s p – Page 1156 – Dielli

Sot, përkujtojmë 119-vjetorin e vdekjes së figurës së shquar patriotike Papa Kristo Negovani

February 12, 2024 by s p

Muzeu Historik Kombëtar/

Papa Kristo Negovani lindi në Negovan të Kolonjës (në anën lindore të Gramozit, sot Greqi). Arsimin fillor e mori në vendlindje dhe shkollën e mesme e vazhdoi në Athinë. Papa Kristo Negovani u vendos për disa kohë në Rumani ku punoi duke ushtruar profesionin e drugdhendësit. Në atmosferën e shoqërive atdhetare shqiptare, ai u bë pjesë e shoqërisë së shqiptarëve “Shpresa” duke u angazhuar në veprimtaritë e saj. Më 1897, pasi u kthye në vendlindje iu kushtua tërësisht lëvrimit të gjuhës shqipe, lirisë e pavarësisë së vendit. Me librat shqip, të sjellë në Negovan, hapi fshehtas shkollën e parë shqipe për bashkëfshatarët e tij dhe me interesimin e tij u dërguan vajzat e para nga Negovani në shkollën shqipe të vashave në Korçë. Papa Kristo Negovani, më 10 shkurt 1905, organizoi një shërbesë kishtare në gjuhën shqipe. Dy ditë më vonë, më 12 shkurt 1905, Papa Kristo Negovani së bashku me të vëllain e tij, Papa Theodhosin, dhe tre bashkëfshatarë të tjerë u masakruan nga andartët grekë. Ai qe një ndër frymëzuesit e Kishës ortodokse autoqefale shqiptare, e cila do të bëhej realitet vetëm me Fan Nolin. Ndër veprat letrare të Papa Kristo Negovanit vlen të përmenden: “Istori e dhjatës vjetërë”, botuar në Bukuresht në 1899; “Bënjatë e shënjtorëvet dërgimtarë”, në Sofje më 1903 etj, si dhe shkroi e përkthyeu në shqip edhe përralla e shumë vjersha me karakter didaktik.

VATRA SQARON MEDIAT DHE OPINION PUBLIK

February 12, 2024 by s p

Kryesia e Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës “Vatra” u mblodh me urgjencë ditën e djeshme më datë 11 Shkurt 2024 për të analizuar një ngjarje të rëndë dhe të paprecedentë në historinë 112 vjeçare të Federatës Vatra ndodhur në Selinë Qendrore të Vatrës. Në indinjatë të thellë, Kryesia e Vatrës, pas mbledhjes, në unanimitet lëshoi këtë deklaratë:

Të dashur vatranë e bashkatdhetarë: më 10 Shkurt 2024, në orën 12.30 pm, një grup aventurierësh uzurpoi për disa orë Federatën Vatra dhe gazetën Dielli duke bllokuar institucionin e zyrtarët e Vatrës në ushtrimin e detyrave funksionale.

Ky grup mjeranësh të mbështetur nga forca të errëta antishqiptare, pikërisht në javën e festimit të 16 vjetorit të pavarësisë së Republikës së Kosovës ku Vatra zhvillon festë e simpozium për Kosovën, antikombëtarët të frymëzuar nga qarqe të caktuara që nuk duan Vatrën e kombin shqiptar, kryen aktin më të tmerrshëm në historinë 112 vjeçare të Federatës Vatra, duke shkallmuar e marrë peng institucionin më të vjetër patriotik shqiptar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Asnjë tradhëtar që bën lojën e antishqiptarëve me qëllim pengimin e veprimtarisë së Vatrës në shërbim të Kosovës, kombit shqiptar e komunitetit shqiptar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, nuk do ta ndalë kurrë punën e shenjtë të Vatrës për komb e atdhe.

Vatra e dënon këtë akt vandal e brutal si të turpshëm, të pamoralshëm, të neveritshëm, të papranueshëm dhe të dënueshëm.

Përsonat që moren pjesë në ketë akt të shëmtuar nuk do të jenë kurrë më pjesë e Vatrës. Këta persona ilegjitimë janë turpi i kombit e i komunitetit shqiptar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Këta keqbërës do të ndëshkohen me forcën më të ashpër të ligjit amerikan për shkeljet e njëpasnjëshme të ligjit në SHBA, thyerjen e Kushtetutës së Vatrës, prishjen e imazhit e prestigjit të Vatrës e kombit shqiptar.

Ky akt mesjetar, shtazarak e kafshëror i uzurpimit, presionit, shantazhit, dhunës dhe terrorit që bie ndesh me civilizimin demokratik e qytetërimin perëndimor do të refuzohet përgjithmonë prej vatranëve e shqiptarëve patriotë.

Federata Pan-Shqiptare e Amerikës Vatra falënderon Policinë e New York e cila pasi verifikoi dokumentacionin zyrtar të Vatrës urdhëroi kthimin e institucionit nën kontrollin e autoriteteve zyrtare institucionale të Federatës Vatra.

Federata Vatra ju bën thirrje shqiptarëve të Amerikës dhe opinionit të gjërë publik që të refuzojë me neveri këtë celulë bolshevike me origjinë tepër të dyshimtë, e cila sa herë Kosova ka nevojë për shqiptarët e Amerikës, këta gjakprishur përpiqen të ndajnë e përçajnë shqiptarët e Amerikës.

Puna e Federatës Vatra e gazetës Dielli në shërbim të Kosovës, kombit shqiptar e komunitetit do të vazhdojë përjetë e mot.

Në adresë të Vatrës dhe Diellit kanë ardhur me qindra telefonata e mesazhe mbështetëse nga Vatranë e shqiptaro-amerikanë që denojnë ashpër këtë akt barbar, të turpshëm e të neveritshëm!

Vatra i falenderon dhe shpreh mbështetjen maksimale ndaj autoriteteve funksionale të Vatrës të cilët me qetësi e qytetari përballuan me dinjitet këtë agresion të paprecedentë, propagandë e sulme fyese e dingruese të përsëritur prej 2 vitesh në dëm të Vatrës, Diellit e drejtuesve të tyre.

Në përfundim të analizës së ngjarjes, Kryesia e Vatrës votoi me 11 vota pro dhe 1 votë abstenim për përjashtimin nga Vatra të z.Mark Mrnaçaj, z.Nazo Veliu, z.Ramiz Mujaj, z.Prend Qetta, z.Muhamet Omari dhe z.Idriz Lamaj për shkelje të Kanunores së Vatrës. Shkelësit e ligjit iu referuan autoriteteve ligjzbatuese. Më herët Vatra ka përjashtuar z.Valentin Lumaj dhe z.Agustin Mirakaj të cilët gjenden në Gjykatën Federale të Bostonit ku po përgjigjen për akuzat dhe shkeljet ligjore.

Federata Pan-Shqiptare e Amerikës Vatra i bën thirrje opinionit publik, komunitetit shqiptar dhe medieve që të mos bien pre e mashtrimeve të kësaj bande antishqiptare që mashtron, ndan e përçan shqiptarët në Amerikë.

Këshilli i Ambasadorëve Shqiptarë i shqetësuar për reduktimin e buxhetit për Këshillin Kombëtar Shqiptar në Luginën e Preshevës

February 9, 2024 by s p

KASH/

Këshilli i Ambasadorëve Shqiptarë (KASH) ka terhequr vëmendjen në vazhdimësi për shkeljen e të drejtave të njeriut, në veçanti për të drejtat e tyre legjitime si pakicë dhe situatën tejet të vështirë në të cilën ndodhen shqiptarët në Luginën e Preshevës në Serbi.

Së fundi, Qeveria e Republikës së Serbisë, Ministria e të Drejtave të Njeriut dhe të Pakicave e Serbisë ka reduktuar me mbi 1 milion dinarë buxhetin për Këshillin Kombëtar Shqiptar (KKSH) në Luginën e Preshevës për vitin 2024.

Ky vendim që e vështirëson shumë mbijetesën e jo më funksionimin normal të këtij institucioni shumë të rëndësishëm për shqiptarët e respektimin e të drejtave të tyre, është plotësisht nonsens, për rrjedhojë diskriminues e keqdashës.

Këshilli Kombëtar Shqiptar për shumë vite ka operuar me buxhet të zvogëluar, për shkak (sipas autoriteteve Serbe), të mospjesëmarrjes së Shqiptarëve të Luginës në censusin e vitit 2011.

Me këtë llogjikë/shkak/pretekst, duhej që buxheti për Këshillin Kombëtar Shqiptar të rritej tani, së paku me 40%krahasuar me vitin paraprak, për shkak të regjistrimit të popullsisë që është bërë në vitin 2022 dhe pjesëmarrjes së Shqiptarëve të Luginës në këtë regjistrim.

Ky akt skandaloz, sikundër e ka konsideruar me të drejtë edhe Kryetari i Këshillit Kombëtar Shqiptar, nuk është i pari dhe i vetmi akt që synon kufizimin/kërcënimin e veprimtarisë së Këshillit. Më parë janë përdorur metoda e forma të tjera.

Këshilli i Ambasadorëve Shqiptarë vlerëson se në kushtet e një situate të vështirë ekonomike, të mungesës së investimeve, mundësive pothuaj zero të punësimit të Shqiptarëve në administratën shtetërore të Serbisë, pasivizimit absurd të adresave që ka rezultuar në braktisjen masive të shqiptarëve nga Lugina Preshevës, të cilat përbënin sinjale alarmi për të gjithë, përfshi komunitetin ndërkombëtar, rritja e merituar e buxhetit do të ishte një sinjal minimalist pozitiv në drejtim të Shqiptarëve të Luginës nga ana e Qeverisë së Serbisë.

Këshilli i Ambasadorëve Shqiptarë qëndron pranë Shqiptarëve në Luginën e Preshevës dhe i bën thirrje qeverive të Shqipërisë dhe Kosovës, por dhe gjithë faktorit ndërkombëtar të ushtrojnë presion të vazhdueshëm mbi qeverinë e Serbisë për të respektuar të drejtat e pakicës Shqiptare në Serbi, në të njëjtin standart të kërkuar për Serbët në Kosovë.

See Insights and Ads

Create Ad

All reactions:

Fjala e plotë e Kryeministrit të Republikës së Kosovës, Albin Kurti në seancën e Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara

February 9, 2024 by s p

Thank you Madame President,

Distinguished members of the Security Council,

There is a deep and uncomfortable irony — and, frankly, a dystopian feeling — in responding to false allegations of human rights abuses made by a country known to have committed the last genocide of the 20th century, and a government that is currently one of the biggest authoritarian threats to regional peace and security.

This very Security Council established the ICTY in 1993 because of “horrific crimes” and “grave breaches” of the Geneva Conventions. The Serbian government throughout the ’90s ordered, planned, and committed murder, torture, mutilation, and rape, committing genocide in Srebrenica and in Kosova. Feminist legal scholars have extensively shown how rape was used as a tool of war. The brutality of what was committed changed international human rights law forever.

Out of this misery, Kosova emerged from the war as a symbol of the fight for dignity and the triumph of human rights. And we did not grow bitter. We have built ourselves into a forward-facing multi-cultural and multi-ethnic Republic, and a growing and robust democratic state. Sixteen years after independence, and a quarter-century after war and devastation, today we stand tall and proud — a republic for all, a multi-ethnic society of all.

Our Government’s dedication to democracy, rule of law, and human rights has bolstered both our economy and internal unity. Since the NATO intervention, we’ve actively engaged with numerous international allies to establish democratic and efficient institutions.

In the last three years, our economy has surged: with 6.2% average growth, doubled Foreign Direct Investments and exports, and a 2/3 rise in tax revenues without substantial fiscal policy change. We’ve funneled this growth into the region’s largest fiscal package, recognized by the World Bank, to directly aid citizens, families, and businesses in facing global energy and cost-of-living challenges.

Kosova is a success story of NATO intervention in the spring of 1999, and an inspiring lesson on how economic development and democratic progress can go hand in hand. This progress has been recognized by a number of international organizations. The 2023 Freedom House report ranks Kosova 1st in the Western Balkans, 2nd in Europe, and 3rd globally for advancements in political rights and civil liberties. We improved by 22 places in just two years in the Reporters Without Borders’s World Press Freedom Index. Similarly, we jumped 21 places in the Transparency International’s Corruption Perception Index since our government took office.

Our growth and wellbeing are shared with minorities. We proudly have and enforce one of the constitutions with the highest protections of minority rights which include 20 guaranteed seats in the parliament (out of 120) out of which 10 are for Serbs. For perspective the entire population of Kosova is approximately 1.8 million, and the Serbian community is about 4% of it. Serbs in Kosova also run 10 out of 38 municipalities, so over 25% of them. We have made sure to allocate a substantial part of our budget to them and made sure that the Serbian language is an official language everywhere.

We are actively working, with the help of international governments and international NGOs, to bolster these rights. Just last year, the Ministry for Communities and Returns — led by an ethnic Serb minister — allocated millions for 265 grants to NGOs, farmers and small businesses from non-majority communities. The majority of these funds went to Kosova Serbs. This month, we’re launching a new initiative to support employment for up to 2,000 residents of the four northern municipalities. This effort will be facilitated by our newly established Employment Agency Office at the Municipality of Leposaviq – a Serbian majority municipality.

The Ministry of Finance’s ‘Kosovo Generation Unlimited’ program provides paid internships for youth, awarded also to the Kosova Serb youth. Our Energy Efficiency program subsidizes energy-efficient home heating equipment, with 17% of subsidies benefiting non-majority communities, including Kosova Serbs. We’ve allocated funds for building and repairing homes in Serb communities, and provided an additional 5.6 million euros to Serb-majority municipalities this year. Education grants for these municipalities are over 20% higher per student compared to others.

In the period of 2008–2022, the 10 Serb-majority municipalities enjoyed on average a 62% larger budget per capita than the rest of Kosova. And for 2024, the Ministry for Communities and Returns has the largest budget increase of all ministries – apart from the Ministry for Culture, Youth and Sports, which has the investment for the Mediterranean games 2030. The Office of Prime Minister press releases are in Albanian and in Serbian language all of the time. In addition, Government meetings are also live streamed both in Albanian and Serbian.

The idea that Kosova is conducting an ethnic cleansing campaign, or prosecution against the Serb community is a lie — one that has been debunked by numerous public bodies. Last October, the European Parliament approved a resolution calling on Serbian authorities and media to refrain from hate speech against Kosovars and the dissemination of propaganda about ‘ethnic cleansing’ and ‘pogroms’ in Kosova. Last year, the Helsinki Committee for Human Rights detailed how the Serbian government intentionally spreads fear regarding the false endangerment of Serbs in Kosova in order to radicalize society and to create a toxic atmosphere in which an agreement with Kosova would be rejected.

The false claims have also been disproven by the European Stability Initiative, a think tank based in Berlin and Vienna that obtained documents directly from official Serbian institutions. Their official statistics on state health insurance, enrollments in schools, pension recipients, the birth rates in hospitals prove that the percentage of Serbs leaving Kosova corresponds to that of those leaving Serbia. Therefore, Serbs who leave Kosova, just as those who leave Serbia, do so to pursue opportunities in Western Europe, not to flee some fictional ethnic cleansing campaign.

Instead, let’s focus on Serbia’s treatment of its ethnic Albanian population today: an ethnic cleansing campaign carried out administratively. The Serbian Government has systematically removed over 4,200 ethnic Albanians from the Civil Registry in Medvegja and over 2,000 in Bujanoc. This erasure has tangible consequences: victims lose access to IDs, passports, medical services, social assistance, vehicle registration, property transactions, pensions, and voting rights, leaving them stateless. This discriminatory targeting constitutes a method of depopulation against the Albanian community in Serbia.

Ethnic Albanian citizens are far from being the only targets of Serbia’s authoritarian regime. On the 2nd of January of this year, The Guardian’s editorial board described the state of politics there as “state capture”. A few hours ago, the European Parliament adopted with overwhelming majority a resolution calling for an investigation into the elections held in December, citing manipulating results, aggressive rhetoric, verbal abuse and Russian media actively engaging in disinformation on behalf of the government.

Serbia has aligned itself with Russia. It is the only European country, except for Belarus, not to impose sanctions following Putin’s invasion of Ukraine. And it acts as the Kremlin’s Trojan horse in Southeastern Europe, in a geopolitical war against the democratic world. When I was a political prisoner in Serbia at the age of 24, for 2 years and 7 months, I heard the guards loudly expressing joy and euphoria one day. It was September 11, 2001. Sadly, that violent, anti-democratic sentiment prevails, and mafia, authoritarianism, and the glorification of torture reign supreme.

I now turn to the Central Bank of Kosova’s recent Regulation on Cash Operations, which entered into force on February 1. Let me be absolutely clear: the Regulation does nothing to prohibit or prevent the Government of Serbia from providing financial support to Kosova Serbs. Any suggestion to the contrary is nothing more than false propaganda aimed at inciting ethnic tensions. The Regulation seeks merely to ensure the transparency and legality of cash imported into Kosova, in line with both our Constitution and EU monetary policy. The very same rules apply to all cash imports from any country, in any currency: they do not ban transfers of dinars from Serbia, any more than they ban transfers of dollars from the U.S., pounds from UK, or for that matter, lekë from Albania.

The Central Bank of Kosova is committed to doing all that it can to ensure that Kosova Serbs are able to continue receiving financial support from Serbia, uninterrupted and unimpeded. It has sent a letter to its counterpart, the National Bank of Serbia, proposing an agreement on the transfer of funds through legal and transparent means, in full compliance with the new regulation. And our government is fully committed to ensure a smooth transition with sufficient time invested in education and information instead of imposing penalties for noncompliance. We are committed to jointly identify and promote the best available tools to ensure a continuation of financial transfers from Serbia towards legal municipalities or households.

The Central Bank’s regulation seeks not to harm any single group of citizens, but rather to protect all citizens — of every ethnic community — from the threats of organized crime, arms trafficking, and money laundering. All of these activities rely on the ability of criminal groups to receive illegally smuggled cash, largely across our border with Serbia. Citizens in the north of Kosova — the overwhelming majority of whom are ethnic Serbs — are threatened day in and day out by such groups.

Our Serb citizens face intimidation from criminal groups dictating their actions, from protesting to voting. Disobedience results in violence, car burnings, and threats to family members. When Kosova Serbs ask to meet with me, we cannot make the meetings public because their lives and livelihoods are threatened. This must stop. Belgrade cannot be permitted endlessly to finance its criminals and terrorists in Kosova with undeclared and unregulated streams of money, flowing freely — and illegally — into our country.

And that, Distinguished Members of the Security Council, is the real source of Belgrade’s hysteria over the Central Bank’s regulation. Belgrade has sounded the alarm not because of dinar exchange into euro, but because we are banning large sacks of money at the border. They are crying foul, not out of concern for the plight of Kosova Serb citizens, but because their convenient pipeline of illegal cash into the north of Kosova is about to be shut off. This gathering, and the propaganda and vitriol that has preceded it, is nothing more than part of a ruthless campaign by an authoritarian regime.

The Republic of Kosova is fortunate to enjoy broad support from its international partners and allies in its fight against organized crime and corruption. The Central Bank and its regulations are just as essential to that fight as police officers, prosecutors, and judges.

In some ways, we are not surprised that Serbia would create problems out of democratic procedure. Since the end of the war, the Serbian government, run by many of the people who held senior positions in the Milosevic government — including Mr. Vucic, Milosevic’s Information, Propaganda Minister — has mustered all its power and imagination to find new ways to terrorize Kosova. Unsurprisingly, Serbia not only promotes genocide denialism, but also violently enforces it. After Serbian opposition leader Nikola Sandulovic apologized for Serbia’s war crimes in Kosova and laid flowers on the grave of a seven-year-old victim, the Serbian secret service arrested him early this January and beat him until he was unconscious, leaving him paralyzed. Meanwhile, Kosova Serbian journalist Radomir Dimic, who has resided in Serbia, has publicly stated that he plans to return to Kosova because Mr. Vucic’s authoritarian regime has made life unbearable for journalists. And as we speak now, he has arrived in Kosova.

Sadly, even 25 years after the war, Serbia persists in its attempts to violently reclaim Kosova. A glaring instance of this occurred on September 24th last year. Around 80 paramilitary troops, organized and supported by Serbia, launched an unprovoked attack on a Kosova Police patrol, resulting in the death of one police sergeant, Afrim Bunjaku, and injuries of two others. Despite the terrorists’ attempt to use innocent Serbian pilgrims as human shield in a monastery aiming to exploit any casualties for anti-Kosova propaganda, our police force’s professionalism averted civilian casualties.

Then, on September 27, Serbia declared an official three-day mourning period for the terrorists killed in the Kosova Police’s anti-terror operation. And you noticed today, that Mr. Vucic was recalling several Serbs being wounded or injured in different incidents, but he did not mention three killed Serbs. Why did he not mention them? Because he knows that they were terrorists which were financed, supported, orchestrated by him. That is why the three killed Serbs were not mentioned at all.

And on September 29, the White House National Security Council drew the world’s attention to an “unprecedented” deployment of Serbian tanks, troops, and heavy artillery along the Kosova–Serbia border. Only after U.S. and other international pressure did Serbia finally draw down its forces.

Meanwhile, Kosova Police discovered a disturbing set of documents left behind by the terrorists in their hasty retreat back to Serbia. The documents showed that the September 24 attack had been part of a larger plan to violently annex the north of Kosova, via a coordinated assault on 37 distinct positions. A corridor was then to be established to enable a continuous supply of arms and troops from Serbia.

In the subsequent months, Serbia has rejected international calls to extradite the terrorists to Kosova or otherwise hold them accountable. The paramilitary leader of the September 24 attack, Milan Radoicic — the U.S. and UK–sanctioned former Vice President of the Belgrade-sponsored political party in Kosova, Lista Srpska — still roams free in Serbia, just as Serbia itself has thus far escaped international sanctions for its role in the attack. Radoicic has an outstanding arrest warrant by Interpol that was issued this past December, and that Serbia has ignored.

This impunity is both unacceptable and dangerous. As President Biden stated in October of last year, “history has taught us that when terrorists don’t pay a price for their terror, when dictators don’t pay a price for their aggression, they cause more chaos and death and more destruction. They keep going.” These are wise words. Serbia must be held to account for its terror and aggression. Otherwise, it will keep going.

Serbia’s increasingly alarming acts of aggression and terrorism make it all the more urgent that it fulfill its obligations under the Basic Agreement, reached between our countries on February 27 of last year. The agreement was facilitated by the European Union and reflects Europe’s renewed engagement in resolving the main dispute between Kosova and Serbia. It has also been endorsed as legally binding by the United States. The European Union’s obligations in the dialogue emanate from UN General Assembly Resolution 64/298. Accordingly, on May 12 of last year, the EU notified the Secretary-General that an agreement between Kosova and Serbia had been reached. The next logical step would be for the EU to formally register that agreement with the UN.

The Basic Agreement sets a benchmark of de facto recognition, based on the 1972 Basic Treaty between the East and West Germany. The Agreement’s text expressly invokes the UN Charter as the guiding light governing the relations between our countries. It imposes on the parties a number of obligations, including: to develop good neighborly relations (as specified in Article 1), to engage with one another on the basis of sovereign equality and to respect one another’s territorial integrity (as specified in Article 2), to refrain from the threat or use of force (as specified in Article 3), and Serbia’s obligation not to object to Kosova’s membership in any international organizations (as specified in Article 4). The chief innovation of the agreement is to elevate de facto relations between our countries to the level of sovereign equals — beyond the mere recognition of documents, symbols and institutions and a minor upgrade of liaison offices.

Unfortunately, nearly a year after the agreement was reached, Serbia seems to be suffering from a severe case of buyer’s remorse. Its Prime Minister, Madam Ana Brnabic sent a letter to the EU on December 13, stating that the agreement isn’t legally binding. Serbia also rejects two key obligations: not to object to Kosova’s international memberships and to respect its territorial integrity. This refusal, particularly the latter, suggests a willingness to retain the option of invading Kosova.

Against this background, signing the agreement is not a mere formality; it’s the only guarantee for its full and unconditional implementation, Kosova’s national security, and regional peace. Despite my repeated offers, Mr. Vucic has refused to sign. I invite him, present at this meeting, to sign here and now, emphasizing the UN Charter’s crucial role in our agreement and relations. This symbolic act would demonstrate his commitment to peaceful and neighborly relations with Kosova.

Kosova is primarily known worldwide for the massacres and ethnic cleansing under the Milosevic regime, but few realize this was just the latest chapter in a century-long history of state crimes against Kosova Albanians. Starting with Ilija Garashanin in the 19th century, leading Serbian figures devised 24 plans for the deportation or extermination of Kosova Albanians. Our people’s history represents one of the greatest, yet internationally unrecognized, anti-colonial struggles of the twentieth century. While the genocide in the 1990s marked a climax, our oppression began long before and resonates with citizens across many nations.

Acknowledging the painful history of oppression and violence endured by our people, we are committed to safeguarding the rights of all individuals. Our past experiences have instilled in us a profound desire to create a safe and inclusive environment for everyone. As a nation that has overcome immense adversity, we aspire to serve as a beacon of solidarity and respect for human rights.

Reportazh- Arbëreshët e Piana degli Albanesi\ Hora Arbërshe në Palermo\ Sicili

February 9, 2024 by s p

Mos flit litisht(italisht) fol arbërisht, kultura arti gjuha, riti.

Ornela Radovicka – Qëndra albanologjike A. Bellusci themeluar në 1980\ Frascineto Kalabri

Është data 18 Janar 2024 dhe gjendemi në Horën Arbëreshe\Piana degli albanesi\ Palermo\Sicili. Hora të shoqëron me arkitekturën e saj vendosur në anë të shpatit me lagjet e saj si rrudha që degëzohen një erashkë gjigande ku janë pikturuar shtëpi prej guri, tek tuk dallohen nuancat e kaltëra të shuara nga koha e shekujve, me dyert binjake njëra që del nga kopshti dhe tjetra nga hyrja e rrugës së gjitonisë. Portat “gjysëm-porte” rrëfejnë vështrimin e atyre arbëresheve që ndërsa punonin brënda shtëpisë socializoheshin me gjitoninë e ku vëzhgonin fëmijët. Në çdo hyrje të shtëpive shekullore të Horës së Arbëreshëve kishte një pjergull rrushi apo një pemë fiku.

Ngado që hedh sytë në horë janë “Shtëpitë që flasin”, kroje antropomorfe pesëshekullore të cilat kthehen në burime gëzimi sa herë që në ditë festsh arbërshet me kostumet e tyre të bukura si Dea, pozojnë në sytë e miqëve që mbërhejnë në objektivat e tyre bukurinë arbërore. Tabelat e rrugëve janë edhe në arbërisht. Çdo gjë edhe pas 600 vjetësh këtu pulson arbërisht.

Qëllimi i kësaj vizite në Horën arëreshe është i dyfisht. Një grup të rinjësh shqiptarë të Kosovës me banim në Diasporë përkatësisht në Svizër dhe Gjermani, pjestarë të shoqatës Hora e Skënderbeut krijuar disa muaj më parë kanë ardhur me një motiv që ti dhurojnë Horës së Arbëreshëve në Palermo një shtatore të Gjergj Kastrioti Skënderbe të derdhur në bonz. Grupi i tyre përbëhet nga Dani\ Ramadan Morina,(kryetar), Rexhep Rifati (nënkryetar) Adnan Asllani( sekretar) dhe Veli Berisha anëtar dhe donator.

Qëllimi i dytë i kësaj vizite ishte promovimi i librit, “Fotosintezë e shpirtit tim” të gazetarit kosovar me banim në Zvicër zotit Rexhep Rifati.

Është ora 19 e 30 kur mbrritëm në Hora të arbërshëve dhe frynte një erë e fortë. Korrentet e Tramontanës (siç i thonë arbëreshët) arrijnë furishëm në të hyrë të qytetit.Pas një orë rruge prej aeroportit mbrrijmë në Hora.

Sapo vendosim këmbën në Horë, takohemi me Giorgio Cuccia, kryetar shoqate si dhe një prej aktivistëve të gjallë të Horës, Salvatore di Chiara, një ish punonjës civil pranë ushtirisë italiane, njohës shumë i mirë i kulturës arbëreshe si edhe një fisnik në mënyrën e tij. Piero Napoli një punonjës i kompanisë ENEL, tani në pension. Sapo përshëndetemi më thotë mbiemri im është italian por “Mëma ime ishte arbëreshe, ndërsa tata ishte italian. Në shtëpi na folmni vetëm arbërisht. Mëma na mësoi jo vetëm na të flisnim arbërisht,por bëri edhe tatën\babën të flist arbërisht”.Piero, kishte qenë pjesmarrës në festivalet e Girokastrës së bashku me të shoqen.

Mes grupit tonë dhe arbëreshëve që takuam u krijua ajo sintoni vëllezërish, të cilët takohen janë prej kaq vitesh.

Lokali ku ishim vendosur quhet “Le volte”. Lokali është i vendosur në buzë të Bulevardit “Kastrioti”. Dikur kjo banes kishte qenë “Bar Shqipëria”. Gjendeshim pikërisht në zonën ku jo më pak disa metra larg në 1493 rreth 600 vjet më parë falë marrëveshjes midis një grupi arbëresh dhe feudaléve té Monrealit të datës 30 gusht 1488 nisi ndërtimi i Horës së arbëreshëve\ Piana degli albanesi në Palermo.

E veçanta e Horës arbërshe është sepse për 300 vjet,nga 1448 deri 1819 asnjë i huaj nuk hynte tek Hora të arbëreshëve. Të huajve, u ishte lejuar vetëm dy ditë gjatë muajit shtator kur ishte festa e Shën Mërisë. Hora arbërshe fuksiononte si një shtet autonom, me ekonominë e tij të pavarur, me administaratën e tij arbërshe, ku lejoheshin vetëm kush njihnte gjuhën dhe ritin bizantin. Hora me gjuhën e saj arbëreshe, me shkollën e saj që në 1578 ku mësuesi i parë ishte Lekë Matrënga, i cili kishte përkthyer librin “ Doktrina Kristjane\Embesueme e krishterë.

Matrënga kishte krijuar vet një alfabet me shkronjat e përbëra që kemi edhe sot në alfabetin shqip si “sh”, “th”, “dh”.

Hora, për tre shekuj u zhvillua në ndërtimin e saj në bazë të një planimetri 300 vjeçare.

Ajo kishte një arkitekturë në formë rrethore, e studiuar mirë nga kushtet atmosferike ku era e jugës “ shiroku” favorizonte bujqësinë dhe banesat rriheshin nga dielli. Drithëri kryesor ishte gruri, për ketë motivë “Stema e Horës arbëreshe” është e krijuar me Kallinjtë e grurit që përfaqësonte bollëkun e ekonomisë së Horës dhe yllin me gjatë cepa.(Misri nuk prodhohej në këtë zonë dhe këtë e shohim edhe në recetat e gatimeve të Horës së arbëreshëve ku përdorimi i tij mungon)

Arbëreshët në përgjithësi si edhe arbëreshët e Horës ishin njohës të katër gjuhëve: Gjuha latinisht që shërbente si gjuha zyrtare, Gjuha krahinore gjuha e tregëtisë, gjuha greke ishte gjuha e liturgjisë, dhe arbërishtja gjuha e mëmës që përdorej në familje dhe mes tyre.

Akrepat e orës rrëshqasin, dhe vetëm kur shohim se është mesi i natës. Kthehemi në dhomat tona. Asgjë nuk hesht në Hora. Gurët shekullorë si një diafragmë gjigante frymojnë prej gjashtë shekuj dhe krijojnë gjerdanët e tyre, “Brezat”, që gratë arbëreshe i vendosin në kostumet e tyre, simbol i gjeneratave, i pavdeksisë, ashtu siç janë edhe gurët vet.

19 Janar 2024

Dielli i Horës, është i veçante. Arbëreshët e Horës gjithmonë e kanë adhurar Diellin. Ishte viti 1502 kur arbëreshët e kishës Odigitria pasi kishin marrë koncensionet nga kisha e Monrealit më 30 gusht 1488, qëndruan për rreth një vit e gjysëm tek kjo kishë ku edh sot nga 1-15 gusht rreth orës 6 para se të lind Dielli, arbëreshët me fytyrë nga Dielli i luteshin zotit për ato territoret ballkanike shqipfolëse nga ata erdhën si dhe për jetën e re të këtij atdheut të dytë ku ata u vendosën.

Ishte ora 8;00. Mik Rexhepi, Dan Morina, Veli Berisha dhe unë Ornela Radovicka takohemi tek Extra Bar Petta F.ll Petta Qendër ku dikur ka patur selinë “Shoqata e parë e Horës”.

Ora po shkonte rreth 9. Nisemi në drejtim të Bashkisë. Përfaqësuesit e Hora e Skënderbeut do të bisedonin mbi projektin e shtatores. Në Bashki na priti miqësisht Kryetari i Horës zoti Rosario Petta, si edhe këshilltarë dhe punonjës të Bashkisë së Horës.U fol mbi këtë projekt. Në fund kryetari i shoqatës Dan Moria si edhe anëtarët e shoqatës Hora e Skënderbeuti dhuruan Horës në shenjë vëllazërie edhe bustin e nënë Terezës.

Ora 10. Do të bënim një takim në shkollën e Horës. Arbëreshët e Italisë janë pjesë minoritare historike dhe mbrohen nga shteti italian me kigjin 482\99 një ligj i njohur vetëm në shtatë rajone të Italisë dhe jo ligj që mbron arbëreshët kudo ata ndodhen. Ky ligj “ sakat” nuk bënë që gjuha arbërishte të jetë e detyrueshme, por fakoltative.

Në Hora të arbëreshëve mësohet në mënyrë të detyrueshme vetëm një orë në jave gjuha arbëreshe dhe përdorim dygjuhësh në administaratë në Bashkinë e Horës.

Hyjmë në shkollë,dhe në korridorin e saj na prisnin mësueset, Sara Riolo, Serena Mandala, Giuseppina Li Cauli, por edhe mësuesja Antonella Caradonna. Mësueset arbëreshe kanë atë dritën e mirësisë në sy dhe ato e kishin.

Mësuese Sara, një mësuese e dashur, tipike e mësuese fillore na pret me hare e na drejton tek klasa e saj për një orë mësimi arërisht. Nuk e merrni dot me mend sa e lumtur isha kur Mesuese Sara na hapi derën dhe pamë këta vocrrakë 6 dhe 7 vjeçarë që të emocionuar na shikonin.

Ishin vogëlushët e klasa e II A . Përmendim vetëm emrat e këtyre vogëlueshve: Emmanuel,Giuseppe,Mattia D,Mattia R. Jacopo, Enrico, Sara, Giovanni, Sofia, Giorgio, Giorgia, Gloria,Salvatore, Pierfrancesco,Davide F.Davide R, Vittoria,

Mësuese Sara i pyet nxënësit se kush prej tyre do të thoshte sa më shumë fjalë arbërisht.

Një mori gishtash shpaloseshin në klsaë, dhe sytë e tyre si xixëllonja kërkonin se kush do të thoshte i pari ato fjalët arbërisht që dilnin nga goja e tyre aq të gjallë;Tata, Mëma, Rrini Mirë, kopile, Bukur, Qelqi\gota, i lig, hamë, lule, Jam Arbëresh.

Këta vogëlusha flisnin gjuhën e Arbërve dhe ishin stërnipat e Kastriotve, Golemit, Muzakajve, Matrëngat, Skirot, Vrana. Kishin në deje gjakun e Arbërit!

U emocionuam pa masë. Para se të iknim këta fëmijë na përcollën në korridor me këngët arbëreshe dhe gishtat e tyre u ndërthuan duke krijuar simbolin e shqiponjës. Dukej sikur na thoshin:Ne jemi këtu, me flatrat tona, fluturojmë në drejtime të kundërta, por gjendemi gjithmonë bashku, në hapsirat e rruzullit kudo që ndodhemi!

Gazetari Rexhep Rifati kishte sjellë me vete edhe disa libra për klasën e parë të cilat mësuesi Vaxhid Saidi me banim në Zvizër, themelues i shumë shkollave për diasporën në kantonet e Zvicërës i cili ia dhuronte mësuesve dhe nxënësve arbëresh të Horës. Hora falenderonte këtë bir të Kosovës Z Vaxhid,i cili nuk ndalet vetëm në themelimet e shkollave në diasporë, por shkon më tutje, e rrahjet e shpirtit të tij prekin Horën Arbërshe.

Ora 12. Kthehemi në Bashki ku do të zhvillohej Promovimi i librit” Arbëreshët fotosintezë e shpirtit tim”. Libri është pjesë e atyre kujtimeve dhe punën gjigande të mik Rexhepit në territoret arbëreshe duke shkrirë çdo qelizë e shpirtit të tij për botën arbëreshe. Në këtë takim merrnin pjesë përfaqësues të politikës Raionale, dhe vendore. Përfaqësues nga Bashkitë arbërshe, Mezzojuso, Kryetari i Bashkisë së Palazzo Adriano Nicola Granà. Këshilltari rajonal Edy Tamaja etje. Moderatori ishte zoti Giorgio Cuccia. Përshëndeti kryetari z. Rosario Petta, dhe mbi librin fola unë (Ornela Radovicka).

Ju shpërndan disa kopje falas të librit “Fotosintezë e shpirtit tim” pjesëmarrësve arbëreshë.Në fund mori fjalën edhe autori Rexhep Rifati i cili rrëfeu se si ishte lidhur me botën arbëreshe dhe shoqëroi kujtimet e tij me një filmim nga bota arbërshe.

Në promovim kishin ardhur edhe nxënësit e shkollës nëntëvjeçare, të shoqëruar nga mësuesja Antonella Caradonna.

Përfaqësuesit e shoqatës “Hora Skënderbeut” Dan Morina e Veli Berisha i dhuruan Kryetarit të Bashkisë, z. Petta librin “Gli Squadroni della morte” të autorit Bardhyl Mahmutaj, përmajtja e të cilit flet mbi gjenocidin në Kosovë.

Fjalën e mbylljes e bëri mësuesja arbëreshja Antonella Caradonna. Sytë e saj emocionues prekën zemrat tona. Kështu janë këto arbëreshe sa të bukura, aq fisnike dhe aq të ndjeshme. Prania e nxënësve krijoi një atmosferë të ngrohtë por edhe entuziaste si janë vetë fëmijët.

Ndërsa po shpërndaheshim, mu afrua Krytari i Bashkisë z Granà, i cili me një shenjë dashamirësi më ftoi në Palazzo Adriano. Unë jam arbëreshe- më tha ai- Vij nga familjet më të hershmë, fisi i Vrana (Vrana Konti), në italisht i kthyer në Granà. Dua të them se më vjen keq që nuk kam mësuar gjuhën arbërshe jo prej vullnetit, por në Palazzo Adriano jemi asimiluar në gjuhë, kemi ruajtur deri diku identitetin vetëm në rit dhe në kostum. Ndjeva që këta arbëresh kanë dëshirën e rizgjimit, të ringjalljes, dhe kur të flasin me këtë gjuhë ndien se sa e pamëshirshme është mos tiu japësh të drejtën për tu ndjerë arbërsh, mos tiu japësh të drejtën e gjuhës së mëmës që është në gjak!

Rreth orës 16 në mbrëmje të shoqëruar nga Salvatore di Chiara, mik i familjes së skiro di Maggio, nisemi për te profesori Giuseppe Skiro di Maggio, poet shkrimtar, dramaturg publicist më me zë të Horës Arbëreshe si edhe poeteshën Marg Scilipa, elegante në stilin e saj sa fizik, aq edhe të shpirti poetik të cilët i vizituam për disa çaste. Ishte një familje mikpritëse, e fisme, ku delli arbëresh ishte në çdo kënd të shtëpisë së tyre. I falenderuam për kohën dhe mikpritjen aq rë ngrohtë që na bënë.

Rreth orës pesë e tridhjetë në mbrëmje kishim lënë takim tek biblioteka ku na priste Giuseppina Demetria Skiro.Giusi\ Giuseppina është mikja e parë që njoha në Hora. Ajo është një arbëreshe Fisnike. Ose, më mirë të them, që ajo është poesia e personifikuar. Me fizikun e saj të hollë si strukura simetrike e vargjeve me rimë.

E heshtur si pauzat, artistike kur rrëfen, dhe reflektive si poesia.

Në tërësinë e saj e ndjeshmëm kur flet për Horën e të përcjellë atë ndjeshmëri të vazhdimësisë së ruajtjes së identitetit. Këtë e vura re kur ajo më ftoi në shtëpinë e gjyshes së saj, të cilën ajo e kishte rikostruktuar dhe e kishte kthyer në një shtëpi- muze dhe u kishte dhënë frymë relikeve dhe suvenirveve duke i dhënë vlerë çdo kujtimi, e cdo sendi. Ajo shtëpi e lyer me ngjyre oxurro\ azzurro\ të kaltër, tipike karakteristike arbëreshe të shekujve të mëparshëm, kushdo antropolog, apo arkitekt që do të hynte në këtë shtëpi do të krijonte pa asnjë sforcim atë botën arbëreshe të jetës së jetuar.

Giusi është edhe biblotekarja e Horës. Mendoj se ajo biblotekë nuk do të kishte atë vlerë pa Giusin, sepse ajo vendos jo vetëm profesionalitetin e saj por edhe shpirtin. Të rrëmben kur rrëfen Matrëngën, Demetrio Camarda, për Ritin bizantin, apo për papas Gjergjin që ka ngelur në zemrën e shumë të rinjëve të Horës. Fytyra e saj merr një fije trishtimi duke na thënë që sot nuk është më kështu. Në Horën tonë kemi Peshkopin që nuk është arbëresh. Ne duam Peshkopin arbëresh, të di të flasi gjuhën tonë e të të mbajmë ritin tonë. I shkëlqejnë sytë kur flet për Revistën satirike arbëreshe të cilën e shkruanin nën drejtimin e mësuesve të tyre arbëresh kur ishin në shkollë. Giusi është njohëse shumë e mirë e kostumit arbëresh, po ashtu edhe të stolive.

Në bibliotekë ishte edhe mësuesja Antonella Caradonna. Për herë të parë e shikoja Antonellën por ajo bënë pjesë tek ata njerëz që ndihen rrahjet e zemrës kur ata të përqafojnë, dhe të krijojnë atë sinergji të mbrekullueshme që e kujton për tërë jetën. Arbërishtja e saj, si edhe gjuha e saj e studiuar pothajse standarte shqipe, më bëri për një moment sikur e njihja prej kohësh. Talenti më i mirë është të qenit njeri thotë shkrimtari rus Chehov, dhe Antonella së bashku me të shoqin me profesion Dott Giorgio Ales, ishin njerëz të mbrekullueshëm më mënyrën e tyre. Antonella është tipike arbëreshe. Na hapi derën e Villës së saj, e cila edhe ajo jetonte mes relikeve dhe suovenir që kishte sjellë nga Kosova si dhe Shqipëria dhe fliste me pasion e dashuri për Arbërinë. Antonellës i lexohet shpirti i bukur në sy.

Dalim nga biblioteka. Giusi dhe Antonella na shoqërojnë në Hora. Vizitojmë kishën Shen Gjergji ku besimi dhe arti kryqëzohen. Në ato mure varet opera e piktorit të madh Novelli, por edhe sende të shërbimeve fetare me karakter antik. Në brendësi të saj është Kostumi arbëresh me “Brezin” ku është skalitur shën Gjergji si dhe në faqet e saj stema arbëreshe me kallinjtë e grurit dhe ylli me gjashtë cepa.

Qytezës në atmosferën e festës i shtoheshin dritëhijet e saj. Nisemi tek Zona “Sheshi” pjesa e sipërme e Horës dhe vizitojmë sklupturat, si dhe muralet, e në të njejtën kohë portat, stilet e shtëpive, arkitekturën e saj si edhe Kroi me tre gojë, kroji me një gojë që janë vepra historike që nga shekulli pesëmbëdhjetë.

Unë, z. Rexhep,Dani dheVeliu ndiheshim të lodhur por shumë lumtur.

Data 20 Janar 2024.U zgjuam në Hora. Pasi marrim një kafe në barin Petta, ndalojmë tek Kroi me një gojë. Kroi është një vepër sa aertistike aq edhe historike, e shekullit 15 . Aty pranë ndodheshin disa arbëresh të thyer në moshë të cilët nisin e na pyesin. Ne iu tregojmë se cila ishte qëllimi i ardhjes dhe ata na ftuan se nëse nuk do të merrnim ndonjë gjë të shkonim e të shikonim “Bar Cuccia” që gjendet në “ Corso Skënderbeg” . Në muret e këtij bari gjendet një mural ku ishin profilet e të gjithë atyre pensionistëve që frekuentojnë këtë barë. Janë pothuajse 60 profile ku vetëm gjashtë prej tyre mungojnë. Ndërsa shikonim portretet e tyre, ku secili tregonte të tijën buzëqesha lehtë, dhe mendova. Njeri ka dëshirë të jetë i pavdekshëm, dhe ndërsa mendoja këtë frazë dikush prej tyre thotë: Arbëreshi nëng vdes kurrë!

Rreth orës 14 shkojmë tek një bar përballë Bashkisë, ku gjendet një pikturë me simbolin e lulkuqes e cila i ishte dhuruar këtij Bari. Anëtarët e Shoqatës Hora e Skënderbeut menduan që të linin tek ky bar Librin e autorit Bardhyl Mahmutaj “ Gli Squadroni della morte”. Libri flet për gjenocidin. Njëri prej antarëve të Horës së Kosovës zoti Adnan Asllani është autor si i Logut e UÇK dhe po ashtu të logut “Qëndra e Gjinocidit plagë e hapur”.

Ora 14. Takojmë arbëreshin Lino Parrino dhe bëjmë një vizitë Horës. Lino është njohës i mirë i kulturës së Horës. Nëse do të imagjinoja se si do të ishin Arbëreshët e dikurshëm atë mund ta personifikoj vetëm me Linon. Lino të magjeps me shpirtin e tij të bukur. Me thjeshtësinë e tij, me atë modesti që i tejkalon caqet dhe quhet mirësi e mirëfilltë.

Lino është edhe një djalosh që rrallë, për kohën e sotme. Pranë tij i ati, tata e tij, Z. Salvadore arbërsh i urtë, fjalë pak. Ai sapo ishte kthyer nga vreshti ku kishte krahsitur hardhitë. Lino ka disa muaj që humbi mëmën dhe tregon një kujdes të veçantë për të atin sikur të ishte fëmija e tij dhe në fakt shprehet kështu: Dikur isha unë i vogël dhe kujdesej ai për mua, sot është ai i vogël dhe do kujdesem unë.

Me sa kuptova Lino merret me organizimin e teatrit. Kishte mbaruar studimet në teologji dhe kishte bërë kërkime me kulturën e Horës dhe mbi këtë ishte mjaf i informuar.

Marrim si fillim drejtimin për në Portella. Arbëreshët sollën me vete edhe toponimet- na thotë Lino- emrat Shkëmbi, Lumi, Gjoni janë që nga shekulli 15, por të parët tanë mbi të gjitha ishin të mënçur. Ata nuk ndërtuan asgjë pa studjuar terrenin. Ata ndërtuan Horën në një vënd me kushte të favorshme zhvillimi. Nuk e ndërtuan atje ku është sot Liqeni- na thotë Lino Parrino- sepse toka ishte moçal por e ndërtuan duke studiuar edhe erërat. Nëse do ta ndërtonin më sipër do të goditej nga rrymat e Tramontanës. Ndërtuan Horën në formën harku dhe e ndërtuan aty ku kishte gurë dhe ku ishte Uji. Ata ishin mjeshtër të guri, mjeshtra të ndërtimit këtë e thonë më së miri banesat që ndërtuan dhe rezistojnë edhe sot. Janë karakteristike harqet, si edhe tullat e brëndëshme.

Me Lino Parrino mbrrijmë në Portella. Për të gjithë ata që nuk njohin Portellën kujtojmë se ishte vendi ku u vranë shumë arbëreshë në 1 Maji 1947. Shoqata “Hora e Skënderbeut” në kujtim të tyre vendosi një tufë me lule në lapidarin ku gjenden emrat e atyre që humbën jetën mes tyre edhe emri i vogëlueshes 8 vjeçare La Fata Vicenza. Edhe sot plaga e Portelës është një emoragji që rrjedh gjak.

Në mbrëmjen e datës 20. Arbërershet e Piana degli albanesi shtruan një darkë madhëstore për nder të miqëve të Gazetarit Rexhep Rifati, Dani Morina, Veli Berisha. Në atë darkë ishim rreth 40 veta. Meritojnë të përmenden që të gjithë për kontributin e tyre në botën arbërershe, për mbajtjen gjallë me shoqatat e tyre që shpesh herë bëjnë një punë më të mëdha se sa vetë institucionet. Përmendim emrat e tyre që morën pjesë në atë mbrëmje: Giorgio Cuccia me të shoqen, familja e Enco Napolit, Salvatore Di chiara, Aleksandër Cuccia, mediator kultural, me të fejuarën e tij Maria Rita( Maria Rita me mëmën arbëreshe dhe i ati shqiptar nga Lezha) të dy ishin si dy copëza yjesh, të dy të mbrekullueshëm, me shpirtin arbëror në zemër. U njohëm me arbëreshin Aaron Puccio, artist me shpirtin filozof, ka shkruar një libër i cili ma dhuroi; “Mondo në MI sporco”. Me të fejuarën e tij bukuroshen MariSol. Pasquale Pillitteri, Giuseppe Petta, Daniel Pecoraro, Andre Palermo, Matteo Parrino, Dario Maria Bovi, Simona Riolo, Giuseppina Cerniglia, Giorgio Barbato, Matteo Lascari me të shoqen, Simona Stassi me të fejuarin, Rosolino Ferraro, Marco D’aleo.. Nën tingujt e firzamonikës së Bukuroshes Matilde Cassara e shoqëruar nga prindërit i ati Giorgio, e ema Maria Grazia dhe motra, vogëlueshja Franceska e bëri këtë atmosferë më të gëzueshme. Ata tinguj depërtonin Kumetën, shkonin në More, kalonin nëpër Korçën shqiptare, bënin një pauzë në Shkodër, merrnin energji me xhamadanin vija vija në Kosovë, dhe ktheheshin si zanat në malin e Kometës apo si ninfa në lumin e Gjonit. Muzika, si ajo arbëreshe dhe ajo e trevave na bëri që në atë sipërfaqe tingujt të bashkonin shpirtëret tanë e të sillnim botën shqiptare të copëzuar por asnjëherë e ndarë në Horën e arbëreshëve.

Ajo që më bën përshtypje është vëllazëria e krijuar midis djemëva sicilian dhe atyre arbëresh të cilët integrohen me botën, kulturën dhe gjuhën arbëreshe. Një djalosh me emrin Marco D’Aleo që ia mësova emrin nga Lino Parrino, më afrohet dhe nis e bisedon për Horën. Ishte një djalë i edukuar, dhe mendova se ishte arbërsh i Horës. Jam Sicilian- më tha- jam me profesion mekanik. Nuk ishte i vetmi, ishin me dhjetera djem e vajza sicilian që flisnin dhe përshëndeteshin arbërisht,njihnin këngët arbëreshe sikur të ishin kënget e tyre, kuptonin arbërisht dhe kur i pyesja ju pëlqen arbërishtja? Ata më thoshin me të qeshur: Duhet të mësojmë pa tjetër, se për ndryshe nuk futesh në zemrën e arbëreshit të Horës. Funksionon pak si me anglishten për tu integruar duhet të dish anglisht, kështu edhe me Horën arbëreshe, nëse nuk di gjuhën, këngët. Duhet të integrohesh e flasësh si ata, për ndryshe rri për hesapin tënd. Vura buzën në gaz.

Meqënëse jemi tek kjo temë dua të shpenëzoj dy rreshta edhe për sicilianin Roberto Ferraro. Ai është dashuruar me botën arbëreshe si askush tjetër. Eshtë pjesëmarrës në të gjitha evenimentet e botës arbërshe, kishte ardhur edhe sot për promovimin e librit. E takoj për herë të parë.Për këtë motiv bota arbëreshe e komunave arbëreshe të Sicilisë e ka i ka dhënë atij titullin Nderim Arbëresh. Patëm rastin që të ishte per drekë me ne dhe e pyeta: Mos je me gjak arbëreshi? Ndërsa ai mu përgigjë: Më thuaj cilën venë të pres për gjetur se ku rrjedh ai gjak. Kam bërë edhe Adn por nuk më ka dal shqiptar. Nuk di se ku është fshehur ajo pikë gjaku që të vërtetoj se jam me prejardhje arbëresh i asimiluar. Qeshëm të gjithë në tavolinë, por ai e kërkonte me të vërtet këtë gjë.

Të dashur vëllezër shqiptarë, Kosovarë, Mal të Ti e Maqedoni të Veriu, në Diasporë dhe kudo që jeni, duhet ta dini mirë që Arbëreshët për atë çfarë ruajnë në kulturë, në artë, dhe në antropologjinë e tyre si ruajtës identiteti ngelen fisnik në shpirt!.

Mos harrojmë se Horën e mban gjallë vetë arbëreshi. Ai që jeton atje, që përplaset çdo ditë me vështirësitë, dhe kërkon me çdo kusht që kjo farë aq e pastër, dhe aq e rrallë në rruzull të jetë e përjetëshme!

Me sa shohim ata kanë ruajtur më së miri edhe “Mikpritjen”, “fjalën e dhënë”, dashurinë për gjuhën, per Ritin, dhe mbi të gjita atdhedashurinë e kanë të flakët. Kur arbëreshi i Horës, vendos dorën e tij mbi goks, i rreh zemrës dhe thotë furishëm: Jam Arbëresh! Ai moment për cilindo që është shqiptar është aq prekës, sa nuk egziston as një dramë që të të bëjë të pulsoj shpirtin.

Hora të përmbush me madhështinë e saj, në njerëz, në kulturë. Në Horë cdo gjë flet, cdo objekt rrëfen, dhe ka rëndësinë e tij.

Hora është epidermike, të lë mornicat në shpirt. Dashurohesh me të, sepse ajo është si një circe, të tërheq në gjuhën e saj, kulturën e saj, dhe me këta njerëz, të rinjë të reja gra, fëmijë, të ftojnë, të përqafojnë, të ofrojnë dhe në gen ata ngelen ajo fara më e pastër, më shëndosh dhe më e rrallë e Arbërisë.Nuk duhet humbur kjo farë, as të kthehet në hibrid. Kjo farë duhet vetëm të ripërtëririhet.

Hora na përmbush, por mos harroni se Hora e arbëreshëvet deri më sot vetëm ka dhënë, në shekuj ka ofruar kulturë më shumë se kushdo vend arbëror, tani ajo ka nevojë edhe për ne! Vizitoheni, dhe bëni diçka që ata mos të asimilohen!

Të përjetëshëm arbëreshët! Rroftë Hora Arbëreshe!

Faleminderti Hora Arbëreshe që më bënë të ndihem mirë si në asnjë vend tjetër!

Materiali i reservuar.

Ornela Radovicka Qëndra albanologjike A. Bellusci themeluar në 1980\ Frascineto Kalabri