s p – Page 113 – Dielli

LIRI PËR ÇLIRIMTARËT

October 17, 2025 by s p

Në këtë kohë të sfidave të reja për kombin tonë, ne duhet ta theksojmë me zë të lartë dhe të qartë: Lufta e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës ishte një luftë e drejtë, e ligjshme dhe e domosdoshme për mbijetesën e popullit shqiptar në Kosovë.

UÇK-ja u ngrit nga dheu i Kosovës, nga plagët e dhunës, nga gjaku i derdhur dhe nga dëshira e pashuar për liri. Ajo ishte përgjigjja ndaj një regjimi shtypës, që për dekada të tëra përpiqej të shuante identitetin dhe dinjitetin e shqiptarëve të Kosovës martire.

Luftëtarët e lirisë mbrojtën vatrat shekullore të kombit, mbrojtën nënat, fëmijët dhe pleqtë që përballeshin me spastrimin etnik. Ata u ngritën për liri dhe dinjitet njerëzor, duke e bërë luftën e tyre pjesë të përpjekjeve të drejta të popujve që kërkojnë liri dhe vetëvendosje.

Kjo luftë e drejtë mori përkrahjen e botës demokratike dhe të aleancës më të fuqishme ushtarake në historinë moderne — NATO-s, e cila me ndërhyrjen e saj ndaloi gjenocidin dhe i hapi rrugë lindjes së shtetit të pavarur të Kosovës.

Sot, kur çlirimtarët përballen me procese të padrejta dhe me përpjekje për të njollosur luftën e shenjtë të popullit tonë, është detyrë kombëtare dhe morale të qëndrojmë krah tyre.

Liria e Kosovës është rezultat i sakrificës sublime të popullit të Kosovës dhe Ushtria Çlirimtare e Kososovës është vlera dhe krenaria e kësaj sakrifice për liri, shtet dhe dinjitet kombëtar.

Dr. Elmi Berisha,

Kryetar i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës “VATRA”

“Çamëria dhe problemi çam sot” – aktivitet në Shkup përmes artit, historisë dhe kujtesës

October 17, 2025 by s p

Fondacioni Çamëria “Hasan Tahsini”/

Në Shkup u zhvillua sot aktiviteti me temë “Çamëria dhe problemi çam sot”, i organizuar nga Shoqata Kulturore “Vizioni M” në bashkëpunim me Fondacionin Çamëria “Hasan Tahsini”. Ky takim mblodhi studiues, njerëz të artit dhe të letrave, për të prezantuar historinë e Çamërisë nëpërmjet dokumenteve dhe krijimtarisë artistike.

Aktiviteti u çel me shfaqjen e filmit “Ode për tempujt që nuk u harruan”, shkruar nga diplomati dhe shkrimtari Luan Rama, një vepër që ndërthur poezinë e kujtesës me dëshminë historike.

Në vijim, historiani Qerim Lita solli përpara audiencës një analizë të detajuar mbi krimet zerviste dhe pasojat e politikës së spastrimit etnik të ndjekur nga shteti grek ndaj popullsisë shqiptare të Çamërisë.

Në fjalën e tij, Luan Rama theksoi rëndësinë e një faljeje publike të shtetit grek për krimet e kryera në Çamëri, duke sjellë shembuj nga udhëheqës evropianë – si ata të Francës apo Holandës – të cilët kanë kërkuar falje në emër të ndërgjegjes humane për krimet koloniale.

Ndërsa drejtuesi i Fondacionit Çamëria “Hasan Tahsini”, z. Alket Veliu, në analizën e tij vuri në dukje se çështja çame është rezultat i një politike të dhunës sistematike greke që prej megaloidhesë, dhe se sot ajo mbetet një sfidë kombëtare që kërkon angazhim të gjithanshëm shqiptar. “Roli i shtetit shqiptar është i domosdoshëm,” – u shpreh z. Veliu – “sepse çështja çame është edhe çështje shtetërore dhe duhet të përfshihet në agjendën diplomatike të Shqipërisë.”

Pas diskutimeve, të pranishmit patën mundësi të drejtonin pyetje për çështjen çame, ndaj të cilave iu përgjigjën z. Rama dhe z. Veliu. Në përmbyllje, pjesëmarrësit morën pjesë në një kokteil miqësor të shtruar nga Shoqata Kulturore “Vizioni M” dhe vizituan ekspozitën fotografike të familjes së madhe Dino nga Çamëria, e cila u shfaq për herë të parë në Shkup.

Shekulli i luftërave të pafundme – A ka shpresë për paqe?”

October 17, 2025 by s p

Shkruan: Prof. Dr. Muhamet Racaj/

Shekulli XXI po dëshmon se paqja është një luks, ndërsa konfliktet e gjata janë pjesë e përditshme e botës tonë. Nga Lindja e Mesme e deri në Ballkan, këto konflikte nuk janë thjesht përplasje të armatosura, por shfaqje të problemeve komplekse sociale, politike dhe ekonomike. Ata ndikojnë drejtpërdrejt në jetën e njerëzve, ekonomitë e vendeve dhe stabilitetin e rajoneve. Shumë herë, ndërhyrjet ndërkombëtare dhe strategjitë e dështuara i kanë zgjatur këto konflikte, duke e bërë zgjidhjen e tyre një sfidë të madhe dhe të ndërlikuar.

Konfliktet e gjata nuk janë vetëm çështje politike, por edhe humanitare, duke përfshirë shpërnguljen e miliona njerëzve, shkatërrimin e infrastrukturës dhe krijimin e krizave të thella sociale dhe ekonomike. Secili rajon ka karakteristikat dhe sfidat e veta, por efekti i këtyre konflikteve rezonon ndërkombëtarisht, duke ndikuar në stabilitetin global dhe marrëdhëniet ndërkombëtare.

Konfliktet e gjata në botë

Lindja e Mesme

Lindja e Mesme është një nga rajonet më të ndikuara nga konfliktet e gjata në shekullin XXI. Siria, që nisi në vitin 2011 si një valë protestash për demokraci dhe të drejta qytetare, shndërrohet shpejt në një luftë civile komplekse, ku janë përfshirë aktorë lokalë dhe ndërkombëtarë. Konflikti ka shkaktuar më shumë se gjashtë milionë të zhvendosur brenda vendit dhe mbi pesë milionë refugjatë që kanë marrë rrugën e Europës dhe Lindjes së Mesme. Përplasjet kanë çuar në shkatërrimin e qyteteve dhe infrastrukturës, duke krijuar krizë humanitare të paprecedentë.

Jemeni është një tjetër shembull tragjik. Lufta që ka përfshirë vendin që nga viti 2014 ka shkaktuar mijëra viktima dhe ka çuar në një krizë të thellë ushqimore dhe shëndetësore. Pushtimi i qyteteve, bllokadat humanitare dhe përplasjet ndërmjet forcave qeveritare dhe rebelëve Huthi kanë shkatërruar jetën normale të qytetarëve dhe kanë krijuar një situatë ku ndihma ndërkombëtare është jetike për mbijetesën e popullatës.

Konflikti Izrael-Palestinë vazhdon të jetë një ngërç politik dhe humanitar që për dekada ka mbetur pa zgjidhje. Shpërthimet periodike të dhunës dhe tensionet politike kanë thelluar ndarjet dhe kanë penguar çdo përpjekje reale për paqe. Qytetet palestineze përballen me shkatërrim infrastrukture dhe kufizime të lëvizjes, ndërsa Izraeli përballet me kërcënime të vazhdueshme ndaj sigurisë së qytetarëve.Shpresat për paqe janë në marrëveshjen e fundit në mes Izraelit dhe Hamasit e kryesuar nga SHBA.

Afrika

Afrika është kontinent i pasur me burime natyrore, por gjithashtu i mbushur me konflikte të gjata dhe të ndërlikuara. Somalia ka qenë e përfshirë në luftë civile që nga fillimi i viteve 1990, me përplasje etnike, klanore dhe për pushtet që vazhdojnë deri sot. Mijëra njerëz janë zhvendosur brenda vendit dhe shumë të tjerë kanë kërkuar strehim në vende të tjera.

Sudani i Jugut, pas pavarësisë në vitin 2011, nuk ka gjetur paqen e qëndrueshme. Konflikti i brendshëm, i nxitur nga përçarjet etnike dhe luftrat për kontroll të burimeve natyrore, ka shkaktuar mbi gjysmë milioni viktima dhe ka çuar miliona të tjera në mjerim.
Republika Demokratike e Kongos vazhdon të përballet me dhunë të përhershme të grupimeve të armatosura, shpërngulje të popullsisë dhe shfrytëzim të burimeve minerare. Këto konflikte kanë efekt domino, duke destabilizuar jo vetëm vendin por edhe rajonin e Afrikës Qendrore.

Evropa dhe Ballkani

Edhe Evropa nuk ka qenë imun ndaj konflikteve të gjata. Lufta në Ukrainë që filloi në vitin 2014 dhe u përshkallëzua në vitin 2022 dhe vazhdon ka treguar se tensionet etnike dhe territoriale mund të shpërthejnë në një konflikt të madh me implikime ndërkombëtare. Mijëra qytete janë shkatërruar, miliona njerëz janë zhvendosur dhe ekonomia rajonale ka pësuar dëme të mëdha.

Ballkani, me historinë e trazuar të viteve 1990, mbetet një rajon me tensione etnike dhe politike. Konfliktet në Bosnje dhe Hercegovinë, Kosovë dhe Maqedoni të Veriut tregojnë se paqja është e brishtë dhe çdo provokim politik mund të ndezë përplasje. Këto konflikte, megjithëse shpesh të kufizuara në territor, kanë një efekt të gjerë për stabilitetin rajonal dhe marrëdhëniet ndërkombëtare.

Përfundim

Konfliktet e gjata nuk janë thjesht statistika apo lajme të përditshme. Ato janë histori njerëzish, familjesh dhe komunitetesh të prekura nga dhuna dhe pasiguria. Çdo konflikt i papërfunduar është një sfidë për drejtësinë, stabilitetin dhe zhvillimin.
Për të ndaluar përshkallëzimin dhe për të ndërtuar një të ardhme më të sigurt, nevojiten dialog, ndërhyrje të koordinuara ndërkombëtare dhe përkushtim i qeverive dhe shoqërisë civile. Pa këtë përkushtim, konfliktet e gjata do të mbeten pjesë e realitetit të hidhur të shekullit XXI. Secili konflikt ka mësimet e veta. Nga Lindja e Mesme, Afrika, Evropa dhe Ballkani, ne kuptojmë se paqja nuk arrihet vetëm me armë, por me drejtësi, mirëqenie dhe bashkëpunim ndërkombëtar. Lexuesi duhet të kuptojë se zgjidhja e konflikteve të gjata është sfidë globale dhe përgjegjësi kolektive.

MOZAIKU MIGJENIAN NË PERSPEKTIVËN E LEXIMIT

October 17, 2025 by s p

Prof.Dr. Fatbardha Fishta Hoxha/

Leximi kritik i veprës së Migjenit që fillon në të gjallë të tij, e ka përcaktuar atë si fenomenin më interesant dhe përfaqësuesin më të rëndësishëm në letërsinë tonë moderne. Por raportet e veprës së tij me lexuesin në kohëra për shkak të natyrës së veçantë të artit të tij kanë kërkuar dhe nënkuptuar një lexues të mirëfilltë studiues, siç lutej ta kishte për veprën e vet, më shumë se 300 vjet më parë, eruditi Frang Bardhi. Studimet për Migjenin, sidomos të viteve të fundit kanë vërtetuar se veprës së poetit të madh nuk mund t’i qasesh me instrumente empirike, por lypsen platforma nga më modernet e më të avancuarat teorike e kritike letrare. Ne sajë të këtyre platformave dhe teknikave mund të thuhet pa mëdyshje se lexuesit të sotëm dhe të nesërm pak do t’i interesojë edhe jeta e tij me fatkobin e saj tragjik, fakti se ai u shfaq si meteor, urugan apo vullkan siç shprehet vetë, por vepra që të shtang, të befason, të mrekullon e që të shtyn të reflektosh aq gjatë për qenien, ekzistencën e saj, për jetën sociale dhe njeriun si protagonist të saj, për rrjedhat universale dhe epidemitë që e kërcënojnë.

Përherë e më pak vend do të ketë për falsifikime të paskrupullta, për përkatësinë veçse shqiptare të poetit, përherë e më pak vend do të ketë për angazhimin në një ekstrem ideologjik dhe filozofik, për një interpretim sociologjik vulgar e naiv, përherë e më pak vend do të ketë për shmangie të qëllimshme deri në një përjashtim të heshtur, gjëra jo të munguara në një tranzicion si ky i yni. Duke ju referuar të dhënave bibliografike, është fakt se Migjeni dhe vepra e tij ka tërhequr aq shumë në të shkuarën studiuesit, por ka njohur leximin e vërtetë në këto vitet e fundit. Optika e re, i ka bërë studiuesit të flasin për një teori të veçantë në leximin e veprës së shkrimtarit të madh ku është folur mvehtësisht për konspektivitetin e tekstit, për një densitet të lartë të kuptimit të tij. Është folur për shndërrimin që solli në letërsinë shqiptare me kapërcimin nga kulti i etnisë, kombit në kultin e njeriut, nga kulti i heroit në kultin e ideve. Është folur nga studiuesit për vargjet e lira si refuzim estetik i tradicionales në letërsi që sipas studiuesve ka joshur e ngacmuar abuzimin me vlerat e tij.

Është folur e shkruar për rizbulimin e Migjenit përmes shkrimeve ende të panjohura si dhe të epistolarit të tij. Të dhëna që vijnë nga vepra e tij, por edhe nga dëshmitë e të afërmëve, të njohurve, miqve të poetit dëshmojnë për formatin e tij të veçantë kulturor. Ai njihte mirë autorë të mëdhenj të Perëndimit dhe të Lindjes, të Evropës dhe të Ballkanit. Por në plazmimin e identitetit të tij krijues pa një të dytë që shfaq Migjeni me veprën e tij që ende e lexojnë si të shkëputur, të pakryer, të ndërprerë apo të papërfunduar që për mendimin tonë i ngjan një mozaiku madhështor enciklopedik, ai hyri në panteonin letrar shqiptar për të mbetur përgjithnjë aty me emrin letrar Migjeni siç shprehet një studiues.

Shkodra, qytet historik e kulturor nga më të vjetrit e më të njohurit në Ballkan kur erdhi në jetë Migjeni një shekull më parë, përjetonte kulme të zhvillimit të saj kulturor. Ajo kishte shkëlqyer që në krye të herës me Barletin dhe Beçikemin kur konturohej vetëdija e atdheut kombëtar që po lindte kudo nëpër Evropë në shekujt e humanizmit. Ky qytet do t’i falte shumë dritë poetit që edhe pse e përmend fare rrallë ka derdhur gjithë magjinë dhe veskun drithërues në përcaktimin “Shkodra – dashnorja e shekujve” dhe kaq do të mjaftonte për të shprehur pafundësisht atë marrëdhënie të brendshme të thellë të poetit me qytetin ku u lind. Dhe s’është rastësi që njeriu i letrave Koliqi do ta mbështetë në botimet e para dhe që vlerësimet e para vinin nga dy kritikë Arshi Pipa dhe Qemal Draçini që do të afirmonin i pari frymën e re dhe i dyti rrymën e re që përfaqësonte poeti në letërsinë shqiptare, por në kohë kur poeti nuk jetonte. Por formati migjenian, pavarësisht nga interpretimeet e panatyrshme në leximin e mëtejm do të I kapërcënte kufijt lokalë e rajonalë. Ai do të vinte në letërsi si produkt i kohës historike e letrare shqiptare, por edhe i Ballkanit dhe Evropës si një poet vizionar i lirisë në të gjitha kuptimet e fjalës, që do ta shqetësonte dilema ekzistenciale e njeriut të të gjitha kohëve me një vetëdije të shquar kritike e vetëkritike, ironike e vetironike për t’u konsideruar siç është përcaktuar në studimet e fundit si formula më e madhe e artit të fjalës shqipe, pika e gravitetit të letërsisë dhe kulturës shqiptare pa një të dytë. Ai është dhe do të mbetet siç është thënë qartë, prerë dhe saktë: “I lakmuar por i patejkaluar”. Magjia e mozaikut migjenian në poezi dhe prozë e lexuar si tekst, nëntekst dhe kontekst e lexuar dendësisht në kontekstin shqiptar, pret të lexohet edhe në kontekstin evropian. Pike takimet me zhgënjimet,dhe pikëllimin e Nices, Schopenhauerit, Dostojevskit, e Brezit të Humbur janë provë e reflektimit të ankthit dhe krizave të njëriut që kishin shkaktuar luftërat botërore. I lindur dhe format i kohës së tensionuar në Evropë si shkak i këtyre gjakderdhjeve të pakuptimta, që i sollën njerëzimit, e para dhjetë milionë viktima,e dyta pesedhjete milionë, si dhe humbjen e vlerave të pallogaritshme materiale dhe shpirtërore, nuk mund të mos sillnin atë që sollën, duke i shndërruar njerëzit sidomos elitat në të pandjeshëm deri në kufoma dhe në të mbindjeshëm për atë që kishte ndodhur dhe pritej për të ndodhur në botë dhe në truallin tonë që për mirë a për keq ndodhej në theqafje të Perëndimit edhe të Lindjes.

Migjeni është ndoshta i vetmi krijues në letërsinë shqiptare që përtej dhimbjeve individuale arriti të shfaqte dhimbjet e shqiptarit dhe brengat e llahtarshme “të një njerëzimi që kalon ndër shekuj” nga një katastrofë në një tjetër më cnjerëzore, pa e humbur asnjëherë rrezellimin e ëndrrës për një jetë te bukur dhe të paqtë. Vepra e tij mozaikale enciklopedike që sfidon përcaktimet e ndërprerë, e pakryer shfaqet dhe e ben te paperseriteshme fakti se cfare eshte jete,histori,estetike e gjalle eshte bere ndjenje,mendim,hir,gjuhe dhe veper e kristalte qe pret rizbulime te reja. Ajo pret zhulime edhe nga lexuesi evropian që kërkohet të njihet jo përmes inisiativave personale siç ka ndodhur kohët e fundit, por institucionale për integrimin tone kulturor në botën globale.

Në studimet e sotme vetëm sa ka nisur udha e zbulimit të shqipes së Migjenit që jo vetëm me normativitetin dhe gramatikalitetin por edhe me anormativitetin dhe agramatikalitetin e saj, gjë kjo e pritur nga krijues potencialë, fsheh thesare që një krijues i shumëfishtë në vlera arrin t’i shpërfaqë në mënyrë magjepse. Niveli i leximit të Migjenit në këto vite lirie paralajmëron arritje të reja për lexuesit studiozë jo vetëm letrarë por edhe të fushave të tjera që do t’i qasen veprës së një personaliteti të pazakontë si Migjeni që me të drejtë konsiderohet klasiku i modernitetit tone letrar.

Teodor Ipen, diplomati austriak i përkushtuar ndaj çështjes shqiptare

October 17, 2025 by s p

Në shek.XIX konsuj të ndryshëm si përfaqësues të vendeve europiane përveç misionit të tyre profesional kanë shfrytëzuar qëndrimin e tyre në hapësirën etnogjeografike shqiptare edhe për të publikuar shënimet dhe përshkrimet e udhëtimeve të tyre, që janë më vlerë shumëdimensionale për botën shqiptare. Cekim më këtë rast Johann Georg von Hanh, konsulli i Austro-Hungarisë në Janinë, A.Degrand, konsulli francez në Shkodër, H.Hecquard, konsulli francez në Shkodër, F.C.H.L. Pouqueville, konsulli francz në Janinë, L.S.Leake, konsulli anglez në Janinë, L.S.Jastrebov, konsulli rus në Prizren etj. Në plejaden e personalitetëve të tilla bën pjesë edhe Theodor Ippen(1861-1935), ish konsull i Austro-Hungarisë në Shkodër(1897-1904), ku përveç shërbimit diplomatik ka qenë i përkushtuar edhe për çështjen shqiptare.

Nail Draga

Në lidhje mbi jetën dhe veprimtarinë e personalitetëve të ndryshme në mjediset përkatëse janë botuar studime e botime të veçanta, duke vlerësuar angazhimin e tyre shoqëror dhe profesional. Por, jo të gjithë kanë pasur një fat të tillë, sepse ka edhe përjashtime ku i tillë ishte Theodor Ippen, i cili pavarësisht së ishte diplomat me autoritet i perandorisë, pas vdekjës së tij ka munguar interesimi i institucionëve dhe studiuesve të ndryshëm për të trajtuar jetën dhe veprimtarinë e tij.

Por, në këtë aspekt përjashtim bën Annelise Wernicke, e cila 32 vite pas vdekjës së tij, në vitin 1967, botoi monografinë Theodor Anton Ippen, Wiesbaden, 1967, duke qenë e vetmë deri në ditët tona, ndërsa në shqip na vjen me titull Teodor Ipen dhe Shqipëria në Fokusin e Perandorisë Austrohungareze, Plejad, Tiranë, 2012, përkthyer nga gjermanishtja nga Eridan Imami.
Në fillim autorja prezanton biografinë e Ipenit, duke vazhduar me aktivitetin e tij si konsull i përgjithshëm në Shkodër(1897-1904) dhe si këshilltar i Austro-Hungarisë në Konferencën e Ambasadorëve në Londër, duke e përmbyllur me veprimtarinë e tij shkencore.

Diplomacia si mision jetësor

Ipeni ka lindur më 29 nëntor 1861 në Sezmice të Bohemisë e cila atëherë ishte në kuadër të Perandorisë së Austro-Hungarisë. Ndonëse rridhte prej një familje me origjinë hebreje, ai
është pagëzuar si katolik. Pasi ka përfunduar gjimnazin në Pragë, ka ndjekur studimet universitare për orientalistikë në Akademinë e Vjenës, ku u diplomua në vitin 1884.Qysh gjatë kohës së studimeve ai ka filluar përgatitjen e tij ushtarake, duke marrë graden Leitnant në rezervë. Ishte njohës i gjuhëve të huaja si çekisht, rusisht, frengjisht dhe gjermanisht.

Pas përfundimit të studimeve, ai dhame sukses provimin konsullor, duke fituar gradën e ndihmëskonsullit, më 4 shtator 1884, ku më pas u vendos në Shkodër, ku nga viti 1885, ishte i punësuar në konsullatën austro-hungareze. Por këtu nuk qëndroj gjatë sepse në vitin 1887 është transferuar në Plevle, duke zëvëndësuar konsullin austro-hungarez Ritter von Mayer. Gjatë qendrimit në Plevle udhëtoj në brendësi të vendit, ku përshtypjet e udhëtimeve të tilla të cilat kishin të bënin kryesisht me gjeografinë e etnografinë i ka botuar në librin “Novi Pazar und Kosova”(Novipazari dhe Kosova) në vitin 1892.

Në vitin 1891 Ipen transferohet si nenkonsull në Konsullatën e Konstatinopjës, ku si njohës i mirë i marrëdhënieve që kishin të bënin me shqiptarët kreu atje edhe funksionin e këshilltarit për çështjet shqiptare. Me pas në vitin 1894 u emërua nga Ministria e Jashtme, konsull në Jerusalem. Ndërsa nga viti 1897-1904 ka qenë konsull i Perandorisë në Shkodër. Me pas në vitin 1911 punësohet në Ministrinë e Jashtme, ku nga dhjetori 1912-gusht 1913 ka qenë këshilltar politik në Konferencën e Ambasadorëve në Londër.
Gjatë Luftës së Parë Botërore Ipeni është marrë më tepër në frontin jugperëndimor në Itali të Veriut, ndërsa me krijimin e Republikës së parë austriake ishte nder funksionarët më të lartë të Ministrisë së Jashtme, duke luajtur për një periudhë të shkurtër rolin e ministrit gjatë bisedimeve për paqe në vitin 1920. Në vitin 1921 del në pension, por ka vazhduar të jetë aktiv në “Komisionin ndërkombëtar për Danubin”. Vdiq me 31 janar 1935 në Vjenë.

Konsullata në Shkodër me mision të veçantë

Së çështja shqiptare ishte në fokusin e Perandorisë Austro-Hungareze, dëshmohet në vitin 1896, kur Ministria e Jashtme ndermori një aksion energjik lidhur me Shqipërinë, duke nxitur një plejadë studiuesish si historianë, gjeografë, etnografë, gjuhëtarë, arkeologë etj. që të merren me Shqipërinë. Ajo ndikoj që të botohen gramatika e fjalor të gjuhës shqipe, të shkollohen studentë shqiptarë në Vjenë, Grac e Insbruk, të përkrahin deri edhe përcaktimin e alfabetit të shqipës, ose si gjuhë zyrtare të shtetit të ri shqiptar.

Dhe për të realizuar këto objektiva, asaj i nevojitej një konsullatë më përbërje sa më të mirë, me individë qe njihnin mirë rrethanat shqiptare, vendin, popullin e gjuhën shqipe. Pikërisht i tillë ishte Teodor Ipeni i cili nga viti 1897-1904, ishte konsull i Përgjithshëm i Perandorisë Austro-Hungareze në Shkodër. Në këtë rast, ai nuk po niste një detyrë të panjohur, sepse nga viti 1884-1887, kishte qenë i aktivizuar si punonjës i kësaj konsullate. Në këtë veprimtari Ipeni është ballafaquar më vështirësi dhe intriga të pushtetit të kohës, duke dëshmuar përkushtim profesional dhe guximin personal, në favor të politikës së perandorisë qe e përfaqësonte por edhe të identitetit kombëtar shqiptar.

Këshilltar në Konferencën e Ambasadorëve

Në sajë të angazhimit, përvojës e profesionalizmit të dëshmuar nga nëntori i vitit 1911 punon në Ministrinë e Jashtme në Vjenë. Në këtë kohë, përkatësisht nga tetori i vitit 1912 shpërthyen luftërat ballkanike të cilat si mision kishin pushtimin e aneksimin e viseve të hapësirës etnogjeografike shqiptare, ndërsa nga 17 dhjetori i këtij viti filloj punimet Konferenca e Ambasadorëve në Londër ku u vendos fati i Shqipërisë, Ipeni ishte në rolin e këshilltarit ambasadorit austriak kontit Mensdorff, ndërsa ministër i jashtëm ishte z.Berthold. Dhe këtë rol(dhjetor 1912-gusht 1913) ai e ka luajtur më së miri se në sajë të përgatitjes e guximit të dëshmuar duke dhënë informacioone të nevojshme në lidhje mbi shtrirjen e vendbanimeve dhe popullsisë shqiptare ku kishte përgatitur enkas edhe hartat gjeo-demografike.

Ai në veçanti është angazhuar për përfshirjën e Shkodrës brenda shtetit të ri-Shqipërisë, e gjithashtu edhe të Gjakovës e Dibrës, por fatkeqësisht në sajë të intrigave të Fuqive të Mëdha ata mbetën jashtë Shqipërisë. Njihet tashme roli dhe angazhimi i Austro-Hungarisë për pavarësinë e Shqipërisë, ku duke iu falenderuar atyre ndonëse e cunguar është kjo hartë politike e shtetit shqiptar. Në këtë konferencë Ipeni ishte i vetmi specialist dhe njohës i çështjes shqiptare, ndërsa të gjithë pjesëmarrësit tjerë kanë qenë politikanë ose diplomat, që vepronin sipas diktatëve politike.

Veprimtaria shkencore

Gjatë qendrimit si konsull i përgjithshëm i Austro-Hungarisë në Shkodër përveç aktivitetit për të zbatuar politikën austriake, konsulli Ipen nuk ishte statik, por ka udhëtuar veçanërisht në viset veriore të Shqipërisë, udhëtime që ndikuan tek ai për të thelluar njohurit dhe simpatinë për Shqipërinë dhe popullin shqiptar.
Ne udhëtimet e tilla ai ka mbledhur shënime ku me pas i ka botuar në revista apo botime të veçanta. Në sajë të kontributit të tillë ai me të drejtë cilësohet edhe si albanolog, që dëshmohet përmes botimeve shkencore siç janë: “Rrënoja të kishave të vjetra në Shqipëri” (1899); “Monumente të vjetra në Shqipëri” (1900); “Shcypnia : t’gnoftmé dhéshkrimtaré : t’shtumuna e t’nnrécuna” (1902); “Përmendore të grupmoshave të ndryshme në Shqipëri” (1907); “Shkodra dhe sipërfaqja bregdetare e Shqipërisë veriore” (1907); “Malet e Shqipërisë veri-perëndimore” (1908); “Krahina e Shpatit në Shqipërinë e Mesme” (1916); “Dy episode të historisë së Shqipërisë” (1927); “Kontribut për historinë e brendshme të Shqipërisë në shek. XlX” (1939); “Shqipëria e vjetër : studime gjeografike, etnografike, historike” (2002) etj.

Ndonëse vepra e tij nuk paraqet ndonjë studim gjithëpërfshirës, kërkimet e tij janë të veçanta, përmbajnë materiale të çmuara për hapësirën etnogjeografike shqiptare si në fushën e historisë, gjeografisë, etnografisë, arkeologjisë, ekonomisë dhe besimit fetar.

Ipenit, vendin që e meriton

Vetëm pasi të lexohet ky libër kushtuar diplomatit dhe studiuesit austriak nuk ka dilemë se ati duhet dhënë vendin që e meriton tek ne shqiptarët, duke bërë pjesë në radhën e albanologëve të njohur austro-hungarezë që fillon me Johann Georg von Hahn e vijon me Gustav Meyer, Karl Hopf, Franz Nopsca, Milan Šufflay, Gustav Weigand, Norbert Jokl etj.

Përveç botimeve të ndryshme në lidhje me shqiptarët dhe hapësirën e tyre etnogjeografike, ai njëherit ishte i vetmi ekspert i çështjes shqiptare në Konferencën e Ambasadorëve në Londër(1912/13) duke dhënë kontributin e veçantë në mbetjen e Shkodrës në kuadër të Shqipërisë.

Në sajë të konsideratës për angazhimin dhe kontributin e dhënë për çështjen kombëtare shqiptare në vitin 1932 Mbreti i Shqiptarëve ZOGU I e dekreton me “Urdhërin e Skënderbeut”.
Por duke marrë parasysh përkushtimin e tij ndaj çështjes shqiptare është e pakuptueshme që udhëheqësit shqiptarë mbas vitit 1945 e kanë mbajtur në heshtje një personalitet të tillë por edhe pas shëmbjës së sistemit komunist(1991) nuk kanë treguar interesimin e duhur për ti dhënë vendin qe e meriton, duke marrë parasysh faktin se politika e Perandorisë së Austro-Hungarisë ishte vendimtare në mbeshtetjen e Pavarësisë së Shqipërisë.
Në nderim të emrit dhe veprimtarisë së tij për çështjen shqiptare e në mënyrë të veçantë për Shkodrën mendoj se është në nderin e Bashkisë së Shkodrës që emri i tij të përjetësohet në bust, apo emërtimi i një rruge apo sheshi si dëshmi e vlerësimit të meritokracisë si kudo në vendet demokratike.

Annelise Wernicke, Teodor Ipen dhe Shqipëria në Fokusin e Perandorisë Austrohungareze, Plejad, Tiranë, 2012

(Tetor 2025)