Lazaratasit nuk vodhën, as shtetin, as personin … Nuk mohohet , që lazaratsit punuan , në shkelje të plotë të ligjit, por ata nuk ishin rritur si drogaxhi. Ata kanë qenë den babaden bujq dhe blegtorë të mirë. Këto janë profesionet, që u ka lënë babai dhe që i kanë bërë shumë mirë. Tek droga i orientoi tjetërkush/
NGA ILLO FOTO, New York/
Shkrimin për Lazaratin e kam konceptuar shpejt , por nuk besoja se do ta botoja.Doja një shtysë. Nuk më mjaftonte vetëm operacioni policor , kundër kanabisit . Kushtet për ta shkruar këtë shkrim, mu krijuan, kur vizitova një plantacion me sherbel,në Labovën e Zhapës, gjat kohës, që isha në Atdhe , në gjysmën e Tetorit 2014 .Nuk isha në Lazarat dhe pak bisedova , për të me miqtë e mi në Tiranë .
Ajo që pashë në shtyp , ditët e fundit , natyrisht ishte tjetër shtysë . Medjat pohuan se, nisma kundër vjedhësve të energjisë , është i ngjashëm me aksionin “Lazarati“. Unë gjykoj ndryshe . Lazaratasit nuk vodhën , as shtetin , as personin . Ata u mbështetën në energjitë e tyre. Punuan, duke bërë më të mirën , në drejtim të gabuar , por nuk mund t’u thuash hajdutë, kur nuk kanë vjedhur gjë, vec kush u ka borxh atyre , në kuptimin thjesht material.
Nuk mohohet , që lazaratsit punuan , në shkelje të plotë të ligjit,por ata nuk ishin rritur si drogaxhi . Ata kanë qenë den babaden bujq dhe blegtorë të mirë . Këto janë profesionet , që u ka lënë babai dhe që i kanë bërë shumë mirë . Tek droga i orjentoi tjetërkush. Ata as kishin degjuar per drogen dhe as i dini efektet e saj . Kultivimin e droges e bene me pasion te vecante. Ata jane mjeshter te kultivimit te duhanit dhe gjithe bimve te dobishme bujqesore. Ne anallogji , ndryshuan vetem kahjen e shpenzimit te energjive njerezore .
Lazarati historikisht eshte shquar si fshat me ekonomi bujqesore te perparuar, krahasuar me homologet fqinj.Jetesen e ka mbeshtetur teresisht ne prodhimin bujqesor dhe blegtoral,pa pasur ndikim, nga kurbeti , sic vazhdon te jete tendenca e fshataresise te Gjirokastres dhe , se fundi e gjithe Shqiperia.
Ne kete sprove te thjeshte , do te jap konsideratat e mia, per kete fshat, nami i te cilit u nderkombtarizua, per shkak te narkotrafikut , qe e zhvilloi ne permasa te pa imagjinushme, ne dekaden e fundit.Kam lexuar vetem dy shkrime paqesore per Lazaratin e shumperfolur, muajin , kur u realizua nderhyrja e policise , per te crrenjosur kultivimin e marijuanes , qe ishte bere metoda e vetme e jeteses , te fshatit rebel .Autoret e shkrimeve jane Hektor Peci dhe Trandafile Visha . Disa mendime te te cilave , do t’u referohem , ne shkrimin tim . Lumi tjeter i shkrimeve , ka denuar ashper dhe me te drejte , veprimtarine kriminale te lazaratasve.
Me 25 korrik 2014 , Lazarati eshte nje venbanim i zakonshem shqiptar , i cliruar nga kthetrat e droges dhe te krimit , qe e paten kacafytyr , per nje dekade te tere . Gjat kesaj dekade , ne Lazarat u luajt nje drame me aktore lazaratas dhe me regjizore jo lazaratas, rrenjet e tyre zgjaten ne te tere kontintet. Vendesit zhvilluan bujqesine e mariujanes ( Canabis sativa ) , duke perfeksionuar teknollogjine e kultivimit dhe te perpunimit , ne nivelet me te larta boterore , qe njifen nga laboratoret e sofistikuar . Canabis nga klasifikimi botanik , eshte bime nje vjecare barishtore , qe i pershtatet tokave te shkrifta dhe te fresketa , ne kushtet e kopshtarise te zakonshme . Me kete bime , kane punuar gjenetiste dhe seleksionere , duke ja ndryshuar krejt klasifikimin. Varitet e sotme te canabis , jane kthyer ne shkurre , qe konkurojne me druret e lisit . Ky varitet kultivohej ne Lazarat.
Lazaratsit nuk e kane njohur canabisin . Kete bime ua sollen dhe i mesuan si ta kultivojne , ta perpunojne dhe ta tregetojne . Historia e canabisit lazaratas eshte e re sic eshte i ri dhe krimi lazarratas . Lazaratsit ishin bujq tradicionale gjirokastite . Per kete do te flas ne kete shkrim.
Nuk kam punuar ne Lazarat dhe as kam qene ne fshatin rebel , por e kam njohur jeten bujqesore dhe njerzit e bujqesise te ketij fshati, si c’do segment bujqesor te rrethit dhe vendit tim. Karakteristikat gjeo historike , i kane pershkruar koleget Peci dhe Visha . Nisur nga shkrimet e tyre , Lazarati ka pjesen njerezore te historise se tij te kaluar . Pjesa kriminale e popullsise , ka qene ne nivelet , qe i ka c’do vendbanim afer normales, por i brishte .
Dr. Vasil Zhupa, ka punuar gjate ne rrethin e Gjirokastres , si Kryeveteriner i rrethit. Me orgjine ishte nga minoriteti grek , ishte personalitet shume i respektuar dhe nje ose dy legjislatura , ka qene deputet i popullit . Ndihmesi i tij ishte nga lazarati , teknik i mesem , kopetent per punen dhe i komunikushem me njerzit . Quhej Mahmut Aliko , ndoshta njeri i afert i Dashos se perfolur . Gjithe kohen Dr . Zhupa mbajti ndimes M. Alikon , qe mund te zgjthte specjalistin me te mire te rrethit, ndoshta dhe nje te afert te fisit , por kishte gjetur karar , me lazaratasin , i cili ishte korrekt dhe i ndenji besnik Doktorit , ne te tera etapat e jetes .Flasim , per nje kohe , kur Lazarati , me preajrdhje po thuaj krejtesisht balliste , bashkejetonte ne mjedisin partizan homogjen gjirokastrit . Lazarati bente jeten e tij te pa varur nga politika , kur ishte koha , qe kur nuk jetoje politikisht , duhet te jetoje i burgosor , por jo lazaratsi , qe kishte gjetur kendin e tij , per te marre diell. Kishin miqesi historike me lagjet periferike te qytetit dhe eshte shume real fakti , qe permend Hektor Peci , se kane qene tampon , qe kane izoluar qytetin , nga influenca greke, ne te gjitha kohrat .
Kam pasur miqesi me Mahmutin , per periudhen , kur kam sherbyer ne rrethin e Gjirokastres . Nga ai e njof Lazaratin . Ai tregonte se lazaratsit , jane leber te nje veshtrimi tjeter . Jane aq trima , besnike dhe bejne te tera perpjekjet , per te qene te pa varur . Gjat asaj periudhe , vetem Sadik Bocaj punonte ne organet e larta te Partise –shtet dhe ai mbante lidhje me fshatin e lindjes . Kishte pak nepunes te administrates shteterore te kohes dhe po kaq pak studente , qe vazhdonin arsimin e larte .
Historikisht kane qene vigjilente , per te menazhuar racionalisht mundesite produktive te mjedisit dhe pasurite , qe kane disponuar . Bujqesise i paten dhene drejtim blegtoral , me predominim te bagetive te imta . Ishin mjeshter te blegtorise tradicionale , gjysem nomade . Celniku Ndin Jano , barinjte lazaratas i cmonte me shume se barinjte vlleh .
Ne kete kohe punoja specjalist , ne sektorin Valare te Gjirokastres . Sektori mbareshtonte 200 lope ‘Gensej “ , te nivelit te larte prodhus , por nuk vinin puntoret t’u sherbenin , sepse stallat ishin disi larg venbanimit . Sekretari i Partise dhe Kryetari i Bashkimeve profesionele , mbronin tezen e puntorve , per te mos punuar ne ate distance. Ishte e pa zgjithshme . Muhameti , me keshilloi te punesoja disa djem lazaratas . Krijova nje konvikt , prane qendres se punes dhe punesova besoj 20 djem lazaratas , qe punoin me turne , gjysme jave pa nderprepreje dhe pjesen tjeter te kohes pushonin ne familje . Ishin puntore te shkelqyer , me nerv blegtori . Kishin solidaritet midis tyre dhe i besonin vetem punes se ndershme . Me djerse dhe pune te kujdshme , moren pare shume me mire se ne ish Kooperativen bujqesor , qe gjithsesi nuk ishte e prapambetur . Sektori Valarese , me te njejtat investime , por me puntore lazaratas , trefishoi prodhimin e qumushtit dhe krijoi nje tufe “Gensei “ , me te miren ne Republike . Besoj ka dokumente autentike . Nuk eshte vetem ky rrast .
Ish kooperativa Lazarat , e vecuar , kishte te ardhura te vogla , sepse nuk kishte toke dhe blegtori te mjaftushme. Fqinj me te vepronte kooperativa blegtorale “Asim Zeneli “ , me familje te ardhur nga Laberia e thelle . Kryetar i kesaj kooperative ishte , Enver Haxhiu , nje personalitet me mbeshtetje te gjere shoqerore dhe partiake . Enver Haxhiu , duke studjuar mire situtan e te dy ekonomive , realizoi bashkimin e tyre , deri ne shkrirje te plote . Ekonomija , qe drejtonte Enver Haxhiu , ishte nga me te mirat ne Gjirokastren e kohes . Kjo ekonomi , kishte ne perberje edhe Lazaratin .
Nga historia e afert mesojme , se lazaratsit jane njerez te punes . Eshte fare e qarte se baronet e droges , jane evidentuar sakte dhe ata nuk perfaqesojne lazaratin , por vetem qeleshen e tyre . Lazaratsit e tjere , jane qytetare normale te ketij vendi . Zanati real i tyre eshte bujqesia dhe blegtoria , qe kane dhene prova se dine ta bejne mire . Ka mbaruar pune ose jo policia , me Lazaratin , eshte puna e saj . Ministria e Bujqesise duhet te rrije me afer ketij fshati problematik , per momentin . Duhet ndihmuar , qe te nderroi autostraden e zhvillimit . Ne Lazarat duhet qe Ministria e bujqesise te marri pergjegjesite e saj , per t’i kthyer kesaj treve indin bujqesor , qe ja kane kalcifikuar dekaden e fundit .
Si e parafytyroj une kete situte te trazuar dhe me pergjegjesi? Ne bashkepunim me lazaratasit , duhet te hartohet nje strukture mbjellje , qe te krijoi mundesi , per te ardhura te larta, me pune te specjalizuar . Per zonen kodrinore , ku kultivohej kanabisi , te zevendesohet me kultivimin e sherbeles. A ka shembuj ? Gjat kohes , qe shetita , ne Atdhe , ne vjeshte te ketij viti , pashe ne fshatin Labove e Zhapes nje parcelle me sherbel , qe kishte pamjen e nje plantacioni te vertete . Ishte mikroplantacion . E kishte kultivuar nje djale , bizesmen labovit, qe jeton ne qyetin e Gjirokastres . Parcella , eshte pjese e masivit , me emrin Mursi ( theksi ne fund ) . Toka e pjerret , jo me pak se 40 grade . Teren krejt gurishtor . Bokerrimat e Lazaratit jane shume me te mira , se masivi Mursise .
Shoqerusi im , qe ishte njeri i afert i bizesmenit , me spjegoi se ara isht 4 Ha dhe ne doren e pare te korries , kishte siguruar 8oo leke te reja te ardhura . Kjo eshte njera ane e problemit . Ana tjeter , eshte fakti , se shkurria sherbel si bime shumevjecare , eshte antigrryerrjeve te tokes , gje qe e verifikova afer . Toka dhe rrenjet ishin bere nje bllok solid, qe nuk pranonte errozion . Lazaratsit ta shofin kete parcelle , qe e kane vetem 25 Km . larg dhe te mos mendojne dy here , por t’i futen punes , qe gjithe zonen malore , ta kthejne ne nje plantacion , qe ta kene zili te gjithe . Eshte plotesisht e mundshme dhe kerkon pak kohe . Per blegtorine , lazaratsit nuk duan shume keshilla , sepse jane mjeshter , sic e sqaruam me lart .Tregu i sherbeles eshte i uritur .
Lazaratsit duhet te zbresin dhe ne fushen e Drinos , qe ka mjaft probleme , qe lazaratsit kerkojne ndihmen direkte te Ministrise se bujqesise . Per kete domosdoshmeri , do te sqaroj disa probleme te bartura , per luginen e Drinos . Nuk kam te dhena , kur kjo lugine menazhohej nga bejleret karagjozate , por di me siguri , qe kete lugine e vleresuan italianet dhe investuan , duke krijuar nje nga fermat me te shquara te kohes , ku sollen dhe kolone italiane . Kjo ka ndodhur nga fundi i viteve 30 te shekullit te kaluar . Tradita fermere italiane u zhvillua me tej nga regjimi i Enverit , duke e zgjeruar fermen italiane dhe e pagezoi me emrin e deshmorit “ Muzafer Asqeri “ . Drejtori i pare i kesaj ferme ka qene minoritar Jani Malo , i cili , per pake kohe perfundoi ne pushkatim , nga regjimi , qe e beri drejtor.Doren e fundit te modernizimit , kesaj ferme ja dha ish Ministri Maqo Como , qe u dergua me denim , ne kete ferme dhe nga ku u interrnua , per te perfunduar si i ekzekutuar pa faj.
Gjat komunizmoit fusha e Drinos , qe gabimisht quhet fusha e Dropullit , u bonifikua dhe u krijua nje sistem ujites perfekt , ne kuadrin e ujmbledhesit te Doftise . Kete historik te shkurter te fushes se Drinos e theksova , per te treguar se italianet dhe Enveri , nuk investuan kot ne kete fushe , qe mund te quhej lugina me e bukur dhe me produktive e Shqiperise .
Infrastruktura bujqesore e basenit te Doftise u shkaterrua , pas vitit 1990 . Sot e 24 vite , tokat e mbrekullushme te ketij baseni , nuk punohen. Pjesa me e madhe e lugines i perket minoritit grek , qe Sali Berisha ua fali minoritarve , ne menyre euforike dhe e sanksinoi me ligjin 7501. Krimet nuk lahen me krime te tjera .
Ministria e bujqesise , me forcat e veta mund te reabilitoi pa problem stabilimentin e Doftise dhe rrjedhimisht lugina Drino, do te kthehet ne identitetin historik . Lazaratsit , si njerez te punes dhe patriote kane shume nevoje , per sinoret e tyre ne luginen e Drinos . Kete aset mund t’ua ktheje Ministria e bujqesise , ne bashkepunim me bizesment lazaratas dhe gjirokastrite .Po qe se ministria aktuale e bujqesise , nuk ja del te reabilitoi bujqesine e Lazaratit , krijon nje dificence te madhe ne programin qeverrises . Lazaratsit bujqesine dhe blegtorine , kane zanat , nuk mund te behen me zor industrialiste dhe muhaxhire .
A ka mundesi Ministria e bujqesise te reabilitoi stabilimentin bujqesor –ujor te Doftise? Une them se po . Fshatari nuk do lemoshe , por ndihme , per punet , qe nuk ben dot vete .
Ne shkrimin tim nuk kam zene ne goje Qeverrine , por vetem Ministrine . Une mendoj se Qeverria e ka bere punen e saj , deri sa me prioritet favorrizon bujqesine . Kaq mjafton , duke pare dhe rritjen progresive te fondeve buxhetore . Ministria ka metoden e saj , per te arritur t’i jape jete nje programi konkret per ta kthyer Lazaratin ne traditen bujqesore. Ne kete rrast Ministria ben punen e vet , asgje me shume . Lazarati eshte nje treve bujqesore , nga me specifiket ne Shqiperi . Atje , ka njerez patriote , puntore dhe te ndershem, sic ka dhe nje grup te kriminalizuar , me te cilet merret policia , por dhe ata nuk do t’i braktisim , sepse jane shqiptare . Kush presim t’i edukoi ata ?
Kam shkruar ne dy shkrime par ardhese se Ministria e bujqesise, nuk mund te reabilitoi Ultesiren bregdetare , qe eshte 200 mije Ha . Kjo Ministri ka mundesi , qe ne kohe rekord te reabilitoi Luginen e Drinos , ne kuadrin e basenit te Doftise.
Reabilitime kesaj lugine , duke ruajtur ligjet e pronesise , t’i dorzohet Lazaratit , Bulos dhe “Arshi Lengos “. Keta jane njerez, qe bejne bujqesi , por nuk mund te ribonifikojne fushat , qe dropullitet i abandonuan per 24 vite . Lazaratasit ndenjen ne gurin e te parve .Eshte i vetmi fshat ne Shqiperi , qe sot ka me shume banore se ne 1990 . Banore , te te gjitha moshave . Lindin femije dhe kopshtet e shkollat jane plot . Qofte dhe per vetem kaq , keta njerez duhet te respektohen . Fshati Luaras ka pasur 850 banore , sot ka vetem 30. Ky eshte patriotizmi modern, sipas te cilit , e dua vendlindjen ku nuk kam lindur .
Lazaratsit nuk kane ndenjur prane zjarrit te buxhakut . Kane qene kudo , ku eshte shkrepur pushke , per Memedhene , sipas ideollogjise te atyre , qe i kane udhehequr . Si partizanet dhe ballistet , kane luftuar per memedhene ; drejtusit e tyre kane pasur monopolin e ideollogjise . Lazarati ka nxjerre 6 deshmore te dekretuar , midis te cilve edhe Muhamet Gjollesha. Lazarati ka me se krenohet si per luften dhe per paqen . Kam besim se opinioni i shendoshe lazaratas i denon baronet e droges dhe pasusit aktive te tyre , por kjo nuk mund te hamendesohet , por te bisedohet gju me gju me vellezrit tane lazaratas , qe jane shqiptare me eshter dhe meritojne cdo ndihme , nga shteti i tyre .
Shkrimin tim , ja degova , per vrejtje Agronom Koco Moskos , qe gjithe veprimtarine agronomike e ka ushtruar ne Seksionin e bujqesise te rrethit Gjirokaster . Koco e miratoi shkrimin , duke bere keto shtesa ; “ Lazaratsit jane leber si te gjithe ne .Jane pasardhes te banorve te vendeve te lashtesise , Antigoneja , Pesjaku dhe Sopoti . Te gjitha Qeverrite, per 100 vite , i kane nenvleresuar hallet e lazaratsve , qe eshte fshat pa uje , pa dru dhe me toke te varfer. Ata kane kultivuar me kohe bimet etero-vajore , per te mbijetuar, si sherbelen , rigonin etj. E njohin mire kete teknike kultivimi dhe nuk eshte e nevojshme te vene fare ne Labove . Kam mendimin se ne Larazat mund te ngrihet nje qender grumbullimi produktesh dhe ndonje fabrike perpunimi. Mos ju duket cudi , qe per pak kohe do te zaptojne tregjet europjane dhe me gjere . “ ,- perfundon Koco vrejtjet dhe shtesat , per shkrimin tim.
Policia dhe shteti realizuan shkelqyshem eliminimin e Lazaratit nga harta boterore e prodhimit dhe tregetimit te droges . Per kete moren lavderimet e gjithe komunitetit nderkombetar dhe vendes . Lazaratin do ta ribejne lazaratasit , por jo pa ndihmen e shtetit dhe te shoqerise civile . Detyra e shtetit , per ta riingranuar Lazaratin ne punen tradicionale paqesore , eshte me e veshtire se sa mposhtja e Lazaratit te droges . Eshte ne nderin e kesaj Ministrie bujqesie te realizoi kete detyre sa madheshtore , aq dhe fisnike .
Personalisht me Lazaratin , me ndan vetem droga . Ne te tera pikpamjet e ndjej veten prane Lazaratit bujqesor, punetor dhe atdhetar .
* Illo Foto / Studiues, Autor libravesh bujqesore / Tirane , 10 Tetor -2014
Bashkimi kombëtar e bën rishkrimin e historisë
(Njohja e së kaluarës është shkolla e së ardhmes)/
Shkruan: Prof. dr. Nusret Pllana-Universiteti ‘Hasan Prishtina’-Prishtinë /
Në këtë qytet të lashtë, sa vetë historia dhe jeta e shqiptarëve, para 570 vjetesh, kryetrimi ynë, Gjergj Kastrioti Skënderbeu, mblodhi princërit shqiptarë në Kuvendin e madh të Lezhës së asaj kohe, më 2 mars të vitit 1444. Që nga ajo kohë, sa duket, historia është tallur me të gjallët e këtij populli, në të gjitha periudhat kohore pas vdekjes së Skënderbeut. Por një mësim i madh i kësaj historie asnjëherë nuk është harruar, duke ju kujtuar dhe rikujtuar shqiptarëve, se pa ato vendimet themelore që kishte marrë Kuvendi i Lezhës, as nuk mund të mbrohej populli, as nuk mund të bëhej bashkimi kombëtar, as nuk do të mund të krijohet një treg i përbashkët shqiptar.
Prandaj që të rishkruhet historia e shqiptarëve, e popullit shqiptar dhe e kombit shqiptar, si dy përkufizime historikisht të ndara, doemos është e nevojshme të sqarohen të gjitha ecejaket e jetës historike të këtij populli, në mënyrë që të dëshmohet se edhe sot e gjithë ditën ka nevojë për një bashkim, ashtu siç ishte konceptuar në Kuvendin e Lezhës, tashti me përmasën e kombit e jo të Principatave, për një ushtri shqiptare, që ta përballojë dhe ta largojë armikun nga tokat e tij, ende të pushtuara, tashti si gjeografi kombëtare, e jo si gjeografi e Principatave mesjetare, si dhe të sigurojë mjete, pra të ketë një arkë të përbashkët për të përballuar shpenzimet e mëdha të luftës, tashti si një luftë për bashkimin kombëtar, e jo si luftë e Principatave shqiptare, që luftonin kundër Perandorisë Osmane. Pra, përmasa kohore, historisë sonë ia ka imponuar edhe përkufizimet, të cilat deshën apo nuk deshën shqiptarët, një ditë do të realizohen.
Hyrje
Kësisoj, prandaj, ndoshta askujt nga ne të gjallët e sotëm, por as baballarëve tanë, pra shqiptarët kudo që janë, kurrë nuk ka mundur t’u shkojë ndërmend se tri vendimet kryesore të Kuvendit të Lezhës, edhe sot janë aktuale, sepse nuk janë realizuar gjatë historisë.
Në historinë tonë të lashtë, ashtu siç e kanë thënë edhe studiues të huaj edhe studiues shqiptarë, thuajse asnjëherë nuk kanë pushuar luftërat, qofshin nëpër krahina të veçanta shqiptare, qofshin në tërë hapësirën e gjeografisë shqiptare. Mirëpo, asnjëherë nuk është bërë një vështrim kritik, dua të them edhe një lexim kritik i historisë sonë, në mënyrë që të shihen edhe mundësitë, edhe rrethanat kohore, edhe mangësitë, por edhe dështimet tona.
Ndonjëherë, aty–këtu, kur ndonjë i huaj, kryesisht dashakeqës për historinë e popullit tonë, thotë edhe ndonjë të vërtetë për dobësitë tona, na vjen inat, gjë që do të thotë se ende nuk jemi ne gjendje të përballemi me realitetin e fakteve historike. Mirëpo, po ashtu dihet fakti se ndoshta një pjesë e madhe e atyre fakteve ende nuk janë zbuluar dhe ende nuk janë publikuar, në mënyrë që të krijojmë një mendim objektiv për rrjedhën e shekujve të historisë në jetën e popullit shqiptar, por edhe në jetën e formimit të kombit shqiptar.
Historia e luftërave dhe e ekzistencës së popullit shqiptar
Kur Sami Frashëri, bashkë me rilindës të tjerë, po hartonte programin e madh kombëtar, “Shqipëria çka qenë, ç’është dhe çdo të bëhet”, i cili ende, as pas Luftës së lavdishme të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, nuk është realizuar plotësisht, kishte parasysh po ato kërkesa themelore që kishte vendosur Kuvendi i Lezhës dhe që i kishte zbatuar Gjergj Kastrioti Skënderbeu.
Një nga rilindësit e tjerë, ndër më të veçuarit, ishte edhe ideologu i bashkimit shqiptar, Vaso Pashë Shkodrani, i cili duke njohur mirë gjendjen e shqiptarëve të shekullit nëntëmbëdhjetë, shkruante:
‘Çonju, shqyptar, prej gjumit çonju,
Të gjith si vllazën n’nji besë shtërngonju,
E mos shikjoni kish’ e xhamija,
Feja e shqyptarit asht shqyptaria!’
Pra, katër shekuj më vonë nga vendime të mëdha të Kuvendit të Lezhës, Rilindja jonë kombëtare po kërkonte realizimin e vendimeve të mëdha të Kuvendit të Lezhës, e që ishte krijimi i bashkimit të popullit në luftë kundër pushtuesit, në mënyrë që të çlirohej hapësira e pushtuar e gjeografisë shqiptare.
Rilindësit tanë, sa thonë shënimet historike, publicistike dhe historiko-letrare, e dinin mirë historinë e popullit të tyre, siç i dinin mirë të gjitha luftërat që ishin zhvilluar kundër të huajve. Mirëpo, po ashtu i dinin mirë edhe përçarjet e të gjithë krerëve të këtyre përpjekjeve, ose i dinin, siç thuhet me gjuhën e gazetave të sotme, edhe skenat edhe prapaskenat e luftërave të tyre. Prandaj, e dinin mirë se po nuk u realizua kërkesa themelore e Kuvendin të Lezhës, nuk do të kishte fitore të përmasës kombëtare, siç nuk kishte pasur gjatë gjithë kësaj periudhe historike.
Pra, çështja kryesore që ishte biseduar në Kuvend, ishte bashkimi i vendit në luftë kundër pushtuesit.
Nga ajo kohë e këndej, nuk e di kur ka ndodhur një bashkim i tillë në tokat e gjeografisë shqiptare, përveç në kohën e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit.
Këtë bashkim të popullit nuk arritën ta bëjnë as Pashallëqet e Mëdha të Janinës dhe të Bushatlinjëve të Shkodrës, edhe për faktin se nuk arritën ta bashkojnë popullin në luftë kundër pushtuesit.
Këtë nuk e thotë dhe nuk mund ta thotë as historia jonë. Pastaj, varësisht nga zhvillimi i ngjarjeve, sidomos në luftërat ballkanike, sidomos në Luftën e Parë Botërore, edhe më tutje, edhe pas Luftës së Dytë Botërore, populli shqiptar jo vetëm u përgjysmua, edhe si komb i organizuar, por ju përgjysmua gjeografia e atdheut të tij.
Nëse Principatat e Mesjetës shqiptare, ato që i kishte bashkuar Kuvendi i Lezhës, i cili ishte mbajtur vetëm disa muaj pas kthimit të Skënderbeut në Krujën e tij, kishin arritur të krijonin bashkimin e popullit, kishin arritur të krijonin një ushtri që i kishte përballuar për 25 vjet sulmet gjenocidiale të Perandorisë më të madhe të kohës, nëse kishte arritur të krijonte një arkë të përbashkët, a mund ta thonë periudhat e mëvonshme historike se nuk kanë pasur ku të mësojnë që të bëhen bashkë dhe të luftojnë për lirinë e vendit.
Prandaj, edhe historia jonë, edhe ne si lexues të saj më shumë merremi duke folur për vuajtjet, humbjet, përgjakjet, copëtimet e gjeografisë kombëtare, pushtimet shekullore, e asimilimet aq tragjike, sa ndonjëherë harrohet se njerëzit e atij vendi që është i pushtuar e kanë obligim jetësor dhe qytetarë që të bëhen bashkë e të luftojnë kundër robërisë.
Historia e shqiptarëve dhe historia e ushtrisë shqiptare
Dikush thotë se Ushtria Shqiptare është krijuar me vendimin e Kuvendit të Vlorës, më 1912, kur është shpallur Pavarësia e Shqipërisë. Kështu thotë edhe historia e Ushtrisë Shqiptare. Historikisht dihet se pavarësia ishte shpallur për tërë gjeografinë kombëtare shqiptare. Por që nga ajo kohë, më shumë se gjysma e tokave shqiptare nuk kanë pasur ushtri të veten.
Kush e pruri datën e themelimit të ushtrisë shqiptare në fillim të shekullit nëntëmbëdhjetë, kur ajo ishte bërë në fillim të shekullit pesëmbëdhjetë.
Ideologu i Programit tonë Kombëtar, që nuk është realizuar ende në jetën historike të shqiptarëve, Sami Frashëri, në veprën e tij madhore, “Shqipëria çka qenë, ç’është dhe çdo të bëhet’, jep numra të saktë jo vetëm për formimin, por edhe për mënyrën e organizimit të ushtrisë shqiptare, duke përcaktuar numrin e ushtarëve në varësi me hapësirën e gjeografisë kombëtare.
Çështja tjetër ishte krijimi i një ushtrie shqiptare me të gjitha repartet e saj, ashtu siç ishin të organizuara ushtritë më të përparuara të shekullit nëntëmbëdhjetë. Sa di unë, deri sot askush nuk është marrë me këtë çështje në Programin e Rilindjes sonë Kombëtare, të cilin e kishte hartuar Sami Frashëri dhe, i cili, ende nuk është realizuar në jetën e shqiptarëve.
Historia jonë, nuk e thotë saktë se ushtria e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, a ishte ushtri e gjithë popullit, apo kishte vetëm pjesëmarrjen e krahinave në të, diçka e ngjashme me pjesëmarrjen e Principatave shqiptare në kohën e Skënderbeut.
Historia e Kuvendit të Lezhës dhe tregu i përbashkët shqiptar
Në vazhdim do të prekë një çështje, që po bëhet për çdo ditë e më shumë aktuale. Prandaj, dua të ndalem te vendimi i tretë i rëndësishëm i Kuvendit të Lezhës. Kjo çështje e tretë, ishte vendimi për krijimin e një arke të përbashkët për të përballuar shpenzimet e luftës. Dhe kjo luftë, siç e thotë edhe historia jonë, edhe ajo botërore, ka zgjatur 25 vjet.
Këtu nuk dua qëllimisht të merrem me faktin se a ka pasur Lufta e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës një arkë të përbashkët, as me faktin se sa kanë dhënë shqiptarët, kudo që janë, për luftën e tyre çlirimtare. Ndoshta, sepse distanca historike ende është e vogël për madhështinë e këtyre ngjarjeve.
Në historinë e popullit tonë, sidomos pas Luftës së Dytë Botërore, filluan ato që quhen përcaktime ideologjike, ato që quhen faktorë ndikues krahinash, ato që quhen mos përzierje në punët e brendshme të vendeve fqinje, edhe pse gjeografia kombëtare ishte e copëtuar, po nga këta fqinjë dhe me vendime të Evropës së kohës, edhe pse gjysma e popullit shqiptar ishte i robëruar, edhe pse ky popull mund të jepte e të merrte me këdo tjetër, edhe me kinezët, por vetëm me pjesën tjetër të popullit shqiptar, që kishte krijuar një shtet të vetin, shtetin që edhe sot historia i thotë Shqipëri londineze, pra me këtë popull të këtij shteti, edhe pse edhe ai ishte shqiptar, nuk mund të jepte dhe të merrte pjesa e mbetur nën okupim e popullit shqiptar, pra nuk u lejohej një treg i përbashkët.
Për çudi të zotit, edhe në fillim të shekullit njëzet e një, po kjo Evropë harton një Rezolutë për Kosovën, ku që në fjalinë e parë i ndalohet të bashkohet me vendet fqinje. Doemos se është e kuptueshme. Bëhet fjalë se Kosova e ka të ndaluar të bashkohet me pjesën tjetër të gjeografisë së saj kombëtare, me Shqipërinë. Për fat të popujve të robëruar, luftërat çlirimtare përherë i kanë nëpërkëmbur dhe i kanë bërë të pavlefshme rezolutat e ndryshme në të gjitha kohërat kur janë hartuar ato.
Përfundim
Shqiptarëve nuk u duhet rishkrimi i historisë, kur dihet se ajo shkruhet në pesë a më shumë pjesë, të pushtuar nga pesë a më shumë popuj të ndryshëm, edhe me miratimin xhentëlmen të Evropës, që sot i plasi zemra të bëhet demokratike dhe e bashkuar.
Po, pra, shqiptarëve aktualisht nuk u duhet rishkrimi i historisë në këto kushte dhe në këto rrethana historike që jemi si popull dhe si komb. Nuk u duhet, sepse nuk besoj se ka diku një komb modern në Evropën e sotme që ende është i ndarë, gjeografia kombëtare e të cilit ende është e copëtuar dhe e pushtuar.
Më tutje, nuk u duhet, sepse edhe ajo puna më e vogël, siç është marrëdhëniet e përbashkëta tregtare, fjala vjen, edhe 15 vjet pas Luftës së Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, nuk po realizohet në asnjë mënyrë. Shqiptarët andej e këndej kufirti të Shqipërisë londineze, bëjnë më shumë tregti me armikun e tyre historik, se sa në mes dy vendeve të tyre, fatkeqësisht ende të ndara me kufij politikë.
Shqiptarët, pra, jo vetëm nuk kanë një treg të përbashkët, por e dënojnë njëri-tjetrin me lloj-lloj taksash doganore, në doganat që na i kanë caktuar të huajt, qofshin ata edhe miqtë tanë të përhershëm, apo të përkohshëm.
Prishtinë-Lezhë,
Më 7. 11. 2014
Burimet
1. Kristo Frashëri, Skënderbeu i shpërfytyruar, Tiranë, 2009
2. Virgjil Kule, Gjergj Kastrioti Skënderbeu – Kryqtari i fundit, Tiranë, 2012
3. Sami Frashlri, Shqipëria çka qenë,ç’është dhe çdo të bëhet, Bukuresht, 1899
4. Vaso Pashë Shkodrani, O moj Shqypni, Prishtinë, 1982
RRETH VIZITËS SË KRYEMINSTRIT RAMA NË BEOGRAD DHE BLLOKADËS SË BERAT BUZHALËS NË FACEBOOK
Nga ELIDA BUÇPAPAJ/
Gazetaria shqiptare pa dallim është më e diskredituara, si e shitur tek politika dhe oligarkët. Gazetarë të preferuar të politikanëve, si puthadorë të tyre, bëhen kryeredaktorë, deputetë, ministra. Jo se i shërbejnë opinionit publik, por sepse iu shërbejnë interesave të politikanëve.
Berat Buzhala është njëri prej tyre. Nga kryeredaktor i Express, kaloi automatikisht deputet i PD-së dhe prej andej është i katapultuar në çdo televizion në Kosovë dhe Shqipëri. Pra, ai nuk është gazetar i pavarur. Ka patur një karrierë në ngjitje falë Hashim Thaçit. Por kjo nuk e ka ndalur që të rritet si personalitet. Shpesh me Berat Buzhalën kam ndarë mendime të njëjta, por edhe kur nuk i kam ndarë, nuk më ka shkuar mendja që ta bllokoj në Facebook si bëri ai, kur unë e ironizova pas shfaqejes së tij tek Opinion duke anatemuar deklaratën e kryeministrit Rama në Beograd. Berat Buzhala merr nëpër gojë të mbarë e të mbramë, por nuk toleron assesi që dikush ta kritikojë. Kjo është mendësi diktatorësh të vegjël.
Në fakt, Berati po në Facebook kishte bërë të ditur se ai do të ishte i ftuar tek Opinion. Unë e dëgjova Beratin se çfarë tha, pra tregova respekt deri në fund ndaj fjalëve të tij dhe reagova, ndërsa ai nuk tregoi as respektin minimal dhe as tolerancën minimale. Mendësi autokratësh të vegjël.
Para disa kohësh, ishte Berati që po në Facebook më tha se “ti Elida nuk je nga Kosova”. Më erdhi keq. Por u përpoqa që t’ia ndërrojë mendjen. I thashë se djali jonë i madh quhet Prizren. Më tha me cinizmin e gjakftohtësinë e reptilëve se kjo për Berat Buzhalën as do të thotë asgjë dhe nuk tregon gjë për ne prindërit e tij, pastaj më ironizoi se ne dhe djemtë tanë jetojmë në Europë. Por unë prapë i thashë se emri Berat për mua do të thotë shumë, gjë që nuk i bëri përshtypje fare. Berati më tha gjithashtu se ai “na paska amnistuar” mua dhe Skënder Buçpapajn, kryeredaktorin dhe editorialisten e Bota Sot për dhjetë vjet, prej 1998-2008!!! Këtu ai arriti kulmin e paranojës. I thashë Berat Buzhalës se ne kemi bërë detyrën si gazetarë, se kemi kërkuar pavarësinë e Kosovës kur ai i binte maces me lugë dhe se nëse ai amniston dikënd duhet të amnistojë njerëzit e partisë së tij, sepse Bota Sot i ka katër dëshmorë të fjalës të lirë, ndërsa ai Berat Buzhala si politikan dhe gazetar nuk duhet të rrijë me ndërgjegje të qetë për sa kohë këto vrasje nuk janë zbardhur. Po ashtu, i thashë Berat Buzhalës se nuk duhet të ndihet me ndërgjegje të pastër deri sa qeverisja e Hashim Thaçit, ku ai ka qenë deputet, ka imponuar censurën dhe ka përdorur diktatin politik për të larguar nga puna gazetarë me kontribute. Këto janë qëndrime që i kanë mbajtur pushtuesit, të cilat i kanë imituar Thaçi me Beratin.
Por si Thaçi si Berat Buzhala janë realitete shqiptare. As Skënder Buçpapaj dhe as unë, nuk kemi dashur që t’i përjashtojmë kurrë. Si kanë vepruar ata. Largimin tonë nga Kosova, sepse atje ishim të pranishëm për çdo ditë përmes shkrimeve tona një dekadë të plotë, nuk e pamë dramë. Në fund të fundit një nga aspiratat tona, kryesorja u realizua dhe Kosova sot është e pavarur. Që na larguan, dmth na kishin problem, sepse ne kishim ndikim tek opinioni në Kosovë.
Tani t’i kthehem Beratit mbrëmë tek Fevziu. Ai mbajti një qëndrim thellësisht të papërshtatshëm dhe arrogant deri në histeri ndaj deklaratës të kryeministrit Rama për Kosovën. Berati ishte në unison me Vuçiçin kur tha se Rama ishte thellësisht provokativ.
Berat Buzhala ishte arbitrar në qëndrimin e tij ndaj Ramës, sepse vinte tek Opinion kur një nga analistët më me emër të Ballkanit Daniel Serwer ishte shprehur tek Zëri i Amerikës se deklarata e Ramës nuk ishte provokative. Daniel Serwer, një think tank, i vjetër është analist i panshëm. Ai jepte në një fare mënyrë edhe qëndrimin e SHBA. Dhe Berat Buzhala e kishte lexuar qendrimin e Serwerit kur shfrynte kundër Ramës tek Fevziu,
Por problemi kryesor i Berat Buzhalës dhe synimi i tij që kishte shkuar tek Opinion ishte të devijonte dhe ndryshonte rrjedhën e temës për ta kaluar atje ku donte ai, që kryeministri Rama dhe klasa politike në Shqipëri të ushtrojë ndikimin e saj dhe bindë faktorin politik të Kosovës, dmth VLAN-in, që të shkelë mbi të gjitha parimet demokratike, e t’i dorëzojë Hashim Thaçit mandatin e tretë. Jam e sigurt se Hashim Thaçi i ka premtuar Beratit një post ministri.
Berat Buzhala kishte ardhur në Tiranë të ndëshkonte dhe të dënonte kryeministrin e Shqipërisë dhe t‘i impononte Tiranës zyrtare makutërinë për pushtet të Hashim Thaçit.
Prandaj Berat Buzhala ishte krejtësisht jashtë lojës. Ai nuk vinte aty në emër të popullit të Kosovës. Ai nuk fliste aty në emër të popullit të Kosovës. Aty fliste në emër të Hashim Thaçit. Prandaj i thashë „të mos ndërhyjë në punët e Shqipërisë dhe të kryeministrit të shtetit amë.“
Dhe këtë që them e mbroj me argumenta sepse asnjë politikan shqiptar nga shteti amë, në rrangjet më të larta të shtetit, megjithë sherret që kanë midis tyre, pra as Edi Rama, as Sali Berisha dhe as Lulzim Basha nuk i kanë thënë apo diktuar Hashim Thaçit, si kryeministër i Kosovës se çfarë duhet t’i thotë Daçiçit gjatë 40 takimeve që kanë bërë së toku në Bruksel apo se si duhet të flasë Thaçi me Daçiçin. As nuk kanë reaguar kurrë negativisht ndaj këtyre raunde takimesh, përkundrazi e kanë mbështetur dialogun Kosovë-Serbi. Liderët e Tiranës nuk i kanë thënë kurrë Hashim Thaçit se ka dështuar me këtë dialog, gjë që duhet ta bënin, ashtu si thonë ekspertët ndërkombëtar sepse Hashim Thaçi dështoi pasi e shndërroi dialogun në dy kokësh dhe jo ndërmjet dy vendeve.
Ky është standardi që unë mbroj.
Ndërkohë, jam dakord me ata që thanë se, nëse Rama në Beograd nuk do të kishte folur për Kosovën si një realitet të cilën tashmë e njohin 108 shtete në OKB dhe 23 shtete në BE, do ta akuzonin për tradhtar. Kryeministri Rama mbajti një qëndrim shumë korrekt. Ai i tha Vuçiçit se, nëse kryeministri i Serbisë vjen në Tiranë, askush, përfshi kryeministrin e Shqipërisë nuk do t’i quajë provokime deklarimet e tij, sido qofshin. Sepse realitetin nuk e ndryshojnë deklaratat.
Kryeministri Rama udhëtoi në Serbi, pas 68 vitesh bllokadë, kur marrëdhëniet me Beogradin i kishte monopolizuar një klan profiter. Kryeministri Rama e vizitoi Begradin në kuadrin e strategjisë së integrimit BE, që drejtohet nga vetë kancelarja gjermane. Ballkani ka nevojë për investime, investitorë dhe rimëkëmbje ekonomike. Që të ketë investime rajonale nga BE në sektorët e energjisë, infrastrukturës, kërkohet një komunikim rajonal. Pra vizita e kryeministri Edi Rama në Beograd nuk ishte inicuar as nga pala pritëse, as nga pala jonë. Por nga Angela Merkel, SHBA dhe BE. Sepse shqiptarët dhe serbët janë një realitet i pandryshueshëm në Ballkan, ata janë, pa marrë parasysh radikalizmin apo tolerancën. Ndërsa gjeneratat e reja meritojnë të jetojnë një jetë të denjë, me shkollim, punësim, me lëvizje të lirë, pa urrejtje dhe në paqe afatgjatë, rajoni duhet të jetojë në paqe, me çdo kusht.
Na bie ne shqiptarëve detyra që të tregojmë se duam të ndërtojmë ura, edhe kur ato ngrihen mbi lumenjtë e gjakut dhe të urrejtjes. NKursee e bëjmë sepse duam t’i jepet fund kësaj paranoje dhe këtij kalvari shekullor.
Kurse, siç e tregoi edhe prania e Berat Buzhalës tek Opinion, ne shqiptarët kemi probleme me veten tonë, sepse nuk arrijmë të ndërtojmë ura midis nesh. Ne na duhet imperativisht të ndërtojmë ura midis vedi. Kur të kemi një strategji konstruktive kombëtare, ne do të faktorizohemi si komb, gjithmonë si komb paqsor dhe tolerant. Nuk është rastësi që edhe Konstandini i madh, edhe Skënderbeu, edhe Nënë Tereza edhe Ibrahim Rugova janë shqiptarë.
Kjo gjë arrihet vetëm duke e shpëtuar Shqipërinë, Kosovën nga klientelizmi dhe nga babëzia e politikanëve për pushtet. Ndërtimi i shtetit ligjor është imperativ, duke respektuar parimet themelore të demokracisë, ku në politikë vijnë më të mirët, kur tre pushtetet duhet të ruajnë pavarësinë dhe pushteti i katërt duhet të mbrojë interesat e opinionit publik. Prandaj i them Berat Buzhalës të me heqë murin e bllokadës në Facebook. Sepse bllokada e tij ndaj meje sot, kur festohet 25 vjetori i rrëzimit të Murit Berlinit që njihet si muri i ndarjes përmes urrejtjes dhe idelogjisë staliniste, është absurditeti më qesharak.
Sepse kushdo qofsh ti Berat Buzhala, ti mban emrin e qytetit një mijë vjeçar, të kultures, të Onufrit, e kuqja e të cilit është shumë më e bukur se e kuqja e Ticianit, qytetit të bardhë që shtrihet buzë Osumit, nën hijen e Tomorrit dhe nën qiellin dhe diellin shqiptar.
Deri në Vjenë, miq te Hana Këlcyra
Nga Kujtim Mateli/
Një grup dëshnicarësh dhe konkretisht zotërinjtë: GëzimVoda, Luan Nikollari, NuriDragoj dhe unë, të ftuar nga zonja Hana Këlcyra,nga data 3-6 tetor, bëmë një vizitë në Vjenë dhe rrethinat e saj. Hana kishte ditë që komunikonte me ne përkohën e mbrritjes, mënyrën e udhëtimit e të tjera hollësi. Në mbrëmjen e datës 3 tetor 2014 mbrritëm nëVjenë. Ndiesinë që të jep ky qytet është ai i madhështisë, madhështi që e krijoi në disa nga figurat që lindi apo dhe të ardhur që gjetën në këtë qytet të gjitha kushtet për të zhvilluar talentin e tyre dhe për të fituar famë botërore. Në këtë qytet mori mësimet për teatrin dhe gjeniu ynë, Aleksandër Moisiu. Po le tëkujtojmë kompozitorët e mëdhenj që nga kyqytet mbetën të përjetshëm. Vjena është vendlindja e kompozitorit të madh Johann Strauss, por edhe vendi ku studiuan dhe punuan kompozitorët e mëdhenj gjerman, midis të cilëve Mozarti, që veprat e tij më të rëndësishme i krijoi në Vjenë apo Bethoveni, i cili filloi studimet në Vjenë në vitin 1792 dhe që aty kaloi gjithë jetën e tij, në këtë qytet të vjetër 2500 vjeçar, që është një nga thesarët më të çmuar te kulturës europiane. Vjena kaqenë e dashur dhe për miken tonë Hana Këlcyra. Në këtë qytet ajo kaloi pjesën më të madhe të jetës së saj. Aty zhvilloi aftësitë e saj si përkthyese pranë ambasadës amerikane. Si njohëse e thellë e gjuhës angleze, franceze, gjermane dhe italiane, ajo mundi të përthithë kulturën e këtyre vendeve dhe ta vërë në shërbim të qëllimit të saj: të bëjë sa më të njohura vlerat e Shqipërisë. Hana është një personalitet i spikatur. Është kënaqësi të qëndrosh nën shoqërinë e saj.
Personi i dytë që do të takonim, në ditën e tretë të qëndrimit tonë në Vjenë, ishte Muçi Fezga. Ai ka disa vite që është larguar nga Shqipëria dhe banon në Austri. Është një personalitet i shquar i shkencave natyrore, pedagog i Universitetit të Tiranës dhe hartues i disa teksteve universitare. Organizator dhe drejtues i talentuar, autori i romanit “Financieri rebel i Përmetit” dhe i një sërë tregimesh e novelash që ende janë të pabotuara. Është pa dyshim personaliteti më në zë i Dëshnicës, me rrezatim në të gjithë Shqipërinë, si dhe jashtë saj në botën e shkencave ekzakte. Ndiheshim të privilegjuar se z. Muçi do t’i dorëzonim titullin “Qytetar Nderi i Përmetit’’, akorduar nga Këshilli Bashkiak i atij qyteti në janarin e këtij viti, me propozimin e shoqatës “Dëshnica”, titull të cilin drejtuesit e Bashkisë së Përmetit ia kishin besuar drejtuesve të shoqatës“Dëshnica”, për t’ia dorëzuar në Austri.
Në dalje të aeroportit na priste znj. Hana. U gëzuam që po takoheshim përsëri, pas disa takimeve që kishim patur me të në Tiranë. Me makinën e zonjës Hana u njohëm me disa nga rrugët kryesore të qytetit dhe disa nga veprat më të rëndësishme të artit dhe kulturës vjeneze. Kaluam degën e lumit Danub që përshkonte qytetin e Vjenës, ku varka dhe anija të vogla lundronin përgjatë rrjedhës së tij.
Midis objekteve të shumta, ja dhe Kisha e Shën Stefanit, që është kisha më e bukur e Austrisë dhe simbol i Vjenës, e ndërtuar në stilin gotik. Kalojmë pranë bukurive që të ofronin rrugët dhe parqet e shumta, ku ndodheshin Parlamenti, Bashkia, Universiteti, Teatri Kombëtar, rezidenca e familjes perandorake të Habsburgëve dhe e Princeshës Sisi e shumë të tjera. Po midis këtyre ndërtesave që ishin qendra të jetës politike e kulturore të Vjenës, Hana na veçoi dhe një hotel. Ishte hoteli ku kishte qëndruar Ismail Qemali. Për Hanën dhe për ne, kjo ishte një ndërtesë e shenjtëruar. Në njërën nga dhomat e tij, Ismail Qemali kishte pritur miqtë e tij të shumtë për çështjen tonë kombëtare, për Pavarësinë e Shqipërisë. Ishte vërtet i shenjtë.
******
Tre thesarët e Hana Këlcyrës.
Pasi pimë kafen e mëngjesit të datës 4 tetor në shtëpinë e Hana Këlcyrës, i hodha një sy bibliotekës së saj. Gjithë faqja e murit, në njërën prej tri dhomave, ishte vendosur biblioteka. Libra në gjermanisht, frëngjisht, italisht, anglisht dhe shqip. Libra, të cilët kishin qenë objekt studimi jo vetëm i saj, por edhe i disa prej figurave tepër të njohura që kishin jetuar bashkë me Hanën, siç ishte babai i saj Ali Këlcyra dhe Eqerem Vlora. Po Hana e kishte pasuruar atë vazhdimisht. Aty ishin dhe librat në shqip, që Hana i ruante si gjënë më të çmuar. Po përveç librave, do të gjeje harta të vjetra që paraqesnin Evropën apo dhe vetëm Ballkanin, të cilat i përkisnin mijëvjeçarit të kaluar. Më e vjetra ishte një hartë e shekullit XIII, e cila nuk gjendet në Bibliotekën tonë Kombëtare dhe ku paraqiteshin shumë saktë trojet shqiptare. Ishte vërtet një hartë e çmuar. Ky koleksion i pasur me libra dhe harta përbën thesarin e parë të znj. Hana Këlcyra.
Në ditën e dytë të qëndrimit në Vjenë.
Aty nga ora 9.00 e mëngjesit, u nisëm nga Vjena në drejtim të veriut. Pasi kemi udhëtuar vetëm disa kilometra, u shfaq Danubi me madhështinë e tij, si një nga lumenjtë më të rëndësishëm në botë. Straboni, në botimin anglisht, Londër 1903 fq. 443, thotë: “ Në jug të Danubit e deri në Greqi, janë vendosur popujt e Ilirisë dhe Thrakisë dhe se me ta janë përzier dhe disa fise kelte e raca të tjera”. Deri këtu shtrihej Iliria e kohës së Strabonit, pra shekulli i parë i Krishtit. Deri këtu ishin trojet ilire. Sa dyndje ka patur kjo hapësirë deri sa më në fund pasardhësit e ilirëve u ngushtuan deri në trojet që mbajnë sot shqiptarët?
Vazhdojmë udhëtimin përtej Danubit. Në këtë hapësirë shtrihej ultësira më e rëndësishme e Austrisë. Kudo fusha të gjelbëruara dhe parcela të kultivuara me kujdes. Para se të arrinim në një nga qytetet veriore të Austrisë, në Rec (Retz) shtriheshin platacione me vreshta. Ky qytet ishte rreth 80 km larg Vjenës. Para se të arrinim në qytet, ndanë rrugës, kantinat e verës, të gjitha nën tokë, arrinin një gjatësi 40 km. Aty ruhej vera e disa viteve. Aty ajo vjetërohej derisa bëhej për t`u tregtuar. Në Rec, në qendër të qytet, banorët ishin të mbledhur në grupe. Festonin mbarimin e vjeljes së rrushit. Qendra e qytetit ishte e mbushur me banorët vendas të cilët shijonin verën që kishin prodhuar me duart e tyre.
Sheshi kryesor ishte i rrethuar nga ndërtesa të stilit të vjetër. Një obelisk rreth 10 metra i lartë ishte i mbushur me figura ëngjëllore që simbolizonin besim pagan të banorëve të kësaj pjese të Austrisë. Qyteti kishte dy porta që e mbyllnin në kohët e vjetra. Në njërën prej tyre shënohej viti 1300.
Në Hofren ku ndodhet thesari i dytë i Hana Këlcyrës
Pasi pimë kafen e mëngjesit në Rec, nisemi drejt veriut. Ndalojmë në kilometrin e gjashtë, në Hofren. Aty Hana Këlcyra kishte shtëpinë e dytë, duke e konsideruar të parë atë të Vjenës. Ishte një shtëpi me shumë dhoma (5+1). Kishte gjithashtu një hangar ku ishin vendosur disa mjete punimi dhe pas shtëpisë kishte një kopësht.
Porta kryesore e kësaj shtëpie, e lyer me kujdes, ishte më shumë se 100-vjeçare. Pasi kapërcen portën, objekti i parë është një shqiponjë, shqiponja jonë kombëtare, shqiponja jonë e flamurit. Do të gjeje aty dhe fotot e sarajeve të Këlcyrës dhe ato me pamje nga Shqipëria të cilat ishin të ekspozuara dukshëm dhe ruheshin me kujdes.
Mbi tavolinë dhe faqet e mureve, në korniza të praruara ishin fotot e babait të saj Ali Këlcyrës, të dala me miqtë dhe pjesëtarët e familjes së tij.
Në oborr të shtëpisë një pjergull zbukuronte mjedisin, karakteristikë e familjeve shqiptare që, kudo që ndodhen, hardhinë, simbolin prej nga rrjedh dashuria, duan ta kenë pranë.
Në oborrin e shtëpisë ishte dhe një hangar, i tëri nën tokë, mjaft i përshtatshëm për ruajtjen e verës dhe të prodhimeve të tjera. Në dhomat e këtyre shtëpive, do të gjeje enë porcelani të të gjitha llojeve. Ato ishin enë të periudhave të ndryshme. Hana ishte e apasionuar pas koleksionit të enëve. Pjata të të gjitha llojeve, gota, ibrik, gjithçka që i duhet një shtëpie, përbënin atë koleksion. Hana për secilin objekt kishte kartelën e tij: vendin ku ishte prodhuar, kohën e prodhimit dhe vitin e blerjes.
Një damixhan i madh ishte sjellë nga Kaukazi për karakteristikat e veçanta e vlerat që ruante. Enë porcelani nga të gjitha vendet e Europës, por koleksionin më të rëndësishim e përbënin ato franceze. Nga Parisi kishte ardhur dhe një ngrohëse me prush, një model shumë i vjetër që shërbente dikur në Francë si mjet për ngrohje. Po nga Parisi ruhej dhe një hekur rrobash, model i viteve `30 të shekullit të kaluar.
Ky koleksion i enëve prej porcelani që ishte më shumë se dy mijë, por edhe objektet në bakër e metale të tjera, përbëjnë thesarin e dytë të Hana Këlcyrës,
Për të dy këta thesarë, mbase duhet të vihet në lëvizje dhe Ministria e Kulturës. Janë vlera që ne shqiptarëve na duhen, sepse nuk i kemi të shumta. Derisa i kemi, nuk duhet t`i humbasim nga pakujdesia. Mendoj se edhe Hana, nëse do t`i kërkohen, do të jetë plotësisht dakord që këto vlera t`i kthehen Shqipërisë.
Thesari i tretë i Hana Këlcyrës.
Publiku shqiptar e njeh Hanën dhe nga disa intervista që ajo u ka dhënë disa televizioneve në Shqipëri. Ka qenë gjithashtu e pranishme në gazetat kryesore të vendit tonë. Ajo i ka paraqitur publikut shqiptar një material të panjohur deri tani, por dhe një këndvështrim origjinal që ajo ka mbi historinë tonë të shekullit të kaluar dhe politikën shqiptare. Këto intervista të botuara dhe ato që ajo mund të realizojë në vitet e ardhshme, përbëjnë thesarin e tretë të Hana Këlcyrës. Nëse për dy thesarët e parë duhet të interesohemi ne, për thesarin e tretë duhet të kujdeset vetë Hana.
****
Disa orë në territorin çek.
Lamë pas Hofrenin dhe vazhdojmë rrugën drejt veriut. Qielli ishte i mbuluar nga retë. Nuk ra shi, por qielli nuk e ndryshoi pamjen e tij. Kapërcyem kufirin dhe hymë në tokën çeke aty nga pasditja. Pasi bëmë dy-tre kilometra, qëndruam në një lokal dhe hëngrëm drekë. Më pas vazhduam rrugën në brendësi të Çekosllovakisë. Jo larg kufirit, rreth 8 km larg tij, ishte qyteti i bukur, Znajm (sipas shqiptimit gjermanisht të austriakëve). Çekët e shqiptonin Znajmo dhe kështu shënohej dhe në hartë. Ishte një qytet ku përplaseshin dy kultura të dy popujve të ndryshëm. Kjo dukej në arkitekturën e qytetit. Para Luftës së Dytë Botërore qyteti kishte qenë pjesë e territorit të Austrisë. Dallohej mirë stili i ndërtesave me zbukurime. Ndërtesat e periudhës të pas Luftës së Dytë Botërore ishin në stilin e ndërtesave të realizmit socialist. Pallate pesëkatëshe pa asnjë lloj zbukurimi. Të dukej sikur ishe në një lagje të Tiranës, ndërtuar në vitet e socializmit.
Siç na tregoi Hana, pas Luftës së Dytë Botërore, kur u bënë zgjedhjet për herë të parë në vitin 1945, qyteti ishte me shumicë popullsi austrike, por futën dhe rrethinat që popullsia të kapërcente në favor të çekëve, të mbështetur nga Bashkimi Sovjetik, i cili në këtë kohë mbante të pushtuar Vjenën, ashtu siç mbante të pushtuar dhe gjysmën e Berlinit dhe krejt Gjermaninë Lindore. Pastaj, një pjesë e austriakëve u larguan. Deri në vitin 1955, kur u nënshkrua marrëveshja midis qeverisë austriake dhe ushtrive fitimtare, edhe Austria, sikurse Gjermania, ishte e ndarë në 4 zona të ushtrive fituese. Por në këto vitet e fundit, kur në Europë u përbys sistemi socialist, interesimi i austriakëve ishte rritur për objektet e stilit perëndimor. Kisha në mes të qytetit, e ndërtuar shumë kohë para Luftës së Dytë Botërore, po rikonstruktohej nën kujdesin e austriakëve për ta sjellë në origjinën e vet.
******
Një memorial si urë miqësie
Aty nga ora pesë e pasdites, lamë pas qytetin e Znajmo dhe drejtohemi drejt jugut, për në Vjenë. Hana na tregon në një segment të rrugës, në të dy anët e saj, ku shtriheshin fusha sa të sheh syri, se aty ishin zhvilluar beteja të ashpra midis Napoleon Bonapartit, austriakëve dhe rusëve që kërkonin të thyenin fuqinë e perandorit francez. Pastaj ndalemi ndanë rrugës ku ndodheshin tre blinj të mëdhenj. Midis tyre ishte një memorial që u kushtohej këtyre betejave në gjuhën franceze, gjermane dhe ruse.
Këto luftime ishin përsëritur në këto vende deri në thyerjen përfundimtare të perandorit. Memoriali jepte të dhëna në të tre gjuhët e ushtrive pjesëmarrëse. Në gjuhën frënge midis të tjerash lexojmë: kushtuar ushtarëve austriakë, rusë dhe francezë të rënë me lavdi në luftimet e Schongrabern (1805-1809) dhe të Ober Hollabrun 1809.
Të dy këto vende, Shën Grabi (fshat) ndodhej në veri të këtij lapidari, ndërsa Hollabruni (qytet) ndodhej në jug të tij. Tre blinjtë e mëdhenj, krahët e të cilëve binin mbi memorialin që u kushtohej të rënëve, simbolizonin tre popujt të cilët ishin përfshirë në këto luftime dhe tani, pas dy shekujsh, i kujtonin këto ngjarje që historia të mos përsëritej më duke i shtrirë njëri-tjetrit dorën e miqësisë dhe të pajtimit. Arrijmë në Vjenë, në mbrëmje, kur qyteti sapo kishte ndezur dritat dhe errësira e mbrëmjes akoma nuk e kishte pushtuar qytetin.
Këtu fillon dhe një nga pjesët më të rëndësishme të vizitës sonë.
*****
Në kërkim të Vjenës së vjetër
Kisha lexuar në librin e poetit përmetar Bardhyl Londo “Jeta që na dhanë” se të gjitha qytet europiane ishin ndërtuar, në fillesat e tyre, rreth një vendi kulti të krishterë. Ky rregull nuk duhej të bënte përjashtim as për Vjenën. Ndaj e kisha pyetur disa herë Hanën se cila ishte kisha më e vjetër vjeneze. Këtij interesimi Hana iu përgjigj duke e filluar vizitën e parë tek një kishë, e cila ndodhet sot në qendër të Vjenës. Ishte kisha e Shën Stefanit. Ishte kjo kisha më e vjetër? E kundruam nga jashtë këtë kishë madhështore që vizitohej nga vizitorë të panumërt. Pranë kishës, ishte dhe një shesh në formë drejtkëndëshi, ku në mes të tij, një obelisk përjetësonte disa figura ëngjëllore me fytyrë drejt qiellit. Hana na thotë se ky monument i kushtohej besimit të vjetër të vjenezëve, pra atij pagan. Vizituam dhe dy kisha të tjera, të cilat të mrekullonin me arkitekturën e tyre dhe që Hana na shpjegonte në lidhje me to. Hymë dhe tek e treta. Hana në vend që të jepte një shpjegim për këtë kishë, mori një guidë të vogël që kjo kishë shpërndante për vizitorët dhe ma dha mua. Ishte kisha e Shën Pierrit. Në të lexohej: Ju hyni në një kishë të shquar që numërohet midis më të bukurave të Vjenës. Ju vini për të admiruar një kryevepër arti dhe ne gëzohemi duke ju uruar mirëseardhjen. Por kisha e Shën Pierrit është para së gjithash një vend kulti, e ndërtuar në vendin e kishës së parë të krishterë të Vjenës që ishte atëhere fushë e betejave romane. Ajo u zëvendësua më vonë nga një konstruksion roman me tre kupola. Kryevepra e Lukas von Hilderbrandt që ju po vizitoni sot, është e shekullit të 18-të. Ky është një vend ku kryhet çdo ditë shërbesa hyjnore që prej 1600 vjetësh”. Ishim saktësisht në qendër të Vjenës së vjetër.
****
Në Bibliotekën Kombëtare dhe muzetë vjeneze.
Vizitën e parë e bëmë në panairin e librit në Bibliotekën Kombëtare të Austrisë. Në katin e sipërm të bibliotekës ishin ekspozuar librat më të rëndësishëm. Vizitorët ishin të shumtë. Kati në të cilën ndodhej ekspozita ishte në formë drejtkëndëshe. Në të dy krahët, në muret e ndërtesës që ishte rreth 4-5 lartësi, ishin vendosur librat që kjo Bibliotekë ekspozonte vazhdimisht për vizitorët. Sa libra ndodheshin aty nga botimet shqiptare? Në ekspozenë e asaj dite nuk pamë ndonjë libër nga Shqipëria, me gjithë kureshtjen tonë për të gjetur gjurmë shqiptare dhe në Vjenë.
Vizitën e dytë e bëmë tek muzeu “Albertina” Në hyrje ishte vendosur monumenti që i kushtohej Princit të Austrisë Albert Duka, emrin e të cilit kishte marrë dhe muzeu. Disa nga pavionet më të rëndësishme dhe që na bënë më tepër përshtypje ishte dhe ai i sklupturave që u kushtohej perëndive të antikitetit. Një realizim i përsosur i Perëndisë Apollon dhe të perëndive apo heronjve që muarën statusin e perëndive.
Një vend të rëndësishëm zinte piktura europiane dhe ajo franceze. Pablo Pikaso (1881-1973) përfaqësohej me 11 piktura. Tërhiqnin vëmendjen e vizitorëve pikturat e Klaud Monet (1840-1926), Alfred Sisli (1839- 1899), Henri Lebask (1865- 1937) dhe shumë të tjera që mbushnin pavionet e pikturës e cila përfundonte me ato të autorëve rusë.
Vizitën e tretë e bëmë në pallatin Belvedere. Sa dëgjuam emrin, na u kujtuan vargjet e Naimit:
Lum ti moj Shqiperi thashë,
Armët e tij kur i pashë,
Në Belvedere, në Vjenë,
Sikur pashë Skënderbenë.
Menduam se do të gjenim armët e Skënderbeut, të cilave u kishte kënduar Naim Frashëri. Po muzeu e kishte ndërruar destinacionin e dikurshëm. Në hyrje të muzeut shkruhej:
“Akademia e Vjenës e shekullit XVIII, e artistëve të rrugës”. Ishin pikturat më të mira që dora njerëzore kishte mundur të krijonte natyrën dhe njeriun, në një realitet sa mistik aq dhe real. Ngjyrat e ndezura, përmasat e mëdha të tablove, të krijonin përshtypjen e njeriut real që banonte në stendat e këtij muzeu. Po togfjalëshi “artistët e rrugës”, më futi në mendime. Ashtu si në letërsi, ku kolosët botërorë nuk kishin dalë nga oborret mbretërore, por nga njerëz që mezi siguronin bukën e gojës, edhe në pikturë kishte ndodhur e njënjta gjë. Këto kryevepra ishin krijuar nga njerëz pa ndonjë mbështetje financiare. Siç duket ky qenka ligj universal. Kështu ndodh dhe në ditët tona në Shqipëri. Krijuesit e vërtetë të artit dhe letërsisë janë pa mbështetje qeveritare. Ai krijohet në rrugë, si këto piktura të mrekullueshme që nuk kam për t`i harruar kurrë.
Vizitën e katërt dhe të fundit e bëmë tek Muzeu i Luftës. Ishte ora 11.45. Brenda në ndërtesë, një paradë ushtarake ushtronte lëvizjet e saj për nder të vizitorëve. Ishin ushtarë italianë që kishin veshur kostumet ushtarake të vendeve të BE. Një herë në vit, të gjitha muzeumet e Vjenës vizitoheshin me një biletë, ndaj numri i vizitorëve ishte shumë i madh. Mbase një herë në vit, ushtarët e çdo vendi të BE, vinin aty e perfomonin me të gjitha veshjet e këtyre vendeve.
Do të gjeje aty të gjitha llojet e armëve. Duke filluar me ushtat, ndoshta arma e parë që ka përdorur një ushtri e rregullt e deri tek armatimi i rëndë që u përdor në Luftën e Dytë Botërore. Veshje me prazmore çeliku për kalorësin, shalat e kuajve, boritë, daullet e luftës etj. Do të gjeje aty veshjen e ushtrisë austriake duke filluar nga hershmëria deri në Luftën e dytë Botërore.
Një vend të veçantë zinin fotografitë e oficerëve dhe komandantëve që kishin udhëhequr ushtrinë austriake. Po ashtu dhe pikturat më të mira që autorët austriakë dhe të vendeve të tjera europiane kishin përjetësuar betejat dhe fitoret e kësaj ushtrie.
Shumë vizitorë kishte tërhequr stenda ku ndodhej Franz Ferdinandi, i cili ishte princ i Bosnjë-Herzegovinës. Vrasja e tij në Sarajevë më 28 qershor 1914, ishte dhe shkaku i Luftës së Parë Botërore.
Në një kënd të muzeumit zinte vend dhe pavioni kushtuar shqiptarëve. Gjetëm aty një copëz Shqipërie që për ne ishte dhe qëllimi kryesor i vizitës që i bëmë Muzeut të Luftës në këto orë të para (deri në orën 1.30), të datës 5 tetor 2014.
Ishte aty kostumi tradicional shqiptar, qeleshja, opingat karakteristike shqiptare, daullja e luftës etj. Një video e realizuar me disa fotografi të shqiptarëve në zona të ndryshme të Shqipërisë, ku shquanin ato të realizuara në Durrës dhe Shkodër, e bënin stendën e Shqipërisë mjaft tërheqëse për vizitorët.
*****
Drejt qytetit Reichenau ku na priste Muçi Fezga
Dita e tretë e vizitës sonë në Austri ishte e veçantë. Do të takoheshim me njërin prej dëshnicarëve më të shquar që i dha emër krahinës sonë, Mustafa Fezga apo Muçi siç e thërrasin këto vitet e fundit. Do të udhëtonim drejt Jugut të Austrisë. Në këtë drejtim, Hana kishte shtëpinë e saj të tretë. Dita e tretë, ndryshe nga dy ditët e tjera, ishte me diell. Pas një udhëtimi rreth një orë në drejtim të jugut, në rrugën kryesore, kthehemi djathtas. Nga larg shquan vargu i maleve, rrëzë të cilit ndodhej shtëpia e Hanës, të cilën e frekueton shpesh gjatë fundjavës. Pasi bëjmë disa kilometra udhëtim, na shfaqet qyteti i parë. Ishte Glognic (Gloggnitz).
Gloggnitz është një qytet malor që ndodhet në pjesën jug-perëndimore të pellgut të Vjenës. Ai është i rrethuar nga malet më të larta në Ultësirën e Austrisë, malin Raks (Rax) 2007m dhe malin Shniberg (Schneeberg) 2076m. Vazhdojmë udhëtimin dhe para nesh shfaqet një rrugë hekurudhore. Kjo,- na tregon Hana,- është vija hekurudhore e Semeringut që mban emrin e inxhinierit të madh shqiptar, Karl Gega, e cila lidhi Vjenën me Triesten 150 vite më parë.
Vazhdojmë udhëtimin në këtë luginë të bukur ku rrjedhin si kristali ujrat e lumit Shvarca. Para nesh shfaqet qyteti i vogel Reichenau, i bukur si vetë bukuria e këtyre hapësirave ku kombinoheshin fushat e gjera me malet e lartë. Ishte qytet me histori të vjetër. Kalaja e qytetit Reichenau, është përmendur për herë të parë në një vepër të vitit 1256. Popullsia e tij, sipas rregjistrimit të vitit 2014, është rreth 2500 banorë. Në rajonin e Rajhenaurit (Reichenau), ishte shtëpia e tretë e Hanës, ndërtuar rrëzë maleve që përmendëm më lart. Aty na priste Muçi, i cili kishte arritur aty para nesh dhe që prej disa vitesh banon bashkë me djalin e tij në Baden të Austrisë. Hyjmë në oborrin e shtëpisë së znj. Hana dhe pastaj vizitojmë të gjitha dhomat e kësaj shtëpie. Një mrekulli që krijon dora dhe mendja njerëzore, aq më tepër e një dëshnicareje. Shtëpia ishte e ndërtuar aty ku mbaronte pjerrësia e malit. Një faqe mali, e mbuluar nga pemët. Një pozicion i tillë ishte përzgjedhur nga Hana, që kjo shtëpi ta lidhte me sarajet e saj në Këlcyrë. Po territori i shtëpisë, sidomos në pjesën e sipërme, kishte një kopësht të vogël me mollë. U ulëm në verandën e shtëpisë dhe nën shoqërinë e një gote rakie, arrave e bajameve të thata me të cilat na gostiti znj. Hana, u bë një bisedë e këndëshme dhe e ngrohtë me mikun tonë Muçi Fezga dhe familjen e tij. Ishte një njohje për udhëtimin tonë, gjendjen në Shqipëri, por edhe interesimi ynë për familjen e z. Muci e për shëndetin e tij. Një bisedë e këndëshme mes blerimit dhe ajrit të pastër të maleve Raks (Rax) dhe Shniberg (Schneeberg).
******
Një drekë e paharrueshme
Më pas shkojmë në mjediset e një restorati tipik për ato anë dhe drekuam së bashku. Bisedonim me Ata, për të cilët ishte ndërrmarë dhe ky udhëtim i largët. Po kur ke përpara personalitete të spikatura si znj. Hana dhe z. Muçi, e ndien se ia vlen cfarëdolloj mundimi. Zotin Muçi e kishim takuar para disa vitesh, kur ai vizitoi për herë të fundit Tiranën. Po Muçi ka qenë vazhdimisht i lidhur me Dëshnicën e Përmetin. Ka qenë mbështetje financiare dhe për shoqatën “Dëshnica”. Me shpenzimet e veta, mban për llogari të shoqatës sonë një faqe në Internet, ku janë depozituar të gjitha numrat e gazetës “Dëshnica”. Deri tani janë vendosur 59 numra dhe ky i kësaj radhe është i 60-ti. Që këta numra gazete të mbahen online, duhet të paguash çdo vit. Madje as drejtuesit e gazetës “Dëshnica” nuk e dinë sa paguhet dhe kur paguhet. Ky është një kontribut i heshtur i z. Muçi. Po një kontribut i rëndësishëm për të gjithë ata dëshnicarë dhe miq të dëshnicarëve, në Europë e deri në Amerikën e largët, që e lexojnë gazetën e tyre në internet, kur ajo ende nuk ka dalë nga shtypshkronja.
Për kontributin e tij të shquar si pedagog i Universitetit të Tiranës dhe në veçanti si drejtues i arsimit në rrethin e Përmetit në vitet `70-80 të shekullit të kaluar, Bashkia dhe Këshilli bashkiak i qytetit të Përmetit e nderon me çmimin e lartë “Qytetar Nderi i Përmetit”. Muçi nuk mundi të vinte në Shqipëri për ta marrë këtë titull në Përmet për arsye shëndetësore, ndaj shoqata “Dëshnica” si propozuese e këtij titulli, shfrytëzon ftesën e znj. Hana dhe ditën e tretë të qëndrimit në Austri, ia kushton dhënies së këtij titulli.
Kryetari i shoqatës “Dëshnica” z. Gëzim Voda i jep z. Muçi Fezga medaljen e akorduar nga Këshilli Bashkiak dhe Bashkia e qytetit të Përmetit duke e shoqëruar me falënderime në emër të banorëve të Përmetit, të institucioneve që ia kishin akorduar këtë çmim dhe të vetë shoqatës “Dëshnica”.
Emoconuese ishte fjala dhe falënderimit e z. Muçi. Ishin fjalë mirënjohje për të gjithë përmetarët dhe institucionet qeverisëse që e përfaqësojnë atë. Ishin fjalë që dilnin nga zemra e një njeriu që bëri shumë për përmetarët, qoftë gjatë qëndrimit të tij në Përmet si drejtues i institucionit arsimor, por dhe gjatë kohës që punoi në Ministrinë e Arsimit.
*******
Pranë ujrave të lumit Shvarca
Pasi mbaruam drekën, të shoqëruar nga z. Muçi, znj. Drita (bashkëshortja e z. Muçi) dhe Orgesi (djali i tij), bashkë me znj. Hana, vizitojmë disa objekte me vlera muzeale. Pa kaluar një km nga lokali, në hapësirën gjelbëruese të pyjeve, ndodheshin disa ndërtesa, të punuara bukur, të stileve barok. Ishin ndërtesa ku kishin kaluar një pjesë të kohës së tyre disa nga personalitetet më të rëndësishme të Austrisë. Freskia e stinës së verës në këto vende, ujrat e kristalta të burimeve poshtë këmbëve të malit Raks, kishte bërë që, kushdo që kishte mundësinë financiare, të ndërtonte aty një shtëpi të dytë, për të përtërirë shpirtin dhe mendjen. Aty kishin patur shtëpinë e tyre dhe fisi perandorak i Habsburgëve. Ndalemi para një pallati madhështor dhe Hana na tregon: Në shekullin e kaluar, prej një fisi të pasur në Austri, u ndërtua ky pallat. Pasi e ndërtuan, kërkonin që ta shtronin me monedha floriri. Po në monedhat e floririt ishte dhe fytyra e perandorit, ndaj ai nuk i lejoi që fytyra e tij të shkelej me këmbë nga të ftuarit e këtij pallati. Ky fakt tregon se kjo hapësirë ka qenë tepër e lakmuar. Dhe lista e atyre personaliteteve austriake që kanë ndërtuar në rrethinat e qyteti Reichenau, është tepër e gjatë.Shtëpia e znj.Hana është në listën e atyre mrekullive.
Vazhdojmë udhëtimin gjersa arrijmë në fund të malit Raks. Shikoje aty grupe të shumtë turistësh që i ngjiteshin lartësisë së malit. Ishte vendosur një teleferik që çonte udhëtarët në zemër të malit. Ne nuk patëm mundësinë të ngjiteshim lart, për arsye të kohës, por ndoqëm nga afër peisazhin e mrekullueshëm. Ndanë rrugës rridhte pak i rrëmbyer lumi Shvarc. Shkuam buzë tij dhe lagëm pak duart me ato ujra të kristalta, më shumë si një përshëndetje me të, se sa t`i pastronim apo t`i pastronim ato.
******
Kthimi.
Vazhduam rrugën për t`u kthyer në Vjenë, por pa mbrritur atje, kthehemi në qytetin Brunn am Gebirge, ku pimë një kafe me Hanën, Muçin, bashkëshorten e tij dhe djalin, në një lokal, të cilin e administronte vajza e tij, Nereida. Ay u ndamë me njëri-tjetrin si dëshicarë që duhen e respektohen përzemërsisht.
Në rrugëtim e sipër ndalëm pak më tej, po në Brunn am Gebirge, ku zonja Hana na tregoi një nga qendrat më të rëndëshime të arkitekturës vjeneze, një pallat madhështor, i ndërtuar si kopje e Pallatit të Versajës që ndodhet në Francë. Nuk zbritëm nga makina e ta soditnim nga afër, pasi nuk mundëm të parkonim makinën, por e shijuam bukurinë e tij përmes xhamave të makinës. Zbriti vetëm Luani, i cili i bëri disa foto për t`ipatur në albumin tonë si kujtime të shtrenjta nga Vjena.Vizitën e përfunduam në mbrëmje, në një nga kodrat e larta të qytetit të Vjenës, nga ku qyteti madhështor shihej si në pëllëmbë të dorës me një vezullim magjik dritash. Në këtë kodër ishte një kishë që quhej Kisha Polake. Ishte e shekullit XVI. Në këto kohë, ushtria perandorake osmane ishte ndalur para portave të Vjenës duke e rrethuar atë në vitin 1529. Një shekull e gjysmë më vonë, në vitin 1683, historia ka rregjistruar një nga betejat më të ashpra austriake që njihet si: Beteja e Vjenës. Nga ajo kodër, ku qyteti dukej si në pëllëmbë të dorës, Johanes Paul II, ishte futur në Vjenë dhe kishte sulmuar ushtrinë osmane, e cila nuk e priste një sulm të tillë dhe, si përfundim, kishte pësuar disfatë.
******
Drejt Tiranës.
Në orën 7:45, të datës 6 tetor 2014, u ndodhëm në aeroportin e Vjenës për t’u kthyer në Tiranë. Na përcolli znj. Hana me makinën e saj. Ishte një ndarje prekëse. Hana ishte gjithashtu e emocionuar. Brenda këtyre pak ditëve, i kishim përcjellë njëri-tjetrit shumë mesazhe e emocione. Kishim folur me njëri-tjetrin ashtu si mendonim e gjykonim për ngjarje e personalitete të vendit tonë në këta dy shekujt e fundit. Më bënin përshtypje informacionet e pasura me të cilat Hana shoqëronte pikëpamjet e saj mbi politikën e shoqërinë shqiptare. Vlerësimet e Hanës buronin nga dëshmi e fakte të shumta, shumë prej të cilave ishin pjesë e jetës së saj. Po energjia e saj në parashtrimin e këtyre dëshmive, timbri i zërit që tregonte siguri në ato që thoshte, u jepnin përmbajtjes së dëshmive të saj më tepër vërtetësi. Është kënaqësi ta dëgjosh Hana Këlcyrën. Na erdhi keq që po ndaheshim dhe koha e takimit të ardhshëm ndoshta do t`i përkasë vitit tjetër.
Avioni e la aerodromin e Vjenës dhe po drejtohej drejt Jugut. Nga dritaret e avionit dukeshin hapësirat e gjera të ultësirës vjeneze. Diku, poshtë nesh, mbase në të djathtën tonë, ndodhej Badeni. Aty ndodhej një tjetër dëshnicar i mirë me të cilin ishim takuar një ditë më parë. Aty jetonte bashkë me familjen e vet, Muçi Fezga, autori i një romani të sukseshëm dhe i dhjetra tregimeve e novelave. Mbase, në ato çaste, Muçi kishte nisur të shkruante. Po cilido që të jetë personazhi i veprës së tij, për një gjë jam i sigurt: ai personazh do të ketë diçka prej tipareve të miqve të tij që aq bujarisht i priti në rrethinat e qytetit Reichenau dhe në Brun. Pas disa minutash, poshtë nesh, ca re bardhoshe që rrinin mbi kryet e një vargmali, na thoshin se ishim larguar mjaft nga miqtë tanë të shtrenjtë. Po ne ende mendonim e flisnim për ta. Ndoshta dhe ata bënin të njënjtën gjë.
Vjenë, 3-6 tetor 2014.
Dr. Elez Bibaraj ka qenë më tepër se sa një vëzhgues dhe analist i ngjarjeve në Shqipëri dhe Kosovë
Nga Prof. Nikolla Pano*/
Gjatë tre dekadave të kaluara, Dr. Elez Biberaj ka fituar një reputacion mjaft të merituar si një nga vëzhguesit dhe analistët më të respektuar të botës për zhvillimet e periudhës komuniste dhe paskomuniste në Shqipëri dhe Kosovë. Ai është autor i tre librave që lidhen kryesisht me Shqipërinë, njëri prej të cilëve është botuar edhe në shqip me titullin “Shqipëria tranzicion: Rruga e vështirë drejt demokracisë, 1990-2010” (AIIS, 2011). Ai është autor edhe i shumë kapitujve të veçantë, i artikujve dhe shumë kumtesave, që përqendrohen mbi çështjet shqiptare dhe kosovare. Një model përfaqësues të studimeve të tij përbën edhe përmbajtja e këtij libri.
Përveç një periudhe katërvjeçare (1982-1986), kur ai punonte për ish-Agjencinë e Informacionit të Shteteve të Bashkuara (USIA), Elezi është dalluar në kryerjen e detyrave të ndryshme në Zërin e Amerikës (VOA), ku që nga viti 1980 u fut në Seksionin Shqip të Zërit të Amerikës. Në vitin 1986 ai u bë Shef i Seksionit Shqip dhe që nga viti 2005 ka qenë Drejtor i Departamentit Euroaziatik të Zërit të Amerikës. Duke e vlerësuar kontributin e tij të shquar si Shef i Seksionit Shqip, në vitin 2000, Elezit iu dha Çmimi i Punonjësit të Shquar të Vitit i Zërit të Amerikës.
Ekspertiza e Dr. Biberajt në çështjet shqiptare dhe të Ballkanit është vlerësuar më tej brenda Zërit të Amerikës, nga agjencitë e tjera qeveritare, nga qendrat studimore, prestigjioze, joqeveritare, në Shtetet e Bashkuara dhe bashkësia akademike. Ai është intervistuar dhe konsultuar nga qendra kryesore mediatike në Shtetet e Bashkuara dhe jashtë shtetit gjatë periudhave të krizës në Shqipëri dhe Kosovë. Këto lidhje të ndërsjellët i kanë mundësuar Elezit të ngrejë lart vetëdijen e kolegëve në qeveri, akademi, media dhe publikun amerikan, në lidhje me sfidat me të cilat është përballur dhe përballet Shqipëria, Kosova dhe popullsia shqiptare në Ballkan, si dhe për të ndikuar mbi pikëpamjet e tyre.
Por Elez Bibaraj ka qenë më tepër se sa një vëzhgues dhe analist i ngjarjeve në Shqipëri dhe Kosovë. Ai, në periudha të ndryshme që nga rënia e komunizmit, ka marrë pjesë edhe në disa ngjarje kryesore, që përbëjnë faza të tranzicionit paskomunist të këtyre shteteve. Në përgjithësi dihen nismat e Dr. Biberajt gjatë viteve 1989-1990 për të krijuar kontakte me udhëheqësit e opozitës antikomuniste shqiptare, që po krijohej, duke iu mundësuar atyre të përdornin lehtësirat e Zërit të Amerikës për të komunikuar drejtpërsëdrejti me bashkëpatriotët e tyre në Shqipëri, si edhe në diasporë, për ta bërë publike kauzën e tyre.
Elezi u përfshi në diskutimet që kulmuan me marrëveshjen e 15 marsit 1991 për të rivendosur marrëdhëniet SHBA-Shqipëri, pas një ndërprerjeje prej 52 vjetësh dhe së bashku me të tjerët ndihmoi për të përgatitur Ambasadorin e porsa emëruar të Shteteve të Bashkuara, Uiliam Rajerson (William Ryerson) dhe stafin e tij për të nisur detyrën e tyre në Shqipëri. Elezi shërbeu edhe si vëzhgues i zgjedhjeve parlamentare të 31 marsit 1991. Ai u rikthye në Shqipëri në qershor të atij viti si përkthyes i Sekretarit të Shtetit Xhejms Bejker (James Baker), gjatë vizitës së tij të paharrueshme në Tiranë.
Elezi dhe kolegët e tij në Seksionin Shqip të Zërit të Amerikës krijuan gjatë periudhës së Luftës së Ftohtë dhe vazhdojnë t’i mbajnë deri më sot ato standarde të larta profesionalizmi që e kanë bërë programin e tyre burimin më të besueshëm të lajmeve në Shqipëri.
Vlerësimi i lartë që gëzojnë Elezi dhe Seksioni Shqip ishte i dukshëm nga titujt e lartë që ata kanë marrë nga zyrtarët e Shteteve të Bashkuara, si dhe nga personalitetet nga Shqipëria, Kosova, Maqedonia dhe qendra të tjera ta bashkësisë mbarë shqiptare, në maj 2013, në festimet e 70 vjetorit të transmetimeve të para të Zërit të Amerikës në gjuhën shqipe, të zhvilluar në Uashington. Me këtë rast, Presidenti Bujar Nishani i akordoi Dr. Biberajt Medaljen Nderi i Kombit. Ky shpërblim iu shtua Medaljes së Mirënjohjes që i akordoi atij një vit më parë ish-Presidenti Bamir Topi.
Këto shkrime të zgjedhura nga botimet dhe prezantimet e thelluara të Elez Biberajt në këtë vëllim, reflektojnë edhe vështrimet e thella që burojnë nga përvoja e tij vetjake dhe kontaktet që ai ka me një spektër të gjerë intelektualësh, gazetarësh dhe politikanësh brenda bashkësisë ballkanike-shqiptare dhe gjetkë. Pesëmbëdhjetë shkrimet e kësaj përmbledhjeje janë shkruar fillimisht midis viteve 1982 dhe 2013. Duke pasqyruar interesat profesionale dhe studimore të Dr. Biberajt, ato pothuajse janë njësoj të ndara me përqendrimin e tyre kryesor mbi zhvillimet në Shqipëri dhe Kosovë gjatë kësaj periudhe. Karakteri i mbulimit dhe analiza e çështjeve që trajtohen pasqyrojnë kontekstin e kohës gjatë së cilës janë shkruar.
Por ky faktor mund të shihet edhe si një nga pikat e forta të këtij libri, për faktin se na jep mundësinë të vështrojmë mënyrën se si shpalosja e ngjarjeve në Shqipëri dhe Kosovë gjatë kësaj periudhe të vrullshme ka ndikuar me kalimin e kohës mbi pikëpamjet e autorit lidhur me çështjet që ai trajton.
Një nga karakteristikat dalluese të shkrimeve të Dr. Biberajt është se ato përshkohen me atë që karakterizohet si një qasje panshqiptare, pa i dhënë ndonjë kuptim përçmues këtij termi. Me këtë dua të them se ai nuk i trajton zhvillimet në Shqipëri dhe Kosovë në një vakum. Përkundrazi, ai i sheh ato në kontekstin e evoluimit të situatave brenda bashkësisë ballkanike shqiptare, që është rezultat i faktorëve të tillë si rënia e sistemit komunist, shpërbërja e Federatës Jugosllave dhe vështirësitë e tranzicionit paskomunist.
Një aspekt tjetër i rëndësishëm i qasjes së Dr. Biberajt ndaj çështjeve shqiptare brenda kontekstit rajonal është vëmendja e tij ndaj lidhjeve të politikës së brendshme dhe politikës së jashtme, që kanë qenë, për shembull, në lojë në ndryshimin e qëndrimeve të Tiranës ndaj Kosovës nga periudha komuniste deri tani. Siç tregojnë studimet më të fundit të Dr. Biberajt, pikëpamjet e dikurshme divergjente të dy partive politike kryesore shqiptare mbi çështjen e Kosovës tani duket se konvertojnë, duke neutralizuar në këtë mënyrë, me sa duket, një burim mosmarrëveshjesh të brendshme.
Nisur nga perspektiva e tij panshqiptare, nuk është për t’u çuditur që Dr. Biberaj ka mbështetur prej kohësh krijimin e lidhjeve të ngushta në një varg fushash midis Shqipërisë dhe Kosovës, ndërkohë që ka nxitur njëkohësisht marrjen e nismave nga shqiptarët e Maqedonisë dhe të Malit të Zi. Në të njëjtën kohë ai arrin në përfundimin se duke pasur parasysh problemet e brendshme me të cilat përballet Shqipëria dhe Kosova, krahas me kundërshtimet nga bashkësia ndërkombëtare dhe mungesa e ndjenjave masive në të dy vendet, çështja e “Shqipërisë së Madhe” për momentin ka gjasa të mbetet në gjumë. Biberaj mendon se brenda një kohe të afërt, e ardhmja e marrëdhënieve midis Shqipërisë dhe Kosovës dhe fqinjëve të tyre ballkanikë do të zhvillohen kryesisht nëpërmjet nismave të përbashkëta dypalëshe dhe rajonale, si dhe brenda kuadrit të procesit të integrimit europian. Brenda këtij konteksti ai e vë theksin te roli i rëndësishëm i Shqipërisë, Kosovës dhe bashkësisë shqiptare në Ballkan për ruajtjen e stabilitetit rajonal.
Shkrimet e zgjedhura, që merren kryesisht me Shqipërinë, për të zbuluar tendencat kryesore të brendshme dhe ndërkombëtare, që nga vdekja e Enver Hoxhës, më 1985 e deri në prag të zgjedhjeve të 23 qershorit 2013. Ato përshkruajnë faktorët që e kishin çuar Ramiz Alinë të kërkonte një hapje të kufizuar dhe të kontrolluar drejt Perëndimit, si pasojë e vështirësive tëmëdha ekonomike, që e kishin kapluar Shqipërinë aty nga fundi i periudhës së Hoxhës, si edhe procesi i gjatë me të cilin Shqipëria i dha fund izolimit të vetimponuar për t’u bërë pjesëtare aktive e bashkësisë ndërkombëtare. Trajtimi i çështjeve të politikës së jashtme rritet duke përfshirë edhe një studim, që pasqyron vlerësimin e Dr. Biberajt për rolin e Shteteve të Bashkuara në demokratizimin e Shqipërisë.
Përveç kësaj, ka edhe artikuj që merren me vlerësimin e fazave të ndryshme të tranzicionit paskomunist të Shqipërisë. Këto studime janë me interes të veçantë, duke pasur parasysh njohuritë e dorës së parë të Elezit mbi zhvillimet gjatë fazës fillestare të procesit të tranzicionit. Megjithëse duket qartë se ai e sheh me simpati platformën e Partisë Demokratike, që erdhi në pushtet në mars 1992, nga materiali i botuar në këtë përmbledhje bëhet e qartë se Elezi nuk është ndikuar negativisht nga ky faktor, në vlerësimet e tij për programet dhe udhëheqësit e dy partive kryesore, politike, shqiptare, gjatë 20 vjetëve. Dëshmia e Dr. Biberajt para Komisionit të Helsinkit të Shteteve të Bashkuara, më 6 maj 2014, shërben si një përmbledhje e shkëlqyer e pikëpamjeve të tij në lidhje me skenën politike bashkëkohore në Shqipëri. Megjithëse Shqipëria e kaloi me sukses “provën” e zgjedhjeve të vitit 2013, ka marrë statusin e vendit kandidat për në BE dhe është në rrugën e gjatë të anëtarësimit në BE, ashtu siç këshillon Biberaj, ajo duhet të zgjidhë një varg problemesh: korrupsionin publik dhe privat, të metat e sistemit ligjor dhe të drejtësisë, polarizimin politik, për të përmendur vetëm disa prej tyre, që kanë penguar arritjen e një demokracie të konsoliduar.
Me pak fjalë, ky libër na jep perspektiva të dobishme për të vështruar zhvillimet kryesore në Kosovë dhe në Shqipëri, në intervale të ndryshme gjatë tridhjetë viteve të kaluara. Ai na jep po ashtu mprehtësinë e pikëpamjeve të një analisti veteran dhe mjaft të respektuar të çështjeve shqiptare dhe kosovare gjatë së njëjtës periudhë. Materialet që përbëjnë këtë libër janë studime të thelluara, janë të shkruara bukur dhe mjaft të arsyetuara me analizën e tyre. Ato së bashku na japin një shembull të admirueshëm mbi praktikën e historisë bashkëkohore.
Instituti Shqiptar i Studimeve Ndërkombëtare ka bërë një shërbim të madh duke i vënë artikujt që përbëjnë këtë libër në dispozicion të publikut shqiptar. Unë shpresoj se libri do të ketë një interes të veçantë për shqiptarët e brezit më të ri dhe studentët lidhur me perspektivat që ai jep për të tashmen.
(* Parathenia e librit te Dr. Elez Biberaj ” Shqipëria dhe Shqiptarët në Udhën e Rimëkëmbjes”