s p – Page 184 – Dielli

LA TRIBUNA (1915) / ANGAZHIMI I AKTORIT TË FAMSHËM NË USHTRINË GJERMANE — INTERVISTA EKSKLUZIVE ME ALEKSANDËR MOISIUN NË BERLIN

September 6, 2025 by s p

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 5 Shtator 2025

“La Tribuna” ka botuar, të dielën e 7 shkurtit 1915, në faqen n°3, intervistën ekskluzive me Aleksandër Moisiun në Berlin rreth angazhimit të tij asokohe në ushtrinë gjermane, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Një intervistë me Moisiun, aktor dhe ushtar

Burimi : La Tribuna, e diel, 7 shkurt 1915, faqe n°3

Në një nga shumë kafenetë e modës, të cilat, pavarësisht luftës, janë shumë të mbushura me njerëz, një ushtar këmbësorie bisedon me dy të rinj. Sa ushtarë ka rreth nesh që flasin me miqtë e tyre ? Megjithatë, rreth këtij ushtari shumë modest mblidhet gradualisht një rreth i vogël njerëzish ; ushtari flet italisht dhe flet me përsosmëri në formë dhe theks dhe me diçka të përzemërt dhe nostalgjike që duket si jehona e zbehtë e një kënge lagune. Ushtari duket se nuk e vëren kureshtjen që ngjall ; një e re më e guximshme i ofron një kartolinë me fotografi dhe një stilolaps ; ushtari buzëqesh dhe firmos, e reja falenderon dhe biseda italiane vazhdon. Por shpejt ndërpritet ; këtë herë nga dy zotërinj :

— “Ist es wahr, dass Sie an die Front gehen?” (A është e vërtetë që do të shkoni në front ?)

— “Ja, morgen oder übermorgen”. (Po, nesër ose pasnesër).

E reja që nuk u largua, ka një moment emocioni ; përgjigjia e ushtarit përhapet nëpër kafenenë dhe së shpejti një turmë formohet rreth nesh. Pse kaq shumë emocion për këtë ushtar që po largohet ndërkohë që çdo ditë qindra ushtarë nisen për në front, ndërkohë që shumë prej po atyre të rinjve që janë të gëzuar këtë mbrëmje këtu në “Caffè des Westens” do të jenë në rreziqet dhe ashpërsinë e llogoreve brenda një jave ? Sepse ky ushtar është Aleksandër Moisiu, aktori i madh që publiku gjerman idhullon nga Kronprinz-i (Princi trashëgimtar) deri te qytetari më modest ; ai është aktori i madh që pasi luajti në tragjeditë e mëdha ritmike, nuk mundi të dorëzohej për të qenë vetëm spektator i kësaj tragjedie të madhe njerëzore.

Turma përreth tij tani është e madhe dhe zhurmuese : biseda është e vështirë.

— Ejani nesër në shtëpinë time, tha Moisiu, të cilin e kam njohur në Itali.

Ja ku jam në shtëpinë e Moisiut : nga dritarja e hapur në diellin e ndrojtur të Berlinit mund të shohim Spraa-në. Moisiu, i cili ka veshur një uniformë gri lufte, rrëfehet :

— Ju jeni habitur kur më gjetët një ushtar gjerman ? Kur shpërtheu lufta, kërkova të bashkohesha me ushtrinë gjermane, jo vetëm nga mirënjohja ndaj këtyre njerëzve që kanë qenë gjithmonë shumë dashamirës ndaj artit tim, por nga një konsensus admirimi aktiv për shembullin e admirueshëm të entuziazmit dhe harmonisë kombëtare që gjermanët po i jepnin botës. Kam performuar në Paris, në Londër, në Petersburg, në Bruksel dhe kudo që kam pasur një mirëseardhje shumë dashamirëse ; detyra ime e mirënjohjes si artist shtrihet edhe në kombet e tjera, por duke u regjistruar në ushtrinë gjermane, nuk kam përmbushur një detyrë mirënjohjeje si artist, por një akt të vetëdijshëm pëlqimi. Tregojuni në Itali dhe thuajuni gjithashtu se nuk kam hequr dorë nga dashuria për Italinë për asnjë moment. Unë e dua Italinë, që është atdheu im, por ashtu siç kishte italianë që besonin se po përmbushnin një detyrë duke u bashkuar me ushtrinë franceze, kështu besoja se po përmbushja një detyrë duke u bashkuar me ushtrinë gjermane.

— Dhe nuk keni hasur ndonjë vështirësi ?

— Jo, iu drejtova Kronprinz-it (Princit trashëgimtar) që më ka nderuar gjithmonë me dashamirësinë e tij. Kronprinz-i m’u përgjigj me një telegram të përzemërt falënderimi dhe në pesëmbëdhjetë minuta u bëra një këmbësor gjerman. Unë e kam kryer gjithmonë detyrën time si ushtar, duke shkuar çdo ditë në kazermë për të kryer udhëzimet dhe duke mos kërkuar ndonjë trajtim të veçantë. Në të vërtetë, do t’ju them se që kur u bëra ushtar nuk kam recituar më, edhe sepse të gjitha tragjeditë zbehen në krahasim me këtë tragjedi të madhe që trondit Evropën, dhe sepse nuk doja që askush të mendonte as nga larg se doja të përdorja uniformën time të ushtarit për të fituar një favor edhe më të madh me publikun e Berlinit.

Moisiu flet qetë, thjesht, me emocion ; zëri i aktorit të madh ka një butësi bindëse, të përtypur. Edhe nga biseda e tij ne mund të shohim fuqinë e artit të tij përfaqësues. Ai më tregon për “Kronprinz-in” :

— Kronprinz-i (Princi trashëgimtar) e do Italinë ; Unë kam kaluar shumë orë me të në pallatin e tij, vetëm unë me të dhe qenin e tij të besueshëm dhe shpesh flisnim për Italinë, shpesh edhe në italisht. Unë kurrë nuk kam gjetur një person me karakter kaq të thjeshtë si Kronprinz-i ; ai shpesh skuqet kur flet… Dhe ai nuk është në gjendje t’i thotë askujt asgjë më pak se të këndshme. Princesha trashëgimtare është një engjëll ; Unë drekova me të dhe mund t’ju them se ajo e adhuron burrin e saj dhe se është gruaja më e mirë dhe nëna më e dashur.

Moisiu u takua gjithashtu me Mbretëreshën e Belgjikës dhe ka një kujtim mirënjohës dhe të mirë për të ; është e çuditshme të dëgjosh këtë ushtar gjerman të flasë italisht dhe të këndojë lavdërimet e Mbretëreshës së Belgjikës. Por historia e kësaj ore ka shumë konflikte tragjike ; dhe cilat do të jenë konfliktet e së nesërmes ? Mendja e njeriut humbet duke menduar për to.

Do të doja që Moisiu të më fliste për artin dhe projektet e tij ; më thotë se, derisa të mbarojë lufta, arti duhet të heshtë ; ai tani ndjen gjithë kotësinë (vanitetin) e asaj që nuk është veprim i drejtpërdrejtë. Vetëm muzika e ngushëllon dhe dehet nga ajo. Vitin e kaluar, më thotë, kishte planifikuar një “tur” për në Itali me Duse-n ; do të luanim “Fantazmat”. Për gjashtë javë, Moisiu dhe Duse jetuan në Venecia në lodhjen e vazhdueshme të provave ; më pas një vështirësi përtej kontrollit të tyre kaloi rrugën dhe më pas, papritmas, Duse u zhduk.

“Por projekti — shton Moisiu — nuk ka vdekur, thjesht është pezulluar… Dhe unë do të përfaqësoj edhe veprat e Benellit, e kam premtuar dhe kam ndërmend ta mbaj premtimin.”

Tashmë biseda është për Italinë, për artin e saj, për shpresat e saj ; duke veshur uniformën e një ushtari gjerman, Moisiu nuk e ka pakësuar dashurinë për tokën e tij të ëmbël të Adriatikut… Aktori i njohur reciton disa vargje veneciane.

Pastaj papritmas shikon orën e tij :

— Ora është katër e një çerek, duhet të shkoj në kazermë.

ANGELO RAGGHIANTI

ARTI MESJETAR I METALEVE TЁ ÇMUAR

September 6, 2025 by s p

Ing. Kristaq BALLI

Së bashku me pinakotekën e mrekullueshme ikonografike, Muzeu Kombëtar i Artit Mesjetar në Korçë posedon, mbron dhe konservon një koleksion të konsiderueshëm e të larmishëm objektesh metalikë, kryesisht prej metalesh fisnikë (ar dhe argjend), si dhe të tjerë metale e aliazhe (hekur, zink, bakër, bronz, tunxh, alpaka, etj.), i cili mbart e reflekton vlera të paçmuara historike, kulturore, artistike, religioze e etnografike. Brenda tij, nuk janë të rrallë objektet që e kthejnë këtë koleksion në një fokus konvergjence, krahasimi e referimi të këtij lloj arti e zejtarie përgjatë tri shekujve të fundit në hapësirat kohore e gjeografike ballkanike.

Puna sistematike shumëvjeçare studiuese e restauruese ka bërë të mundur shqyrtimin dhe ekzaminimin e shumicës të këtyre objekteve dhe, për rrjedhojë, sugjerimin, kristalizimin dhe formimin e disa rezultateve përgjithësuese në disa aspekte, si në ato klasifikuese, në disa vlerësime historike e artistike, në teknologjinë, teknikën e materialet e prodhimit, në problemet e konservimit, etj., ç’ka plotësojnë jo vetëm tablonë e përgjithshme brenda muzeut, por shërbejnë edhe si shembuj korelacioni për studiues e institucione analoge brenda e jashte vendit.

Koleksioni mund të përshkallëzohet, së pari, në dy grupime të mëdha, në objekte kulti fetar dhe në objekte të karakterit të zakonshëm utilitar e etnologjik.

I. Në korpusin e parë mund të rradhiten objekte të tillë religiozë si kapakë ungjilli, gota kungimi (potirë), kryqe, ekzapterga, mbulesa ikonash, brerore, kandilë, temjanica, kuti lipsanash dhe disa objekte të tjerë ritualë.

Ndërmjet ekzemplarëve, kapakët e ungjijve përfaqësohen me punime aplikative dinjitoze metalografike të disa tipeve, që ju përkasin shek 18-19-të. Ndër ta, kapakët e Voskopojës (viti 1755), të Dhrovjanit (shek. 18-të), të Jakovit të Elbasanit (shek.18-të) (fig.1), të Vithkuqit (shek. 18) (fig.2), ndonse të punuar nga mjeshtra të ndryshëm e në vende të ndryshme, kanë të përbashkët tiparin ilustrativ të brendisë ungjillore me skenat më kryesore nga jeta e Krishtit, si Lindja, Pagëzimi, Rrethprerja, Hyrja në Jeruzalem, Kryqëzimi, Zbritja nga Kryqi, Ngjallja, Shpërfytyrimi, si dhe imazhe të tjera nga Festat e Mëdha, nga jeta e Shën Marisë, Hierarkëve të Kishës, Ngjallja e Llazarit, Shestia, Pendikosti, Prekja e Thomajt, Puthja e Judës, pa përjashtuar sigurisht në asnjë rast Katër Ungjillorët (Marku, Mateu, Joani, Lluka ) dhe konvencionet e tyre në katër qoshet e mbulesës. Këto paraqiten mbi një sfond vizatimor që buron nga programi ikonografik dhe kanunet e pikturës bizantine, ndaj, nga pikpamja tematike e grafike, skenat përngjasin me ikonat. Po ashtu, si mbulesa të librit më universal e të gjithëpushtetshëm hyjnor, ata janë tepër solemnë, impozantë e monumentalë dhe ju kushtohet një rëndësi e veçantë nga pikpamja e vlerës materiale. Përgjithësisht, kapakët punohen me metale të çmuar, sidomos me argjend dhe argjend të praruar. Kjo edhe nga pikpamja tjetër, pasi ari dhe argjendi, të pasur relativisht në titull, punohen lehtësisht. Gjithashtu, si objekte të një rëndësie të veçantë, ato janë dhurata, që, njerëz të kamur, i bënin kishës në shenjë të devotshmërisë dhe përkushtimit të tyre shpirtëror ndaj Zotit.

Prandaj, rastis që, këto dhurata, shoqërohen edhe me shkrime dedikuese. Kështu, në kapakun e sipërm të Ungjillit të Vithkuqit është shkruar ky dedikim: “ Ky ungjill i Zotit dhe i shenjtë është punuar me dorën dhe shpenzimet e shumë të shenjtëruarit Gjerasim Desini prej qytetit të Vithkuqit dhe iu kushtua kishës së shenjtë dhe të nderuar të Apostujve të Shenjtë, të Lavdishëm, Nammëdhenj dhe Protokorifej Pjetër dhe Pavli që ndodhet në vendin e vet (pra të dhuruesit – J.P) për kujtim të përjetshëm”¹⁾

Teknikat e punimit të kapakëve janë derdhja, rrahja, stampimi, inçizimi, larja me ar, dekorimi me savat, zbukurimi me gurë të çmuar apo imitacione. Nga ana tjetër, origjinaliteti dhe karakteristikat e çdo objekti të tillë lidhen me kohën, me tiparet individuale të autorit, me përmasat dhe mënyrën tipografike të ungjillit, me llojshmërinë e zgjidhjes të skenave anësore, me llojin dhe mënyrën e mbishkrimeve dedikuese dhe, më në fund, me perfeksionin dhe nivelin mjeshtëror të realizimit.

Kështu, ndërsa kapakët e Dhrovjanit dallohen për një miniaturë fine, për një paraqitje skrupuloze grafike, për një mbyllje të plotë estetike të imazhit biblik brenda një kutie të praruar , fisnike, konforte e plot solemnitet mistik, ato të Voskopojës, nga ana vizive, janë kompozuar globalisht në mënyrë më të çlirët në formën e kryqit (në të vërtetë, nga një kryq në çdo anë), në epiqendrat simetrike të të cilëve janë skenat madhore të “Kryqëzimit” dhe “Ngritjes” të Krishtit. Ato plotësohen në mënyrë harmonike nga skena të tjera mbi sfonde ornamentale floreale e baroke që, ashtu, të gërshetuara me njera-tjetrën në mënyrë organike nëpërmjet një grafike vizatimore arkaike të moderuar, aplikohen në një relief plot shkaperderdhje e kontraste dritë-hijesh, ku spikatin figurat kryesore si Krishti, Shën Maria, Joani, Kryeengjëlli Gabriel, katër Ungjillorët , Shën Thanasi, Shën Kolli, etj.

Po kështu, dallohen nga veçori të dukshme kapakët e Jakovit nga Elbasani nga ata të Gjerasimit nga Vithkuqi. Kapakët e Vithkuqit, psh., në skenën kryesore “Ngritja” paraqit Krishtin të mbështjellë në mandorlën rrezatuese, mandorlën e paprekshmërisë dhe yllësisë së tij, detaj ky, që është marrë nga mitologjia, nga Apolloni, si personifikim i perëndisë së Diellit. Ndërsa në kapakët e Jakovit nga Elbasani, kjo skenë zëvendësohet me atë të “Ngjalljes”, e cila takohet shumë më rrallë në të tjerë kapakë ungjijsh. Tek ky i fundit, në përgjithësi, sfondi i skenave është i tejngopur me motive floreale të ngritura në relief, ndërsa tek ai i Vithkuqit, sfondet e rrafshta të argjendta krijojnë një fakturë drite, që i bën figurat e praruara më të lexueshme.Por, realizimi artistik, veçanërisht ai plastik i kapakut të Elbasanit qëndron më lart se ai i Vithkuqit.

Nga moria e kryqeve e koleksionit të muzeut veçohen disa prej tyre si Kryqi i Dishnicës, 1740 (fig.3), me gdhendje druri në miniaturë, punuar nga Papargjiri, Kryq argjendi me skena druri në miniaturë e shek. të 18-të me prejardhje nga Tirana, Kryq argjendi me Krishtin e vitit 1832, Kryq me zinxhir i shek. të 19-të nga Korça dhe disa kryqe të tjerë.

Dy të parët i përkasin një tipologjie të përafërt për nga forma, mënyra dhe teknika e realizimit. Ata përbëjnë kombinime harmonike të mjeshtërisë së punimit të metaleve të çmuar dhe gdhendjes së drurit. Pjesa metalike prej argjendi me titull të lartë, që përbën formën e jashtme mjaft perfekte e elegante, që të le përshtypjen e ngritjes drejt qiellit, është zbukuruar me disa lloj dekoracionesh floreale e stilizime baroke dredhëzash e gërsheti të veçuara ose në relief. Në bazamentin e kryqit të Jakovit gjendet mbishkrimi në gjuhën greke të vjetër : ”Kryqi i Timotheo Jeromonakut -1740- Kryepeshkop”, ç’ka përforcon opinionin se shek. i 18-të ka qënë periudhë zhvillimi në fushën e veprimtarisë ekonomike në qendrat e mëdha urbane të Shqipërisë.

Interes të veçantë paraqesin këta dy kryqe nëpërmjet miniaturave të punuara në dru, të aplikuara e të montuara brenda konstruksionit të jashtëm metalik. Përsosmëria vizatimore, organizimi i gjetur kompozicional, zgjedhja e planeve të gdhendjes në vartësi të figurave e mjedisit, spiritualiteti, mikrodalta e zhdërvjelltë, që zotëron gjithë botën ungjillore në sipërfaqe mjaft të vogla (vetëm disa cm.²), si dhe paraqitja estetike mbresëlënëse, i bëjnë gdhendjet në dru dhe skeletet metalikë objekte organikë, me vlera të dyfishta religioze e artistike.

Si vazhdimësi unike e larmisë të objekteve të kultit pasojnë një grup gotash (potirë, gota kungimi, gota vere), midis të cilave, vend të posaçëm zenë Gota e Voskopojës²⁾ e vitit 1741 (fig.4), Potiri i Jakovit, Elbasan, i vitit 1780 (fig.5), Gotë Kungimi me motive bimore zoomorfe e engjëj e vitit 1856 dhe disa gota të tjera të shek. të 19-të. Karakteristikë e përbashkët e këtyre objekteve prej argjendi, në të shumtën e rasteve të lara me ar, është ndërtimi i tyre i ngjashëm. Ato përbëhen nga gota, këllëfi apo këmisha e jashtme e gotës, kollona dhe bazamenti. Këmishës së jashtme i kushtohet kujdes i veçantë në zbukurimin artistik, me skena që ndryshojnë nga ato të kapakëve të ungjijve dhe kryqeve. Format e plota të tyre, ndonse të ndryshme nga njera-tjetra, krijojnë profile të bukur, linja delikate, me dimensione e proporcione pjesore që sinkronizohen në mënyrë mjaft organike me të tërën.

Dekorimi i tyre realizohet me motive shumë simetrike, zakonisht me figura njëshe të apostujve, si në Gotën e Voskopojës, që pasojnë me breza të tjerë ornamentalë të karakterit kryesisht floreal, degëzash, gjethesh, bistakësh, lulesh, petalesh, valëzash. Raportet midis vezullimit të arit, bardhësisë apo patinës fisnike të argjendit, dritëhijet diku plot kontraste të theksuara e diku të shkallëzuara të reliefeve, cirkulacioni harmonik i motiveve, diku në të njëjtin sens e diku në të kundërt, gërshetimi dhe kombinimi i teknikave të larmishme të punimit etj., u japin këtyre vlera të shumëfishta.

Me interes në këto objekte janë mbishkrimet dedikuese. Ato shkruhen, zakonisht, në pjesën e jashtme perimetrike të bazamenteve të tyre. Kështu, psh., në gotën e Voskopojës lexohet “Kjo gotë ekziston në manastirin e shumërespektuar të apostujve Mihal e Gavril në rajonin e Voskopojës kur ishte epitrop i quajturi hirësia Vreto Mihail. Punuar me dorën e Papajorgjit 1741”³⁾.

Mbishkrime të tilla takojmë edhe në dy gotat e tjera, ku theksojmë datimet 1756 dhe 1780 (respektivisht potiri me motive zoomorfe dhe potiri i Jakovit, Elbasan)

Në serinë e epitafeve dhe mbulesave të tjera të shenjta, ze vend të posaçëm mbulesa e Leusës e vitit 1805, me sipërfaqe relativisht të vogël, por e qëndisur e tëra mjeshtërisht me fije ari e argjendi. Ndërkohë, një koleksion të bukur të punimeve të kultit prej metalesh të çmuar, të punuar në Voskopojë e gjejmë në Mishkolc të Hungarisë, pranë ngulimit shqiptar atje.

Në objektet e kultit takohen, gjithashtu, një seri objektesh përdorimi ritual, si ekzapterga, kandilë, kurora martese, veshje të qëndisura me filigram, sidomos disa mitra, lipsana, kuti e orendi të ndryshme ceremoniale, etj.

II. Në grupimin e dytë të madh, pra, në objekte jo kulti, mund të radhiten objekte të tillë si armë mesjetare (pushkë, pisqolla, shpata, jataganë, vezme, vajnica, kuti baruti, etj.), objekte luksi, zbukurime, veshje e bizhuteri (gjerdanë, rruaza, varëse, karfica, vathë, byzylykë, kollanë, pafta, kuti bizhuterish) e zbukurime të tjera etnografike. Një vështrim panoramik mbi to do të na veçonte ndonjë shfaqje specifike, jo vetëm për vlerat e punimeve, por edhe konstatime të karakterit historik e social.

Kështu, prodhimi i armëve në trevat shqiptare të Shkodrës, Prizrenit, Gjakovës, Elbasanit, Grabovës si dhe shifrat që jepen nga historianë apë kodikë të ndryshëm për sasinë e cilësinë e prodhimit të tyre artizanal nga shqiptarët (rreth 10.000 armë në vit), tregojnë jo vetëm traditën dhe mjeshtërinë e prodhimit të tyre, por edhe kultin e armës, si refleks të devizës shpirtërore luftarake të shqiptarëve (fig.6). Ndërkohë, krahas arsyetimit të drejtë që është ofruar nga ndonjë autor tjetër⁴⁾, doja të përforcoj mendimin se një nga shkaqet e përmendura shkarazi, por që duhet evidencuar, është edhe dëshira e synimi i shqiptarit për të mbajtur me vete një armë sa më efektive, sa më preçize, ç’ka korespondon me perfeksionimin e fabrikimin më modern të tyre në perëndim.

Sidoqoftë, procesi i riparimit, zbukurimit dhe prarimit apo argjendimit të armëve vazhdoi nga zejtarët shqiptarë edhe për shumë kohë më pas.Në koleksionin tonë veçohen disa pushkë të gjata të tipit “karajfile” (“arnautkë”, “paftali”) veriore apo jugore të shek. 18-19-të, disa martina (huta), disa pisqolla (kobure) me strall, shpata dhe aksesorët e tyre, thuajse të zbukuruara të gjitha me ar, argjend, savat, fildish etj.

Në objektet e përdorimit masiv, sidomos ato të stolive e zbukurimit të veshjeve të grave, nga fondi ynë dallohen disa punime në filigran, si kollanë grash (fig.7), një seri e tërë paftash mesi, varëse, vëthë, byzylykë, stoli balli e gjoksi, kallamare, kuti duhani apo kuti të tjera me destinacione të ndryshme utilitare. Filigrani ka qënë një teknikë shumë e përhapur në Shqipëri, sidomos në pjesën veriore e qëndrore të saj gjatë shek. të 19-të e më pas. Punishtet dhe zejtaria e filigranit kanë qënë aq të zhvilluara e të përparuara për kohën, sa përfshinin të gjitha proceset e punës, që prej prodhimit të filigranit nga lingotat e arit e argjendit me metodën e tërheqjes e deri në proceset e realizimit perfekt të rifiniturës të hollë artistike. Sipas dëshmive e dokumentave të kohës, filigrani i tejdukshëm njihej si specialitet shqiptar në Ballkan⁵⁾.

_________________

1)Përkthimi nga greqishtja e vjetër është bërë prej Dr. Jorgo Panajotit.

2)Kjo gotë është quajtur deri tani Potiri i Rehovës, sepse pas lëvizjeve të ndryshme, vjen në muzeun tonë nga fshati Rehovë e Kolonjës.

3) Përkthimi është bërë nga greqishtja e vjetër : A.Bilbili, Seanca e Parë Shkencore në MKAM, 1982, Arkivi MKAM.

4) Riza Drishti: “Punimi i armëve të zjarrit nga shqiptarët në shek. 17-19-të”, Konferenca Kombëtare e Studimeve Etnografike, 1977.

5) Llambrini Mitrushi: “Zhvillimi i mjeshtërisë së argjendarisë në Shqipëri”, Konferenca Kombëtare e Studimeve Etnografike, 1977

Shenjtërimi i Nënë Terezës dhe domethënia e tij gjer në amshim

September 5, 2025 by s p

Përkushtim nga Rafael Floqi

Ka njerëz që nuk i përkasin vetëm kohës së tyre, as vetëm vendit të tyre. Ata lindin diku, por përfundojnë duke qenë të gjithëve, sepse me jetën e tyre hapin një dritare drejt asaj çka është më e thellë dhe më hyjnore në shpirtin njerëzor. E tillë ishte Nënë Tereza, Gonxhe Bojaxhiu nga Shkupi, që në heshtjen e veprave të saj, në dorën e shtrirë ndaj më të varfërve, në fjalët e pakta e të thjeshta, bëri botën të besojë sërish se dashuria është forca më e madhe e universit.

Kur Papa Françesku e shpalli shenjtore më 4 shtator 2016, miliona sy u mbushën me lot gëzimi. Ishte një çast ku qielli dhe toka u prekën: një bijë shqiptare, një motër e të gjithëve, u njoh si shenjtorja e mëshirës dhe e dashurisë pa kufi. Por në të vërtetë, ajo ishte shenjtore shumë kohë më parë. Shenjtëria e saj nuk lindi në atë shesh të madh të Vatikanit, por në rrugët e ngushta të Kalkutës, në buzëqeshjen që u falte fëmijëve të braktisur, në duart që përqafonin trupat e sëmurë dhe të harruar nga bota.

Çfarë e bëri të madhe Nënë Terezën? Jo pushteti, jo pasuria, jo fama. E madhëroi thjeshtësia, përulësia, dhe dashuria që nuk pyet për ngjyrë, për fe, për kombësi. Ajo dinte të shihte në fytyrën e çdo njeriu një shëmbëlltyrë të Zotit. Për të, edhe një trup i braktisur në trotuar mbante brenda një shpirt të shenjtë, të denjë për respekt dhe dashuri.

Shenjtërimi i saj ishte një kurorëzim i asaj që njerëzimi kishte kohë që e ndiente: se përmes saj, Zoti i kishte folur botës me gjuhën më të thjeshtë – gjuhën e dashurisë. Për shqiptarët, ajo mbetet një yll i pashuar, një dëshmi e shpirtit tonë që di të japë, edhe kur vetë nuk ka shumë. Ajo është krenaria jonë më e madhe, sepse na mëson se lavdia nuk gjendet në fjalët e mëdha, por në gjestet e vogla që bëhen me zemër.

Në fund, shenjtërimi i Nënë Terezës është një thirrje për të gjithë ne. Nuk na kërkohet të ndryshojmë botën me njëherësh, por të mos mbyllim sytë përballë tjetrit. Siç thoshte ajo vetë: “Jo të gjithë mund të bëjmë gjëra të mëdha, por mund të bëjmë gjëra të vogla me dashuri të madhe.” Dhe pikërisht aty fillon shenjtëria – në një buzëqeshje, në një dorë të shtrirë, në një zemër që guxon të dojë pa kushte.

Shenjtërimi i saj ishte një kurorëzim i natyrshëm i një shpirti që kishte jetuar si shenjtore që në këtë botë. Në Kalkutë, ndër rrugë të mbushura me mjerim, ajo pa një fron më të lartë se çdo pallat mbretëror: fronin e dashurisë. Aty, mes të braktisurve dhe të harruarve, ajo mbolli shpresë, si një lule që çel në mes të gurëve.

Për shqiptarët, kjo ishte edhe më shumë: një rikthim i një bije tek rrënjët e saj. Nënë Tereza e ngriti emrin shqiptar në lartësinë më të madhe, jo me armë apo me pushtet, por me dashuri. Shenjtërimi i saj na kujtoi se shpirti ynë kombëtar ka diçka hyjnore, se edhe nga një cep i vogël i Ballkanit mund të lindë një dritë që ndriçon botën.

Por mbi të gjitha, shenjtërimi i saj është një thirrje e butë për secilin nga ne. Nuk jemi të thirrur të bëjmë gjëra të mëdha, por të jetojmë me dashuri të madhe. Të shohim tjetrin jo si barrë, por si dhuratë. Të mos kemi frikë nga plagët e botës, por t’i prekëm me dhembshuri.

Në këtë mënyrë, Nënë Tereza mbetet përjetësisht gjallë: jo vetëm në altarët e Kishës, por në çdo gjest të vogël mirësie, në çdo buzëqeshje që u dhurojmë të tjerëve, në çdo hap të vogël që bëjmë drejt dritës. Shenjtërimi i saj nuk mbylli një histori, por hapi një udhë të re: një udhë ku secili prej nesh mund të ecë, me dashuri, drejt shenjtërisë së përditshme.

NË DITËT E SHËN NËNË TEREZËS 2025 KOMBI SHQIPTAR KUJTON BIJËN E VET ME FAMË BOTËRORE – Por nuk ishte gjithmonë kështu!

September 5, 2025 by s p

Nga Frank Shkreli/

Në bashkëpunim mes SH. B. “ DRITA” në prishtinë dhe Qendrës për Trashëgimi Shpirtërore dhe Kulturore (QTSHK), Shkup nga 25 gusht deri më 5 shtator, u organizuan “Ditët e Shën Nënë Terezës” 2025, për të promovuar me veprimtari kulturore, kombëtare dhe shpirtërore, jetën dhe veprën e Shën Nënë Terezës në vende të ndryshme të Kosovës, Maqedonisë, Shqipërisë dhe anaë e mbanë diasporës shqiptare. Frank Shkreli: 115 vjetori i ditëlindjes së Shën Nënës Terezë dhe 20 vjetori i Bekimit të gurthemelit të Katedrales në Prishtinë | Misioni Katolik Shqiptar Shën Nëna Terezë në Rijekë – Albanska Katolička Misija Sv. Majka Terezija u Rijeci

Gjatë këtyre 10-ditëve të kaluara u përkujtua Nënë Tereza anë e mbanë trojeve shqiotare dhe më gjërë me dinjitet siç i ka hije një kombi që është krenar – pa dallim feje a krahine – për veprimtarinë dhe jetën e bijës së tij me fame botërore, e që i ka sjellur shqiptarëve vetëm një emër të mirë e të respektuar anë e mbanë këtij planeti. Nënë Tereza u kujtua këto ditë me veprimtari të ndryshme kulturoro-shpirtërore: me shërbime fetare, me botime librash shkencore kushtuar Shënjëtores shqiptare dhe me deklarata të liderve politikë të dy shteteve shqiptare – Shqipërisë dhe Kosovës — në këtë përvjetor të lindjes dhe shenjtërimit të Nenë Terezës. Në përmbyllje të veprimtarive 2005, kushtuar Nenë Terezës, Presidentja e Republikës së Kosovës, Vjosa Osmani u shpreh: “Nga fshati i vogël i Letnicës, ku dëgjoi thirrjen hyjnore, në Sheshin “Shën Pjetri” në Vatikan dhe pastaj në çdo anë të botës, Nënë Tereza i dha zë të varfërve, të sëmurëve dhe të harruarve, duke lënë pas një trashëgimi të pakrahasueshme bamirësie dhe humanizmi. Rrugëtimi i saj frymëzoi miliona njerëz. Veprat e Shën Terezës na kujtojnë fuqinë e bamirësisë dhe humanizmit, prandaj trashëgimia e saj është një thirrje për secilin prej nesh: të jemi pranë të tjerëve, të dhurojmë dashuri dhe shpresë, si dhe ta ndërtojmë një botë më të drejtë dhe më paqësore”, ka shënuar në faqen e saj të internetit, e para e shtetit të Republikës së Kosovës, bashkangjit këtë fotografi të saj para shtatores së Nenë Terezes.

Ndërsa Presidenti i Republikës së Shqipërisë, Bajram Begaj shkruan me këtë rast se, sot, e gjithë bota i lutet Shenjtës Nënë Terezë, duke vazhduar se ne, “Si shqiptarë jemi krenarë që i dhamë botës një figurë të shenjtë e fisnike, simbol të mëshirës, dashurisë dhe kujdesit ndaj të pamundurve. Shenjta Nënë Tereza është pjesë e shpirtit tonë kombëtar dhuruar njerëzimit për të shëruar plagë e për të sjellë shpresë aty ku mungon. Ajo na mësoi se edhe gjestet e vogla të mirësisë kanë fuqinë të ndryshojnë botën. Le të bëjmë çdo ditë një vepër të mirë!”, ka shkruar në deklaratën e tij në fejsbuk, Presidenti Begaj, në përmbyllje të veprimtarive prej 10-ditësh të këtij viti, kushtuar Nenë Terezës anë e mbanë botës dhe në mbarë trojet shqiptare.

Por për fat të keq, respekti dhe nderimi që bota – përfshir Presidentë amerikanë, Frank Shkreli: Amerika për Nënë Terezën – Rastësi apo Dora e Zotit në veprim? “Prej sot je bijë e Amerikës ” | Gazeta Telegraf dhe Papët e Romës — i akordonte Nenë Terezës për dekada me rrallë – nuk mund të thuhet se ajo gëzonte të njëjtin respekt, të pakën zyrtarisht, nga shqiptarët në përgjithsi, siç vihet në dukje në një shënim sot të muzeut të Shkodrës, Vendi i Dëshmisë dhe Kujtesës – Site of Witness and Memory —Vendi i Dëshmisë dhe Kujtesës – Site of Witness and Memory | Shkodra | Facebook

“Aty kah fillimi i viteve ’70, kohë kur Nënë Tereza mësoi për sëmundjen e nënës së saj, ajo i dendësoi përpjekjet për t’iu dhënë mundësia që të vizitonte vendin e saj. Shkoi të takonte atasheun e Ambasadës shqiptare në Romë me shpresë që të paktën do të lejohej të vizitonte Shqipërinë. “Kur Nënë Tereza po dilte prej ambasade, – shkruan Dom Lush Gjergji në librin “Nënë Tereza Jonë”, – për herë të parë në jetë e pashë t’i shkonin lot nëpër faqe. U ndal, drejtoi sytë kah qielli dhe tha: “O Zot, unë e kuptoj dhe e pranoj këtë vuajtje për vedi, por shumë e vështirë ta pranoj dhe kuptoj për nënën, loken time, e cila në pleqëri të shtyeme nuk dëshiron asgjë tjetër përpos të na shohë edhe një herë”. Pas dështimit për vizë në ambasadë, Nënë Tereza nuk rreshti përpjekjet për të nxjerrë të ëmën dhe të motrën nga Shqipëria. Ajo iu drejtua për ndihmë disa prej personaliteteve më të mëdha të Globit, por pa sukses. Kur pa se ëndrra e saj për t’i takuar po shuhej, Nënë Tereza i shkruante të ëmës dhe të motrës: “Nuk mund të bëj gjë tjetër, vetëm se të lutem për ju”. Nëna e saj, Drande Bojaxhiu vdiq me dhimbje në zemër me 12 korrik 1972 në Tiranë. Ajo nuk arriti të shihte edhe një herë të bijën misionare në Indi. Pas vitit 1990 janë botuar studime, ku shënohet një fakt prekës: Drandja bijës së vet, që nuk e shihte prej 45 vjetësh, fotografinë e fundit ia dërgoi me këtë nënshkrim: “Gonxhe, të puth nanëlokja”, përfundon shënimi i botuar në muzeun Shkodrës, Vendi i Dëshmisë dhe Kujtesës – Site of Witness and Memory me foton më poshtë.

Pritja e ftohët e Nenë Terezës në Tiranë, gusht, 1989, kur më në fund u prit nga përfaqësuesit e një regjimi kriminal, frikacak, që për vite nuk i jepte vizë një murgeshe katolike të thjesht për të vizituar Nenën dhe motrën e saj, sa ishin gjallë. Turp kombëtar për ata atëherë dhe për apologjetët e sotëm që sot e kësaj dite mbrojnë dhe justifikojnë krimet e atij regjimi sllavo-aziatik që për një gjysëm shekulli ndau – për jetë dhe në vdekje — familjet shqiptare – si familjen e Nenë Terezës! Si shumë e shumë familje shqiptare, fati i Nenë Terezës megjithse me famë botërore, mund të thuhet se ishte ai që siç është shprehur dikur edhe Imzot Pjetër Bogdani: “Fati i im është fati i popullit tim”.

Kështuqë, ndërsa shqiptarët kudo në botë janë krenarë se si sot, Kombi në përgjithsi kujton, nderon dhe respekton bijën e vet — Ikonën shqiptare të dashurisë për njëri tjetrin dhe për Zotin – nuk duhet harruar se edhe trajtimi çnjerëzor i Nënë Terezës nga regjimi komunist i Enver Hoxhës – është pjesë e historisë së trajtimit të Nënë Terezes nga bashkvëllëzrit dhe motrat e saj. Në një kohë kur Ajo pritej e dekorohej me Çmimin prestigjoz Nobel për paqë, pritej në kancelaritë e fuqive më të mëdha botërore, përfshir Shtëpinë e Bardhë dhe Kombet e Bashkuara. Ishte 40-vjetori i Kombeve të Bashkuara kur organizata botërore ftoi Nenë Terezën të mbante një fjalim me atë rast, Blessed Mother Teresa’s Address to the United Nations, Diplomatët e Shqipërisë komuniste – në një prej shfaqjeve më të shemtuara, ndoshta në historinë e diplomacisë shqiptare të të gjitha kohërave i treguan botës ftyrën e vërtetë të regjimit të tyre primitiv që ata përfaqësonin. Pasi Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së në atë kohë, Perez De Quellar duke paraqitur bijën e famshme shqitare para delegatëve të botës, pat deklaruar se Nenë Tereza mishëronte Kombet e Bashkuara – delegacioni që përfaqësonte regjimin enverist, në protestë ndaj fjalimit të Nenë Terezes – para syve të mbarë botës, braktisën sallën e Kombeve të Bashkuara ndërsa Nenë Tereza i fliste botës.

Për ne shqiptaro-amerikanët që në atë kohë prisnim të shihnim ndonjë shenjë sado simbolike për ndonjë ndryshim në mundëshëm në Shqipëri siç po ndodhte në vendet e tjera ish-komuniste të Evropës, ky rast i shëmtuar na zhduku edhe ndonjë shpresë që mund të kishim për ndonjë ndryshim të shpejtë. Trajtimi i Nenë Terezës nga regjimi i Tiranës zrytare në atë kohë u bë si një farë busulle e ndonjë ndryshimi të vogël por të pa shpresë. Sepse siç është shprehur me një rast i ndjeri Imzot Rrok Mirdita, Arqipeshkvi i Tiranës, i dashur dhe i respektuar për shumë prej nesh që e kemi njohur, ka thenë se, “Nenë Tereza ka pasur gjithmonë një mesazh të qartë e të mirëkuptimt: se e ardhmja e njerëzimit, prandaj edhe e ardhmja e vendit tonë, realizohet plotësisht vetëm me vendosmerinë për të ndërtuar qytetërimin e dashurisë, në të cilin nuk ka të përjashtuar e të mënjanuar, të diskriminuar e të harruar”, ka thënë, Imzot Rrok Mirdita.

Por sot në 115-vjetorin e lindjes, Kombi shqiptar, me të drejtë është krenar për Nenë Terezën. Këtë e tregojnë angazhimet dhe organizimet e dnryshme kulturoro-shpirtërore, pa dallim feje a krahine, siç ishin ato të 10-ditëve të fundit, për të festuar dhe për të kujtuar jetën dhe veprimtarinë e Nenë Terezës në trekëndshin Prishtinë, Shkup e Tiranë. Por edhe anë e mbanë diasporës dhe gjakut të shprishur arbëroro-shqiptar të shpërndarë gjithë andej. Deklaratat e liderve shqiptarë gjatë viteve por edhe sot duken të sinqerta se më në fund, bota shqiptare e ka kuptuar mesazhin e saj të qartë – diçka që bota tjetër kryesisht e kishte kuptuar me kohë — atë të dashurisë për njëri tjetrin dhe për Zotin si dhe për mirëkuptimin se e “ardhmja e njerëzimit, prandaj edhe e ardhmja e vendit tonë, realizohet plotësisht vetëm me vendosmërinë për të ndërtuar qytetërimin e dashurisë. Ishte ky mesazh i Nënë Terezës, përmbledh nga Imzot Rrok Mirdita, mesazhi i “qytetërimit të dashurisë”, pra që nuk përjashton, nuk diskriminon as nuk harron askënd, përfshir më të varfërit e të varfërve.

Ma merr mendja se ishte, pikërisht, ky mesazh i Nenë Terezës i cili bëri që diplomatët e regjimit komunist të Shqipërisë pranë OKB-s, 40-vjet më parë në Nju Jork, të braktisnin sallën e Asamblesë së Përgjithshme kur filloi t’i fliste botës për “qytetërimin e dashurisë”, murgesha e thjesht katolike me origjinë shqiptare e lindur 115-vjet më parë në Shkup, kryeqytetin e dikurshëm arbëroro-shqiptar. Prandaj duhet të jemi krenarë për nderimet dhe respektin që i bëhet sot Nenë Terezës, ashtu siç në të vërtetë ndodhë në mbarë botën — por të mos harrojmë se nuk ishte gjithmonë kështu. Sado absurde të na duken sot sjelljet e regjimit komunist shqiptar me Nënë Terezen dhe familjen e saj, nuk duhet të harrohen se kollaj mund të përsëriten. Është thenë se ata që harrojnë historinë janë të destinuar t’a përsëritin.

Rastet antishqiptare në Kumanovë, Manastir, Tetovë dhe në Podgoricë janë një alarm i ri

September 5, 2025 by s p

Tiranë më 05.08. 2025/

Ndërprerja e filmit “ Lejleku” të regjisorit Isa Qosja, këtë javë, nga zërat agresivë dhe antishqiptarë të një grupi në Podgoricë, janë shfaqje zgjeruese e një agresioni anti gjuhës shqipe dhe identitetit shqiptar në rajonin e Ballkanit Perëndimor. Reagimi racist i ekstremistëve ndaj gjuhës shqipe, ndërsa shfaqej premiera e filmit, përbën një akt ekstremist dhe të patolerueshëm. Ky episod është paraprirë nga disa ndodhi të bujshme antishqiptare, gjatë këtij muaji, të ndodhura në Kumanovë me ekstremistët maqedonas të fshehur nën petkun e tifozave si dhe në Manastir, ndaj një shtetasi të huaj që kishte veshur simbolin identitar shqiptar si dhe në Tetovë, ku rreth njëzetë huliganë maqedonas dhunuan dy gjimnazistë shqiptarë, për shkak se ishin të tillë.

Këto ndodhi rizgjojnë demonët e nacionalizmit dhe të ekstremizmit të dhunshëm antishqiptar në rajonin tonë, i cili ka një të shkuar të përgjakshme për këto shkaqe! UGSH vëren se rastet alarmante që kanë shkaktuar dhe po pasojnë me denoncime nga aktorë të rëndësishëm publikë dhe sidomos nga diplomacia, politika dhe partitizmi rajonal, shpallin alarm të ri për sëmundjen e vjetër, në rajonin tonë.

Ne vërejmë me shqetësim ë, se në hapësirën pa fund të rrjeteve sociale, mediave të reja dhe atyre tradicionale në shoqëritë e rajonit po shumëfishohet gjuha e urrejtjes antishqiptare. Institucionet shtetërore në Maqedoninë e Veriut, Malin e Zi dhe në Serbi, kanë reagime shpesh të vonuara dhe të pamjaftueshme për një ndikim frenues të këtyre orgqnizimeve apo akteve ekstremiste dhe të dhunshme.

Mediat dhe shumë prej opininistëve nacionalistë dhe ekstremistë antishqiptarë, po shtojnë hapësirat dhe sidomos rëndojnë gjuhën, ndaj shqiptarëve dhe bashkëjetesës ndëretnike në këto shoqëri. UGSH u drejtohet komuniteteve të mediave dhe gazetarëve, organizatave të kolegëve në këto vende, të bëhen pjesë e një reagimi refuzues për ekstremizmin, nacionalizmat dhe huligqnizmin e dhunshëm në përgjithësi. Gazetaria përherë do ta mbartë rolin e madh të ndikimit shoqëror përmes informimit dhe raportimit, duke dëshmuar përgjegjësi qytetare dhe respektim identitar ndaj cdo kombësie në rajonin tonë, i cili shkon drejt së ardhmes europiane.

Zyra Informuese

Unioni i Gazetarëve Shqiptarë