhja nuk ishte e lehtë, por ajo me karakterin e saj të fortë dhe me formimin katolik që kishte, e bëri menjëherë. Qëndroi për të rritur atë fëmijë së cilës i kishte dhënë jetën, për të ruajtur atë familje në të cilën besonte me gjithë forcën e ndjenjave të saj e, së fundi, për t’i mbajtur lart dinjitetin e familjeve të prejardhjes dhe të asaj të fituar. E shtynte n’atë drejtim dhe respekti e dashuria për vjehrrin e saj, të cilit ishte e vetmja që i thërriste baba.

Vazhdimi i jetës është përshkruar saktë në shkrimin e saj që po botohet, krahas pjesws sw dytw tw tezws sw diplomws. Dy shkrime që i ndan hapësira e një gjysëm shekulli, njëri n’agim e tjetri në perëndim të një jete që kaloi në kampet e sprovave makabre të “socializmit”, një potencial intelektual e njerëzor i shpërdoruar barbarisht nga një regjim absurd dhe kriminal, një nga të shumtat histori të asgjësimit të intelektualëve nga një sistem që ngrihej mbi dhunën, urrejtjen e mashtrimin.

Në një fletore të vjetër, të ruajtur prej saj me shumë kujdes, në të cilën kishte mbajtur shënimet e saj, në një shkrim të datës 15 dhjetor 1988, në Grabianin e internimit të gjithë familjes, ajo i besonte asaj fletoreje të thjeshtë gjithë botën e saj shpirtërore të çastit. Ishte një rrëfim me vetëvehten në një gjëndje dëshpërimi, lodhjeje e vuajtjesh trupore, një çast humbjeje shpresash, një bisedë që ajo bënte me ne nga bota tjetër, sepse ajo fletore ishte ruajtur me kujdes deri sa ajo ndërroi jetë më 5 tetor 2002. Asnjëri nuk duhej t’a lexonte më parë. Amaneti u respektua. Po sjell për lexuesin pak fjalë:

“Jam plakё, por mё shumё se e moshuar jam e lodhur, e lodhur fizikisht e moralisht: mё duket se jetoj nё njё shkretёtirё, nё vetminё mё absolute. Janё tek un dy qёnie: njёra qё tё gjithё tashmё janё mёsuar t’a shohin, e ndoshta t’a durojnё, qё punon, flet, pёrgjigjet e hesht si njё automat nga mёngjezi deri nё mbrёmje; tjetrёn, atё mё tё vёrtetёn, nuk e njeh askush, ёshtё qёnia ime e ndaluar nё jetёn e shumё viteve mё parё, optimiste, buzёqeshur, e hapur ndaj sё bukurёs, muzikёs, poezisё. Sot prej saj mbeten vetёm kujtimet. Kujtimet e tё dashurve tё mij, qё nuk do t’i shoh mё kurrё, me njё dёshpёrim qё vetёm vdekja do tё mundet t’a qetёsojё….

I dashuri im Petrit, kur u bashkuam nuk e dinim se sa e ashpër dhe e padrejtë do të kishte qënë jeta e jonë!…… Të kam flijuar një jetë, që do të mund të kishte qenë e ndryshme, por nuk pendohem: kam zgjedhur me vetëdije të plotë rrugën që do të përshkonja e do të përshkoj deri në fund….

Evgjen, biri im, ke qënë ti që më ke lidhur me këtë tokë e me këtë jetë. Kam quajtur për detyrë të të gjindesha pranë, të të ndihmonja kur ti të kishe nevojë, sepse nuk kishe kërkuar ti të vinje në këtë botë dhe mbi ty peshon gjithë barra e gabimeve dhe naivitetit që ka përshkuar familjen tonë… Un të bekoj, do të jem gjithnjë pranë, edhe prej botës së përtejme, e do të ndjesh gjithënjë në vesh fëshfërimën e zërit tim….”

Ato fjalë përbëjnë thelbin e jetës së Nënës sime. Në vetminë që ndahej vetëm me krijuesin, ajo na shpjegoi me pak fjalë, vendimet më orpreme të jetës së saj, për përshkrimin e së cilës nuk do të mjaftonin vëllime të tëra. Për çudi nuk ka urrejtje n’ato rradhë, asnjë shprehje urrejtjeje për shkaktarët e vërtetë të tragjedisë së saj jetësore. Ka vetëm dashuri, për të cilën ajo flijoi jetën e saj e dashurinë ajo e mbarti deri në fund, në fjalët që i përsëriti nipit të saj: sa shumë të ka dashur gjyshja!

Urrejtjen e ligjëshme të vdekësorit i a kishte fashitur Krishti e mësimet e tij për faljen, ato mësime që e shoqëruan dhe bënë të përballonte të gjitha mundimet e kalvarit të saj të dhimshëm.

Ato fjalë u shkruan 14 vite më parë se të ndrronte jetë dhe ajo nuk e pa t’arsyeshme t’u shtonte diçka në vitet që pasuan. Varra e jetës ishte shumë e thellë e ndryshimi i madh i vitit 1991, me të gjithë fuqinë e tij, nuk arriti t’i verë plagës barin e harresës…

E rikthyer në Itali mbas gati gjysëm shekulli, nuk gjeti asgjë nga ato që kishte lënë, qe e vetmja italiane që nuk pati mundësi t’i shihte t’afërmit e saj asnjëherë. U ngushullua me mbesat dhe nipin të cilëve u mësoi gjuhët e vjetra, letërsinë, filozofinë, njëlloj sikur t’ishte shkëputur një vit më parë nga mësimdhënia… Arriti të shohë vetëm diplomimin e mbesës së madhe, Edirës, por u la bekimin e saj të treve. U nda nga të dashurit më 5 tetor 2002, mbas një jave qëndrimi në spitalin e Latinës. U varros aty, por e la si amanet për së gjalli të kthehej në Shqipëri, Vëndi që i shkaktoi kaqë vuajtje, por edhe ai në të cilin gjeti respektin, dashurinë e mirëkuptimin e të gjithë bashkëvuajtësve. Mbas pak vitesh, kur do të jetë e mundur administrativisht eshtrat e saj dhe të bashkëshortit do të gjejnë prehjen e përjetëshme mes pllakave të bardha prej mermeri të një varri familjar në Krujë.

I fillova këto përsiatje me një fjali monumentale të Tolstoit, po i mbyll me një shprehje të një poeti e romancieri gjerman, jo shumë të njohur, A. Stifter (1805 – 1868), por tepër të thellë e ngushulluese:

“Zemra e nënës është vëndi më i bukur për të birin, më pak i mundëshmi për t’u humbur, edhe nëse ai i ka flokët e bardha – e secili ka në tërë gjithësinë një zemër të vetme të bërë kështu.”

Faleminderit Nënë për gjithshka më dhurove në jetën time e për gjithshka më le si pasurinë më të çmueshme, karakterin tënd, forcën tënde në përballimin e jetës edhe në kushtet më të vështira, mësimet e Tua!

27 gusht 2020 Eugjen Merlika

TË JESH I KTHJELLËT EDHE NË KOHË PANDEMIE

August 27, 2020 by dgreca

Shkruan: GJOKË DABAJ-Tek po lexoja librin më të fundit të Agim Vincës “Ditari i pandemisë”, nuk di pse po më rrinte mendja te kthjelltësia mendore e njeriut. Agim Vinca ka qenë një ndër më të kthjelltët intelektualë shqiptarë të brezit tonë, në të gjitha fazat (etapat), në të cilat na ra shorti të jetojmë. Dhe, s’kemi kaluar pak prova. Kemi kaluar shumë prova.

Ç’qëndrim duhej mbajtur ndaj Jugosllavisë titiste, pushtuese, sunduese, në jo më pak se gjysmën e atdheut tonë, duke qenë edhe vetë pjesë e asaj gjysme?! S’ka qenë aspak e lehtë ta pozicionoje veten në krahun e duhur dhe të mundoheshe të bëje jetë disi normale.

Ç’qëndrim duhej mbajtur ndaj atij që shqiptarët e përtejkufirit e quanin shteti amë, të cilin në atë kohë e qeveriste Enver Hoxha?! Kundër Enver Hoxhës botoheshin në Beograd me tonelata libra. A duhej edhe shqiptarët të bashkoheshin me Beogradin në qëndrimin ndaj Enver Hoxhës?!

Vitet e riinstalimit të sistemit kapitalist në Jugosllavinë titiste, shoqëruar me shovinizëm nga më të shfrenuarit, ishin jo vetëm të vështirë për t’u përballuar shpirtërisht, por shoqëroheshin në çdo çast edhe me rrezik jete. Ku të futeshe, në kohën kur edhe fëmijët nëpër shkolla po i helmonin me mijëra?!

Cili duhej të ishte qëndrimi, jo vetëm i një pjese të intelektualëvet tanë, por i krejt inteligjencës sonë, në vitet kur në Republikën e Shqipërisë ndodhën ndryshimet sistemorë? Për fat të keq, ndryshime ekonomi-shkatërrues dhe popull-largues, në vend që të ishin: ndërtues, përmirësues dhe zbukurues të jetës sonë!

Erdhi, në po këta vite, koha e kërkimit të pavarësisë për ato pjesë të Shqipërisë që i kish mbajtur Jugosllavia më se njëqind vjet. A do të realizohej pavarësia me “politikë paqësore”, apo me armë lufte?! As Sllovenia e Kroacia nuk e kishin përzënë dot Sërbinë pa mitraloza e pa topa!

Agim Vinca, njëri nga intelektualët më kontribues të kohës sonë, në të gjitha këto situata, aspak të lehta, as për t’u konceptuar e le më për t’u përballur me ‘to, ka mbajtur qëndrimin që duhej.

Tani, na zuri edhe pandemia. Pandemi e shumëfishtë. Sëmundja, nga e cila po kërcënohet krejt planeti, është e rrezikshme, por edhe situata politke në mbarë kombin shqiptar është tejet e ndërlikuar. Bir Selmani nënës, kë të qaj më parë! Ka mbetur ndër ne kjo shprehje, e cila, me sa duket, është edhe pasqyrë e historisë sonë. A të mendojmë për Anamoravën?! A të mendojmë për Sanxhakun, Rozhajën, Tivarin, Manastirin dhe Ohrin?! (Ah, “Sazet e Ohrit”, me tekst të Agim Vincës, kompozuar nga Ilir Shaqiri dhe kënduar nga Selvete Bajrami! (faqe56) Apo të mendojmë për gjysmën e Shqipërisë Jugore (Çamërinë, Konicën, Kosturin), që dita-ditës po na greqizohet?! Po greqizohet ajo, por po rrëzikohen për t’u greqëruar (dreqëruar) edhe Gjirokastra, Përmeti e Korça!

Të mendojmë për të gjitha këto, apo të përqëndrohemi te Republika e Kosovës, te rrezikimi i saj nga një ricopëtim mirëfilli kanceroz?! “Shko e ngrije flamurin në Vlladimir!”, i thotë Hashim Thaçi Albin Kurtit. (faqe 42-43)

Në Republikën e Kosovës, për çudinë të paktën të atyre që nuk shikojnë turbull, është Vetëvendosja ajo që po jep shenja se do t’i dalë zot si duhet asaj pjese të vendit tonë. Asnjëri nga të tjerët nuk po jep kurrfarë garancie. Agim Vinca, në këtë problem, është nga personalitetet tanë më të kthjellët dhe, në krejt këtë libër prej 300 faqesh, mban qartësisht anën e Albin Kurtit.

Kur erdhi në pushtet, (“Njëqinditëshi”, faqe 221), sado që i detyruar të bënte koalicion me një parti, e cila udhëheqjen e kish dhe e ka negative, antikombëtare (me përjashtim të Vjosë Osmanit e ndonjë tjetri), Vetëvendosja arriti të bëjë disa punë të mira.

Mirëpo, nuk e lanë! Kush nuk e la?! Nuk po dimë. Kushdo që të jetë, u pa e po shihet qartë se nuk ua donte dhe nuk po ua do të mirën shqiptarëvet. Në mes të pandemisë së korona-virusit, në një kohë kur asnjë forcë politike, vërtet atdhetare, nuk do të ngutej për ta rrëzuar kundërshtarin politik, aleatja në qeverisje, nxitoi, u ngut dhe s’priti parë, për ta rrëzuar Qeverinë Kurti. Çdo gjë mund të ketë në të këtillë veprime, por atdhedashuri jo! Patriotizëm jo! Pala që e rrëzoi Qeverinë Kurti në këtë kohë sëmundjeje, nuk ka atdhedashuri! Nuk e do Kosovën!

A mund të ndodhë diku, në traditën pozitive shqiptare, në kohën kur një pjesëtar i familjes është në arkivol e të tjerë në rrëzik jete, të kërkojë dikush zëvendësimin e të zotit të shtëpisë? Është si është i zoti i shtëpisë, ai lihet deri sa të kalojë mordi.

Si gjithmonë, Agim Vinca mban qëndrim të drejtë edhe ndaj këtyre problemeve, kaq shqetësues për krejt kombin tonë. Në faqen 65 ai njofton: “37 intelektualë botërorë publikuan një letër në mështetje të Albin Kurtit”.

Letra u publikua, përkrahja e intelektualëvet progresistë botërorë erdhi, por ne, si komb, si tërësi kombëtare, a u treguam të mençur, kur i lejuam rrëzuesit e Qeverisë Kurti të uzurpojnë pushtetin?! Në vend që të tregohemi komb i mençur, lejuam që bota keqdashëse të tallet me ne. Pushtetarët sërbë po fërkojnë duart nga gëzimi se në Prishtinë po shkojnë punët ashtu si po duan ata.

Zhanri i ditarit i jep mundësi autorit ta shprehë kohën në të cilën jeton, si një fotograf, në mos edhe më mirë. Sepse nuk trillon asgjë. Shkruan atë çfarë ndien e çfarë sheh. Shkruan për veten, shkruan për familjen, shkruan për fqinjët e për të njohurit, por shkruan edhe për krejt botën. Ditar kanë mbajtur e mbajnë shumë njerëz, midis të cilëvet sidomos njerëz të mëdhenj. Ditar të rregullt po mban Rexhep Qosja, ditar ka mbajtur Haki Stërmilli. Më vonë, Enver Hoxha. Apo ditari i Ismail Kadaresë “Ra ky mort e u pamë” dhe ditari i polakut Vitold Gombrovic.

Por mua, ky Ditari i Agim Vincës po më ngjan pak me Ditarin e Ana Frankut. Ç’po bëjnë kështu me ne fuqitë e sotme të botës?! Pse nuk po e njeh Rusia Republikën e Kosovës?! Pse nuk po e njeh Kina Republikën e Kosovës? A kaq shumë po i rrezikokemi ne shqiptarët banorët e Moskës e të Pekinit?! A kaq të dëmshëm qenkemi ne shqiptarët për rusët dhe për kinezët, sa të na trajtojnë kështu edhe në kohën kur të gjithëvet po na rrezikon njësoj kovidi?!

Ku është humanizmi i pushtetarëvet të Evropës, që vetëm banorëvet shqiptarë të Republikës së Kosovës nuk po u japin të drejtë për të udhëtuar (apo edhe për të mos udhëtuar) si të gjithë popujvet të tjerë?! Në kohën e Ana Frankut hebrenjtë trajtoheshin si dele e zezë, e cila, o duhej therur, o duhej lënë të ngordhte me lemeri. Në kohën e Agim Vincës shqiptarët po trejtohen si dele e zezë. Të na vrasin, të na shpërngulin, të na dënojnë, sepse luftuam për të çliruar vendin tonë! Dhe varret masivë të rrimë duke i kërkuar brez pas brezi!

Duhej pa tjetër të ndërrohej Qeveria Kurti dhe të sillej aty një qeveri pa dinjitet! Duhej pa tjetër të çohej në gjyq presidenti! Duhet të thuren plane deri edhe për t’i lënë pa ujë shqiptarët, duke ia dhënë Sërbisë Ujmanin. Sërbët le t’i shesin mallrat e tyre nëpër Kosovë, si të duan! Shqiptarët të mos mund të udhëtojnë me pasaportat e veta as deri te farefisi në Preshevë!

Jo vetëm Rusia e Kina, por edhe dikush nga SHBA-ja po sillet me ne sikur të ishim ne prodhuesit e kovidit. “Grenelli cicëroi alaminutë nga Uashingtoni: Mezi pres ta vazhdoj punën me qeverinë e re”. (f. 280) Shkruan Agim Vinca… Por unë, Gj. D, po druhem shumë, mos po na punon ndonjë rreng ai Trumpi i Amerikës me këtë Hotin tonë. Po druhem, sepse ky Hot nuk i ngjan aspak atij Hotit tonë të dikurshëm që e kish emrin Dedë Gjo Lul.

Sa herë që lexon një ditar, varësisht nga mjeshtria e të shkruarit, njeriu, veç informacionit që merr, mbushet edhe me emocione. Por me “Ditarin e pandemisë” të Agim Vincës, lexuesi jo veç emocionohet, por edhe alarmohet, sado që autori është munduar të përdorë një stil të qetë. Revoltohet, jo aq për sëmundjen (sepse sëmundja “ka punën e vet”), por për punët e këqia që po ndodhin, si rrotull nesh, ashtu edhe brenda nesh. A do ta gjejmë dot një mënyrë, që shqiptarët, këndej e tutje, të mund t’ia ndërtojnë ndryshe historinë vetëvetes?!

Për mbylljen e këtij ditari, Agimi ka zgjedhur një poezi të kilianit N. Parra: “Po t’i bëjmë mirë llogaritë, mbetet veç e nesërmja” (faqe 292).

…Agimi erdhi para dy ditësh te unë bashkë me Fluturën. Ndenjëm e biseduam disa orë. I thashë që e kisha lexuar “Ditarin” e tij dhe i tregova ç’kisha shkruar në fund: “Do të doja ta lexonte këtë libër edhe Fotinia. 1 gusht 2020”. Fotinia është shoqja ime e jetës, ndërsa ai ia ka kushtuar këtë libër shoqes së tij të jetës. Në këtë mënyrë, kisha menduar unë, dy familjet tona do të lidheshin më mirë. Por Agimi ma ktheu pak me zemrim: “Ti je i pari që ta kam dërguar këtë libër këtu në Republikën e Shqipërisë! Askujt tjetër s’ia kam dërguar para teje!”

Dhe kjo do të thoshte që nuk mjafton vetëm Fotinia për ta lexuar. Duhet ta lexojnë sa më shumë shqiptarë, sepse vetëm ashtu do të mund të kuptojmë më mirë në ç’kohë po jetojmë.

27 gusht 2020