Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

MUSINE, MUZË E LIRISË…

by

Zef Pergega

Detroit USA/

Ҫdo ditё qё kalonte e pёrvjetoret afroheshin, kalonin e riktheheshin, ai, miku i heshtur poeti Gjokё e ndjente shpirtin e tij njё arrё gungёse, pa thalb brёnda, nё mes tё dy nofullave tё njё dare qё me forcё kёrkonte t’a thyente. Ndiente njё kёrcitje tingulli shqetёsues se nё bllokun e shenimёve, ku shpesh e nёnvleftesonte venien e datёs, kur i shkruante, se nuk po e gjente njё shkrim tё pabotuar pёr poeten nga Gjirokastra, Musinё, dёrgjur burgjeve tё diktaturёs. Mirditori me kёtё emёr kishte punuar pak kohё nё shtёpinё e kulturёs nё Gjirokastёr! Mё pat thёnё vetё nё Rreshёn se e kishte veshtirё t’a botonte, sa edhe unё kisha hedhur nё njё bllok qё e mbaja nёn jestek, disa kujtime pёr Musinё, kur punoja si teknik nё ndёrtim nё kёtё qytet…nё moshёn e hallakatur tё andrrave. Nё atё kohё poetin Gjokё Beci e kishin dёnuar nё betonjerёn e poligonit tё pёrziente çimento dhe njerёzit mё tё afёrt, nuk denjonin nga frika, pothuajse çdo mbas dite qёndronim bashkё. Nuk binte nё sy se unё isha nga Lezha…madje njё pjesё tё frymёs sё poezisё e kam prej tij….

Nё korrik tё vitit 1943, nё editorin e numёrit tё parё tё revistёs “Gruja shqiptare”, e cila e lidhur ngusht me rezistencёn antifashiste, mes tё tjerash ajo shkruante: “…malet janё plot me djemt tanё. Ca luftojnё sot e ca do tё luftojnё nesёr. Tё gjithё pёr Shqipёrinё!”

Ky artikull, nuk i kishte pelqyer komondantit, qё mё vonё do tё bёhej diktatori mё i egёr nё Europё, i afёrt me poeten.

…shkrimtarja e parë grua shqiptare, disidentja e parë grua në të gjithë perandorinë komuniste, themeltare e një partie opozitare, e burgosura politike, që pas 20 vitёsh burg, do të mbyllte sytë në internim, ndërkaq 10 vjet më vonë, më 1993, kur diktatura komuniste kishte rënë, do të dekorohej nga Presidendi me medaljen “Martire e Demokracisë” dhe së fundmi “Nderi i Kombit”

…Së bashku dhe me disa shokë të tjerë, më 1943 formon Partinë Social – Demokrate dhe nxjerr gazetën “Zëri i Lirisë”. Në vitin 1944, botoi librin e dytë me tregime “Si u tund bota” 348 faqe, ndërsa më 12 nëntor të po këtij viti pushkatohen pa gjyq vëllezërit e saj, Muntaz e Vesim. Fitimitarët e ardhshëm, po futeshin në kryeqytet me terror të llahtarshëm. Katër ditë më vonë e arrestuan dhe shkrimtaren e parë shqiptare, e mbajtën 16 vite në burg.

Ajo boton librin i tretë pas një viti “Rreth vatrës” duke u bërë shkrimtare e vërtetë me autoritet, por më më 23 janar të vitit 1946, e arrestojnë për së dyti dhe gjyqi terrorist i “fitimtarëve” e dënoi me 20 vjet burg.

“Unë s’jam fajtore. S’jam komuniste dhe ky s’mund të quhet faj. Ju fituat në zgjedhje, por në burg nuk duhet të jem…. Unë jam nxënëse e Sami Frashërit. Me mua ju doni të dënoni Rilindje!”.

Në vitin 1961 lirohet dhe e internojnë në Rrёshen, bën punë të rënda fizike, llaç dhe mur. Vetmia, si dënim dhe libra, libra, këta ishin miqtë e saj. Ajo sillet e interrnuar në Rrëshen, po në kёtё vit, pasi kishte vuajtur 16 vite burg politik në Burrel. Erdhi të jetonte me te dhe nëna e saj, e cila pas dy vitesh u sëmurё dhe vdiq. Është e njohur se si u soll regjimi me këtë kategori intelektualesh, ku secili i interrnuar ishte e shtrënguar të kalonte para sportelit të Degës së Brendёshme, dy herë në ditë, në mëngjes dhe në mbrëmje, 24 orë nën vëzhgim, me spiunë e spiune nga pas. Aq më tepër, që Musineja ishte një e interrnuar e klasit tё parё. Komiteti i Partisë dhe Sigurimi i Shtetit ishin vigjilentë ndaj çdo lëvizje të saj, kontrollonin gjёrё e gjatё ç’libra lexonte dhe ç’filma shihte, sidomos në vitёt e para të internimit.

Por mё qenё se autori nuk po e gjente dorёshkrtimin pёr poeten e pёrsekutuar vendosi t’i thёrrasё kujtesёs e mbushur me pluhurin e harresёs, si rrugёt e qyetit verior. Atё botё ishta i ri. Teknik mё kishin caktuar ne ndёrmarrjen e ndёrtimit. Rruga e shkurtёr nga qyteti deri nё ndёrmarrje ishte e pjerret e asfaltuar, por fytyra e zezё e saj vazhdimisht ishte e mbuluar me baltё tё njomё nё dimёr e me baltё tё thatё nё verё. Tё ngjante si gojё e shqyer. Aty nё mes tek kthesa rrugёs, tek fusha e druve tё komunalёs ishte njё shtёpi pёrdhese, themelet e tё cilёs ishin gjithmonё nёn ujё. Aty jetonte nё njё dhomё poetja e dёnuar Musinё Kokalari. Rruga dhe shputat e saj mbi baltё pёrditё pёrseritnin njё rit. Ata plazmonin me njёra – tjetrёn e njё kurrni uji i fshinte. Kёshtu niste mёngjesi e ngrysej mbasditja. Kur ecte mbante krahun e djathё, por edhe kur kthehej, nuk e ndryshonte krahun. Krahu i djathtё i rrugёs kishte njё mur e ai i majti njё pjerrinё, ku rrokulliseshin gur si andrra femijёsh. Zёra qё humbnin nёpёr rrёnjё tё lumit tё Zmesё.

Nё sytё e mi ende nuk ishin shqitur ato pamjet e para, kur e njoha. Nё kimenanё e qytetit shfaqej njё film me temё nga lufta partizane. Ajo zuri vend nё njё qoshe, pak e veçuar nga publiku. Dolёn bashkё me shoqen dhe nёn shoqёrinё e vetmisё dhe syve dyshues tё njerёzve morёn rrugёn pёr nё atё shtёpi, çerdhe lagёshtire e myku.

Shkonte nё punё me çizme dimёr verё dhe me kombinoshe. Punonte tek pllakat para fabrikate. Ҫdo ditё i hidhte njё sy betonjerёs, ku punonte poeti Gjokё Beci, i dёnuar me punё korrektonjёse. Dikur Gjoka kishte punuar nё shtёpinё e pionerit nё Gjirokastёr dhe e njihte mirё Musinё, por sytё e tyre vetёm sa kryqezoheshin nga larg. Ishta i vetmi qё shoqerohesha me Gjokёn, mbasi si qytet i vogёl ai nuk donte tё implikonte shokёt. Prenga dhe Zefi, poetё tё qytetit e shikonin me sytё e dhimbjёs…

Llaç betoni kishte rёnё mbi vargjet, duke bllokuar frymёmarrjen. Nuk ishta nga ky qytet, por kisha njerёzit mё tё afrёt tё gjakut…, por qё mbanin mbiemёr tjetёr dhe kjo nё opinion pёr ta nuk isha asgjё. Njё ditё e pyeta Gjokёn nё konfidencё:

“Kush ёshtё ajo grua?!”

“Eshte njё poete e mrekullueshme. Njё grua qё ka themeluar pas Luftёs sё Dytё Botёrore pluralizmin politik nё Shqipёri dhe pёr kёtё e dёnuan dhe e sollёn kёtu tё pёrzije trutё e saj!”

“Ҫdo thotё tё pёrziesh trutё!”- e pyeta. E doja shumё poezinё dhe kishta provuar tё shkruaja pak pa guxuar tё ia tregoj Gjokёs, i cili rastesisht e kishte hapur njё ditё bllokun tim. Kisha botuar poezi qё nё klasen e shtatё nё shkollёn e Rubikut dhe njё reportazh nё revisten e fёmijёve “Pionieri” tё Tiranёs, por ma ndaluan vazhdimin mbasi nё njё pёrjetim pёr minjeren kisha thёnё: “Mushkёritё e metalurgёve i ngjanё furrave tё metalinёs!”, mbasi Marku, djali i halles time punonte nё kёto furra dhe vuante nga sёmundja e silikozёs sё mushkёrive.

Gjoka pa njёherё rreth e rrotull se mos i pёrgjonte njёri dhe sqaroi me zё tё ulet:

“Njё ditё e caktuan tё punonte me mua nё betonjere. Ajo mbushte nga poshtё kovat me zhavor e çimeto dhe unё me mekanizmin e betonjerёs i ngrija lart dhe i hidhja nё kazanin e pёrzierjes. Ajo gjeti momentin dhe pa mё pa nё sy e mё tha: “Kёshtu i pёrziejnё trutё e intelektualёve kёta tё pushtetit tё popullit, siç pёrziejmё ne kёtё zhavor me çimento!”

Nje ditё, drejtori i ndёrmarrjёs, Ali Osmani, gollobordas, po bёhej merak se duhej t’i raportonte partisё se e kishin mbaruar pallatin pёr punonjёsit e komitetit, por disa punёtorё, nuk ishin paraqitur nё punё. Mё thirri qё tё shkoja nё shtёpinё e Musinёs, pёr tё kuptuar arsyen e mos paraqitjes nё punё. Dhe u nisa. Mora njё palё çizme tek betonierja pёr tё mos u lagur rrugёs dhe tё kapёrceja bulimin e ujit nё themelet e shtёpisё sё poetёs. Trokita nё fillim me njё ndrojtje. Fjala “pёrzierzje trush!” mё solli njё pёshtjellim deri nё neveri. Mёgjithatё duhej tё zbatoja urdhёrin. Trokita dhe njё herё. Dera u çel ngadalё dhe njё fytyrё e vrazhdё thua se ke lёshuar mbi tё njё deng me thinja bagёtish, u shfaq para meje. Djersё qё i shkonin nga temperaturё e lartё, pashё nё balin e saj. Rronte në një banesë, që notonte mes ujërave të ndenjura dhe mizerjes. Nuk kishte mundur tё shkonte nё doktor dhe as tё merrte ndonjё paracetomol. Njё erё myku doli nga dera si njё rrymё shtegu e bllokuar prej kohёsh. Njё raft librash qё pikonte “djersё” lagёshtirё. Gazeta dhe njё krevat dёrrase me ca enё pёr tokё. Njё sobё e vogёl e fikur.

Drejtori mё tha…. dhe nuk vazhdova mё. U larguava dhe drejt e nё farmaci. Mora njё pako paracetomol, pak çaj mali nё dyqan. I mbёshtolla nё gazetёn e ditёs ”Zёri i Popullit” pa kuptuar se nё ato fletё flitej pёr partinё dhe fitoret e saj ndaj “amrikut tё popullit” dhe u nisa drejt shtёpisё sё lagёshtirёs dhe mykut. Hodha shikimin njёherё nga rruga, por punёtoret e sharrёs prisnin dru pёr banorёt e qytetit. Trokita pёrsёri nё derё. Ajo u hap si herёn e parё. “Tё solla pak çaj dhe paracetomol!” – i thashё. Asaj i qeshen sytё, siç qesh vargu nё njё poezi dashurie. Mbetem tё dy pa zё. U ktheva nё punё…

Kur Musine pati pёrvjetorin, pas shumё e shumё vitesh, kёrkova nёpёr blloqet e shёnimeve, por nuk gjeta gjё. Mё dukej se njё dorё e keqe i kishte shqyer ato fletё, por kjo nuk kishte qenё e vertetё. Kur ndёrron venbanim ndodhin gjёra tё tilla, tё humbin gjёra tё vlefshme. E shkrova edhe njё herё dhe ia nisa gazetёs sё shqiptarёve ne Amerikё t’a botone. Nё mёnyrё tё habitshme mora njё zarf tё verdhё. “Pёrsёri zarf tё verdhё?! “U shoftё gjuha e gjarpёrit dhe zarfit tё verdhё!”

Dhe lexoi tekstin qё i shkruante njё ish oficer i lartё, ish sigurimas nё redaksinё e buletinit tё shqiptarёve tё Amerikёs. “…unё jam nga qyteti i saj. Shkrimi pёr te ka shumё tё pavёrteta. Ajo nuk ka qenё e madhe dhe e talentuar siç e pёrshktuani ju, por si tё gjithё armiqtё e popullit, ndaj nuk do t’a botojmё!”

“Armiqtё e populli!” – mё theri si njё gozhё e ndryshkur nё sy. Kёta morra tё kuq qё nuk mund tё ngrihen nga lёkura kanё fuqi mbi popullin dhe tё flasin edhe sot nё emёr tё tij?!

Kujtoj Gjokёn, kur nё qoshen e kafes nё tё dalё tё qytetit, ku vёshtirё tё vrojtonte syri i sekretarit tё partisё apo tё ndonjё operativi nga jugu. Gjoka nxori njё letёr tё zhubrosur. E hapi mbi prehёr si njё dhuratё e fshehur, qё mund tё binte prej qiellit. Mausinё, kishte mundur nё besim tё ia jepte tek betonjerja, kur kazani kishte dalё nga shinat dhe ato pas kullёs se saj ishin gjendur shumё afёr e jashtё mundёsisё sё vrojtimit tё punonjёsve tё tjerё tё pllakave. Tё gjithё ishin me hije, por edhe nga hija vinte frika mё e madhe. Ajo kishte shkruar dy apo tri poezi. Mbaj mend njё varg, kur e lexoi Gjoka.

“Llaçin qё e bёjmё pёr fytyrёn e murit, baltosin sytё tanё…!

“Hije tё zeza na lidhin fjalёn, si shall i kuq pioneri!”

Kur pinim kafe nё kёtё lokal punёtorёsh gjithmonё Gjoka preferonte tavolinёn afёr derёs, ku nga dritarja shikonte rrugёn. Atje larg dalloi njё fuks tё degёs qё shpesh e survejonte. Pёrnjёherёsh nxori nga xhepi njё kuti tё vogёl duhani dhe me letrёn e Musinё dredhi njё cigare. Shpejt e ndezi dhe rrufiti kafen e zezё turke. Sapo hyri e pa dhe pёr t’u treguar mik i tha: “He, qenkan mbaruar letrat? Po tё jap unё njё pako!”

Gjoka nuk foli, por mё vonё tha: “Janё tё rrezikshёm. Nё litar tё çojnё pёr njё fjalё!”

“Po sikur t’a zinin letrёn! – i thashё

“Direkt e nё burg mua dhe Musinё! Nuk do tё dilnim mё prej aty!”

Vargjet e saj u bёn tym duhani, por nё shpirtin e Gjokёs e diç nё kujtesen time mbeten. Nёpёr mend pёrsёri i shikoj atё rrugё, ku ecnin njerёzit dhe nё mёnyrё tё veçantё poetja e dёnuar me krye nё baltё. Ecte drejt si trug i pemёs sё krenarisё. Drobitja ndjehej nё eshtra nё thellёsi tё ashtit tё gjymtyrёve. E donte diellin, por ai ishte rrёzuar nё baltё dhe njerёzit e shkelinin si njё shkarpё. Kishin njё diell tjetёr qё u ngjante, sikur i ngrohtё e teshat me arna. Ecte po nuk shtrinte dorёn. Lypёse krenare e lirisё brenda vetёs. Ashtu e sfidonte baltёn, qё sa herё kalonte vinte shtresё nё gjurmёt e saj. Lypte bukёn e vargjёve e lypte diell pёr jetё, por fytyra e bukёs dhe fytyra e diellit ishin gjithё harta plagёsh. Pёrsonalitetin e saj e kishin shtydhur si njё limon i prish. Musinё shihte si regjimi kafshonte të vetët dhe një ditë pranë saj do të punonte punëtore dhe e bija e ish-ministrit të Mbrojtjes, Beqir Ballaku me të shoqin, një profesor i nderuar universiteti. Kjo ishte paraditja e mundimshme sizifiane saj, kurse pasditja ishte “mondane”. Vishej me shije të hollë si ato zonjat e rënda, shkonte në kinema, bibliotekë dhe sidomos, nuk harronte kurrë atë xhiron e saj të famshme, nga qyteti deri në periferi tek Ura e Fanit, sa shpesh identifikohej me atë xhiro. Me krahёt e saj u rrit qyteti, qё kishte njё moshё 15 vjeçare…

Musine Kokalari, shkrimtarja e parë grua shqiptare, disidentja e parë grua në të gjithë perandorinë komuniste, themeltare e një partie opozitare, e burgosura politike, që pas 20 vitesh burg, do të mbyllte sytë në internim, ndërkaq 10 vjet më vonë, më 1993, kur diktatura komuniste kishte rënë, do të dekorohej nga Presidendi me medaljen “Martir i Demokracisë” dhe së fundmi “Nderi i Kombit”, kishte datëlindjen. 95 vjetori i saj.

Gjirokastritja e mrekullueshme Musine Kokalari, pasi kryen shkollën e mesme “Nëna Mbretëreshë” në Tiranë, më 1937, shkon për studime në Universitetin e Romës, në Itali, del me rezultatet më të larta. Qysh studente boton librin e saj të parë “Seç më thotë nëna plakë”, me rrëfime magjepsëse. Njihet dhe do të kёtë dhe vlerësimet e një nga shkrimtarëve më të mëdhenj italianë, Alberto Moravia.

Qё nga viti 1961 internohet ne Rreshen, qyteti ku ajo qëndroi në internim për 22 vite, e kishin një gjuhë të fshehtë mes tyre, sado memece në dukje. ”Rrëshen, që u rrite në krahët e mi…” Njё nga vargjet e saj. Kishte qendisur vargje, por edhe njё koleksion pёr mё shumё se 60 tё tilla, ku nё njёren binte nё sy njё shqiponjё e bardhё dykrenare. Jo pajen e saj tё nusёrisё, se e dinte se kjo nuk do tё ndodhte.

Makina e druve e tipit “Skodё” vetёshkarkuese e komunales e hodhi në gropën, ku e mbuluan atë dhe veprën, që nuk e lanë ta shkruante. Vdiq si bijё e heshtjёs dhe e vetmisё, mbuluar me ca lopata dhe nga varrmihёsit e qytetit. Kur e zhvarrosen u pa se nё duart e saj tё kryqezuara kishte tela me gjёmba. Shfytyrimi njerёzor kishte mbёrritur deri aty qё t’a thyente traditёn e shqiptarit nё vdekje. Ato tela thonin sipas se edhe nё varr kishin frikё se ajo do tё shkruante dhe do tё dёshmonte. Dikush e ka muhuar e dikush e ka pohuar kёtё fakt. Musineja vdiq me 13 gusht 1983 në këtë qytet.

Në fundin e jetës, në dorëshkrimin “Mbi jetën time”, Musinё shkruan: “Komunistët më varrosën për së gjalli… nuk iu kërkova falje në gjyq për aktivitetin tim. Dhe pse do të kërkoja falje?…. Unë s’jam fajtore!”

Nëse vdes, në valixhen e vogël kam disa sende me vlerë etnografike për Muzeun e Gjirokastrёs. Ato pak kursime dhe gjithçka tjetër, le të hyjë në fondin e shtypit, që duhet të krijohet për punëtorin e krahut, i cili është i domosdoshëm, që të demokratizohet puna e krahut dhe të kultivohet punëtori i thjeshtë”.

Nënë Tereza Shenjtore, thoshte: “Më mirë ndiz një qiri, se sa të mallkosh errësirën. Që harresa të mos bëhet errësirë!”

NATA QË SHKODRA E MBAN NË ZEMËR…

by

Ramazan Çeka/

Një himn për qytetin me zërin e Bujar Qamilit.

Një rrëfim për një koncert që u shndërrua në një dëshmi artistike që u bë si një amzë shpirtërore, një përqafim i kënduar për Shkodrën. Në një natë ku emocionet nuk mund të përshkruheshin me fjalë, Shkodra jetoi një koncert madhështor që tejkaloi kufijtë e spektaklit. Ishte një përqafim shpirtëror mes një qyteti dhe një artisti që e ka përfaqësuar me zërin e tij ndër vite: Bujar Qamili. Panorama e sheshit tregoi emocionin e natës me Bujar Qamilin që preku zemrat e publikut me zërin e tij të bukur. Emocioni i sinqertë i publikut është pasuria më e madhe.

Nën moton “Për ty Shkodër”, me pjesëmarrje masive dhe një atmosferë magjike, qyteti nuk ishte më një hapësirë e zakonshme vendbanimi, por një skenë gjigante, që këndonte bashkë me artistin. Në zemër të qytetit, një zë që s’ka nevojë për prezantim dhe një repertor që prek shpirtin sollën një recital të paharrueshëm. Në skenë, Bujar Qamili , “Nderi i Kombit” dhe “Mjeshtër i Madh”, fali një natë që do të mbetet gjatë në kujtesën e të gjithëve. Sheshi para Bashkisë u kthye në tempull emocionesh si kurrë më parë, Shkodra në festë. Ishte një natë ku e shkuara, e tashmja dhe e ardhmja e këngës qytetare bashkëjetuan në harmoni.

Bujar Qamili, një zë që sfidon kohën, nuk interpretoi vetëm këngë, ai zbuloi rrënjët tona të përbashkëta, na solli para syve Shkodrën e brezave të kaluar, me nuanca kujtimesh dhe një përkushtim artistik që vetëm mjeshtrit e vërtetë dinë ta mbajnë gjallë. Ai nuk është vetëm një këngëtar, është kujtesa e gjallë e një qyteti që ka ditur gjithnjë ta kthejë mallin në këngë dhe gëzimin në art.

Në skenë u ngjitën emra të njohur si Artiola Toska, Shkëlzen Jetishi – Xeni dhe Mateus Frroku, që e shoqëruan Bujarin si anëtarë të një familjeje të madhe muzikore. Ata sollën me zërin e tyre mallin, dashurinë dhe nostalgjinë, duke i dhënë ngjyrë një mbrëmjeje që do të mbetet në kujtesën e qytetit. Nga bejtaxhiu Tonin Pervjela në publik, tek humori plot buzëqeshje në skenë i Dana Xhaj “Mjeshtre e Madhe”, Muhamet Çekini dhe Akili, e deri te emocionet e sinqerta të këngëtarëve të ftuar, gjithçka në këtë natë ishte frymë.

Artiola Toska e quajti Bujarin “vëlla i madh”, ndërsa Mateus Frroku u shpreh me emocion: “Sonte ishte nata e Bujarit. Kam një ndjesi fantastike dhe një dëshirë të thellë për t’u rikthyer sërish në Shkodër.”

Edhe Shkëlzen Jetishi – Xeni, miku i pandarë i Bujarit përmendi lidhjen e tij të thellë shpirtërore me këngët shkodrane, duke e cilësuar pjesëmarrjen si një privilegj.

Çdo këngë u këndua live, e mbështetur nga mjeshtëria e orkestrës së drejtuar nga Vis Shkodrani, ku iu bashkua edhe Ilir Zoga, maestro i fizarmonikës, me një interpretim të gjallë, elegant dhe plot jetë.

E ndërsa tingujt përqafonin njëri-tjetrin, në sfond jehonte një qytet që lundronte mbi një det emocionesh.

Kjo mbrëmje si një rilindje artistike e përndritur dhe me aromë pranvere, u ndriçua nga eleganca dhe ndjeshmëria e moderimit të Dana Xhaj, “Mjeshtre e Madhe”, dhe Linda Kavajës.

Ato sollën në skenë atë që shpesh mungon: finesë, hijeshi dhe atë thellësi të heshtur që s’mund të shihet, por vetëm të ndjehet, si një dorë e padukshme që prek zemrën.

Shkodra nuk ishte vetëm qyteti pritës, por vetë skena, fryma dhe drita e asaj nate.

Qindra qytetarë, artistë e dashamirës të muzikës popullore, vizitorët e huaj, turistë nga Izraeli, Spanja e shumë vende të tjera, u përfshinë natyrshëm në atmosferën që krijon vetëm kënga popullore shqiptare.

Nuk munguan as miqtë e largët që ndihen të afërt përmes këngës qytetare shkodrane, nga Ulqini, Tuzi, Tetova, etj. Të gjithë njëzëri, me sy të ndritur e duar që nuk pushonin së duartrokituri.

Nuk kishte dallim mes atyre që këndonin në skenë dhe atyre që këndonin poshtë saj, ishte një kor i gjallë i dashurisë për Shkodrën dhe për një artist që ka ngritur zërin e këtij qyteti në qiellin e artit shqiptar.

Mes dritave, duartrokitjeve dhe emocioneve, publiku dëshmoi se Shkodra di të festojë, por mbi të gjitha, di të nderojë ata që i kanë kënduar Shkodrës, siç është Bujar Qamili. Ky koncert recital nuk ishte një performancë, por një rit i gjallë, një përulje ndaj shpirtit të qytetit.

Në fund të mbrëmjes, mes duartrokitjeve dhe emocioneve që nuk donin të ndaleshin, Bujar Qamili e mbylli me fjalë që vinin nga thellësia e një zemre mirënjohëse, një reflektim i thellë për një karrierë që e ka lidhur ngushtë me Shkodrën: “Këtë Shkodër s’e kam parë, as përjetuar ndonjëherë kaq të mbushur me dashuri.”

Dhe nuk kishte nevojë për më shumë. Publiku e kishte thënë fjalën e tij, në çdo këngë të kënduar bashkë me të.

Më shumë se koncert: një shpirt i përbashkët. Kjo nuk ishte vetëm një natë muzikore, ishte një akt mirënjohjeje ndaj qytetit, një falënderim i ndërsjellë midis një artisti dhe publikut të tij. Një përjetim që do të mbahet mend, siç mbahen të gjalla legjendat e këtij qyteti.

Jam thellësisht i nderuar që, përtej emocioneve si libretist i këtij koncerti dhe autor i disa prej këngëve të interpretuara, pata privilegjin të jem dëshmitar i kësaj nate që do të shkruhet me germa të arta në kujtesën artistike të qytetit tim.

Ky aktivitet madhështor u realizua me përkushtimin e thellë dhe vizionin e pakrahasueshëm të Bashkisë Shkodër dhe Kryetarit z. Benet Beci, një mbrojtës i flakët i trashëgimisë kulturore. Ai, për të disatën herë, dëshmon se mbështetja e palëkundur ndaj artit është themeli i lulëzimit të shpirtit qytetar, ku kultura ngrihet në piedestalin e saj më të shenjtë dhe bëhet një festë e përjetshme e identitetit tonë.

Të menduarit pozitiv bazuar në Neuroshkencë

by

Fadil Tafil Çitaku*, PhD/

Të menduarit pozitiv—i përkufizuar si prirja për t’u përqendruar në mendime dhe pritshmëri optimiste—është lidhur me shëndet më të mirë psikologjik dhe reziliencë më të madhe. Studimet në neuroshkencë po zbulojnë gjithnjë e më shumë se si të menduarit pozitiv ndikon në funksionin, strukturën dhe proceset neurokimike të trurit. Kjo përmbledhje sintetizon dëshmitë empirike aktuale (2005–2025) për të sqaruar bazat nervore të të menduarit pozitiv, me fokus në rajonet e trurit, neurotransmetuesit dhe neuroplasticitetin. Aplikime praktike të bazuara në këto të dhëna ofrohen për të promovuar të menduarit pozitiv në jetën e përditshme.

Problemi i Shtjelluar

Edhe pse të menduarit pozitiv lidhet gjerësisht me mirëqenie të përmirësuar, mekanizmat nervorë që qëndrojnë pas këtyre përfitimeve mbeten të paeksploruar në thellësi. Një kuptim i detajuar i qarkullimeve të trurit dhe proceseve neurokimike përkatëse është thelbësor për të zhvilluar ndërhyrje të bazuara në evidencë që forcojnë reziliencën dhe shëndetin mendor.

Pyetja Kërkimore

Cilët mekanizma të trurit dhe rrugë neurokimike mbështesin të menduarit pozitiv, dhe si mund të përdoren këto gjetje për të zhvilluar strategji që kultivojnë pozitivitetin për shëndet mendor?

Metodologjia

U krye një kërkim literature në databazat PubMed, Scopus dhe Google Scholar duke përdorur termat: “positive thinking,” “optimism,” “neural correlates,” “brain,” dhe “neuroscience.” Kriteret për përfshirje: studime empirike të rishikuara nga kolegë, të publikuara midis viteve 2005 dhe 2025 që hetojnë korrelatet nervore ose neurokimike të të menduarit pozitiv ose optimizmit. Artikujt përmbledhës dhe meta-analizat u përjashtuan për t’u fokusuar në të dhëna kërkimore primare.

Përmbledhje e Literaturës

Rajonet e Trurit të Përfshira:

Kërkimet identifikojnë korteksin prefrontal ventromedial (vmPFC) dhe korteksin prefrontal dorsolateral (dlPFC) si kyçe në të menduarit pozitiv. vmPFC është i përfshirë në përfaqësimin e vlerave dhe rregullimin emocional (Sharot et al., 2017). Studimet me rezonancë magnetike funksionale tregojnë se paragjykimi optimist korrespondon me aktivitet të rritur në vmPFC dhe aktivizim të reduktuar në amigdalë, një rajon kyç për përpunimin e emocioneve negative (Sharot et al., 2011).

Korteksi cingulat anterior (ACC) gjithashtu luan rol në monitorimin e konfliktit midis inputeve negative dhe pozitive dhe modifikimin e vëmendjes drejt stimujve pozitivë (Voss et al., 2013).

Proceset Neurokimike

Dopamina ndikon në pritshmëritë pozitive dhe mësimin përmes shpërblimit. Studimet me manipulim farmakologjik dhe neuroimazheri konfirmojnë se lirimi i dopaminës në striatum mbështet paragjykimin optimist dhe mësimin përforcues pozitiv (Sharot et al., 2011). Roli i serotoninës në rregullimin e humorit ndihmon në ruajtjen e afekteve pozitive (Cools et al., 2008).

Neuroplasticiteti

Studimet afatgjata raportojnë se ndërhyrjet që promovojnë të menduarit pozitiv, si terapia kognitive e bazuar në ndërgjegjësim (mindfulness), rrisin vëllimin e lëndës gri në zonat prefrontale dhe forcojnë lidhjen me rajonet limbike, duke dëshmuar se të menduarit pozitiv mund të shkaktojë ndryshime neuroplastike (Kim & Hamann, 2007).

Rezultatet

Individët optimistë shfaqin rritje të aktivizimit në vmPFC dhe dlPFC gjatë detyrave me pritshmëri pozitive, me njëkohësisht një përgjigje të reduktuar të amigdalës ndaj stimujve negativë (Sharot et al., 2011). Sinjalizimi dopaminergjik në striatum lidhet pozitivisht me shkallën e optimizmit (Sharot et al., 2011). Studimet mbi neuroplasticitetin tregojnë se mendimi pozitiv i qëndrueshëm ose praktika e meditimit përmirëson lidhjet strukturore brenda qarqeve prefrontale-limbike (Kim & Hamann, 2007).

Diskutim

Të menduarit pozitiv angazhon një rrjet të shpërndarë të trurit ku korteksi prefrontal rregullon përgjigjet emocionale përmes kontrollit nga lart-poshtë të strukturave limbike. Dopamina forcon pritshmëritë pozitive përmes përmirësimit të përpunimit të shpërblimeve, ndërsa serotonina ndihmon në stabilitetin e humorit. Ndryshimet neuroplastike sugjerojnë se kultivimi i të menduarit pozitiv përmes praktikës mund të sjellë ndryshime të qëndrueshme në tru që përmirësojnë reziliencën emocionale.

Përfundim

Kërkimet aktuale në neuroshkencë theksojnë vmPFC, dlPFC, ACC dhe rrugët dopaminergjike si substratet nervore kyçe të të menduarit pozitiv. Këto gjetje mbështesin ndërhyrjet që synojnë rregullimin kognitiv dhe emocional për të rritur optimizmin dhe mirëqenien mendore.

Shtatë këshilla për të zbatuar të menduarit pozitiv çdo ditë:

Praktiko meditimin ndërgjegjës për të përmirësuar kontrollin prefrontal dhe për të reduktuar ndikimin negativ emocional (Kim & Hamann, 2007).

Përdor strategji të rishikimit kognitiv për të interpretuar ngjarjet negative në mënyrë pozitive, duke angazhuar dlPFC (Goldin, et al., 2008).

Vendos qëllime të arritshme pozitive për të stimuluar rrugët e shpërblimit të lidhura me dopaminën (Sharot et al., 2007).

Mbaj një ditar mirënjohjeje për të forcuar qarkullimet e kujtimeve pozitive (Emmons & Stern, 2013).

Kufizo ekspozimin ndaj lajmeve negative për të reduktuar mbistimulimin e amigdalës (Sharot et al., 2011).

Ruaj lidhjet shoqërore për të mbështetur ekuilibrin e serotoninës dhe rregullimin emocional (Cools et al., 2008).

Ushtrohu rregullisht për të nxitur neuroplasticitetin dhe balancën e neurotransmetuesve (Voss et al., 2013).

Referencat

Cools, R., Roberts, A. C., & Robbins, T. W. (2008). Serotoninergic regulation of emotional and behavioural control processes. Trends in cognitive sciences, 12(1), 31–40. https://doi.org/10.1016/j.tics.2007.10.011

Kim, S. H., & Hamann, S. (2007). Neural correlates of positive and negative emotion regulation. Journal of cognitive neuroscience, 19(5), 776–798. https://doi.org/10.1162/jocn.2007.19.5.776

Goldin, P. R., McRae, K., Ramel, W., & Gross, J. J. (2008). The neural bases of emotion regulation: reappraisal and suppression of negative emotion. Biological psychiatry, 63(6), 577–586. https://doi.org/10.1016/j.biopsych.2007.05.031

Sharot, T., Korn, C. W., & Dolan, R. J. (2011). How unrealistic optimism is maintained in the face of reality. Nature neuroscience, 14(11), 1475–1479. https://doi.org/10.1038/nn.2949

Sharot, T., Riccardi, A. M., Raio, C. M., & Phelps, E. A. (2007). Neural mechanisms mediating optimism bias. Nature, 450(7166), 102–105. https://doi.org/10.1038/nature06280

Voss, M. W., Vivar, C., Kramer, A. F., & van Praag, H. (2013). Bridging animal and human models of exercise-induced brain plasticity. Trends in cognitive sciences, 17(10), 525–544. https://doi.org/10.1016/j.tics.2013.08.001

*Academy of Leadership Sciences Switzerland, Zürich, Switzerland

*Instituti për Avancim Kombëtar, Prishtinë, Kosovë

Kontakti: fadil.citaku@alss-edu.ch

KADARE – NJË VIT PAS

by

Akademik Mehmet Kraja/

Para një viti, lajmi për ikjen në amshim të Ismajl Kadaresë na tronditi, na bëri të ndiheshim disi të braktisur, të përfshirë në një ndjenjë humbjeje dhe zbrazësie që nuk do ta plotësonim aq lehtë. Kjo ndodhte ngase për të gjithë ne Kadare kishte marrë atributet jo të një miti, siç mund të thonë disa, por të një argumenti që na i bën të ditura, na i kujton dhe na i rikujton të vërtetat e amshueshme për qenësi të mëdha identitare dhe tej identitare. Kadare ishte personifikim, ishte simbol, i tillë do të mbetet deri skajet më të ladrgëta të memories sonë kolektive. Është e pamundur të ndryshohet ky imazh, sado kohë që të kalojë: Kadare është ai guri i qemerit që mban traun e shtëpisë së përbashkët.

Për ne në Kosovë ikja e Kadaresë kishte një kuptim më specifik, sepse ai ka qenë mbështetja këmbëngulëse, e fortë dhe pa rezervë për Kosovës në më shumë se 50 vitet e shkuara. Pavarësisht nëse kjo mbështetje ka qenë letrare ose politike, ajo përbën një ngjarje në këtë histori, sepse pësimet dhe synimet e Kosovës, përfshirë edhe arritjet e saj të viteve më të vona, përmes zërit të Kadaresë, janë kthyer dhe shndërruar në zë të ndërgjegjes kombëtare, në një zë që bashkëndjen dhe flet për brengën më të madhe shqiptare.

Zëri i Kadaresë në mbështetje të Kosovës ka krijuar kontekst politik ndërkombëtar, ka arritur të depërtojë nëpër kancelaritë e ftohta diplomatike dhe, që është po kaq me rëndësi, ka qenë frymëzim për shumë gjenerata intelektualësh, mësuesish, studentësh, nxënësish, pra për një mase të gjerë njerëzish në Kosovë, përfshirë edhe ata që, në aktin final të kësaj historie, u vunë në radhët e para të luftës për çlirimin e Kosovës. Në një kohë të ndjeshme të strukturimit të vetëdijes së kosovarëve, ai u hapi rrugë lidhjeve të tyre mbi-ideologjike dhe tej-ideologjike me shtetin amë, duke anashkaluar dhe minimizuar rolin e kufizimeve dhe ndasive botëkuptimore (madje edhe rajonale dhe krahinore), për krijimin e një tërësie kompakte nacionale. Zëri i tij, pavarësisht nëse vinte nga vokacioni letrar ose nga diskursi politik, për kosovarët ka qenë zë integrues.

Në këtë angazhim të gjerë dhe gjithëpërfshirës për Kosovën, Kadare është shfaqur i tërësishëm dhe i përplotsueshëm. Bashkësisë ndërkombëtare dhe opinionit botëror i ka folur me një gjuhë të qartë politike dhe kulturore, ndërkohë që me kosovarët herë pas here ka ditur të jetë kritik, madje i ashpër, duke kërkuar prej tyre që të përballen me sfidat dhe të jenë në nivel të çastit historik të Kosovës. Shestimet e Kadaresë për modelet e shoqërisë shqiptare, përkundër faktit se mund të mos lidhen drejtpërdrejt me Kosovën, kanë pasur jehonë të madhe në opinion kosovar dhe janë kontribut i vyer për profilizimin botëkuptimor të shoqërisë kosovare, si shoqëri me vlera perëndimore.

Vepra letrare e Kadaresë, shkrimet dhe analizat publicistike, intervistat dhe deklaratat, pse jo edhe mesazhet gojore, kanë luajtur rol emancipues për Kosovën dhe kosovarët. Dashuria e tij për Kosovën, angazhimi i sinqertë intelektual, qëndrimi i paluhatshëm parimor kanë bërë që Kadare të bëhet pjesë e identitetit kosovar. Idetë dhe mendimtaria e Kadaresë, përfshirë edhe vlerat e veprës së tij, tashmë qëndrojnë në themelet e shtetit të ri të Kosovës, si identitet i tij i qëndrueshëm, shpirtëror dhe botëkuptimor.

Vatra Ridgewood, Queens, në shërbim të komunitetit dhe çështjes kombëtare…

by

Monda Hamitaj/

Më 29 Qershor, nën drejtimin dhe organizimin e kryetares së Degës së Vatrës Ridgewood, Queens, znj. Monda Hamitaj, u realizua mbledhja e kryesisë së kësaj dege me temë: gjallërimi i aktivitetit në degë, evidentimi i ecurisë së arritjeve e problemeve në degë dhe projekti i ecurisë në të ardhmen. Kjo degë aktive është gjithnjë përkrahëse e fuqishme e aktiviteteve të Vatrës në Selinë Qëndrore. Mbledhjen e hapi kryetarja e Degës së Vatra Ridgewood znj. Monda Hamitaj ku parashtroi disa pikave të përzgjedhura nga ajo që plotësonin tematikën e mbledhjes dhe rrugët e realizimit të tyre si :

1. Njohja dhe diskutimi rreth Kanunores ku do të mësohen të drejtat dhe detyrimet që gëzojnë nga nenet e saj.

2.Ndërlidhja me degët e tjera.

3.Ndihmesa e anëtarëve të rinj të ardhur në USA me mbështetje orientuese për tu aderuar në jetën amerikane.

4.Pagesa e kuatizacionit vjetor të anëtarësisë.

5. Formimi i një fondi monetar të Degës në dispozicion të aktivitetit në degë nga njerëz sponsorizues në degë .

6. Pasurimi i degës me anëtarë të rinj, të devotshëm për të kontribuar dhe për të qenë aktivë në degë dhe aktivitetet e Federatës Vatra në Selinë Qëndrore.

Pas këtyre pikave të parashtruara nga kryetarja e degës Ridgewood Queens u shtrua për diskutim tek antarët e tjerë të kryesisë.

Vatrani Kujtim Porja me funksionin e Sekretarit të Degës tha se mbështeste pikat e parashtruara nga kryetarja e Degës së Ridgewood dhe shtoi se duhet të punohet që në radhët e Degës tonë duhet të mos influencohet nga rryma politike por të dominohet nga fryma kombëtare nën moton: “Një komb, një flamur !” Si dhe ndihma dhe mbështetja mes anëtarëve të Degës për të qenë si një familje e madhe në veprimtari.

Ndërhyrja e juristit dhe avokatit Z.Bashkim Musabelliut (si i ftuar) në kordinimin e veprimtarisë mes degëve dhe qendrës së Federatës Pan Shqiptare Vatra duke zbatuar Kanunoren e Federatës, hapi diskutime pasi antarja e vjetër në degë dhe njëkohësisht antarja e kryesise znj. Vangjeli Bicolli parashtroi sygjerimin për shtimin edhe më tepër të aktiviteteve në Federatën Pan Shqiptare në qendër dhe ndërlidhje me aktivitete tepër të rëndësishme si ato të festës së flamurit, në parada kombëtare, festës kombetare te Shqipërisë ashtu dhe Pavarësisë së Kosovës e çdo aktivitet kombëtar e komunitar.

Nënkryetari i degës z. Gjadi Gjana ra dakord me pikat e parashtruara nga kryetarja e Degës znj. Hamitaj për seriozitetin e veprimtarisë në degën e Vatrës së Ridgewood, Queens duke dhënë kontributin e tij në këtë drejtim si dhe terheqjen e anëtarëve aktivistë dhe humanitarë që me mbështetjen e tyre do të bëjnë më të lehtë veprimet në degë dhe jashtë saj. Gjithashtu anëtari i kryesisë, njëkohësisht dhe arkëtari i degës z. Jovan Bicolli u dakordësua me pikat e parashtruara nga kryetarja e degës znj. Hamitaj si dhe sugjeroi që fundi i shtatorit dhe fillimi i tetorit të thirret mbledhja e radhës së degës së Vatra Ridgewood, Queens për të analizuar realizimet dhe synimet e projektuara nga takimi i kryesisë së degës së Ridgewood dhe ide të tjera të reja që do sillen nga antarët e degës.

Mbledhja që zgjati gati dy orë u mbyll me suksese dhe me shtrëngime duarsh mes anëtarëve të kryesisë dhe diskutimin e ideve zhvëllimore për të ardhmene Vatrës dhe komunitetit tonë. Me shpresë se synimet do të realizohen së shpejti, anëtarët e kryesisë u ndanë si miq të mirë për tu ritakuar së shpejti në një mbledhje të degës së Vatra Ridgewood Queens Ny.