Prof.dr. Skender ASANI/

Ta quash veten shkupjan apo shkupjane, nuk është e thënë se patjetër duhesh të jesh nga ky qytet i lashtë. Të gjithë ata që kanë provuar në vesh tringëllimën e kalldërmës së Shkupit, ose zhurmën e vizitorëve në Çarshinë e Vjetër, janë ndjerë, jo thjeshtë mysafirë dhe kalimtarë të rastit, por kur janë larguar prej këtu, me vete kanë marrë edhe magjinë e një ëndrre të bukur që nuk do të doje të të braktiste. Do të doje që për një kohë të gjatë të jetosh në thërmijat e këtij realiteti magjik dhe tek pas një kohe me ato thërmija të sajosh portretin tënd të shkrirë në ngjyrat e purpurta të buzëmbrëmjes shkupjane.

A thua me çfarë ngjyre do ta pikturoj nostalgjinë e saj për Shkupin, një shqiptaro-amerikane e ardhur këtu si pjesë e një programi studimor amerikan, e cila pas disa javësh po kthehet në Nju Xhersi me statusin e pashpallur zyrtar të një shkupjaneje. “Edhe unë jam shkupjane”, na tha një ditë ajo, teksa fliste për temën e periferisë dhe periferikëve… Është ajo Ines Angeli Murzaku, një pedagoge universitare me të cilën patëm fatin të bashkëpunojmë gjatë qëndrimit të saj në Shkup. Në ITSHKSH promovuam librin e saj “NËNË TEREZA, SHENJTORJA E PERIFERIVE”, me ç’rast u shpalosën vlerat kulmore të këtij studimi me kredibilitet të lartë shkencor dhe sidomos do të na ngelin në kujtesë fjalët e saj, e cila ndër të tjera, njësoj si Nënë Tereza, tha: “Bëj gjëra të vogla me shumë dashuri. Fillo nga familja, duaje familjen, pastaj tek komshiu, duaje komshiun. Këtë do të bënte Nënë Tereza. Ajo nuk donte të përzihej me ideologji, nuk donte të përzihej me politikë. Kjo Nënë që edhe nga trupi ishte e vogël, arriti gjëra shumë të mëdha me këtë metodologji. Dhe nga e mësoi këtë? Nga periferia. Ballkani dhe ne si shqiptarë kemi shumë për të ofruar. Ajo i kishte mësuar të gjitha në laboratorin e Ballkanit. Ishte ndeshur me fe të ndryshme, kishte shumë shokë myslimanë, ortodoksë, njerëz të etnive të ndryshme”, u shpreh Prof. Ines Murzaku.

Ajo gjithashtu mori pjesë edhe në një aktivitet tjetër të ITSHKSH, me rastin e promovimit të librit të Don Lush Gjergjit kushtuar Nënës Tereze me titull “E kam në zemër popullin tem shqiptar”. Kontributi i saj në zbërthimin përmbajtësor të këtij libri, ishte tepër i frytshëm, si për audiencën, ashtu edhe për ata që do merren me studime më të thelluar mbi figurën kuptimplote të kësaj shenjtoreje.

Po (për ata që nuk e njohin) kush është Ines Angeli Murzaku?

Ajo është një studiuese e specializuar për histori, kryesisht në historinë e Kishës Bizantine dhe të Kishës Katolike. Ajo është profesoreshë e Historisë Kishtare në Departamentin e Studimeve Fetare në Seton Hall University në New Jersey dhe autore e 20 veprave shkencore. Prof.Angeli është Nën-Presidente e Shoqatës Amerikane për Studimin e Kombësive dhe anëtare e Bordit Drejtues të Shoqatës “Kristianet të Asociuar për Marrëdhënie me Europën Lindore.”

Para largimit të saj në Amerikë, bëmë një shëti të shkurtër në disa pjesë autentike të Shkupit , ku vizituam pjesët më emblematike të Çarshisë së Vjetër, pa anashkaluar takimet dhe ndejat me ata që i japin gjurmë identidikuese kësaj Çarshije dhe këtij ambienti unikat urbanistik-kulturor, përfshi edhe Myftiun e Shkupit, dr.Qenan ef. Ismaili, me të cilin shkoqitëm disa nga temat që na bashkojnë si mentalitete dhe si religjione. Inesi në këto tema është kampione. Ke çka të mësosh nga ajo, por edhe të dëgjon me vëmendje, sepse kurreshtjen për të mësuar e ka më të madhe se çfarëdo lloj pasioni tjetër.

Arsyet e qëndrimit në një vend të caktuar, për një shkencëtar mund të jenë specifike, por për Ines Murzakun, arsyeja kryesore pse ajo dëshiron sërish të vijë në Shkup, ka të bëjë me frymën që bart ky qytet në perceptimin e saj shpirtëror. Ajo thotë se është Nëna Tereza që po e sjell për të tretën herë në Shkup, por ne do ta “detyrojmë” të vijë edhe për ndonjë shkas tjetër që lidhet me fushëveprimin e një bashkëpunëtoreje të jashtme të ITSHKSH, status ky që në të ardhmen do ta ketë edhe zyrtarisht Ines Angeli Murzaku. Fundja edhe pa këtë status ajo vazhdon të jetë një emër i nderuar në arenën e madhe të konkurrencës së dijes globale.

Jemi me shumë fat që e kemi.

Shkup, 18 qershor 2022

Agim Baçi/

(Shënime për romanin “Kur qau Niçja”, Irvin D. Yalom)

Çfarë humbim kur nuk duam të pranojmë hendekun mes asaj që jemi dhe asaj që kemi dashur të jemi? A mund të bëhemi ai apo ajo që jemi nëse nuk arrijmë t’ia pohojmë vetes sonë atë çfarë na ka tronditur më shumë se gjithçka, që na ka lënë pa gjumë apo që ka ka shtyrë të meditojmë gjatë? Irvin D. Yalom, Profesor i Psikiatrisë në Universitetin e Standfordit në SHBA, në rolin e shkrimtarit, ka përdorur emra sugjestionues për të ngritur pikëpyetje të rëndësishme për atë çfarë mund ta në tërheqë në udhën për të fituar veten, e për t’i dhënë kuptim ndjesive tona. Niçe, Frojdi, dhe profesori i këtij të fundit, Brojeri, e shumë bashkëkohës të tyre, janë emra të cilët të ngjallin kërshërinë të ndjekësh rrëfimin edhe kur je paralajmëruar se kemi të bëjmë me një trill.

Yalom, ngre me kujdes pyetje të cilat, nga përgjigjet që kërkojnë, mund të kenë vendime të pakthyeshme për jetët tona. Padyshim, mosleximi nga ana jonë e përditshmërisë sonë, e hapave që kemi hedhur, e mundësive që kemi përpara, rrezikon të na vërë përballë dilemës: Mos duhet ta braktisim përditshmërinë që na ka zënë si në çark? E pastaj, duket se vjen edhe një tjetër pyetje: A është braktisja e realitetit zgjidhje për atë që nuk e kemi arritur?

Përballë asaj që kemi dhe asaj që ëndërrojmë, vjen “dueli psikologjik” mes Brojerit, doktorit më të famshëm të Vjenës në fund të shekullit XVII dhe Niçes, filozofit që e di që shkruan për të ardhmen. Yalom ka mundur të ndërtojë dialogje intensive mes psikoanalistit dhe filozofit, duke tentuar të zbulojë atë çfarë sot përdor psikoterapia moderne. Gjithçka shkon në rrugën e pranimit të asaj që Niçja përsërit: “Bëhu ai që je!”. Eshtë fjali që vlen në përpjekje edhe për vetë atë që e ka thënë, sepse edhe ai, filozofi i së ardhmes, Niçja, ka nevojën që të pohojë dobësinë e tij për një femër që i ka tronditur gjithçka që ai beson se e zotëronte: Lu Salomeja!

Rrëfimi nis si një duel që vihet në lëvizje nga një sfidë e zonjushës 21 vjeçare, Lu Salomeja, e cila i kërkon doktor Brojerit të marrë përsipër shërimin e filozofit nga dëshpërimi – një dëshpërim për të cilën ajo beson se është shkaku. Një sfidë ku psikanalisti përfshin vetveten, marrëdhëniet me të shoqen dhe miket e tij, duke na dhënë përmes dialogjeve me Niçen dhe diskutimeve me Zigmund Frojdin, pikërisht pushtetin e pallogaritshëm së pandërgjegjshmes sonë dhe fillimet e një debati ku psikoterapia do të kërkojë vendin e vet në mjekësi.

“….Sensualiteti, trupi i një gruaje, më duket kulmi i shpërqëndrimit, një barrierë ndërmjet meje dhe misionit tim në jetë. Por Lu Salomeja ishte ndryshe, ose unë të paktën mendoja kështu. Megjithëse ishte shumë e bukur, ajo dukej edhe një shpirt binjak, truri im binjak. Ajo më kuptonte, më tregonte drejtime të reja, maja marramendëse, të cilat nuk kisha guxuar t’i eksploroja më parë. Unë mendova që ajo do të ishte studentja ime, e mbrojtura ime, dishepullja ime. -Por më pas, katastrofa. Epshi im ngriti krye. Ajo e përdori atë, që të më kundërvinte me Pol Renë, mikun tim të ngushtë, i cili na kishte prezantuar fillimisht. Ajo më bëri të besoj, që unë isha burri i përcaktuar nga fati i saj, por kur unë i ofrova veten, ajo nuk më pranoi. Unë u tradhtova nga të gjithë: nga ajo, nga Reja, nga motra ime e cila u përpoq që ta shkatërronte marrëdhënien tonë. Tani çdo gjë është kthyer në hi, dhe unë tani jetoj larg çdo gjëje, që një herë e një kohë ishte e dashur për mua..”. (Irvin D. Yalom, “Kur qau Niçja, f.360).

Rrëfimi i Yalom është një diskutim shumë tërheqës dhe intrigues, ku lexuesi mund të përfshihet përmes nevojës së tij për t’u shprehur për atë që s’ka mundur dot të thotë kurrë me zë të lartë, e sidomos për të gjetur bashkëbiseduesin të cilit mund t’i besojmë nga vetja jonë. Eshtë një rrugë drejt lotit, si kufiri delikat i njeriut. Sepse loti nuk është dobësi, por është forca e pranimit të dobësive. Lotët mund të na çojnë drejt pranimit të mendimeve tona. E siç rrëfen Yalom, “Mendimet janë hijet e ndjenjave tona”.

Rrëfimi i Yalom, i kalon kufijtë e trillerit, teksa shihet edhe si një guidë debati për psikanalizën dhe filozofinë. Thuajse vjen si një rrugëtim për një lexim të Niçes, apo edhe Frojdit. Madje, duket edhe si fillimi i një beteje filozofike që nuk i dihet ende fundi. Dhe Yalom, me mjeshtërinë e rrëfimtarit, ka dhënë një prozë që bart nevojën e debateve të duhura, sidomos për ata që janë të apasionuar pas filozofimit.

“Ndonëse asnjë gur nuk mund të dëgjojë, as të shikojë,

secili rënkon butësisht, që dikush t’i kujtojë” (“Kur qau Niçja”).