Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

NJË BUQETË URIMESH NGA TË GJITHË

by

Dr. Mjaftime Dushallari/

Nuk është e lehtë të shkruash gjithcka apo të bësh bilancin e jetës së një njeriu që ka pasur fatin të jetojë për nëntë dekada, përmes gëzimesh e shqetësimesh, dashurisë e humbjeve, përmes të cilave është rritur e formuar si i tillë.  Është edhe më e vështirë kur është fjala për një njeri aktiv, energjik, mendjehapur, krijues që me veprën e tij ka frymëzuar, ka dhënë emocione, ka efektuar jetë njerëzish.  I tillë është shkrimtari i mirënjohur shqiptar, mjeshtri i tregimit dhe i fjalës shqipe, njeriu me vlera të mëdha të kombit, zoti Naum Prifti.  

Do të duhej më shumë se një studim për të përfshirë të gjitha fushat e artit të fjalës që ka prekur Naum Prifti në krijimtarinë e tij letrare.  Bibliografia e veprës së tij është shumë e gjerë.  Ai ka shkruar vëllime me tregime, novela, legjenda monografi, biografi e studime, pjesë teatrale, komedi muzikore, skenarë filmash, librete estrade dhe librete baleti.  Krijimtaria e Naum Priftit është shumë e pasur dhe e pashtershme.  Ai krijon e krijon, bukur e përditë… është vlerësuar e do të vlerësohet përjetë nga artdashës shqiptarë e të huaj, sepse vepra e Naum Priftit është art i vërtetë.

Ajo që doja të realizoja si një dhuratë e vogël për përvjetorin e 90-të të ditëlindjes së shkrimtarit Naum Prifti, është një gjë shumë më e thjeshtë.  Është një buqetë urimesh nga të gjithë ata që unë mendoj se e kanë njohur shkrimtarin dhe janë efektuar në një mënyrë a në një tjetër prej veprës së tij.  Është momenti që duhet ta urojmë kete artist te fjales shqipe duke shprehur mirënjohjen për gjithcka të mirë kemi përfituar prej tij, për kënaqësinë që na ka dhënë krijimtaria e tij, për cka kemi mësuar nga vepra dhe aktiviteti i tij.  

Më kujtohen disa fjalë nga falenderimi që më dërgoi z. Naum pas shkrimit që unë bëra në gazetën “Ylliria” në NY rreth krijimtarisë letrare dhe personalitetit të këtij shkrimtari disa vite më parë.  “…pasi lexova shkrimin tuaj, kuptova se njeriut i pëlqen më shumë të dëgjojë fjalë të mira dhe vlerësime në pleqëri se sa në rini, sepse qenka në natyrën e njeriut që në këtë moshë do të dijë për kënaqësitë dhe emocionet që u ka shkaktur lexuesve të njohur e të panjohur…”  Pra, le ta kënaqim artistin me disa urime e falenderime mirënjohjeje.

Do të ishte gjë e bukur që zërat e shumë fëmijëve, si cicërima zogjsh, të nisnin këngën e urimit për ditëlindjen për ta falenderuar dhe për t’i shprehur mirënjohjen shkrimtarit për tregimet e zgjedhura për fëmijë, për pjesët që kanë parë dje dhe sot në teatrin e kukullave, si dhe për skenarët e filmave vizatimorë që Naum Prifti ka shkruar me aq dashuri.  “Faleminderit dhe vazhdo të shkruash dhe të na tregosh histori të bukura!”- do të ishte urimi dhe mirënjohja më e thellë që autorin e tyre të dashur do ta kënaqte shumë.  Dhe sa e lehtë është që ta kuptosh gëzimin e Naum Priftit, njeriut optimist dhe po aq pozitiv.  Posi gëzimi i fëmijëve, ai shihet lehte në shkëlqimin e syve dhe në buzëqeshjen e tij të përhershme.

Familjarët e tij janë njerëzit që me gjatë e kanë pasur pranë, janë rritur nën kujdesin, mirësinë, fisnikërinë dhe mëncurinë e tij.  Kanë qenë lexuesit e parë të veprave të tij.  Kanë ndjerë të parët emocionet dhe kënaqësitë artistike, po aq sa dhe ankthet për publikimin e veprave letrare.  Shkrimtari i talentuar u ka transmetuar fëmijëve të tij aftësitë krijuese, i ka bërë të njohin, të duan dhe të vlerësojnë letërsinë dhe artin në tërësi.  Ata janë rritur me krenarinë e ligjshme që u jepte emri i babait të tyre të nderuar.  Ndaj urimi e mirënjohja e familjarëve në këtë përvjetor të madh të lindjes së Naum Priftit, njeriut model në familje e shoqëri, duhet të jetë e pafund.  “T’ju kemi sa më gjatë mes nesh!”- vetëm këtë dëshirojnë me shpirt.  Unë do të shtoja, “Vazhdoni t’ju tregoni njerëzve tuaj, shoqërisë, lexuesve të shumtë aftësitë dhe cilësitë tuaja që kanë qënë e janë influenca juaj!”

Po të mundeshin të gjitha gjërat e vogla që e kanë frymëzuar, të gjithë njerëzit, historitë e të cilëve janë bërë pjesë e veprave të tij, të gjitha vendet që ka shkelur e ka përshkruar me aq dashuri e finesë Naum Prifti, të vinin dhe të festonin me të në këtë përvjetor, kjo do të ishte festa më e bukur e jetës së tij.  Shkrimtari ynë ka shkruar gjithmonë me dashuri të thellë për njerëzit dhe për tokën shqiptare, për traditat dhe historinë tonë.  Tregimet fantastike, aq të ngrohta, të rrjedhshme për fshatin, për Rehovën e tij, për Voskopojën me Cesmën e Floririt etj etj, mbeten perla të letërsisë shqiptare.  Naum Prifti e ka shtrirë vështrimin e tij për traditën edhe më thellë.  Ai ka shkruar edhe përralla e legjenda shumë të bukura shqiptare.  Disa prej tyre i ka përpunuar ose jep variante të reja dhe disa i ka krijuar mbështetur në histori.  Për këto gjithë populli shqiptar e nderon dhe mendoj i ështe mirënjohës.  Në këtë moment, secili duhet të bashkohet shpirtërisht për të festuar me kënaqësi e respekt jetëgjatësinë e shëndetshme, krijuese dhe të suksesshme të ketij talenti duke i uruar të mbetet model frymëzimi për brezat.  

Kultura, serioziteti në punë dhe vullneti për punën krijuese, e kanë ndihmuar Naum Priftin të merret dhe me përkthime nga Italishtja, Frengjishtja dhe Anglishtja.  Përkthimet nga anglishtja që kam pasur rastin t’i njoh, janë shqipërime të përsosura që duken si krijime origjinale të shkruara prej tij.  Naum Prifti ka pasur guximin të përkthejë me sukses nga anglishtja vepra të mjeshtrit të rrëfimit botëror, Roald Dahl.  Veprat e Naum Priftit janë botuar në Tiranë, Prishtinë dhe në Amerikë.  Disa prej tyre janë përkthyer në Anglisht dhe Greqisht.  Fusha e përkthimit e ka bërë të njohur mjeshtrin e tregimit shqiptar dhe më gjerë dhe njëkohësisht i jep mundësinë letërsisë shqipe dhe kombit shqiptar të njihet në botë përmes vlerave të vërteta.  Kjo është një arsye tjetër për të qenë mirënjohës dhe për t’i uruar shkrimtarit tonë të nderuar sa më shumë energji në shpirtin e tij të paplakur.  

Kur u largua nga Shqipëria për në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Naum Prifti ishte mbi 60 vjec.  Kjo nuk e pengoi që edhe në kontinentin e ri, ai të ishte njeri aktiv në jetë dhe në krijimtarinë letrare.  Duke ndjekur traditën patriotike të familjes së tij dhe vecanërisht eksperiencën e vyer të të vëllait, të nderuarit zotit Piter Prifti, Naumi iu bashkua menjëherë Federatës Panshqiptare “Vatra” ku u mundua të jepte ndihmesën e tij si patriot dhe intelektual i formuar.  Ai shërbeu si sekretar i kësaj Federate për 15 vjet.  Në këtë periudhë Naumi bëri një punë të cmuar në botimin e dy librave me platformë gjithëkombëtare “Shekulli 21” – Mendime dhe opinione për të ardhmen e Shqipërisë dhe libri “Kombi” – Rrugët e bashkimit kombëtar.  Ai është koordinator, redaktor dhe korrektor letrar i të dy librave.  Naum Prifti ka qenë organizator dhe pjesëmarrës aktiv i shumë tubimeve të komunitetit shqiptar në New York si për pavarësinë e Kosovës dhe cështje të tjera shqiptare.  Si kryetari i pare i Lidhjes së Shkrimtarëve Shqiptaro – Amerikanë dhe me vone anetar i saj, Naum Prifti ka qenë gjithemone aktiv me fjalën dhe veprimtarine e tij krijuese.  Në 106 vjetorin e saj (1 Qershor 2018), Federata Panshqiptare Vatra e ka nderuar z. Naum Prifti me Mirënjohje të Lartë për Kontributin si Sekretar i Federatës Panshqiptare të Amerikës Vatra, për Arritjet në Fushën e Letërsisë dhe si Personalitet i Dashur dhe i Respektuar për Komunitetin Shqiptar.  Po ashtu, në 17 shkurt 2020, Presidenti i lagjes Bronx të New Yorkut Ruben Diaz Jr, në emër të 1.4 milion banorëve, prej të cilëve një numur i konsiderueshëm shqiptarësh, nderoi z. Naum Prifti për Aktivitetin e tij si Shkrimtar i spikatur, Novelist, Dramaturg, Publicist, Përkthyes, per Kontributin e tij në Pasurimin e Kulturës Shqiptare dhe në Vlerat që i shton Komunitetit Shqiptar të New Yorkut.  Për këtë ndihmesë të dalluar në shërbim të kombit, mendoj se dhe komuniteti shqiptar në Amerikë e më gjerë duhet te krenohet e t’i jetë mirënjohës dhe t’i bashkohet urimit tonë në këtë përvjetor të madh të lindjes së shkrimtarit dhe veprimtarit të shquar Naum Prifti për më shumë përvojë e mëncuri në vitet në vazhdim. 

Naum Prifti nuk e ndau kurrë penën nga dora.  Duke sfiduar moshën, probleme shëndetsore dhe ndonjë fatkeqësi familjare, ai vazhdon të mrekullojë lexuesit e tij me tregime, përralla, legjenda dhe histori të së shkuarës dhe të tashmes.  Dy vëllimet, “Nëna e Diellit” dhe “Grirja e Shpirtit”, disa perkthime e studime si dhe shumë botime në shtypin shqiptar në Amerikë, e dëshmojnë më së miri një gjë të tillë.  

Personalisht ndihem mirënjohëse për miqësinë e sinqertë që na ka ofruar z. Naum dhe familja e tij për këto dekadat e fundit që na ra fati të jemi pranë në kontinentin Amerikan.  Ishte 65 vjetori i lindjes së tij që na bashkoi për herë të parë në një mbrëmje të vogël festive familjare.  Qysh atëherë, cdo 7 Mars, që përkon me ditëlindjen e shkrimtarit dhe me Ditën e Mësuesit, u bë traditë të kthehej në takime të bukura miqsh, në diskutime letrare, në promovime librash, shkëmbime krijimesh, festim ditëlindjeje apo festim i Ditës së bukur të Mësuesit.  

Ndihem e privilegjuar që më është dhënë mundësia të lexoj disa nga krijimet e z. Naum të shkruara kur ai nuk ishte vec 16 -17 vjec.  Përvecse më kanë pëlqyer shumë, ato dhe më kanë mahnitur me stilin aq të formuar të mjeshtrit të ardhshëm të tregimit shqiptar në vitet e rinisë së tij të hershme.  Aty lulezonin filizat e personalitetit krijues te rrefimtarit premtues.  Po ashtu, kam pasur fatin të lexoj disa nga krijimet e tij apo ripunime, para se të shihnin dritën e botimit.  Do të vecoja prej tyre variantin origjinal të Naum Priftit të legjendës së njohur të murosjes në kalanë e Rozafës, Udhëtimi fantastik i Garentinës që tingëllojnë si proza poetike qe kendojne.  Tregimi “Te Mulliri i Gjyshit me Babanë” më ka mrekulluar me detajet dhe pershkrimet aq te holla.  Për mendimin tim, ato janë xhevahire të vërteta.  Po xhevahire të cmuara, nga ato që mbaheshin mbyllur në sepetet e drunjta që hapeshin për t’ua dhënë trashëgimtarëve në vitet më të pasme të moshës së tretë.  Se vetëm kështu, në mënyrë perfekte, me shqipe te kulluar, di të shkruajë Naum Prifti, shkrimtari yne i talentuar.

Me kënaqësi në shpirt e me respekt të thellë, unë i uroj shkrimtarit tonë të mirënjohur të jetë kështu sic është që të festojmë edhe 100 vjetorin e tij sëbashku sepse Naum Prifti 90 vjecar është versioni më i mirë i Naum Priftit njeri dhe krijues.  Ai sot është imazhi më i mirë e me i kompletuar i lexuesit.  

MËSONJËTORJA E PARË SHQIPE E KORÇËS

by

Xhelal Zejneli

“7 Marsi” – Dita e Mësuesit

Zgjimi i identitetit kombëtar dhe i kulturës së Rilindjes ndër shqiptarët në këtë periudhë ishte i lidhur ngushtë jo vetëm me veprimtarinë politike dhe botuese, por edhe me përpjekjet për shkollë në gjuhën shqipe. Të tria sferat kulturore në të cilat ndahej Shqipëria, kishin sjellë me vete sisteme të ndryshme shkollash fillore të huaja. Shqiptarët e fesë islame mund të shkonin vetëm në medresetë në gjuhën turke, ku mësohej teologji dhe arabishtja. Shqiptarët e fesë katolike nuk kishin fare shkolla, para se të ngriheshin institucionet arsimore, që ishin kryesisht italiane, nga françeskanët dhe jezuitët në Shkodër dhe përreth saj në mesin e shekullit XIX. Këtu bën pjesë edhe një shkollë françeskane e ngritur në vitin 1855 si dhe Kolegjia Papnore e hapur nga jezuitët më 1859. Këtyre duhet shtuar edhe Kolegji i Shën Françesko Saverit, i njohur me emrin Kolegja Saveriane, që u hap në Shkodër më 1877. Në fillim të shekullit XX ky institucion, i drejtuar nga jezuitët pati mbi 400 nxënës.

Shqiptarët e fesë ortodokse në jug të Shqipërisë kishin mundësi të hynin në shkollat me bazë gjuhën greke.

Pra, deri në gjysmën e dytë të shekullit XIX, mësimi në Shqipëri jepej në gjuhë të huaja, rrethanë kjo që e bëri të pamundur shkollimin e masave të popullsisë.

Porta e Lartë i shihte arsimimin dhe librat në gjuhën shqipe si veprimtari subversive dhe e gjykonte të arsyeshme të ndalonte të gjitha shkollat dhe botimet në gjuhën shqipe, duke e zhytur kësisoj gjithë Shqipërinë në padije dhe errësirë të thellë. Edhe ndonjë shkollë në gjuhën shqipe, që kishte mundur të hapej, ishte mbyllur menjëherë.

Edhe kisha ortodokse greke në Shqipërinë e jugut e shihte veprimtarinë kulturore shqiptare si rrezik për monopolin e saj mbi shkollën. Madje ajo kërcënonte me shkishërim cilindo që pranonte alfabetin shqip, e madje në raste të caktuara, për të ruajtur statusin e vet, nuk iu resht as vrasjeve.

Në këto kushte të rënda, ideologët e lëvizjes së zgjimit kombëtar të Rilindjes në fund të shekullit XIX ia kushtuan një pjesë të mirë të energjive të tyre luftës dhe përpjekjeve për shkollat në gjuhën shqipe. Vetëm nëpërmjet këtyre shkollave shqiptarët do të mund të mësonin dhe të shkruanin gjuhën e tyre shqipe dhe do të kapërcenin prapambetjen e së kaluarës.

Lufta për shkolla në gjuhën shqipe ishte në të vërtetë një luftë e dyanshme, si kundër Portës së Lartë që e kishte nxjerrë shkollimin shqip jashtë ligjit, ashtu edhe kundër kishës ortodokse greke, e cila e ndiente se do të humbiste autoritetin e saj mbi grigjën shqiptare nëse lejohej shkollimi në gjuhën shqipe. Në këtë pikë Patrikana ortodokse dhe autoritet osmane në brigjet e Bosforit ishin në pajtim të plotë.

Një nga mësuesit e parë shqiptarë të periudhës së zgjimit kombëtar ishte Petro Nini Luarasi (1865-1911). Ky ishte në pararojë të lëvizjes për çeljen e shkollave shqipe. Një tjetër figurë e shquar e arsimit dhe e kulturës shqiptare është Papa Kristo Negovani (1875-1905), i njohur edhe me emrin Kristo Harallambi. Më 12 shkurt 1905 u masakrua nga banditët e hierarkisë ortodokse greke, bashkë me pesë shqiptarë të tjerë, midis tyre eshë i vëllai.

Ndër edukatorë të tjerë të shquar shqiptarë të kësaj kohe është familja Qiriazi ose Kyrias nga Manastiri. Nga kjo familje shquhen Gjerasim Qiriazi (1858-1894), vëllai i tij Gjergj Qiriazi (1868-1912), motrat e tyre Sevasti Qiriazi – Dako (1871-1949) dhe Parashqevi Qiriazi (1880-1970).

Me ndihmën e mësuesit të tij të anglishtes, misionarit amerikan Xheni (Jenney), Gjeraqimit iu dha mundësia të studiojë në kolegjin amerikan në Samokov të Bullgarisë. Në këtë kolegj ndoqi shkollimin edhe i vëllai Gjergji. Më 1908 Gjergji ishte delegat në Kongresin e Manastirit. Naim Frashëri i dha mundësi Sevasti Qiriazi – Dakos të studionte në kolegjin amerikan me emër Robert College në Stamboll dhe të luante një roj veprues në arsimimin e femrave shqiptare. Ajo mori pjesë në ngritjen e shkollës së vashave në Korçë më 1891. Mori pjesë edhe në Kongresin e Manastirit (1908). Edhe Parashqevi Qiriazi, e njohur edhe me emrin Paraskevi D. Kirias studioi në Robert College në Stamboll. Mori pjesë në Konferencën e Paqes në Paris më 1919 si përfaqësuese e bashkësisë shqiptaro-amerikane.

Figurë e shquar e arsimit katolik në periudhën e Rilindjes qe Anton Xanoni (1862-1915). Njihej edhe me emrin Ndoc Zanoni. Në zgrip të shekullit ushtroi ndikim në zhvillimin e gegërishtes. Vjen nga një familje jezuite. Më 1883 kreu shkollimin në Valencia të Spanjës.

Mati Logoreci (1867-1941) ishte edukator dhe botues Në Monfalkone afër Triestes bëri shkollë për mësues. Më 1 maj 1889 hapi një shkollë në Prizren, e para shkollë shqipe në Kosovë.

Arsimimin e katolikëve shqiptarë në Perandorinë Osmane, nën kujdesin e Kultusprotektoratit, e drejtonte konsullata austro-hungareze.

*   *   *

Duke e parë të pamundur futjen e gjuhës shqipe në shkollat e huaja, Komiteti Kombëtar i Korçës, i themeluar në vitin 1886, një vit më vonë, përkatësisht në fillim të vitit 1887 vendosi të krijonte shkolla shqipe të veçanta, të pavarura nga shkollat që administroheshin nga silogu grekoman. Ndërsa patriotët e Korçës dhe të Bukureshtit po përpiqeshin të siguronin pajisje, librat mësimorë dhe lokalin për shkollën, ideologu i Rilindjes Kombëtare Shqiptare – Sami Frashëri (1850-1904) dhe bilbili i gjuhës shqipe – Naim Frashëri, pas kërkesave të reja që i paraqitën qeverisë turke, shkëputën prej saj lejen, në emrin e Pandeli Sotirit (1843-1891) për çeljen e një shkolle private shqipe në Korçë.

Pandeli Sotiri ishte veprimtar i shkollës shqipe, dëshmor i Rilindjes Kombëtare. Lindi në fshatin Selckë të Lunxhërisë (Gjirokastër). Në Normalen greke të Qestoratit pati mësues atdhetarin Koto Hoxhi (1824-1895) i cili u mësonte nxënësve fshehurazi shkrim e këndim në gjuhën shqipe. Pandeli Sotiri studimet e larta për mjekësi i kreu në Vjenë. Mori pjesë në themelimin e “Shoqërisë së të Shtypurit Shkronja Shqip” (1879-1891) në Stamboll dhe u zgjodh anëtar i kryesisë s saj. Bashkë me publicistin rilindës Jani Vreto (1822-1900) ndihmoi për formimin e degëve të “Shoqërisë së Stambollit” në kolonitë shqiptare të Bukureshtit, të Egjiptit etj. Jani Vreto ishte adhurues i kulturës helene. Për këtë arsye Faik Konica (1875-1942) e quajti grekoman. Pandeli Sotiri drejtoi revistën kulturore, arsimore e letrare “Drita-Dituria” (1884-1885). Emri i tij është i lidhur ngushtë me shkollën e parë kombëtare shqipe Mësonjëtorja Shqipe e Korçës si drejtor i parë i saj dhe mësimdhënës i lëndëve: aritmetikë, histori, gjeografi, mësim natyre dhe gjuhë frënge. Ishte një ndër nismëtarët e themelimit të “Shoqërisë së Mësimit Shqip” (1888) në Korçë. U vra pabesisht në Stamboll nga armiqtë e çështjes kombëtare shqiptare, nga agjentët grekomanë.

*   *   *

MËSONJËTORJA E PARË SHQIPE E KORÇËS – Pas një lufte këmbëngulëse gati dyvjeçare, më 7 mars 1887 u çel në Korçë shkolla e parë kombëtare dhe laike shqiptare, drejtor i së cilës ishte Pandeli Sotiri. Si lokal për shkollën shërbeu shtëpia e dhuruar nga patrioti i mërguar korçar Mandi Tërpo.

Qysh ditën e parë në këtë shkollë u regjistruan 35 nxënës. Numri i tyre erdhi duke u rritur dhe në vitin e dytë arriti në 200. Ishte një shkollë fillore me fizionomi të plotë kombëtare dhe laike, ku të gjitha mësimet jepeshin në gjuhën shqipe. Shkolla u hap në kushtet e pushtimit osman, me nismën e një grupi rilindësish dhe me mbështetjen e masave patriotike korçare dhe atyre të mërgimit. Mësimi jepej falas për nxënësit meshkuj dhe femra të çdo lloj besimi fetar apo shtrese shoqërore. Nxënësit mësonin shkrim e këndim, gjuhë shqipe, gramatikë shqipe, aritmetikë, gjeografi dhe histori të botës dhe të Shqipërisë etj. Drejtuesit a saj ishin veprimtarë të shquar të arsimit kombëtar.

Çelja e shkollës shqipe të Korçës ishte një ngjarje e shënuar dhe një fitore për gjithë Lëvizjen Kombëtare Shqiptare. Ajo ishte kurorëzimi i përpjekjeve të përbashkëta të organizatave patriotike të të mërguarve shqiptarë dhe të mëmëdhetarëve brenda vendit. Mësonjëtorja e Parë Shqipe e Korçës nuk varej dhe nuk financohej prej asnjë shteti apo shoqërie të huaj. Ajo u hap, u financua dhe u mbrojt nga populli dhe nga shoqëritë shqiptare të mërgimit.

Dita e përurimit të saj u kthye në një ditë feste. Të nesërmen e kësaj ngjarjeje, më 8 mars 1887 veprimtari i Rilindjes Kombëtare, veçanërisht i arsimit në gjuhën shqipe Thimi Vasil Marko (Korçë, 1855 – Korçë, 1922) i shkruante publicistit Visar Dodanit (rreth v. 1857-1939) në Bukuresht: “Dëshira jonë u mbarua; shkolla shqipe u hap, druri që mbollëm këtu e dy vjet, sot lulëzoi dhe dha pemë të ëmbla. Përpjekjet e faqezinjve grekomanë dështuan.”

Drejtuesit e saj ishin veprimtarë të shquar të arsimit kombëtar. Turqishtja mësohej si gjuhë e huaj, më vonë u fut edhe frëngjishtja. Si tekste mësimore përdoreshin ato që ishin përgatitur nga Naimi e Samiu dhe që ishin shtypur e dërguar falas nga kolonia shqiptare e Bukureshtit. Mësonjëtorja e Korçës u bë qendër e përhapjes së shkrimit e të këndimit të gjuhës shqipe edhe për të rriturit. Ajo ishte gjithashtu qendër e përhapjes së ideve kombëtare shqiptare. Duke qenë shkollë e përbashkët për fëmijët e besimeve të ndryshme, ajo ndihmonte bashkimin e shqiptarëve pavarësisht nga feja dhe ngrinte tek ata ndërgjegjen kombëtare.

Përveç Pandeli Sotirit që qe drejtori i parë i kësaj shkolle, në të punuan si drejtorë e mësues edhe atdhetarë të tjerë të shquar si veprimtari i Rilindjes Kombëtare Thanas Sina (1859-1934), Petro Nini Luarasi (1865-1911), atdhetari i Rilindjes Kombëtare Naum Dhimitër Naçi (1871-1927) i njohur si Nuçi Naçi, veprimtari i Rilindjes Kombëtare, i shkollës shqipe dhe i shtypit shqiptar Thoma Avrami (1869-1943) etj. Th. Avrami, si delegat i Korçës, mori pjesë edhe në Kongresin e Manastirit (1908). Në vitet 1911-1912 drejtoi Mësonjëtoren Shqipe të Korçës.

Në pranverë të vitit 1891, pas Pandeli Sotirit, drejtimin e shkollës shqipe në Korçë e mori Petro Nini Luarasi. Njëherazi, ai ndihmoi edhe financimin e shkollave të tjera në Shqipërinë e jugut. P. N. Luarasi ishte edhe zëvendëskryetar i kongresit të dytë të Manastirit, më 1-6 prill 1910, në të cilin u zgjodh përfundimisht debati për alfabetin e shqipes. Vdiq në Gostivisht më 17 gusht 1911. Sipas të dhënave të caktuara, e helmoi kleri grek, në bashkëpunim me xhandarët vendës.

*   *   *

Çelja e shkollës kombëtare të Korçës ngjalli entuziazëm ndër atdhetarët e mbarë vendit dhe u bë nxitje për çeljen e shkollave të tjera në krahina të ndryshme të Shqipërisë. Disa javë më vonë u çelën shkolla shqipe në Pogradec, në Rekë e Ohër dhe u bënë përgatitje për të tilla shkolla në Elbasan, Leskovik,  Ersekë, etj. Shkrimi shqip filloi të mësohej edhe në mjaft fshatra. Shkollën shqipe në Pogradec e hapi vëllai i Pandeli Sotirit – mësuesi Koço Sotiri (1847-1909) më 14 mars 1887. Më 1889, shkolla shqipe u hap edhe në Prizren.

Komitetit Kombëtar të Korçës filluan t’i vinin nga krahina të ndryshme të Shqipërisë, bashkë me përgëzimet edhe kërkesa të shumta për t’u dërguar tekste shkollore që të përhapnin mësimin e shqipes, qoftë në shkollë, qoftë jashtë saj.

*   *   *

Po në këtë kohë u themelua në Korçë Shoqëria e Mësimit Shqip në krye me Alo Dishnicën. Kjo shoqëri kishte si detyrë kryesore të organizonte e të drejtonte veprimtarinë e aktivistëve, të shpërndarë në krahina të ndryshme të Shqipërisë, për mbajtjen e shkollave të çelura, për hapjen e shkollave të reja shqipe, për grumbullimin e fondeve dhe për shtypjen e teksteve shkollore.

*   *   *

Kundër shkollës shqipe të Korçës shpërthyen valë të furishme kundërshtimi nga qarqet antishqiptare greke. Propaganda fetare, shpifjet, shantazhet, frikësimet dhe shtrëngimet kundër mësuesve, nxënësve, prindërve dhe përkrahësve të shkollës kombëtare shqipe, qenë mjetet e zakonshme të agjenturave greke dhe të autoriteteve osmane. Viktimë e këtij reaksioni antishqiptar ra dhe vetë drejtori i shkollës së Korçës, Pandeli Sotiri, i cili u vra më 1891 në Stamboll nga agjentët grekomanë. Por, atdhetarët shqiptarë, mbarë populli shqiptar, të etshëm për dritë e dituri, kurrë nuk u përulën para trysnisë së forcave obskurantiste mesjetare që synonin t’i mbanin shqiptarët në errësirë.

*   *   *

Mësonjëtorja e Parë Shqipe e Korçës veproi 15 vjet, duke përballuar vështirësitë dhe pengesat e nxjerra nga pushtuesit dhe nga disa klerikë antikombëtarë. Në prag të shekullit XX ajo u bë me gjashtë klasa. Shumica e atyre që mbaruan këtë shkollë, u bënë veprimtarë të shquar të lëvizjes për çlirimin kombëtar, në rrugën e pandalshme të kombit shqiptar drejt integrimit në familjen perëndimore.

*   *   *

Shkolla e vashave në Korçë – Hapja e të parës shkollë shqipe, të njohur zyrtarisht, në Korçë më 1887, e frymëzoi Gjeraqimin dhe të motrat Sevasti e Parashqevi, të hapnin një shkollë për vajzat. Me ndihmën e Naim Frashërit (1846-1900) dhe të misionarëve amerikanë e anglezë, ato morën autorizimin e duhur në Stamboll dhe më 15 tetot 1991 hapën të parën shkollë shqiptare të vashave në Korçë.

Mësuese të para të kësaj shkolle ishin Sevasti Qiriazi, Fanka Efthimi, e lindur në Manastir, Polikseni Luarasi dhe Parashqevi Qiriazi. Polikseni Luarasi, e lindur në Korçë në vitin 1880, ishte e para mësuese që dilte nga bankat e shkollës së parë shqipe për vashat në Korçë. Njëherazi, ajo është edhe e para tipografe femër në Shqipëri.

*   *   *

Prej vitit 1960, “7 Marsi” festohet si ditë e mësuesve dhe e nxënësve, si përkujtim i themelimit të Mësonjëtores së Parë Shqipe të Korçës. Në këtë festë vlerësohen traditat më të mira të shkollës kombëtare shqipe, të figurës së nderuar të mësuesit dhe të gjithë punonjësve të arsimit, si edukatorë të brezit të ri, si veprimtarë dhe ndërtues aktivë të një shoqërie të përparuar. Kjo ditë festohet me nderim çdo vit në të gjitha trojet shqiptare në Ballkan.

Festohet pra në Shqipëri, në Kosovë, në Kosovën lindore (Preshevë, Bujanoc, Medvegjë), në Maqedoni, në Mal të Zi dhe ndër çamë. E feston edhe diaspora shqiptare në Evropë, në ShBA etj.

 Xhelal Zejneli

7 MARSI 1887 DITA E PARË E SHKOLLËS SHQIPE APO NJË VONESË…HISTORIKE

by

NGA  NDUE  BACAJ

Shkollë shqipe e vitit 1876 në Shkodër

Që nga viti 1960 ,me vendim të Qeverisë komuniste të asajë  kohe (me kryeminister Mehmet Shehun), 7 marsi është vendosur të shpallet dhe festohet si dita e Mesuesit ,dhe njekohesisht si data e hapjes së shkolles parë shqipe. Kjo shkollë e vonë është hapur në qytetin e Korçes  me 7 mars 1887 nga patrioti Pandeli Sotiri e tj…, ku kjo  ishte një shkollë fillore me dhjetra nxënës, dhe me bekimin e  pushtuesit otoman..1. Kushdo që ka lexuar sado pak për historinë e shkollës shqipe do t’a pyeste “vehten”, pse ne iliro-shqiptarët si popull autokton i këtyre trojeve të Europës paskemi hapur kaq vonë shkollat tona, kur jabanxhinjët sllav kanë hapur shkollat e tyre shumë më heret… 

PAK FJALË PËR “SHKOLLËN” SHQIPE NËN PUSHTIMIN OTOMAN:

Pushtuesit  450 vjeçar ottoman ishin kundër arsimit shqip (se një popull analfabet nënshtrohet e mashtrohet më lehtë, se një popull i arsimuar në gjuhen e vet amtare). Otomanët nuk lejuan për shekuj që të hapen shkolla shqipe, e veçanarsiht në zonat fushore të cilat i kontrollonin më lehtë se ato malore. Pushtuesi në disa zona (kryesisht në qytete) pranë xhamive kishte hapur ndonjë Mejtep, (shkollë fillore, apo më sakt kurse kundër “analfabetizmit”). Në këto mejtepe , pranë xhamive mësohej vetëm turqisht dhe besimi Islam. Megjithë këtë shumica e popullsisë (muslimane) nuk e kishin të mundur të mësonin as në këto “shkolla”-mejtepe, apo më vonë shkolla më të avancuara si medresetë që edhe këtu nuk mesohej asgjë shqip, por vetem turqisht. Nderkohë në zonat malore , të pakontrolluara (ose kontrolluara me vështirësi) nga pushtuesit ottoman, janë hapur shkolla të niveleve fillore e me nivele pak më të larta. Këto shkolla në të vertet janë hapur në zonat malore  ku kishte në shumicë popullsi kristiane (katolike), të cilat nuk kishin pranuar të kthehen në besimin Islam të pushtuesit turko-osman. Shkollat ishin hapur e mbaheshin nga kleri Katolik, kryesisht pranë kishave dhe objekteve të tjera të ketij besimi. Në këto shkolla edhe pse me mundësi të kufizuara, mësohej shqipja e kohës, latinisht, ketekizën (besim fetar), si dhe “histori” jete, trashigimie e zakonesh, të nevojshme për të  vijuar jetesën e në të shumtën e kohës mbijetesën.   

NJË HISTORI E VOGËL PËR DISA SHKOLLA MË TË  HERSHME SE SHKOLLA E KORÇËS..

Mendova ta filloj me  shkollën e Potgores (Malësi e Madhe) , të cilen e paraqet qartësisht  Regjistri Kadastral, 1416 -1417 , fleta 48/a , në të cilën  shkruhet se ..një copë vresht  prej një shati (rreth 500 m2 , shenim N.B.), e quajtur Stanovina  ,të cilën e mbanë shkolla e Podgorës…2. Ky shënim  na bënë  të mendojmë  se kjo shkollë ishte një institucion i vertet arsimorë, ku mësohej jo vetëm besimi (katekizmi i kishës  përendimore) , dhe teknika e kultivimit të vreshtarisë  të Potgores e rrethinave të Malesisë e më gjerë , por këtu mësohej edhe shkrim e kendim (latinisht  e shqip). Në trojet shqiptare prania e institucioneve arsimore dëshmohet që në periudhën antike e deri në kohën e principatave shqiptare në Mesjetë. Në vitet e pushtimit osman mësimi i gjuhës shqipe bëhej fshehurazi… si në atë të vitit 1584, në Stubëll të Kosovës.3. dhe në  shkollat e tjera shqipe të dokumentuara si shkolla në Velje të Mirditës me 1632, shkolla  e Pllanës me 1638,  shkollat  në  Troshan e Kurbin me 1639 etj.4. Në Himarë (1627), në Vuno e Palasë të Himarës (1632), në Korçë (1637), në  Bilisht (1639), në Dhërmi (1660), në Janjevë (Kosovë) (1665), në Akademinë e Re në Voskopojë etj.5. Ndërsa në  Shkodër kemi shkolla  me 1698 , ku si mësues shënohen; Gjon Shqiptari , Filip Shkodrani , Dhimiter Dhermiu e tjer..6.  Por edhe më vonë, në  vitin 1836 në Shkodër shënohen 12 shkolla shqipe (tetë për djem dhe katër per vajza ), ku si mesues janë  të shënuar emrat e  Gjon Shkrumit ,Geg Kodhelit, Gjergj Benuesit , Zef  Kamësit , Dom Ejllo Radojës , Dom Pashko Babit etjerë…7. Duhet theksuar se hapja e shkollave shqipe shpesh ishte deri në nivelin  e shkollave të mesme , dhe kishin dhjetra nxënës…

SHKOLLA NË MALËSI TË MADHE !

Malesia e Madhe si treva simbol e shqiptarisë qendronte edhe në krye të luftës kundër errësirës , dhe për këtë në trojet e Malësisë ( perveç shkollës së Potgores që cilesuam më sipër) funksiononin (më vonë) edhe  disa shkolla të tjera , që u mësonin malësorve shkrim e kendim , atdhedashuri , por edhe doktrinën e qytetrimit Europerendimore. Për të “vertetuar” funksionimin e shkollave të kohës (gjatë  gjithë shekullit XVII), mendova të  cilësoi  vetëm dy letra  të Ipeshkevit  famëmadh Pjeter Bogdani , nga të cilat  “mesojmë” qënien dhe funksionimin e shkollave..:  Letra e “parë” nr.153 të dates 20.11.1671 , e cila ndër të tjera tregon per nevojat e shkolles së  Rrjollit ( qyteti i Ballezes) dhe jep mendimin per të pasur mesues  Dom Mark Xhustin. Ndersa letra e “dytë” me nr.182 e dt.29.12.1675 persërit nevojat jo vetem per shkollen e Rrjollit  (Ballezës), por edhe per shkollat e Hotit , Kastratit , Grudes e tj… , ku po t’i lexojmë keto me vemendje bindemi se kemi të bëjmë me shkolla me bazë shqipen e kohës, të cilat  kishin shpesh deri 40 nxënës ..8. Nëse diskutohet alfabeti i perdorur në keto shkolla, pergjegjia është e thjeshtë , ishte  alfabeti latin , afersisht ai alfabet që u miratua në Kongresin e Manastirit me 1908 , nën drejtimin e  kujdesin e kryetarit të komisionit të alfabetit të patriotit pendë-artë të kombit shqiptarë , At Gjergj Fishtës. Vlenë të shenohet se sipas shumë dekumenteve edhe në Kosovë shënohen shkolla shqipe (të hapura para asaj të Korçs 1887), si në Prizren, Pejë ,Gjakovë  e tjer, të hapura para vitit 1840…9. ,gjë që pasuron  historinë e arsimit shqip, edhe pse në kushtet e mbijetesës…  

Ndërkohë shkollat e hapura në fillimet e shek.XX-të e në vazhdim si në Shqipëri, dhe në Malësi të Madhe, dokumentohen pas shpalljes së pavarësisë të Shqipërisë nga pushtuesi shekullorë ottoman, si dhe pas luftrave mbrojtëse të viteve 1912-1913, 1915 dhe 1920 nga invazionet e shovinisteve fqinjë serbo-malazez dhe kongresit të Lushnjes 1920… Si më të hershmet (pas shpalljes së pavvarësisë në Malësi janë shkollat e hapura në vitin 1916 e vijim, si në në Bajzë , Koplik , Dedaj e tjerë , ku permenden mesuesit e parë Prekë Gjoni nga Pjetroshani, e Kolë Martin Pllumi nga Dedajt e Shkrelit), Ndersa vlen të cilësohet se patriotia e heroina nga Gruda  Tring Smajlja  në vitet 1916-1917 do të sakrifikonte tokat e pasurinë e saj , dhe do të ndihmonte hapjen e  shkollave shqipe në Grudë (Dinosh , Priften…10. Këto shkolla të hapura në trojet tona ishin rizgjim në dritën e diellit i kësaj tradite shekullore të mësimit në gjuhen shqipe , pas shekujsh errësirës turke-osmane që u mundonte të fikte çdo dritë të vertet të arsimimit në gjuhen shqipe… “Gjithsesi”, mësues e mësuese, unë çdo njërin prej jush e konsideroj një “dritë” të veçant, që me punën e perkushtimin tuaj, keni ndriçuar e ndriçoni mendjen e atyre që u jepni mësim, (nxënësve), të cilët janë shpresa dhe e ardhmja e një Shqipërie vertet demokratike dhe Europerendimore… Ndaj ju uroj gëzuar festen tuaj, ditën e 7 marsit.

REFERENCAT:

1.Zhan Klod Faveirial , Historia më e vjeter e Shqiperisë ,fq.489 – 526, Plejad 2004. 

2.Regjistri i Kadastres  e koncensioneve  (rr.Shkoder) ,1416-1417 ,fq.61, Perg.nga Akademia e shkencave te… Shqiperise ,Instituti i Historise,fq.23.Tiranë 1977.

3.Stubëll-i, fshat i Malësisë së Karadakut, që shfaqet më 1555 dhe në një defter osmano-turk, më 1584 fillon tradita e arsimit shqip, i pari dhe i vetmi rast atëherë në Kosovë, shkruan Isak Ahmeti, botuar në agjencinë informative kombëtare “Presheva Jonë”. https://www.preshevajone.com/ June 19, 2012.

4.Edwin Jacques ,SHQIPTARET…fq. 313 – 314 . botim nga fondacioni Abraham Linkoln 1995.

5.Hajrullah Koliqi: Historia e arsimit dhe e mendimit pedagogjik shqiptar, “Universiteti i Prishtinës & Libri shkollor,” Prishtinë, 2002.

6.Edwin Jacques ,SHQIPTARET…fq. 313 – 314 .

7.Hamdi  Bushati ,Shkodra dhe Motet Vll. II. Fq.39 – 41, Shkodër 1998

8.Pjeter Bogdani ,Letra dhe Dekumente ,Letrat:153, 182.Perg.nga O. Marquet, sh.b. “At Gjergj Fishta”, Shkodër 1997. 

9.Serge Metais ,Histori e Shqiptareve ,Nga Iliret  deri tek pavaresia  e Kosoves, sh.b. “55”, Tiranë 2006.

10.Gjekë Gjonaj; Tringë Smajlja Heroinë e Malësisë, Gazeta “ 55”, fq. fq.18, datë  31 korrik 2004. 

Malësi e Madhe 07 mars 2022.

(Ky shënim i imi me rastin e 135 vjetorit të shkollës së “parë” shqipe, nuk ka si qëllim prishjen e qjefit të atyre që gjithshka na ka lënë “trashigim” shteti komunist e kanë tabu…). 

Lule nëpër New York për mësuesit e “Alba Life”, Ambasador i Kombit

by

Nga Keze Kozeta Zylo/

Që ditën që është hapur Shkolla Shqipe “Alba Life” gati 15 vjet më parë e ka festuar me nderim dhe respekt Ditën e Shenjtë të Mësuesit, 7 Marsin. 

Të gjithë nxënësit mësojnë historinë se: Më 7 mars të vitit 1887 në Korçë u hap Mësonjëtorja e Parë Shqipe.  Mësues dhe drejtor i parë i saj ishte Pandeli Sotiri. Veç tjerash kjo ngjarje ishte një fitore e madhe për popullin shqiptar, pasi deri atëherë dhënia e mësimeve për shkak të pushtimit osman bëhej privatisht brenda shtëpive në mënyrë të fshehtë.  Drejtues të saj ishin figura të njohura të Rilindjes Kombetare si: Pandeli Sotiri, Petro Nini Luarasi, Nuçi Naçi, Thoma Avrami, etj. 

Të gjithë mësuesit i edukojnë me frymën e lartë të patriotizmit, të mësojnë Gjuhën Shqipe këta nxënës që dhe në Diasporë të jenë pasardhësit e Rilindasve dhe të jenë DRITA E KOMBIT SHQIPTAR.  Naim Shqipëria na frymëzon:

O vëllezër shqiptarë

Gëzohi! që erth kjo ditë,

Kaq’ e mir’ e kaq’ e mbarë

Që sjell gjithë mirësitë.    

Aspak nuk është befasuese se shumë prej nxënësve të lindur dhe rritur jashtë trojeve amtare e mësojnë për herë të parë historinë e hapjes të shkollës së parë shqipe.  Ata mësojnë rreth terrorit osman, të vërtetën e hidhur se më 1887, në Shqipëri kishte tre mijë shkolla, prej të cilave një mijë e dyqind shkolla publike turke, po aq shkolla private greke, treqind shkolla bullgare, serbe dhe vllahe, Shkollë Shqipe vetëm një, me drejtor Pandeli Sotirin.

Shpesh ata pyesin të çuditur dhe pyetjet e tyre nuk kanë mbarim.  Psh: Si është e mundur që në Shqipëri egzistonin shumë shkolla të huaja dhe për shekuj nuk kishte asnjë shkollë shqipe?  Asimilimin ata nuk e gëlltisin dot, pushtimin e urrejnë.  Historia e martirëve të arsimit kombëtar dhe e popullit shqiptar ata i frymëzon për të shkruajtur paragrafe, esse të shkurtëra, ose dikush prej tyre dhe i tregon në klasat publike amerikane ku ata janë nxënës të tyre. 

Mësuesit ju tregojnë historitë e martirëve të arsimit kombëtar si: Pandeli Sotirin, Papa Kristo Negovani që u masakrua barbarisht në moshën 30 vjecare nga andartët greke.  Ai ka thënë: 

 “Vramëni, por gjakun mblidhmani në një enë që të shkruajnë nipat tanë gjuhën shqipe”!…

Luftrat janë tmerri i popujve, janë shkatërrimi i çdo gjëje, por më së shumti tek fëmijët.  

Në këtë 7 Mars pranë kishja një nxënëse me mama nga Ukraina dhe baba shqiptar të cilët e kanë regjistruar në Staten Island me plot dashuri për të mësuar Gjuhën Shqipe. Për shkak të moshës së saj nuk bisedova, por ndërkohë shikoja lulen e bukur që mbante në duar, që simbolizonte jetën në sytë e mi. Të pakten ishja e sigurtë nga prindërit me të cilët kishja biseduar se gjyshi i saj dhe dajat ishin gjallë.  Ata jetojnë disa kilometra jashtë Kievit, kryeqyteti që është synimi i bombardimeve dhe marrjes nga pushtuesit rus.      

Kur lashë Atdheun…me vehte mora një copëz shqipërie që shndrit nga veprat më të epërme të Kombit. 

E përkujtoj jo thjesht me një shkrim, por me misionin për t’i njohur nxënësit e Shkolles Shqipe “Alba Life” në New York me figurat më të ndritura të kohës dhe për t’ju mësuar Gjuhën Shqipe.

Në shenjë mirënjohjeje dhe respekti të pakufishëm z.Qemal Zylo themeluesi dhe drejtor i Shkollës Shqipe “Alba Life” që operon në të gjitha lagjet e Nju Jorkut dhe në Online iu dhuron çdo vit nga një buqetë me lule. 

Për shkak të numrit të madh të shkollave dhe klasave nëpër NY po i përmbledh në këtë shkrim me mirënjohjen tonë për të gjitha mësueset e nderuara, asistentet dhe koordinatoret të Alba Life si: Entela Muda, Elona Shkreta, Anxhela Alushaj, Ariana Topallaj, Arta Xhaferri, Blerim Gjocaj, Fatbardha Shiqerukaj, Mirvete Krasniqi Veselaj, Majlinda Tafaj, Alda Hoxhaj, Davida Hasanaj, Adelina Lacaj, Gela Bulku, Vjollca Skënderi, Eriola Shahaj, Sonilda Koçi (Online).  

Këto mësuese e meritojnë mirënjohjen tonë dhe i inkurajojmë fort të bashkëpunojme deri në frymën e fundit për këtë mision kombëtar për të cilin jemi betuar.

6 Mars, 2022

New York

FLASIM SHQIP, ME GJUHËN E ZEMRËS…

by

Klarita Selmanaj dhe Jerida Kulla, mësuese në kursin e Mësimit Plotësues të Gjuhës Shqipe dhe të Kulturës Shqiptare, “Frang Bardhi”, në Iraklio të Kretës, Greqi, në një bashkëbisedim me Editorin e Diellit të Vatrës në New York Sokol Paja, rrëfejnë organizimin e mësimit shqip në Greqi, aktivitetet patriotike, kulturore dhe edukative në Iraklio, sfidat për ruajtjen e gjuhës, kulturës, traditës dhe identitetit kombëtar në mërgatën shqiptare të Greqisë. 


MËSIMI PLOTËSUES I GJUHËS SHQIPE DHE KULTURËS SHQIPTARE, “FRANG BARDHI” NË IRAKLIO-GREQI

Fillimi për mësimin e gjuhës shqipe, në Iraklio, është që para 5 vitesh, kur ne, mësueset Klarita Selmanaj, Jerida Kulla, më 21 tetor 2017, filluam mësimin vullnetar. Pas një viti mësimor në klasë dhe mbylljes së tij me sukses, si mësuese vullnetare dhe të detyruara nga lock doën na erdhi ideja për krijimin e kursit on-line “Frang Bardhi”, si një domosdoshmëri e kohës dhe e situatës, në të cilën u përballëm, jo vetëm ne si mësuese, por i gjithë globi. Fillimisht lajmëruam për hapjen e kursit, në rrjetet sociale. Interesimi ishte i madh. Më 4.09.2020, morëm miratimin e Lidhjes së Mësueseve Shqiptarë në Greqi, për hapjen e kursit të Mësimit Plotësues të Gjuhës Shqipe. Më 1 nëntor 2020, pas një pune këmbëngulëse dhe planifikimi të gjatë, duke studiuar situatën dhe kushtet në Iraklio, hapëm kursin e Mësimit Plotësues të Gjuhës Shqipe dhe të Kulturës Shqiptare, “Frang Bardhi”, në Iraklio të Kretës, Greqi. Nxënësit janë kryesisht nga Iraklio, banues të Iraklios që janë larguar drejt Gjermanisë, Rodos, Athinë, nxënës shqiptarë që jetojnë në Amerikë. Pikë referimi e prezantimit të kursit “Frang Bardhi”, para Lidhjes së Mësuesve Shqiptarë në Greqi, Ambasadës Shqiptare në Greqi dhe shumë organizatave të tjera, si në Greqi, ashtu edhe jashtë saj, ishte festimi i 28-29 Nëntorit. Ishte Nëntori ynë i parë, por jo i fundit. Pasi festa të tjera festuam dhe vazhdojmë të festojmë së bashku. Nxënësit mësojnë të shkruajnë, të lexojnë, gjuhën e bukur shqipe. Njëkohësisht, mësohet kultura dhe trashëgimia shqiptare, duke brumosur ndjenjën e dashurisë për dheun e atit. Mësimet që ne bëjmë, konsiderohen mësime plotësuese të gjuhës shqipe, për arsye se orët janë të pakta, punojmë vetëm ditën e shtunë dhe të diel me nxënësit.

ORGANIZIMI I MËSIMIT SHQIP, KURRIKULA, TË VEÇANTAT E SHKOLLËS SHQIPE

Mësimi i gjuhës shqipe dhe i kulturës shqiptare bëhet sipas kurrikulave të miratuara nga Ministria e Arsimit të Shqipërisë dhe Kosovës. Mësimi zhvillohet duke pasur parasysh nevojat e fëmijëve, për të komunikuar në gjuhën e mëmës. Tekstet e mësimit u siguruan nga Qendra e botimeve të Diasporës, ku gjejmë rastin dhe i falënderojmë për mundësinë që na kanë dhënë, duke na i dërguar librat në Ambasadën Shqiptare në Greqi dhe ne shkuam i tërhoqëm. Mësimi bëhet on-line, pasi nxënësit janë nga vende të ndryshme, ashtu siç e përmendëm edhe më lart. Kursi ynë është një familje, ku secili ka rolin e tij. Kursi i gjuhës shqipe “Frang Bardhi”, ka tri klasa. Klasa e parë është niveli fillestar i gjuhës. Në këtë klasë ka nxënës që kuptojnë gjuhën shqipe, po kanë vështirësi në të folur; e kuptojnë dhe e flasin gjuhën shqipe. Në këtë klasë bëhet lënda e Abetares dhe e Traditës dhe e Kulturës shqiptare. Nxënësit mësojnë të shkruajnë e të shqiptojnë pastër dhe qartë alfabetin, të ndërtojnë fjali të thjeshta, të ritregojnë histori të ndryshme nga jeta e tyre apo të ritregojnë ndonjë legjendë apo përrallë. Në klasën e dytë dhe të tretë, bëhet lënda e Gjuhës shqipe dhe e Traditës dhe e Kulturës shqiptare. Edhe në këto klasa nxënësit janë të niveleve të ndryshme. Duke u bazuar në synimet dhe specifikat e mësimit plotësues të gjuhës shqipe, mundohemi që orën e mësimit ta organizojmë duke pasur parasysh si kompetencat e fushës, ashtu edhe ato kyçe, duke bërë gërshetimin e tyre nëpërmjet metodave të ndryshme që përdorim gjatë orës së mësimit. Nxënësit dëgjojnë një përrallë, një histori, një këngë apo shikojnë një fragment filmi dhe diskutohet rreth saj, qoftë duke bërë pyetje nga mësueset, qoftë duke i bërë pyetje njëri-tjetrit. Më pas, u jepet detyrë shtëpie, që të shkruajnë rreth tematikës së dhënë në klasë, duke gjetur fjalë të urta, shprehje frazeologjike apo këngë të ndryshme popullore që këndohen në krahinën e tyre. Mbi të gjitha, pavarësisht se vijnë nga krahina të ndryshme, qëllimi kryesor është ta shkruajnë dhe ta flasin gjuhën letrare. Mundohemi që orën e mësimit ta bëjmë sa më tërheqëse, duke pasur parasysh edhe vështirësinë e dhënies së mësimit nëpërmjet internetit. Si rrjedhim, përdorim metoda interaktive, me në qendër nxënësin. Paraprakisht, nxënësit orientohen për materialet që do të punojnë në orën e ardhshme, duke u kërkuar të gjejnë informacione për tema të caktuara, qoftë nga interneti, qoftë duke pyetur prindërit e tyre.

Njohuritë, aftësitë dhe shkathtësitë e nxënësve në një gjuhë i ndihmojnë ata të mësojnë dhe të kuptojnë një gjuhë tjetër. Duke qenë nxënës dy apo trigjuhësh, njëkohësisht, gjatë orës së mësimit, bëhen krahasime me gjuhën e vendit ku jetojnë, p.sh, për mësimin e fjalëve të ndryshme, u thuhet t’i përkthejnë në gjuhën greke apo gjermane. Duke mësuar gjuhën shqipe dhe duke e krahasuar atë me gjuhët e tjera, ata fillojnë ta çmojnë dhe ta vlerësojnë më shumë gjuhën dhe kulturën shqiptare. Ata vihen në situata që u mundësojnë të kuptojnë se çfarë kanë të përbashkët gjuhët dhe çfarë i bën ato të veçanta. Njohuritë gjuhësore jepen duke i gërshetuar me njohuritë për letërsinë, historinë, traditën dhe zakonet e popullit shqiptar. Në çdo orë mësimi ata kanë dëgjuar këngë, kanë lexuar poezi për (në) gjuhën shqipe, për atdheun, Shqipërinë, Kosovën, flamurin.

GJUHA SHQIPE SI TRASHËGIMI SHPIRTËRORE DHE IDENTITARE KOMBËTARE

Mënyra se si shtroni pyetjen, nuk bën dallim ndërmjet kushteve normale dhe kushteve detyrimisht mbizotëruese mbi mësimin e gjuhës shqipe nga mësues që punojnë vullnetarisht dhe akoma më shumë në një shtet, i cili nuk e konsideron të domosdoshme dhe të drejtë njerëzore ruajtjen e integritetit kombëtar të shqiptarëve. Për ne, mësueset që dhurojmë mësime të gjuhës shqipe, në kushtet që përmendëm më sipër, ruajtja e kësaj trashëgimie është bërë qëllim jete. Për ne, qasja e integruar në trashëgiminë kulturore, përfshirja e trashëgimisë kulturore në planin mësimor, promovimi i trashëgimisë kulturore te fëmijët, edukimi, aftësimi dhe pjesëmarrja aktive në njohjen dhe përgatitja e tyre për mbrojtjen e trashëgimisë kulturore janë temë identifikimi dhe krenarie kombëtare. Për çastin, ndihma shtetërore është shumë e paktë, nga të dy shtetet, pra, ne mësuesit vullnetarë në Greqi mbajmë kryekëput peshën e detyrimit moral dhe material të kalimit të trashëgimisë sonë identifikuese. Kënaqësi e lumturi, kur nxënësit përshëndeten me njëri-tjetrin, me përshëndetjet e bukura: “Mirë se erdhe!”, “Mirë se ju gjeta!” “Gëzuar!”, “Mirupafshim!”, të mësuara në klasën e parë. Mbushesh plot kur dëgjon të tingëllojë gjuha shqipe në gojën e këtyre fëmijëve, te këta fëmijë, që flasin gjuhën greke, gjuhën gjermane. Të jetosh me këta fëmijë është kënaqësi, t’u mësosh këtyre fëmijëve gjuhën shqipe, nuk është thjesht detyrë, por mision për ruajtjen e identitetit kombëtar, që të mos brohoritet vetëm në stadium: “O sa mirë me qenë shqiptar!” Për ne, gjuha shqipe, është gërma e parë dhe e fundit e alfabetit identifikues të qenies sonë.

BASHKËPUNIMI PRINDËR NXËNËS DHE E ARDHMJA E SHKOLLËS SHQIPE

Po çfarë mund të bëjmë ne të vetëm, pa ndihmën dhe përkrahjen e prindërve? Asgjë. Gjatë punës sonë gjithmonë i kemi pasur në krah prindërit, pasi pa ta nuk mund të ecet përpara. Prindërit, nëna, babi, janë mësuesit e parë të fëmijës për gjuhën shqipe. Nëna, bashkë me qumështin e gjirit e ushqen me dashurinë për vendin e saj. Edhe pse mësimi jepet on-line, takimi me prindërit realizohet nëpërmjet internetit, duke diskutuar problematikat e ndryshme që dalin gjatë mësimdhënies. Prindërit kanë shprehur gatishmërinë e tyre për të na ndihmuar, duke i zgjidhur së bashku problemet që dalin. Pavarësisht dëshirës së madhe që kemi ne si mësuese, fatkeqësisht, sot vihet re një rënie e numrit të nxënësve. E kemi ngritur disa herë zërin për mbështetje nga shteti ynë, që mësimi i gjuhës shqipe të mos mbetet më në kuadër të vullnetarizmit, por të organizohet në mënyrë të tillë, që prindërit dhe fëmijët ta gjejnë vetë derën e shkollës. Pasi deri më sot, është mësuesi ai që ragvon derë më derë për të siguruar klasën ku do të japë mësim.

SFIDAT E MËSIMIT SHQIP MES TEKNOLOGJISË, PANDEMISË DHE VËSHTIRËSIA E FËMIJËVE ME DY GJUHË

Për periudhën që jetojmë, mendojmë se është mënyra më e mirë e komunikimit, pa ndërprerje me nxënësit dhe prindërit. Koha e përdorimit të platformës dhe ndërprerja e herëpashershme të rrjedhës normale të jetës dhe veprimtarive fizike, kudo në glob, na kanë treguar se mundemi të funksionojmë pothuajse njësoj, edhe kur jemi përpara ekranit. Koha në vazhdim na mësoi se cila është metoda më e saktë për realizimin e mësimit on_line, por edhe mundësinë të kemi komunikim të vazhdueshëm dhe të plotë me nxënësit tanë dhe prindërit e tyre në çdo çast që ndihet i domosdoshëm komunikimi. Sa për fëmijët dy gjuhësh, deri tani kemi vetëm librat që na ka siguruar Qendra e Botimeve të Diasporës. Në bazë të këtyre librave, planin, programin e krijojmë vetë, pasi këta libra janë hartuar për shkolla të cilat gjuhën shqipe e kanë pjesë të programit mësimor shkollor të vendit pritës. Herë pas here marrim pjesë në seminaret dhe trajnimet që organizon si Lidhja e Mësuesve Shqiptarë në Greqi, ashtu edhe Ministria e Arsimit të Shqipërisë dhe të Kosovës.


KUSH JANË MËSUESET JERIDA KULLA DHE KLARITA SELMANAJ?

Jetëshkrim i shkurtër, Jerida Kulla:

Linda në Gramsh. Arsimin fillor dhe të mesëm e kreva në vendlindje. Studimet e larta i mbarova për Gjuhë shqipe dhe Letërsi në universitetin “Aleksandër Xhuvani”, në Elbasan. Mësuesia është profesioni dhe pasioni im. Kam punuar 11 vjet në arsim, ku kam dhënë mësim, si në shkollë publike, ashtu edhe private. Gjithashtu, u kam mësuar gjuhën shqipe, shtetasve të huaj që jetonin dhe punonin në Tiranë. Në vitin 2016 fitoj shkallën e II të kualifikimit për mësimdhënie, Mësues Specialist; Vlerësimi “Shumë mirë”. Dëshira për pastërtinë e gjuhës shqipe, më ka shtyrë të punoj si redaktore, prej 18 vjetësh, duke redaktuar libra dhe materiale të ndryshme, me karakter artistik, social, shkencor, kulturor e fetar, nga disa shtëpi botuese, si “Orfeu”, “Altera”, “Rumi”, shoqata kulturore “Gruaja”. Për dy vjet kam punuar redaktore gjuhësore te gazeta “Shqip”. Gjithashtu, kampunuar si gazetare dhe redaktore në revistën “Familja”. Në vitin 2008 botoj librin me poezi e prozë poetike, “Rrugëtim”. Vëllimi me poezi “Mite dhe Rite” botohet në vitin 2011, në mënyrë elektronike.

Jam duke përgatitur librin e tretë me poezi e prozë poetike. Shkrimet dhe poezitë e mia, janë botuar në antologji dhe organe të ndryshme të shtypit të shkruar, si brenda Shqipërisë, ashtu edhe jashtë saj. Në vitin 2020, fitoj Çmimin e Botuesit në konkursin poetik të organizuar nga revista “Kuvendi”. Në vitin 2016 emigroj në Iraklio të Kretës, Greqi. Nga viti 2017 punoj si mësuese vullnetare e gjuhës shqipe dhe e kulturës shqiptare. Jam një ndër 2 mësueset, që në vitin 2017 hapëm për herë të parë në Iraklio klasën e gjuhës shqipe. Aktualisht, punoj mësuese vullnetare pranë kursit të gjuhës shqipe “Frang Bardhi”, në Iraklio. Kam marrë pjesë në seminare dhe konferenca të ndryshme me karakter pedagogjik, artistik, psikologjiko – filozofik, të organizuara nga Ministria e Arsimit dhe Shkencës, Ministria e Diasporës dhe institucione të ndryshme. Nga viti 2017 jam anëtare e Lidhjes së Mësuesve Shqiptarë në Greqi. Jam pjesë e Regjistrit të Mësuesve të Diasporës.

Jetëshkrim i shkurtër, Klarita Selmanaj:

Kam lindur e rritur në Tiranë. Nga shkolla tetëvjeçare e në vazhdim, kam qenë anëtare e klubit sportiv “Dinamo”. Si shkolla e mesme, ashtu edhe studimet, erdhën si vazhdimësi e këtij aktiviteti. Gjatë kësaj periudhe kam qenë atlete e hedhjes së diskut, duke u nderuar me një sërë vlerësimesh në nivel kombëtar. Kam studiuar pranë Institutit të Kulturës Fizike “Vojo Kushi” në vitet 1982-1985. Pas mbarimit të studimeve dhe deri në 30 prill 1991, punova si përgjegjëse e sektorit të fizkulturës pranë Shtëpisë së Pionierit nr 8, në Tiranë, si edhe trajnere pranë klubit “17 Nëntori”. Më 1 maj të viti 1991 u largova drejt Greqisë. Fillimisht në Thiva të Viotias dhe nga viti 1997 në kryeqytetin e ishullit më të madh të Greqisë, Iraklio të Kretës. Aktiviteti shoqëror-atdhetar, ka filluar diku në vitet 2004-2005. Përkatësisht me grupe fëmijësh të brezit të dytë në Greqi, me pjesëmarrje në festivale me tema emigracionin, kulturën kombëtare të sjellë nga vendlindjet, dhunën dhe luftën etj. Paralelisht, jam anëtare e Federatës së Gruas Greke dhe anëtare e Sindikatës së Punëtorëve të Hotelerisë për zonën e Iraklios. Për një periudhë tetëvjeçare, anëtare e Këshillit të Integrimit të Emigrantëve në shoqërinë vendase. Në shkurt të vitit 2013, mora pjesë në punimet e konferencës “Relais”, me temë “Duke bërë të mirën më të mundur për emigrantin”, në Parlamentin Evropian në Bruksel, anëtare e delegacionit grek, me titullin e Përfaqësuesit të Emigracionit në Greqi.

Kam marrë pjesë në shumë konferenca, seminare dhe aktivitete me qendër referimi dhe diskutimi të drejtat njerëzore, emigracioni, dhuna ndaj gruas dhe në familje, lufta, fëmijët dhe të drejtat e tyre etj. Jam poete, vlerësuar me çmim në Shqipëri dhe në Greqi; pjesëmarrëse në antologji të ndryshme. Përfaqësuese e lëvizjes ndërkombëtare “100 mijë Poetë dhe Artistë për Planetin” në Iraklio. Pjesëmarrëse në festivalin ndërkombëtar poetik, organizuar në Iraklio të Kretës 2019. Anëtare e klubit të shkrimtarëve “Petro Marko” Vlorë; anëtare e klubit të shkrimtarëve “Petropolis”, Athinë. Titullare e shoqatës së shkrimtarëve dhe poetëve “Atunis”, përkatësisht me titullimin e organizatës “Atunis” dhe titullimin “Frang Bardhi”.

Shkruaj dhe përkthej në të dy gjuhët. Në fillim të vitit 2021, në Shqipëri u botua përkthimi im, nga greqishtja në shqip, e veprës së Grigor Parliçev Stavridhit “Epopeja e Skënderbeut”, që përfshin 3.798 vargje jambike, pesëmbëdhjetërrokëshe. Kam përkthyer nga shqipja në greqisht, filmin “Delegacioni”, të regjisorit të shumëvlerësuar shqiptar Bujar Alimani.

Nga greqishtja në shqip, filmin me tirazh të shkurtër “Holy Boom” të regjisores greke Maria Lafi. Jam përkthyese aktive pranë Gjykatës së qytetit të Iraklios. Jam pjesë e dokumentarit grek “Mos më thërrit “i Huaj’’. Krijuese e dokumentarit grek me tirazh të shkurtër “Shqiptarët në Kretë – Këtu dhe atje’’. Kam marrë pjesë në dy seminare të mësimdhënies së gjuhës shqipe në diasporë. Nga viti 2017 e deri më sot, jam mësuese vullnetare pranë kursit të gjuhës shqipe “Frang Bardhi”, në Iraklio dhe anëtare e Lidhjes së Mësuesve Shqiptarë në Greqi (LMSHG). Nga viti 2018 anëtare e Këshillit Drejtues të kësaj organizate. Në shtator të vitit 2021, u zgjodha nënkryetare e LMSHG-së, koordinatore për Kretën dhe ishujt e Greqisë.