Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Libri i Vogël i Zi i Emersonit*

by


Ralph Waldo Emerson (1803 – 1882) /

Shqipërim nga Astrit Lulushi /

Guxo të jetosh jetën që ke ëndërruar. Shko përpara dhe bë realitetet ëndrrat e tua.
Ajo që qëndron pas nesh dhe ajo që qëndron para nesh janë çështje të vogla në krahasim me ato që qëndrojnë brenda nesh.
I vetmi person që je i destinuar të bëhesh, është personi që vendos të jesh. Gjithmonë bë atë që ke frikë të bësh.
Mos shko atje ku shtegu mund të çojë, përkundrazi, shko atje ku nuk ka shteg dhe lë një gjurmë.
Jeto nën diell, çaje detin, thith ajrin e lirë.
Ajo që bën flet aq me zë të lartë sa nuk mund të dëgjohet ajo që thua.
Kur je në errësirë, mund të shohësh yjet.
A është, pra, aq gjë e keqe të keqkuptohesh? Pitagora u keqkuptua, dhe Sokrati, Jezusi, Luteri, Koperniku, Galileo, Njutoni dhe çdo frymë e pastër dhe e mençur që mori formën e njeriut. Të jesh i madh është të jesh i gabuar.
Nuk mund t’i kujtoj librat që kam lexuar më shumë sesa ushqimet që kam ngrënë; dhe kështu, ato më kanë bërë.
Gjithë sa kam parë më mëson të besoj te Krijuesi për gjithçka që nuk kam parë.
Çfarëdo që të bësh, duhet guxim. Cilido qoftë kursi që vendos të marrësh, gjithmonë gjendet dikush që të thotë se e ke gabim. Gjithmonë ekzistojnë vështirësi që të tundojnë të besosh se ata që të kritikojnë kanë të drejtë.
Për të hartuar një kurs veprimi dhe për ta ndjekur atë deri në fund, kërkohet i njëjti guxim që i duhet një ushtari në luftë.
Paqja është fitore, por duhen njerëz të guximshëm për ta siguruar atë.
Shufra më e mirë për mbrojtjen nga rrufeja është shtylla kurrizore, mbaje drejt.
Bëni Biblën tuaj. Zgjidhni dhe mblidhni të gjitha fjalët dhe fjalitë që në të gjitha leximet tuaja kanë qenë për ty si shpërthimi i një borie.

*-Ralph Waldo Emerson (1803 – 1882), eseist, pedagog, filozof, dhe poet amerikan që drejtoi lëvizjen transcendentaliste të mesit të shekullit të 19-të (transcendentalizmi ishte një lëvizje filozofike kundër gjendjes së përgjithshme të intelektualizmit në atë kohë në Amerikë). Emerson i shpërndau mendimet e tij përmes dhjetëra eseve.
Libri i Vogël i Zi ishte një mjet për të kontaktuar me njerëz për t’u dhënë atyre atë që dëshironin. Por, në këtë version të shekullit 21 të librit të vogël të zi, mençuria dhe njohuria janë çelësat për hapjen e dyerve për të medituar mbi mençurinë, përqendrim në biseda ose për mbrojtjen e tryezës së kafesë nga kondensimi. U bëftë e juaja mençuria e disa prej më të mëdhenjve.

Astrit Lulushi



KORI SIPARANTUM I PEJËS PËRFAQËSON KOSOVËN NË BELGJIKË

by

-Kori Siparantum i qytetit të Pejës përfaqëson Kosovën në garat e koreve evropiane, fton shqiptarët që jetojnë dhe veprojnë në Belgjikë ta përcjellin nga afër. Kosova paraqitet për herë të parë në këtë festival/

PEJË- Gazeta DIELLI/  Kori Siparantum i qytetit të Pejës përfaqëson Kosovën në garat e koreve evropiane.

Siparantum Choir njoftoi dje me 16 Shtator se është selektuar për herë të parë në garat internacionale të koreve evropiane  The 15th edition of the biennial International Choir Contest Flanders që organizohet nga VZW International Choir Contest Flanders në Belgjikë.  Duke e marrë parasysh rëndësinë e këtij festivali prestigjioz dhe përzgjedhjen e shtetit tonë në mesin e shumë shteteve nga mbarë Evropa të cilët kanë traditë korale qindëra vjeçare, Kosova paraqitet për herë të parë në këtë festival.

“Në këtë festival garues ne paraqitemi me shumë shtete të përzgjedhura si Belgjika, Sllovenia, Republika Çeke, Hungaria etj.  Kori Siparantum do të paraqitet në kategorinë e koreve miks me program të kompozitorëve të njohur botëror dhe shqiptarë. Siparantum në programin e vet  paraqitet në festival poashtu me vepren e kompozitorit të njohur fllaman Jan Van Der Roost, kompozitor i cili sot konsiderhet njeri prej më të rëndësishëm në skenën muzikore në vend (vepër premierë e shkruar për festivalin)”, u shpreh Memli Kelmendi, dirigjent i korit.

Festivali do t’i paraprijë hapja me ansamblin e njohur vokal në botë “The Kings Singers”.

Këtë vit festivali mbahet në qendren kulturore C-Mine nga data 4-6 tetor në Genk lokacion i përsosur për akustikën korale.

“Jemi në vazhdën e punës intenzive me koristët. Sigurisht ky është programi më i vështirë me të cilin në jemi ballafaquar ndonjëherë. Të gjithë e kemi motivimin e përfaqësimit të shtetit. Selektimi ynë në këtë festival është sukses padyshim që do të bëjmë më të mirën e mundshmë. Dua t’i ftoj të gjithë shqiptarët që jetojnë dhe veprojnë në Belgjikë, të vijnë dhe të na përcjellin nga afër”, u shpreh Fatmir Bajraktari, kryetar i korit.

Ndërsa, me datën 7 tetor në ora 20:00 në Bruksel Siparantum Choir paraqitet me koncertin e radhës organizohet nga Les Grandes Heures de la Cambre. Koncerti do të mbahet në Church of the Abbey of Notre Dame de la Cambre at Brussel.  Në këtë koncert kori Siparantum paraqitet me vepra të kompozitorëve të njohur botëror Bennet, Josquin Des Prez, Rheinberger, Whitacre, Gjeilo etj. dhe kompozitorë të njohur shqiptarë, Kasapolli, Rudi, Kelmendi etj./b.j/

Legendary journalist and political commentator Cokie Roberts dies at 75

by

Renowned ABC News journalist and political commentator Cokie Roberts has died at the age of 75.

Roberts won countless awards, including three Emmys, throughout her decades-long career. She has been inducted into the Broadcasting and Cable Hall of Fame and was cited by the American Women in Radio and Television as one of the 50 greatest women in the history of broadcasting. She was named a “Living Legend” by the Library of Congress in 2008. 

“We will miss Cokie beyond measure, both for her contributions and for her love and kindness,” her family said in a statement. 

Her death was due to complications from breast cancer.

Roberts, born Mary Martha Corinne Morrison Claiborne Boggs, said she got the name “Cokie” from her older brother, who couldn’t pronounce Corinne and dubbed her Cokie instead. The name stuck with her ever since.

“Cokie Roberts will be dearly missed,” said James Goldston, president of ABC News. “Cokie’s kindness, generosity, sharp intellect and thoughtful take on the big issues of the day made ABC a better place and all of us better journalists.”

Roberts was “a true pioneer for women in journalism,” Goldston said, “well-regarded for her insightful analysis of politics and policy in Washington, D.C., countless newsmaking interviews, and, notably, her unwavering support for generations of young women — and men — who would follow in her footsteps.”

She is survived by her husband, fellow journalist Steven Roberts, her children, Lee and Rebecca and her six grandchildren.

Roberts graduated from Wellesley College in 1964 with a degree in political science and began her career in radio as a foreign correspondent for CBS in the 1970s and started covering Capitol Hill for National Public Radio in 1978, reporting on the Panama Canal Treaty. 

She was assigned to Capitol Hill full-time in the early 1980s, serving as the network’s congressional correspondent for more than a decade.

(MORE: 7 columns by Cokie Roberts that showcase her wit and wisdom)

Roberts co-anchored ABC’s “This Week” with Sam Donaldson from 1996 to 2002. She also served as political commentator, chief congressional analyst and a commentator for “This Week” during her three decades at ABC.

Before joining ABC News in 1988, Roberts spent more than two decades at outlets including WNEW (1968), KNBC-TV (1974-77), CBS News (1974-1977) and NPR starting in 1978. She was also a correspondent for MacNeil-Lehrer Newshour and a contributing senior news analyst for PBS.

Additionally, she wrote eight books, largely focusing on the role of women in American history, many of which were New York Times bestsellers. 

She had recently acknowledged a struggle with her health.

“Over the summer, I have had some health issues which required treatment that caused weight loss. I am doing fine,” she said in a statement after the “This Week” appearance. “I very much appreciate the kind comments I have received and expect to be, as I have been, working away in the days and months to come, covering what promises to be a fascinating election. I am grateful to everyone who has been in touch and sent their well wishes. Thanks for caring.”

Roberts was diagnosed with breast cancer in 2002 and was successfully treated. When she was diagnosed, she spoke about her longtime work urging women to get regular mammograms.

“Fortunately, in the course of my efforts to inform others about the disease, I learned about the benefits of early detection,” she said in a statement at the time, The Washington Post reported. “Now I am the beneficiary of that information.”

She told the Post that her cancer diagnosis didn’t give her a newfound perspective on life, because she already had one.

“I had a healthy perspective on life already,” she said to The Washington Post. “I have always cared more about family than my career. I lost my father at age 58 in a terrible accident and I lost my sister at age 51. So I didn’t need any extra perspective on life.” 

During a Facebook Q&A in 2013, when asked what was the best part of her career, she said that her family has been “by far the best part” of her life.

“I’ve been blessed in my life with been a long and happy marriage that produced two wonderful children who have in turn each produced three spectacular grandchildren and that is by far the best part. In terms of career, I’ve been lucky to have many interesting jobs and loved most of them. The ability to develop expertise and then be able to use that knowledge in broadcasting is gratifying. And I find writing books particularly satisfying,” she wrote in her response to the Facebook question.

Roberts came from a political family: she was the daughter of (Thomas) Hale Boggs, the former Democratic House majority leader and representative from New Orleans. Her father was also a member of the Warren commission that investigated the assassination of President John F. Kennedy.

Hale Boggs died in a plane crash in Alaska in 1972, and his wife – Roberts’ mother – Lindy Boggs was elected to fill her late husband’s congressional seat.

Lindy Boggs was later appointed to be the U.S. ambassador to the Holy See by then-President Bill Clinton in 1997.

Roberts’ siblings also took a liking to politics. Her older brother, Thomas Boggs Jr., was a lobbyist and her sister Barbara Boggs Sigmund was the former mayor of Princeton, New Jersey. Her younger brother, William, died as an infant, and her other two siblings have died as well.

In an interview earlier this year, Roberts noted that she was “the only person in my original nuclear family who didn’t run for Congress. Now, they didn’t win all of them – the only one that never lost an election was my mother.”

But she filled that void with her foray into journalism.

“I have always felt semi-guilty about it. But I’ve sort of assuaged my guilt by writing about it and feeling like I’m educating people about the government and how to be good voters and good citizens,” she told The Washington Post.

Roberts married journalist Steve Roberts in 1966, after meeting at a political event in Ohio four years earlier when they were both in college.

Steven Roberts worked as a reporter at The New York Times for many years, and in a 2017 interview, Cokie Roberts credited her husband as being “my mentor when I started off as a journalist.”

“I had always been a good writer, and so I started reporting and writing. He was a big help to me, and we did a lot together,” she said for an oral history project developed by the House of Representatives.

Steve Roberts said in a New York Times interview in 2017 that he was “bowled over” by his wife’s intellect.

SLIDESHOW: Cokie Roberts through the years

“Marrying the right person is the single most important decision you’ll ever make in your life. Everything else is secondary. From the very beginning, I knew what an extraordinary person Cokie was,” Steve Roberts said in the Times article, which was published to celebrate their then-50 year union in 2017.

The pair got married under an apple tree in the backyard of her family’s home in Bethesda Maryland, and then-President Lyndon B. Johnson and first lady Lady Bird were among the 1,500 guests in attendance. The home stayed in the family, and was Cokie and Steve Roberts’ home at the time of her passing.

Full statement from the family of Cokie Roberts:

Her loving family announces the passing of journalist and author Cokie Roberts, due to complications from breast cancer, on September 17.

Born Mary Martha Corinne Morrison Claiborne Boggs on December 27, 1943, Cokie was – first and foremost – a wife, mother, sister, daughter, aunt, cousin and friend.

Cokie’s career as a journalist at National Public Radio and ABC News took her to the heights of her profession, and her success as an author on history and family put her on the best seller list.

But her values put family and relationships above all else.

She is survived by her husband of 53 years, journalist, author and professor Steven V. Roberts, her children Lee Roberts and Rebecca Roberts, her grandchildren Regan, Hale and Cecilia Roberts and Claiborne, Jack and Roland Hartman, along with numerous nieces, nephews, and cousins.

She is also survived by friendships and by causes that she put her time, resources and energy into that are too numerous to count.

We would like to thank the staff at the National Institutes of Health for their dedication, expertise, work and incredible care for Cokie during her illness.

We will miss Cokie beyond measure, both for her contributions and for her love and kindness.

We are hopeful that Cokie now goes to join her parents, former Members of Congress Hale and Lindy Boggs, her siblings Barbara, Tom and William, who predecease her, and her God.

Amerika-Kosova, marrëdhënie të shkëlqyera

by

-Gjeneral Rama prit në vizitë gjeneralin Phillips nga Komanda e Ushtrisë Amerikane për Evropë. Në takimin e përbashkët, komandanti i FSK-së dhe gjenerali amerikan, biseduan për  marrëdhëniet e shkëlqyera ndërmjet  Kosovës dhe SHBA-ve, përkatësisht Forcës së Sigurisë të Kosovës dhe Komandës së Ushtrisë Amerikane për Evropë, në fusha konkrete dhe bashkëpunime të frytshme/

PRISHTINË, 17 Shtator 2019-Gazeta DIELLI/ Komandanti i Forcës së Sigurisë së Kosovës, gjenerallejtënant Rrahman Rama, priti sot në vizitë në Ministrinë e Mbrojtjes, gjeneral brigade John H. Phillips, zëvendësshef i Departamentit të Komunikimit (G6) në kuadër të Komandës së Ushtrisë Amerikane për Evropë. 

Në takimin e përbashkët, komandanti i FSK-së dhe gjenerali amerikan, biseduan për  marrëdhëniet e shkëlqyera ndërmjet  Kosovës dhe SHBA-ve, përkatësisht Forcës së Sigurisë të Kosovës dhe Komandës së Ushtrisë Amerikane për Evropë, në fusha konkrete dhe bashkëpunime të frytshme.

Me këtë rast, gjeneral Rama vlerësoi lart rolin e trupave ushtarake amerikane në kuadër të KFOR-it, marrëdhëniet dypalëshe me Gardën Kombëtare të Ajoves, donacionet e pareshtura të Qeverisë dhe popullit amerikan për zhvillimin dhe profesionalizimin e FSK-së dhe ngritjen e kapaciteteve të saj.

Gjatë takimit të dy gjeneralët biseduan edhe për sigurinë kibernetike, shkëmbimin e përvojave në mes dy ushtrive dhe në veçanti folën për objektivat e FSK-së dhe të Kosovës për ngritjen dhe zhvillimin e kapaciteteve profesionale të fushës kibernetike, funksionalizimin e sistemit të sigurisë kibernetike në përballje  me kërcënimet eventuale si në vend, ashtu edhe në rajon dhe me gjerë, bashkëpunimin  me shtetet mike dhe partnere etj..

 Gjenerali Phillips se bashku me stafin e tij vizitoi edhe Kompaninë e Komunikimit, ku u mirëprit  nga komandanti i kësaj kompanie, kapiten Fatmir Kajtazi, i cili pasi e  falënderoi për vizitën, e  njoftoi në pika të shkurtra rreth detyrave, pajisjeve  dhe misionit të  kompanisë që ai drejton.

 Më pas, të gjithë se bashku ndoqën  trajnimet e pjesëtarëve  të FSK-së,  në fushën e IT-së (“Cyber TCT”) dhe  në  fushën e  radiosistemeve,  të cilat janë duke u realizuar falë bashkëpunimit me Gardën Kombëtare të Ajovës – SHBA./b.j/

VAJTIMI ME PAGESË TE SHQIPTARET E REKËS SË EPËRME

by

Shkruan: Avzi MUSTAFA/Në zakonet që kanë të bëjnë me vdekjen dhe përcjelljen e të vdekurit ekzistojnë shumë rite, që janë pagane ose parapagane. Një ndër zakonet shumë të vjetra është edhe kur një i vdekur vajtohet me një lloj të kënduari të përvajshëm.

            Vajtimi ka qenë i pranishëm edhe në popuj të ndryshëm, ku disa rite e zakone janë zhdukur ose kanë marrë forma të ndryshme. Sot, përveç ngjashmërive, kanë dhe diferenca, madje diferencat nuk janë ndërmjet popujve, por ato janë dhe brenda një kombi.

Dhimbja për ata që largohen nga jeta shprehet në mënyra të ndryshme. Për shembull, në veri ka pasur vajtime dhe me goditje të kraharorit, çjerrje fytyre, vajtime me britma e rënkime. Gati te të gjithë popujt e Ballkanit ekziston që në lashtësi një traditë e vajtimit, siç thuhet me “argatë”, e cila është përcjellë dhe në ditët tona. Kjo traditë është e njohur te grekët, rumunët, vllahët, turqit, kroatët, malazezët, serbët, maqedonasit e bullgarët, por edhe në disa vende të tjera botës etj.

Është kjo një traditë shumë e moçme, që ekziston edhe te shqiptarët: kur dikush vdes, kërkohet që dikush të vijë e ta vajtojë të vdekurin. Këtë punë e kanë bërë disa gra ose burra, që janë quajtur “vajtoca” e “gjamatar” të paguar.

            Vajtimin ndër shqiptarë në shekujt e fundit e bëjnë vetëm gratë dhe atë vetëm ditën, Këto gra, që e vajtonin të vdekuri, paguheshin qoftë me para ose me natyrë.

Ashtu siç pohon i madhi Eqrem Çabej, dikur nga viset greke kanë ardhur një numër i madh i vajticave me pagesë . Po ashtu edhe në Shqipërinë e Veriut, sidomos në krahinën e Mirditës, janë paguar vajticat, por më të njohura kanë qenë vajtica e rrethit të Peshkopisë dhe të Zajazit të Kërçovës. Edhe sot e kësaj dite mund të dëgjosh shprehjen “kjo duhet të vajtohet me gra Zajazi” ose “të qafsha me gra Zajazi”, sepse ato kanë vajtuar mallëngjyeshëm dhe në polifoni në ditën e tretë të vdekjes .

Duke parë format e tyre të përgjithshme dhe nga struktura e vargjeve dhe të ritmit, ato dëshmojnë se janë ndër llojet ma të vjetra të folklorit tonë. Ashtu siç thonë folkloristët, e vaji me ligje është “improvizime që shpreh dhimbjen e thellë, por edhe jep një pikturë të cilësive të të vdekurit, një portret të plotë, herë-herë fizik e shpirtëror të tij”. .

Në historinë e vajtimit, sipas studiuesve, dallohen pesë periudha. Periudha e parë, që është më e vjetra është ajo ku vajtimi përfshin britma dhe rënkime me zë, që i bënin familjarët e të vdekurit. Faza e dytë është vajtimi në vargje, që ka ecurinë e një ritmi gati ad libitum. Këtë e vajtim e kanë bërë anëtarët e fisit të afërt ose të largët, sidomos gratë e moshuara, por të fisit të vet. Faza e tretë përfshin vajtimin nga një  grua e huaj që posedon aftësi dhe zë të mirë. Vajtimi në këtë fazë merr një karakter të këndimit, duke përdorë “improvizimin që shpreh dhimbje, por që bën edhe një portret, herë fizik e herë psikologjik, të të vdekurit”.  Faza e katërt është faza kur një familje për të vdekurin merr një grua me pagesë, e cila dallohet me aftësi vajtimi, ndërsa vajtimi i saj merr karakter të zanatit. Ajo që e kryen këtë punë, për këtë punë paguhet me natyrë ose me para. Faza e pestë është ajo kur vajtocat janë përkryer me këngët e vajtimit dhe janë provuar në shumë raste për të vdekurit. Në këtë fazë vajtocat janë të fisit ose edhe të largëta. Në shumicën e rasteve ajo është një grua që vajtimin e ka profesion.

Si te shumë popuj të botës, krahas zhvillimit kulturor të përparimit të njerëzimit si dhe nën ndikimin faktorëve socio-ekonomikë, edhe vajtimi kohëve të fundit e ka humbur atë karakter që e kishte dikur, por mbetet vetëm si një moment, që do të kujtohet si “një vdekje e kënduar mirë”.

Një zonë mjaft interesante që i ruan traditat, ritet e zakonet e moçme, kjo për shkak të kushteve natyrore e historike, është vajtimi me pagesë që ruhet në Rekën e.Epërme. Te shqiptarët e Rekës së Epërme, si një zonë e izoluar dhe si një vend ku mallkimi i shenjtë është “kripa huaj”, që do të thotë se njerëzit përveç kurbetit nuk kishin asgjë për mbijetesë, vdekja e një familjari u shkaktonte dhimbje si kudo, por në këtë zonë, përmes vajtimit, kërkohet shfryrje, lehtësim shpirtëror.

Vajtimi tek Shqiptarët e Rekës së Epërme ka rol të veçante socio-ekonomik dhe patriarkalo-religjioz, ku shumë lehtë shpërthen lirizmi. Për nga forma e brendshme është shumë nostalgjik. Kështu vajtimi në këtë zonë e ka ritmin e lirë, ashtu siç thonë vendasit – një dramë e gjallë e të folurit me një tronditje e me theks pikëllues.

Vajtimi për vdekurin, i krijuar ad hoc, vjen nga dhimbja dhe është plot figura të fuqishme, pyetje retorike, ka lirizëm të fjalëve përkëdhelëse, gëlon nga epizmi i mallkimeve, që krijon atmosferë tepër emocionuese, që i trondit të gjithë ose, siç thonë rekasit, “loti del vetë”. Në Rekë gruaja që mbahet mend mban emrin Sarafka nga Niçpuri dhe nëna Selvije nëna e Dilaverit nga fshati Volkovi..

Në këtë trevë në fillim çdo i vdekur është vajtuar me anëtarët e familjes, sidomos gjyshja, nëna ose motra në praninë e grave e të fisit e të fshatit, kurse burrat kanë bërë përgatitjen e të vdekurit dhe sigurimin e ushqimit për të largëtit e farefisit, si dhe sigurimin e rakisë, që është pirë për “shpirt të vdekurit”.

Tek shqiptarët ortodoksë të Rekës së Epërme vajtimin e kryejnë gratë nga fisi i të vdekurit, por edhe një grua e huaj me pagesë në natyrë. Me rastin e vdekjes së ndonjë anëtari të familjes, të gjitha gratë angazhohen që t’i ndihmojnë jo vetëm gratë e familjes, por edhe gratë e tërë fshatit. Nëse familja është ekonomikisht e dobët ose nuk ka burrë shtëpie, të vdekurin e vajton një grua që është e fisit dhe në moshë ose ajo që përgatit ushqim për njerëzit që vinë për ngushëllime.

Në qoftë se familja është e pasur, ata e paguajnë një grua që di “të “rendit”, siç e quajnë rekasit “renditicë”, cila e ka aftësinë e britmës dhe rënkimit, por edhe posedon aftësi të invecionit, si dhe intelegjencë, kulturë dhe muzikalitet. Ajo e fillon vajtimin në formën e një bisede poetike me zë të zgjatur, duke renditur fjalë për të vdekurin sipas moshës e virtyteve të të ndjerit apo të së ndjerës. Vajtim me “renditje” nëpërmjet vargjeve, që i thotë “renditica” që paguhet, shoqërohet nga gratë e fisit, që i ndihmojnë në korr dhe që mund të jenë deri më 20 veta. “Renditica” ulet te koka e të vdekurit, ndërsa gratë e tjera qëndrojnë ulur anës së krahëve të të vdekurit

Nëse i vdekuri vajtohet te varri, vajtojca me pagesë qëndron mbi kokën e të vdekurit ose e ulur në gjunjë para këmbëve të të vdekurit. Vajtoca fillon të rendisë me fjalë të zgjedhura, duke përdor fjale më ton të gjatë e melankolik. Pas disa vargjeve ose një strofe, ajo e ngre zërin dhe pas çdo vargu të tretë ndërhyn korri i grave. Kur vajtojca jep shenjë se gratë që këndojnë në kor duhet të ndalojnë, ato pushojnë. Vajtica rendit fjalë mbi të vdekurin dhe përsëri jep shenjë që të ndërhyjë korri, por tani ndryshon nga vajtimi i mëparshëm – tani pas “renditcës” përsëritet vargu i tretë dhe pas një pushimi shumë të shkurtër, grat në korr e përsërisin dy vargjshin si dhe afërsinë dhe epitetet e të vdekurit si “i miri i nonës”, “punëtori i nonës”, “trimi i nonës”, vëllau i motrës etj. Ky vajtim bëhet në një dhomë të katit të parë të shtëpisë, por edhe në odën e miqve.

Pasi i vdekuri vajtohet ose “rënditet” për disa orë, pastaj i vdekuri dërgohet prej shtëpisë në kishë. Aty çdokush që e merr pjesë, si gratë ashtu edhe burrat, ndezin qirinj, lënë ca para për kishën dhe sipas ardhjes së ngushëlluesve rrinë disa minuta dhe dalin jashtë për të lënë hapësirë për të tjerët. Pasi i kryen prifti të gjitha ritualet religjioze, të vdekurin e dërgojnë në varr. Rrugës prej shtëpisë e deri në kishë dhe prej kishe deri në varrezë vajtojca e vajton të vdekurin, siç thonë rekasit thonë “shum vikatën”.

Të afërmit marrin me vete ndonjë veshje, fotografi, arme ose gjësend që i vdekuri e ka dashur. Vajtoca e fillon vajtimin kur burrat e kapin arkivolin dhe ajo gjatë rrugës vajton duke ecur. Edhe grat e fisit mund të ndërhyjnë në kor, duke e përsëritur jo vetëm vargun e tretë, por strofat e plota. Ky vajtim në popull është i njohur me emrin “Njona renditën, qetra i nditën” ose, siç thonë në Rekë, “Njona e ze, e qetra i ndihin”.

Në bazë të kësaj, mund të konstatojmë se në këtë zonë kemi një dallim nga trevat tjera shqiptare, sepse këtu dallojmë dy lloje vajtimesh me pagesë, si:

  1. Vajtim me renditje “Renditën” (që behet një bisedë me të ndjerin në vargje, i “vajtoh me zo” dhe
  2. Vajtim që është njohur në këtë anë me emrin “vajtoj  gjunjazj” (vajtoj duke ecur)

Varësisht prej gjendjes ekonomike, ndodhë që dikush nuk mund të sigurojë vajtojcë me pagesë. Në atë rast këtë vajtim e bën, ashtu siç thonë vendasit, “mangjarnica” – ajo që i përgatit ushqimet për shpirtin e të vdekurit. Ajo angazhohet dhe nga familjari i jepet ndonjë basmë, peshqir ose diçka tjetër, por patjetër edhe pogaçe. Në të shumtën e rasteve më shumë e bëjnë për “shpirtin e të vdekurit”, por merret vetëm pogaçja, që është traditë e kamotshme e rekasve.

Kur angazhohet “vajtojcë” me pagese dhe ajo vjen nga ndonjë fshat tjetër, ajo së pari merr të dhëna për të vdekurin: fëmijë, djalë, nuse, babë, vëlla, gjysh etj., mbi punën që ka kryer, mbi shkaqet e vdekjes, mbi statusin ekonomik të familjes, mbi karakterin, sjelljen etj. Mbi bazën e këtyre virtyteve vajtojca krijon vargje ose vajton me zë, duke përdor fjalë që e lartësojnë të vdekurin përderisa ka qenë gjallë, vajton për bukurinë, punën e planet e parealizuara etj.

Te vajtimi me të ecur zëri i vajtojcës është i hollë dhe i lartë. Në këtë vajtim po ashtu marrin pjesë gratë që këndojnë në kor. Te ky lloj vajtimi “vajtojrica” vajton pas arkivolit të të ndjerit me zë të lartë kurse gratë e tjera vijnë pas, duke e shoqëruar prej vargut të tretë e deri te dyvargëshi dhe duke e rikënduar pasthirrmën “oe, e kuku.”.

Vajtojcat me pagesë në Rekën e Epërme vajtojnë në mënyra të ndryshme për njerëzit e vdekur. Secila vajtojcë vajton ashtu siç i vijnë në mendje vargjet për secilin të vdekur, ashtu siç e meriton ai sipas statusit social që ka pasur në fshat dhe sipas moshës dhe gjinisë. Në Rekë nuk ka ndonjë skemë për të vajtuar, por ka fraza të rënkimit e të vajtimit që përdoren sipas mundësive dhe situatave. Kur vajton vajtojca e paguar, në të vërtetë ajo improvizion. Ajo që është karakteristike gjatë vajtimit është përdorimi i tri rikëndimeve, të cilat vijnë në mënyrë ndërrueshme kur vajtohet në përgjithësi. Rikëndimi i parë është: “A-o, o-ve! (A-o, o kuku!), i dyti është: “U-o, o kuku!” (U-o, o kuku!) dhe i treti: “I-ho, o ve!” ( I –ho, o kuku!)

            Një shembull për djalin e pagëzuar që ka vdekur:

A gjalo, a-o, o-ve!

            Ty të pagëzonja (zonte nona),

            E të shtinja në kryq,

            I-ho, o –ve!

            E përzinja me fminë

            U-o, o kuku!

                        (Rikëndimi përsërit)

            E të lidhja halis në kallepket

                                    A-o, o-ve!

            E ty të lidhte dada

                        I –ho, o –ve!

            E ty të këndonja!

                        U-o, o –kuku!. .

Te vajtimi në ecje në Rekën e Epërme vajtojca së pari lëshon një britmë, pastaj një ofshamë, një thirrje në formë pashirme dhe më zë të hollë e të lartë për të tërhequr vëmendjen e njerëzve ndaj të ndjerit, por edhe për të krijuar një lidhje psikologjike ndërmjet të vdekurit dhe të gjallëve.

Vajtimi nga vajtojcat me pagesë në këtë zonë fillon me një këndim monoton me më shumë fjalë në fillim e pastaj ngrihet zëri me korin e grave në rreshtin e tretë, por pa e prishur plotësinë organike të kuptimit, si p.sh.:(vajtimi i priftit)

            Ku bone katundarvet,

            Edhe kishvet,

            Edhe isanit?

                                    “A-o, o-kuku”

            Sa mirë vijne në kishë,

            Sa mirë kandonje,

            Sa mirë i zgjonje insanin,

            Sa mirë ti prift na zgjonje!

Ene na mas teje grarendjim,

            Se ke i mirë shum!

                        Ose (vdekjen e një djali)

            A bir kë më bone!

            Si m’u vdore!

            Si nuk pret nona!

Da dale vera,

Ti nuk gjeigjesh ma,

Edhe nuk sheh ma:

Si do dale vera;

E nuk sheh malet si da qelin!

Nuk gjeigjish qyqen

Si da këndojnë!.

Te vajtimi në të ecur, që është një karakteristikë e vetme e kësaj zone, mund të  shihen qartë gjurmët rituale të dramës popullore. Në këtë vajtim shihet edhe baza e tragjedisë në përgjithësi dhe fillet popullore të aktrimit dhe teatrit.

Vajtimi  më  i madh në ditën e vdekjes dhe të varrimit, por mund të vajtohet i vdekuri edhe në ditën e dyzetë, në gjysmë viti, në trevjetorin e vdekjes dhe në ditën e “shpirtrave”.

Vajtimi, si për nga forma, ashtu si për nga struktura e vargjeve dhe ritmi, është ndër llojet ma të vjetra të folklorit tonë. Mirëpo, duke pasur parasysh se vajet janë shumë të lashta, ato sot kanë evoluar.

Vajtimi në Rekën e Epërme, përveç pasqyrës psikologjike, e reflekton edhe tërë filozofinë e malësorëve dhe vlerësimin e vlerave që shprehin ndjenjat njerëzore ndaj babait, vëllait, nënës, motrës e etj.

Siç dihet, te shumë popuj vajtimi është i ndaluar me rastin e vdekjes së ndonjë personi. Ndalesë ka pasur edhe nga kisha, por edhe nga pushtetet. Sidoqoftë, vajtimi ka një rëndësi të madhe për fokloristikën, etnologjinë, letërsinë popullore, historinë e religjionit, por – për fat të keq – është studiuar fare pak.