s p – Page 122 – Dielli

KRASNAHORKAI LAUREAT I ÇMIMIT “NOBEL” PËR LETËRSI PËR VITIN 2025

October 13, 2025 by s p

Xhelal Zejneli/

Shkrimtar hungarez, nga babai hebre – halë në sy të Viktor Orbanit.

Çmimi “Nobel” i sivjetshëm për letërsi iu dha shkrimtarit, romancierit dhe skenaristit hungarez Laslo Krasnahorkai (László Krasznahorkai, 5 janar 1954). Ka lindur në qytetin Gjula (Gyula) të Hungarisë. Babai i tij ka qenë hebre, me profesion avokat. E ëma, administruese e sigurimit social.

Veprat e tij, para disa javësh u tërhoqën nga programi mësimor i shkollave në Hungari. Çmimi për letërsi ndahet që nga viti 1901. Krasnahorkai është hungarezi i dytë që vlerësohet me këtë çmim. Para tij, në vitin 2002, ky çmim iu dha letrarit Imre Kertes (Imre Kertész, 9.11.1929 – 31.3.2016).

Gjurmëve të Franc Kafkës – Në arsyetimin e vendimit të sivjetshëm, Akademia Suedeze në Stokholm bëri të ditur se çmimin ia ndan shkrimtarit 71-vjeçar hungarez për shkak të “veprës mbresëlënëse dhe vizionare, e cila në mes të terrorit apokaliptik e forcon fuqinë e artit”. Në vijim thuhet se Krasnahorkai është një “tregimtar epik i madh” i cili i përket traditës së Evropës Qendrore që shtrihet prej Franc Kafkës* deri te Tomas Bernhard*, “dhe që karakterizohet nga ekzagjerime absurde dhe groteske.”

Shënim: Franc Kafka (Franz Kafka, Pragë, 1883 – Kierling, Vjenë, 1924) tregimtar austriak me prejardhje hebraike.

Tomas Bernhard (Thomas Bernhard, 1931-1989) dramaturg dhe tregimtar austriak.

* * *

Krasnahorkai jeton në Budapest, në Vjenë, kurse kohët e fundit edhe në Trieste. ku, siç shkruan revista britanike Magazine në hyrje të intervistës me shkrimtarin, “është strehuar për të mos jetuar nën regjimin e Viktor Orbanit”.

Shënim: Viktor Orban (Viktor Mihály Orbán, 1963- ) kryeministër i Hungarisë.

* * *

Në vitin 2008 Krasnahorkai qëndroi në Berlin si profesor në Universitetin e Lirë (FU). Lajmi për çmimin “Nobel” e gjeti në Frankfurt.

Ka kohë që është favorit për këtë çmim prestigjioz – Krasnahorkai vite me radhë ndodhet në rrethin më të ngushtë të favoritëve për çmimin “Nobel” për letërsi. Studioi drejtësinë dhe gjuhën e letërsinë hungareze. Kah mesi i viteve ’80 të qindvjeçarit XX, e botoi romanin “Satantango”. Veprat e tij shpesh cilësohen si postmoderne dhe apokaliptike, nën ndikimin e fuqishëm të gjigantëve letrarë si Franc Kafka dhe romancieri e dramaturgu irlandez, kryesisht i shprehjes frënge, Semjuel Beket (Samuel Beckett; Dublin, 1906 – Paris, 1989).

Pretendues për çmimin “Nobel” për letërsi në vitin 2025 kanë qenë edhe australiani Xherald Mirnejn (Gerald Murnane; 25 shkurt 1939- ), japonezi Haruki Murakami (1949- ) dhe zvicerani Kristian Kraht (Christian Kracht, 1966- ).

Vitin e kaluar çmimi iu dha shkrimtares së Koresë së Jugut, Han Kang (1970- ). Kishte të tillë që u befasuan nga ky vendim i jurisë së Nobelit për letërsi. Sivjet pritej që çmimi t’i jepej ndonjë shkrimtari të rrethit kulturor perëndimor.

Këtë vit Krasnahorkai e mori në Austri Çmimin shtetëror për letërsi evropiane. Me këtë rast u tha se veprat e tij, sikurse ato të nobelistit Imre Kertes, janë flakur nga plan-programet mësimore të Hungarisë.

Çmimi “Nobel” për letërsi ka një vlerë prej rreth një milion eurosh. Çmimi do të dorëzohet në Stokholm më 10 dhjetor 2025.

* * *

Prej vitit 1901, çmimi “Nobel” për letërsi është ndarë 117 herë. Laureatë kanë qenë 121 shkrimtarë apo shkrimtare. Midis laureatëve, 18 kanë qenë femra. Laureati më i ri ka qenë prozatori dhe poeti anglez Radiard Kipling (Rudyard Kipling; Bombei, 1865 – Londër, 1936) i cili çmimin e ka marrë në vitin 1907, në moshën 41-vjeçare. Laureatja më e moshuar ka qenë prozatorja angleze Doris Lesing (Doris Lessing; Kermanshah, Iran, 1919 – Londër, 2013, pseudonim i Jane Somers) e cila e mori çmimin në vitin 2007, në moshën 87-vjeçare. Çmimi nuk është ndarë shtatë herë: në vitet 1914, 1918, 1935, 1940, 1941, 1942 dhe 1943.

* * *

Romancieri dhe skenaristi Laslo Krasnahorkai është mjeshtër i apokalipsit. Sipas librave të tij janë xhiruar edhe filma. Veprat e tij na japin pasqyrën apokaliptike dhe ironike-parodike* të botës bashkëkohore. Romani i parë i tij është “Satantango” (1985). Pasojnë romani “Melankolia e rezistencës” (1989) dhe përmbledhje me 21 tregime të shkurtra “Bota shkon”. Regjisori hungarez Bela Tar (Bela Tarr, 21 korrik 1955- ), disa vepra të tij, përfshi edhe romanet e sipërthëna, i ka shndërruar në filma artistikë.

Është një prej shkrimtarëve bashkëkohorë hungarezë më të njohur dhe më të përkthyer. Inspirim ka gjetur në veprat e Franc Kafkës, të kitaristit, këngëtarit dhe kompozitorit amerikan Xhimi Hedriks (James Marshall “Jimi” Hendrix, 1942-1970) dhe në qytetin japonez Kjoto.

Shënim: Parodi – greqisht: parodeo – këndoj në mënyrë të shtrembëruar; tallem; 1. imitim tallës dhe hokatar i një vepre letrare duke ruajtur formën dhe tonin e jashtëm të saj; travesti-a: vepër letrare në të cilën përmbajtjes serioze i jepet formë tallëse;

* * *

Me t’i kryer studimet universitare, Krasnahorkai deklarohet si autor i pavarur. Në vitin 1985, romani i tij i parë “Satantango” korr sukses. Autori sakaq del në plan të parë të jetës letrare hungareze. Është një roman distopik i vendosur në atdheun e tij, në Hungari. Konsiderohet vepër më e njohur e tij.

Në vitin 1989 boton romanin “Melankolia e rezistencës”, i cili në vitin 1993 vlerësohet me çmimin gjerman “Bestenliste”, si vepër letrare më e mirë e vitit. Në qendër të këtij romani të mjegullt dhe fantazmë është një qytezë e Panonisë, në dukje e vetmuar dhe e përgjumur, në fakt thellësisht e tronditur dhe në pritje të diçkaje që po vjen – diçkaje që është e padukshme, por që është e pashmangshme. Ardhja e një trupe cirku udhëtuese me “balenën gjigante më të madhe në botë” paralajmërohet si një atraksion sensacional, por sakaq rezulton të jetë një guaskë e zbrazët, metaforë mashtrimi dhe skenë për ekspozimin e frikës njerëzore, kaosit dhe instinkteve të ndrydhura. Pas kësaj fasade vepron Princi – një figurë enigmatike që simbolizon një forcë shkatërruese të padukshme, por gjithëpërfshirëse që e çon qytetin në gjendje anarkie dhe shthurjeje morale.

Krasznahorkai shkruan me fjali të gjata, hipnotike pa ritëm dhe shenja pikësimi klasike, gjë që akoma më shumë e thekson atmosferën e tensionimit të vazhdueshëm, mendimet e trazuara dhe mungesën e shpresës.

Për herë të parë del jashtë Hungarisë komuniste në vitin 1987. Një vit qëndron në Berlinin perëndimor si shfrytëzues i bursës DAAD. Që nga shkatërrimi i bllokut Sovjetik, ka jetuar në lokacione të ndryshme. Në vitin 1990, për herë të parë mundi të kalonte një periudhë të rëndësishme në Azinë lindore. Për ta shkruar veprën “Të burgosurit e Urgës” dhe udhëtimin jofiktiv “Shkatërrim dhe trishtim nën qiell” u mbështet në përvojat e veta në Mongoli dhe Kinë. Në këtë udhëtim jofiktiv, bashkëbiseduesit i drejtohen narratorit me “zotëri Laslo”. Me hidhërim e kupton se iluzionet e tij për ekzistimin e njëkohshëm të “dy Kinave” dalëngadalë po shuhen. Në kinë është kthyer disa herë.

Derisa e përfundonte romanin “Lufta dhe lufta”, udhëtoi nëpër Evropë. Për ta përfunduar romanin, i ndihmoi shumë poeti dhe shkrimtari amerikan Alen Ginzberg*. Krasnahorkai një kohë ka qëndruar në banesën e Ginzbergut në Nju-Jork.

Shënim: Alen Ginsberg (Irwin Allen Ginsberg, 1926–1997), në vitin 1940, si student në Universitetin e Kolumbisë u lidh me shkrimtarët Lucien Carr*, William S. Burroughs* dhe Jack Kerouac (Zhak Keruak)* dhe vuri bazën e Brezit Beat (The Beat Generation) *.

Lucien Carr (1925-2005) ka qenë anëtar kyç i rrethit të Nju-Jorkut të Brezit të Beat. Në vitet 1940 u dënua për vrasje nga pakujdesia.

William Seward Burroughs II (1914-1997) është shkrimtar dhe artist vizual amerikan. Konsiderohet figurë kryesore e Brezit Beat, autor i madh postmodern.

Zhan-Lui Lebri Keruak (Jean-Louis Lebris de Kérouac, 1922-1969) i njohur si Jack Kerouac, poet dhe shkrimtar amerikan, me prejardhje franceze-kanadeze. U rrit në një shtëpi frëngjisht-folëse në Lowell, Massachusetts. Bashkë me William S. Burroughs dhe Allen Ginsberg, kanë qenë pionierë të Brezit Beat (Bit).

* * *

Gjatë viteve 1996, 2000. dhe 2005 Krasnahorkai i kaloi gjashtë muaj në Kjoto. Kontakti i tij me estetikën dhe me teorinë e letërsisë të Lindjes së Largët rezultoi me ndryshime të rëndësishme në stilin e tij të të shkruarit dhe me tema të sistemuara. Shpesh kthehej në Gjermani dhe në Hungari, por jetonte edhe nëpër vende të tjera, duke përfshirë Shtetet e Bashkuara, Spanjën, Greqinë dhe Japoninë të cilat e frymëzonin për romanin e tij “Seiobo ka qenë poshtë”(Seiobo járt odalent) që u vlerësua me Çmimin për librin më të mirë të përkthyer në vitin 2014.

Në një intervistë e kanë pyetur përse prej “temave të vendlindjes” ka kaluar Lindje të Largët, Krasnahorkai është përgjigjur: “Mos vallë keni pritur që tërë jetën të shkruaj për pijanecët e humbur dhe të dështuar që zvarriten nëpër baltën hungareze?”

Mjeshtër i apokalipsit – Duke filluar prej vitit 1985, regjisori me renome dhe mik i autorit Bela Tar (Bela Tarr, 21.07.1955- ) xhiroi filma kryesisht të bazuar në veprat e Krasnahorkait, duke përfshirë romanin “Satantango” dhe “Harmonitë e Verkmajsterit” (Werckmeister harmóniák). Laslo Krasnahorkai ka thënë se filmi “Kali i Torinos” i vitit 2011 do të jetë bashkëpunimi i tyre i fundit.

Krasnahorkai u vlerësua lartë prej kritikëve ndërkombëtarë. Prozatorja dhe eseistja amerikane Suzan Sontag* (Susan Sontag, Nju-Jork, 1933 – ) e përshkroi si “mjeshtër hungarez bashkëkohor të apokalipsit që frymëzon krahasimin me Gogolin* dhe me Melvilin*”.

Shënim: Susan Lee Sontag (New York City, 1933 – New York City, 2004) – shkrimtare dhe kritike amerikane. Më së shumti shkroi ese. Ka botuar edhe romane. Në vitin 1964 botoi veprën e saj të parë madhore, esenë “Shënime mbi ‘kampin”. Është varrosur në Montparnasse Cemetery, Paris. Është vlerësuar me çmimin Peace of the German Book Trade etj.

Nikollaj Vasileviç Gogol (Soroçinci, 1809 – Moskë, 1852) tregimtar dhe komediograf rus;

Herman Melvil (Herman Melville; Nju-Jork, 1819 – Nju-Jork, 1891) romancier, tregimtar dhe poet amerikan.

* * *

Në vitin 2015 Krasnahorkai u vlerësua me Çmimin Ndërkombëtar Buker. Ishte i pari autor hungarez që vlerësohej me këtë çmim.

Shënim: Çmimi Ndërkombëtar Buker (The International Booker Prize)është çmim letrar që jepet për veprën më të mirë të shkrimtarit të huaj të përkthyer në anglisht dhe të botuar në Britani të Madhe. Është plotësim i Çmimit Buker dhe ka filluar të ndahet prej vitit 2005.

* * *

Pas një qëndrimi disavjeçar në Berlin, ku gjashtë muaj ishte profesor mysafir i S. Fisherit në Universitetin e Lirë në Berlin, Krasnahorkai qëndron “si eremit në kodrat Sentlaslo” në Hungari. Pas shkurorëzimit nga gruaja e vet e parë Anikó Pelyhe, me të cilën ishte martuar në vitin 1990, në vitin 1997 u martua për së dyti. Grua e dytë e tij ishte Dóra Kopcsányi. Ajo ishte sinolog* dhe dizajnuese grafike. Kanë tre fëmijë: Katu, Agnes dhe Emu.

Shënim: Sinolog – kinezolog, studiues i vlerave kineze. Sinologjia është një fushë akademike ndërdisiplinore që merret me studimin e historisë, kulturës, gjuhës dhe letërsisë kineze.

“Këngë të përshpirtshme të kolonive shqiptare në Sicili”- Giuseppe Schirò

October 13, 2025 by s p

QSPA/

“Këngët e përshpirtshme” edhe pse janë shkruar para më shumë se një shekulli, nuk e kanë humbur aspak, madje e zotërojnë më shumë se kurrë, vlerën e vet të trefishtë: fetare, patriotike dhe estetike. Botimi i një cikli këngësh popullore në një variant mjaft të pastër të arbërishtes, një formë të toskërishtes së lashtë jo aq të rënduar nga italianizmat dhe greqizmat merr një rëndësi të veçantë. Jo pak nga ato këngë, ku autorësia popullore (në formë anonime) alternohet me autorësinë e krijuesve të niveleve të ndryshme të talentuar, mesatarë dhe minorë, zotërojnë një vlerë të vërtetë estetike për lirizmin fin, thjeshtësinë, çiltërsinë, konçizitetin. Këto tipare shfaqen në shkallë të ndryshme në vartësi nga talenti i autorit dhe arrijnë shkallën më të lartë në këngët që janë në të vërtetë krijime të vetë Skiroit dhe pjesë e krijimtarisë së tij poetike.

Lexuesit e sotëm, duke i dhënë rëndësinë e duhur vlerës historike, fetare dhe patriotike të këtyre këngëve, do të vlerësojnë më tepër këtë meritë të fundit të tyre, pra vlerën estetike, me fjalë të tjera, literalitetin e tyre.

Librin “Këngë të përshpirtshme të kolonive shqiptare në Sicili”, në versionin online, mund ta gjeni në këtë vegëz:

VENDI I FRANÇESKO ALTIMARIT (FRANCESCO ALTIMARI) NË HISTORINË E ALBANOLOGJISË

October 13, 2025 by s p

Prof.Begzad Baliu/

Profesor Françesko Altimari është njëri prej studiuesve më të mëdhenj të gjuhësisë shqiptare të gjysmës së dytë të shekullit XX, i cili vjen nga provinienca arbëreshe e Italisë. Ai shquhet për kërkimet e tij në disa fusha dhe metodologjinë bashkëkohore të studimit:

a. Për krijimin e institucioneve akademike e të qendrave kërkimore-shkencore të studimeve shkencore, përfshirë këtu edhe kolanave për botimin e trashëgimisë arbëreshe, drejtimin e tyre në studimin e gjuhës shqipe, për institucionalizimin dhe përdorimin e arbërishtes shekullore në institucionet publike të vendbanimet arbëreshe, për ridimensionimin e kulturës arbëreshe me theks të veçantë Pararilindjen Kombëtare në Itali dhe vendin e saj në kulturën shqiptare, si dhe për metodologjinë bashkëkohore në trajtimin e temave të mëdha historiko-gjuhësore;

b. Për hulumtimin, mbledhjen dhe regjistrimin integral të fondit të gjallë të gjuhës arbëreshe, për studimin e brendshëm të zhvillimit historiko-gjuhësor të arbërishtes së shkruar (kryesisht strukturën gramatikore), elementet e toponimisë, aspektet sociolinguistike të arbërishtes në hapësirat arbëreshe, frazeologjinë e arbërishtes, aspektet krahasimtare të tyre në raport me italishten, si dhe për mbrojtjen e shqipes standarde, në vitet e fundit kur ajo u diskutua në raport me zhvillimet dhe ndryshimet politike e ideologjike të kohës sonë;

c. Për botimin integral të autorëve dhe veprave të letërsisë arbëreshe, studimin themeltar e të organizuar të autorëve dhe veprave të trashëgimisë arbëreshe: Jul Varibobën, Zef Seremben, Jeronim De Radën etj., si dhe për metodologjinë bashkëkohore të studimit të veprës letrare të Naim Frashërit.

NË UDHËKRYQIN E MATURISË POLITIKE

October 13, 2025 by s p

Evropa nuk pranon shtete që ndajnë qytetarët sipas përkatësisë, por ato që ndërtojnë vlera të përbashkëta mbi drejtësi dhe përfshirje. NATO nuk ofron vetëm siguri ushtarake, por kërkon stabilitet politik të brendshëm dhe partneritet shoqëror. Elita shtetërore maqedonase duhet të heqë dorë nga nostalgjitë e rrezikshme të projekteve etnocentrike dhe të përqafojë filozofinë e bashkëjetesës si model të së ardhmes.

Nga Prof. dr. Skënder ASANI

Kur një shtet arrin në pikën e maturisë politike, ai duhet të dijë të zgjedhë mes kujtesës dhe përgjegjësisë, mes frikës dhe vizionit. “Udhëkryqi i maturisë politike” nuk është një metaforë abstrakte, por realiteti me të cilin përballet sot Maqedonia e Veriut. Ky është momenti që do të përcaktojë nëse vendi do të ecë përpara drejt së ardhmes euroatlantike, apo do të mbetet peng i projekteve etnocentrike që e kanë mbajtur për tri dekada në ciklin e krizave dhe përçarjeve të përsëritura.

Maturia politike, në këtë kontekst, nënkupton aftësinë për të braktisur retorikën e frikës, për të zgjedhur bashkëjetesën mbi dominimin dhe për ta bërë kohezionin ndëretnik themel të shtetformësisë moderne.

Historia politike e Maqedonisë së Veriut nuk matet me numrin e institucioneve që ka ndërtuar, por me aftësinë për të nxjerrë mësime nga gabimet e së kaluarës. Për gati tri dekada, vendi ka kaluar nëpër cikle të përsëritura krizash politike dhe ndëretnike, që nuk kanë qenë produkt i natyrës së shoqërisë, por i projekteve të vjetra nacionaliste të rikthyer në formë moderne. Çdo herë që vendi i afrohet një etape të re integruese, zgjohen impulset e vjetra të përjashtimit dhe dominimit etnik, të cilat përpiqen ta mbajnë shtetin peng të së kaluarës.

Fushata parazgjedhore e vitit të kaluar dëshmoi se si retorika populiste mund të kthehet në mekanizëm të rrezikshëm për deformimin e vet shtetësisë. Me tezën për “rikthimin e shtetit”, kryeministri Mickovski arriti të fitojë zgjedhjet parlamentare, duke ndërtuar një narrativë që synonte jo reformimin, por suprimimin e ligjeve që përbëjnë bazën e shtetformësisë së shqiptarëve. Pas marrjes së pushtetit, qeveria e tij hapi rrugën për marrëveshje të errëta financiare me hua miljardëshe të paqartë në origjinë dhe i krijoi terren të lirë shtrirjes së botës serbe dhe ndikimit ruso-kinez, duke e futur shtetin në një trajektore pa drejtim dhe pa siguri. Edhe në nisje të fushatës për zgjedhjet lokale, retorika e tij politike vazhdon të mbajë të njëjtin ton përjashtues, duke paralajmëruar eliminimin e subjektit politik shqiptar që lindi nga fryma e Marrëveshjes së Ohrit forcë që për dy dekada ka qenë promotore e zbatimit të saj. Pas këtyre zgjedhjeve, përgjegjësia për orientimin e ardhshëm të Maqedonisë bie mbi vetë kryeministrin: nëse vendi do të zgjedhë rrugën e stabilitetit dhe integrimit euroatlantik, apo do të zvarritet drejt një spiraleje konfliktesh që mund ta zhysin në paqëndrueshmëri dhe pa perspektivë.

Në vend që të ndërtohet një model qeverisës mbi besimin qytetar dhe barazinë institucionale, elitat politike kanë lejuar që kalkulimet e ngushta partiake të errësojnë vizionin shtetëror. Kështu, edhe proceset më të rëndësishme si ndryshimet kushtetuese dhe debatet identitare janë instrumentalizuar për përfitime politike afatshkurtra, duke zbehur frymën e partneritetit ndëretnik që e bëri të mundur stabilitetin pas vitit 2001.

Kujtesa historike e vitit 2001 nuk duhet parë si traumë, por si busull për të ardhmen. Marrëveshja e Ohrit nuk ishte vetëm pakt për paqe, por themel për një rend të ri demokratik, që e ngriti barazinë qytetare në parim kushtetues dhe e bëri bashkëjetesën pjesë të identitetit shtetëror.

Çdo tentativë për ta relativizuar këtë marrëveshje, për ta zëvendësuar me modele të selektivitetit etnik apo për ta përdorur si mjet presioni politik, është devijim nga rruga e stabilitetit dhe e integrimit. Historia e këtij vendi ka dëshmuar se sa herë është sfiduar fryma e Ohrit, vendi është zhytur në krizë; dhe sa herë është respektuar ajo, Maqedonia e Veriut ka ecur përpara në rrugën euroatlantike.

Në këtë realitet politik, faktori shqiptar ka luajtur dhe vazhdon të luajë rolin më stabilizues në shtet. Shqiptarët kanë dëshmuar përkushtim të palëkundur ndaj vlerave europerëndimore dhe kanë qenë promotorë të barazisë qytetare, duke ruajtur stabilitetin edhe në momentet më të ndjeshme.

Por kjo përgjegjësi nuk mund të mbetet e njëanshme. Një shtet nuk mund të ndërtohet mbi sakrificën e njëanshme të një komuniteti, por mbi përkushtimin e përbashkët të të gjithë qytetarëve. Elita shtetërore maqedonase duhet të kuptojë se respektimi i faktorit shqiptar nuk është çështje favori, por garanci për ekzistencën e vet shtetit multietnik.

Kohezioni ndëretnik nuk është luks politik, as kompromis i përkohshëm është strategji shtetërore për mbijetesë dhe zhvillim. Në një rajon ku tensionet etnike dhe ndërhyrjet e jashtme janë ende faktor destabilizues, vetëm ndërtimi i një shoqërie me barazi reale dhe besim të ndërsjellë mund të garantojë stabilitet afatgjatë.

Maqedonia e Veriut duhet ta kuptojë këtë realitet: pa konsensus të brendshëm ndëretnik, çdo proces integrues mbetet formal dhe i brishtë.

Ky është momenti kur Maqedonia e Veriut duhet të tregojë maturi politike dhe historike. Koha e alibive ka përfunduar. Nëse ky vend dëshiron të ruajë stabilitetin dhe të hapë perspektivën e integrimit, duhet të lirojë veten nga pengjet e së kaluarës dhe të ndërtojë një kontratë të re shoqërore mbi partneritetin ndëretnik, respektin institucional dhe drejtësinë qytetare.

Elita shtetërore maqedonase duhet të heqë dorë nga nostalgjitë e rrezikshme të projekteve etnocentrike dhe të përqafojë filozofinë e bashkëjetesës si model të së ardhmes. Sepse vetëm një Maqedoni e Veriut që e ndërton të ardhmen mbi respekt, barazi dhe vizion përbashkues do të mund të ecë me siguri drejt integrimit euroatlantik dhe të fitojë respektin e partnerëve ndërkombëtarë.

Ky është udhëkryqi i maturisë politike: të zgjidhet rruga e bashkëjetesës si garanci për paqe, zhvillim dhe perspektivë përndryshe, historia nuk do të falë përsëritjen e gabimeve, por do të dëshmojë se mungesa e maturisë politike mund të kthehet në autogol historik, ku humb jo vetëm stabiliteti, por edhe vet ideja e shtetit multietnik që u ndërtua me shumë sakrifica. Dhe në atë moment, do të jetë tepër vonë për t’u rikthyer në udhën e arsyes politike që e kërkon koha dhe historia.

SI PO E MUND PERCEPTIMI TË VËRTETËN NË KOSOVË

October 13, 2025 by s p

Jeton KELMENDI PhD*/

Në një demokraci të re dhe ende të brishtë si kjo e Kosovës, perceptimi shpesh ka marrë rolin e realitetit, ndërsa e vërteta – e cila kërkon kohë, durim dhe argument – është zëvendësuar nga narrativat emocionale dhe të ndërtuara me kujdes politik. Në këtë luftë të perceptimeve, Lëvizja Vetëvendosje ka arritur të krijojë një epërsi të dukshme, duke ndërtuar me mjeshtëri një sistem komunikimi politik që jo vetëm e forcon bazën e saj elektorale, por edhe e dobëson çdo kundërshtar politik, institucional apo shoqëror, që nuk i përshtatet këtij realiteti të ri të perceptuar. Këtu mund të shihet nga Partitë politike deri te mediet.

Nga idealizmi në menaxhimin e perceptimit

Vetëvendosje u ngrit mbi një platformë idealiste dhe populiste: sovranitet, drejtësi, barazi, luftë kundër korrupsionit dhe nepotizmit. Në vitet e para, kjo lëvizje u perceptua si zëri moral i shoqërisë kosovare, si opozita e vetme e pastër ndaj një elite të korruptuar që kishte keqpërdorur lirinë e fituar me gjak. Ky perceptim e mbajti gjallë për më shumë se një dekadë, deri në momentin kur Vetëvendosje mori pushtetin. Dorën në zemër kë kemi para sysh një përjudhë të gjatë kohore, derisa populizmi mori instruksione nga shërbime të caktuara jashtë vendit. Kësi soji, sapo erdhi në pushtet, LVV kuptoi se për ta mbajtur këtë status të “engjëllit politik” duhej ta menaxhonte perceptimin po aq fuqishëm sa qeverisjen. Kështu filloi të ndërtohej një strategji e qëndrueshme komunikimi publik, që kishte për qëllim ruajtjen e bindjes se çdo kritikë ndaj LVV-së është automatikisht një sulm ndaj shtetit, ndaj reformës apo ndaj vetë “popullit”.

Lufta për narrativë

Në Kosovë, lufta politike ka kaluar nga përplasja e ideve në përplasjen e narrativave. Në këtë terren, LVV ka treguar një efikasitet të jashtëzakonshëm. Përmes kontrollit të hapësirës publike – veçanërisht rrjeteve sociale dhe komunikimit direkt me masat – ajo ka krijuar një ndarje të thellë midis “neve” dhe “atyre”.
“Ne” jemi populli, të pastërtit, të përkushtuarit ndaj shtetit;
“ata” janë të vjetrit, të korruptuarit, armiqtë e reformës, madje edhe bashkëpunëtorët e të huajve që duan ta sabotojnë Kosovën, thjeshtë duke i future në një grup të gjithë me listen Serbe dhe Vuçiqin.

Ky diskurs i thjeshtuar, por emocionalisht i fuqishëm, i ka dhënë LVV-së një avantazh të madh në ndërtimin e perceptimit publik. Për një pjesë të madhe të opinionit, mjafton që një politikë, një media apo një intelektual të mos pajtohet me qeverinë, që të etiketohet menjëherë si “armik i shtetit”. Kështu, në vend të debatit racional dhe kritikës së ndërtuar mbi fakte, kemi një ndarje morale – një dualitet që përjashton çdo mes dhe çdo reflektim të nuancuar. Në këtë kontekst duke potencuar faktin se LVV po I keqperdor shtresat më të paarsimuara të shoqërisë.

Rrjetet sociale si terren i betejës

Rrjetet sociale janë bërë fusha kryesore e kësaj lufte për perceptim. LVV ka krijuar një mekanizëm të sofistikuar komunikimi digjital: një përzierje e aktivistëve të organizuar, figurave publike që mbajnë të njëjtin narrativ dhe një ushtrie virtuale simpatizantësh që amplifikojnë çdo mesazh të qeverisë dhe sulmojnë çdo zë kundërshtues.

Në këtë ekosistem komunikimi, lajmi nuk është më çështje fakti, por interpretimi i faktit. Një vendim qeveritar i dobët, një dështim diplomatik apo një skandal administrativ mund të paraqitet si fitore, mjafton që narrativi të ndërtohet me kujdes dhe të përforcohet në mënyrë masive përmes mediave sociale.

Për shembull, në rastet kur qeveria ka dështuar në raportet ndërkombëtare – si në menaxhimin e krizave në veri apo në marrëdhëniet me partnerët perëndimorë – LVV nuk e ka lejuar që dështimi të shndërrohet në perceptim negativ. Përkundrazi, përmes një gjuhe nacionaliste dhe përmes etiketimit të kritikëve si “vegla të të huajve”, ajo e ka transformuar realitetin në një version heroik: qeveria po lufton e vetme kundër një bote të padrejtë, madje edhe kundë vet partive tradicionale të Kosovës.

Dobësimi i kritikës dhe institucionalizimi i perceptimit

Një nga pasojat më të thella të kësaj lufte perceptimesh është dobësimi i hapësirës për kritikë të pavarur. Mediat dhe intelektualët që guxojnë të artikulojnë kritika ndaj qeverisë shpesh ballafaqohen me linçime virtuale, akuza për tradhti apo etiketime për motive të errëta.

Kështu, në mënyrë të ngadalshme, perceptimi i ndërtuar nga qeveria fillon të zëvendësojë faktet. Në vend që qytetarët të pyesin: “A po funksionon mirë shteti?”, pyetja e nënkuptuar bëhet: “A po e dobëson dikush shtetin?”. Ky ndryshim i vogël në logjikën e debatit publik është thelbësor, sepse zhvendos fokusin nga përgjegjësia institucionale te lojaliteti politik.

Në këtë klimë, edhe institucionet që duhet të jenë të pavarura – si sistemi gjyqësor, mediat apo organizatat e shoqërisë civile – ndihen nën presionin e perceptimit. Çdo qëndrim neutral ose kritik mund të interpretohet si “pozicionim kundër popullit”. Dhe kur perceptimi bëhet matësi i moralit politik, e vërteta zhduket në heshtje.

Ndikimi mbi demokracinë dhe kulturën politike

Lufta për perceptim po e ndryshon vetë strukturën e demokracisë kosovare. Ajo po e kthen qytetarin nga një aktor racional që vlerëson programet dhe rezultatet, në një ndjekës emocional që identifikohet me simbolikën e pushtetit.
Në vend të qeverisjes përmes institucioneve, kemi qeverisje përmes ndjesive kolektive.
Në vend të transparencës, kemi retorikë morale.
Në vend të llogaridhënies, kemi justifikim patriotik.

Kjo zhvendosje është e rrezikshme, sepse e zëvendëson ndërtimin e shtetit me ndërtimin e perceptimit për shtetin. Ndërsa qytetarët jetojnë me ndjesinë se janë pjesë e një ndryshimi të madh, realiteti institucional shpesh ngelet i njëjtë: burokracia, mungesa e meritokracisë dhe korrupsioni nuk zhduken, por thjesht marrin forma të reja, më të veshura me gjuhë populiste.

Pushteti dhe iluzioni i moralitetit

Një element tjetër që e bën të fuqishme strategjinë e perceptimit është përdorimi i moralitetit politik si armë. Vetëvendosje e ka ndërtuar imazhin e saj mbi ndarjen e qartë midis “të pastërve” dhe “të korruptuarve”. Por me kalimin e kohës, kjo ndarje ka filluar të përdoret si instrument i kontrollit të narrativës: çdo kritikë ndaj partisë interpretohet si përpjekje për ta “ndotur” moralin e saj.

Kështu, në vend që morali të jetë një vlerë universale, është bërë monopol politik. Dhe kur morali bëhet pronë e një partie, e vërteta zhduket nën hijen e drejtësisë së vetëshpallur.

Rruga përpara: rikthimi i së vërtetës

Nëse Kosova dëshiron të dalë nga kjo spirale perceptimesh, duhet të ndërtojë një kulturë të re politike – një kulturë që e vlerëson të vërtetën mbi emocionin, debatin mbi etiketimin dhe faktin mbi perceptimin.
Kjo kërkon disa hapa të qartë:

1. Forcimin e mediave të pavarura – që nuk varen nga buxheti publik apo nga ndikimi politik, por që mund të ndërtojnë besueshmëri përmes profesionalizmit dhe fakteve.

2. Edukim politik qytetar – për të zhvilluar aftësinë kritike dhe për të ndarë propagandën nga analiza.

3. Transparencë institucionale – që faktet e qeverisjes të jenë publike dhe të pakundërshtueshme, për të shmangur manipulimin narrativ.

4. Krijimin e një opozite të re konstruktive – që nuk reagon vetëm emocionalisht, por ofron alternativa reale, duke luftuar perceptimin me argumente.

Përfundim: midis dritës dhe hijes së perceptimit

Në historinë moderne të Kosovës, kjo periudhë do të kujtohet si koha kur perceptimi e mundi të vërtetën. Jo sepse e vërteta nuk ekziston më, por sepse ajo nuk ka më hapësirë të dëgjohet.
Në një shoqëri ku politika e perceptimit ka zëvendësuar politikën e ideve, qytetari është bërë spektator i një shfaqjeje të përhershme – ku çdo aktor mundohet të duket i drejtë, më shumë sesa të jetë i tillë.

Por perceptimi, sado i fuqishëm të duket, është i përkohshëm. E vërteta, sado e vonuar, ka forcën e kthimit. Dhe në fund, çdo qeveri, çdo lëvizje, çdo udhëheqës përballet me momentin kur propaganda nuk mjafton më.

Në atë moment, perceptimi do të thyhet si xham nën peshën e realitetit. Dhe atëherë, shoqëria kosovare do të duhet të rikthehet tek ajo që është thelbësore: tek e vërteta, si themel i lirisë dhe si garanci e vetme për demokracinë që ende po mësojmë ta ndërtojmë.